Het dubbele gezicht van de evolutie Er zijn weinig onderwerpen in de wetenschap die zo veel losmaken als juist de biologische evolutie. Al sinds de eerste jaren van deze theorie, in de tijd van Darwin tot op de dag van vandaag wordt er een discussie gevoerd tussen voorstanders en tegenstanders, die de evolutieleer als een bedreiging van het geloof in een almachtige God zien. De discussie werd zelfs tot in de rechtszaal voortgezet. Sommigen zetten de situatie op scherp met de slagzin: of wetenschap of geloof, d.w.z. ofwel evolutie of kiezen voor God. Persoonlijk vraag ik mij dan af of het echt zo is. Ik ken verstandige wetenschappers die evolutie als een van de grote succesvolle wetenschappelijke theorieën zien en anderzijds verstandige gelovigen die een vast geloof hebben in God, de schepper van hemel en aarde. Bestaat er dan een waarheid voor de wetenschap en een andere voor het geloof? Moet ik schizofreen zijn om als wetenschapper in God te kunnen geloven?

1. Het dubbele gezichtvan de evolutie
Er zijnweinigonderwerpen inde wetenschapdie zoveel losmakenalsjuistde biologischeevolutie.
Al sindsde eerste jarenvandeze theorie,inde tijdvanDarwintot op de dag van vandaagwordter
eendiscussie gevoerdtussenvoorstandersen tegenstanders,diede evolutieleeralseenbedreiging
van hetgeloof ineenalmachtige Godzien.De discussie werdzelfstotinde rechtszaal voortgezet.
Sommigenzettende situatie opscherpmetde slagzin:of wetenschapof geloof,d.w.z.ofwelevolutie
of kiezenvoorGod.
Persoonlijkvraagikmij danaf of hetechtzo is.Ik kenverstandige wetenschappersdie evolutie als
eenvande grote succesvolle wetenschappelijketheorieënzienenanderzijdsverstandigegelovigen
die eenvastgeloof hebbeninGod, de scheppervanhemelenaarde.Bestaaterdan eenwaarheid
voor de wetenschapeneenandere voorhetgeloof?Moetikschizofreenzijnomalswetenschapper
inGod te kunnengeloven?
Latenwij eerstbeginnenmetde wetenschap.Evolutie betekentetymologischdatietsgeleidelijk
wordtontvouwd.Niet ingrote stappen, zoalseen revolutie,maarinkleine stappen.Indie betekenis
ishet eengoedgekozenbenamingvande realiteitdiebiologeninde natuuropmerken.Hetlijkterop
dat vanaf de oercel tot de huidige planten- endierenwereldalles zichontwikkeld heeftinkleine
stappen.De verhitte discussie overontbrekendestappen,de missinglinks, isvaakdoorde feiten
achterhaald:deze wordensteedsweergevonden. Evolutieinde biologie wordtdoorde hedendaagse
biologischewetenschappenalseenalgemeenaanvaardfeitbeschouwd.Hetbeste bewijshiervoor is
dat de hele natuur,plantenendieren,uitde dezelfdebouwstenenzijnopgebouwd,de cel.De vraag
hoe ditgeleidelijk totstandkomen werktisooktamelijkgoedbegrepen.Hetzijnmutatiesdie altijd
optredenendie insommige gevallentotveranderingenleidendie voorhetbetreffendeorganisme
voordeligzijn.Eenvoorbeeldhiervanzijnresistente ziekenhuisbacteriëndie immuunwordenvoorde
gebruikelijkantibiotica.
Alshetgaat om grote veranderingen,zoals vancel totorganisme, vanreptiel totvogel,of van
eenvoudigzoogdiertothominidenisnatuurlijkde vraag wie of watdaarvoor verantwoordelijk zou
kunnenzijn.Ishetproces vanveranderingendaardoorbeteraangepastzijnaannieuwe
omstandigheden eenstuurloosproces of iserenige vormvangerichtheidof doel. Watde biologen
alleenkunnenzienisdat ermetde natuurwetenschappelijke methodengeenwettenof oorzaken
hiervoorkunnenwordengevonden.Natuurlijkgaatookde wetenschapperverderdenkenenzoekt
naar eeneerste enlaatste oorzaakvanwat hij onderzoekt.Hij komtdanechterongemerkt inhet
gebiedvande filosofie terecht.Inde standaardevolutietheorieworden daarbij aannamesgemaakt,
waaronder:Wat iknietmetnatuurwetenschappelijke methodenkanzienof meten,datbestaatniet.
Dit uitgangspunt,hetdogmavanhetsciëntisme, staatinscherpcontrastmetde klassieke filosofie
van Aristotelesen vananderendie overtuigdzijnvande actieve rol vaneenEerste Bewegerof Eerste
Oorzaak.Het isvoor henookduidelijkdat de menseenuniekepositie heeftonderde andere levende
wezens, omdathij zowel overeen lichaamalsookovereengeestelijke ziel beschikt.
Met hetdogma vanhet sciëntismeenhetwetenschappelijke resultaatdat ergeennatuurwettenof
andere natuurwetenschappelijkeoorzakenverantwoordelijkzijnvoordoelgerichtheidinde
evolutionaire ontwikkeling blijfteralleenéénconclusie:er ishelemaalgeen oorzaak.Ditontbreken
van iedere natuurwetenschappelijke oorzaakwordttoeval genoemd. Hetblijftinde biologieeen
vaag begrip,je zouhetbijnamethoofdletters kunnenschrijven:TOEVAL. Menmoetdaarbij
bedenkendattoeval eenfilosofischbegripis.Erbestaatgeenenkel apparaat,wiskundige methodeof
computerprogrammawaarmee mentoevalof hetontbrekenvan toeval kanaantonen.
Samenvattendkanmenzeggen:er bestaateengoedonderbouwde endoorfeitenondersteunde
biologischetheorie,de evolutietheorie.Alsmendaarnaopbasisvandeze theorie naardiepere
oorzakenzoektendanin wetenschappelijk-filosofische overwegingende afwezigheidvannatuurlijke
oorzakenalstoeval bestempelt,verlaatmenhetgebiedvande natuurwetenschappenenzou men

2. beteroverevolutionisme kunnenspreken.Hetevolutionisme maaktvande natuurwetenschappelijke
evolutietheorie eenfilosofischwereldbeeld.Wantaltijdiserdie niet-onderbouwde aanname,het
dogmavan hetsciëntisme, datergeenoorzakenof realiteitenbestaanbuitendatwatmet
natuurwetenschappelijke methodenkanwordenaangetoond.
De gelovige,zoalsschrijvervandeze,heeftjuistmetditlaatste enorme problemen.Hij iservastvan
overtuigddatereenonzichtbare realiteit bestaatdie nietmetnatuurwetenschappelijkemethoden
kan wordenaangetoond, nochwordenontkend.Hetiseenovertuigingdie zowel inde joods-
christelijke traditie,alsook inde Griekse klassieke filosofie gedeeldwordt.
Er ishelaasgrote verwarringinditopzich simpele vraagstuk,wantevolutietheorie enevolutionisme
wordendoorvelenalshetzelfdebeschouwd. Enomde verwarringnog groterte makenwordthet
gezagvan biologisch-wetenschappelijke resultatengebruiktomeenfilosofie,hetevolutionisme, te
onderbouwen.Daarbij kunnendezelfde biologischefeitennetzogoedpassenineenwereldbeeld
waar ruimte isvooreenimmateriële realiteit. Omgekeerdishetnietnodigomwillevanhetgeloof in
eenalmachtige Godde natuurwetenschappelijke aspectenvande evolutietheorie af te wijzen. Hetis
beterde autonomie van biologenenandere natuurwetenschapper te respecteren.Somsgebeurthet
dat buitenstaandersvande wetenschappenkritiek leverenopwetenschappelijke resultaten.Maar
daarmee wordtnietaltijdeen positieve bijdrage geleverdaande zoektochtnaarde waarheid. Een
voorbeeldhiervanzijn fundamentalistischestromingen,zoalshetcreationisme,die vanuitde Bijbel
conclusiestrekkenovernatuurwetenschappelijkevraagstukken,zoalsdieinde biologie of
natuurkunde wordenbestudeerd.
Het iseenfeitdatinde biologie netalsinde andere natuurwetenschappenvaakde vraagnaar de
laatste (of eerste) oorzaaknaarvorenkomt.Maar ditisjuisthetterreinvande filosofie.Hetware te
wensendatde waarde van hetfilosofischdenkensteedsbeteronderkendwordt. Zokanhelderder
hetverschil worden aangebrachttussende resultatenvande wetenschapende filosofische
interpretatiedaarvan. Hetdubbelegezichtvande evolutie wordtdaarmeezichtbaar:de biologische
theorie enerzijds enanderzijdshetevolutionismealsfilosofie.De filosoof isde natuurlijke
gesprekspartnervande theoloog,wanthetzijnde filosofischedenkbeeldendie openstaanvooreen
vruchtbare wisselwerkingmetde theologie of juisthiermee integenspraakzijn.De heilige Johannes
PaulusII verwoordtditinzijnencycliek “FidesenRatio”alsvolgt:"Hetfilosofischdenkenisvaakhet
enige terreinvan overeenkomstendialoogmethendie onsgeloof nietdelen." Ookvoorde
wetenschapperzelf ishetfilosofischdenken eengrote hulp.Wanthiermee ishetmogelijk de
vooronderstellingenengrenzenvanzijneigenvakgebiedexpliciette maken.
Met hetbovenstaande is getrachtaante tonen dater inhet geval vande evolutietheoriegeen
tegenstrijdigheidhoeftte bestaantussenwetenschapengeloof. Bepaaldefilosofische interpretaties
van wetenschappelijketheorieën,zoalshetevolutionisme,kunnen daarentegen wel tot
tegenstellingenleiden. Persoonlijkdurf ikte stellendathetverdiepeninde wetenschapeenwegis
om steedsmeerde handvaneenschepperte kunnen ontdekken.Hoeveelgrote wetenschappers
hebbenniethiervangetuigenisgegeven.
AlfredDriessen
emeritushoogleraarnatuurkunde
15 mei 2015