4. HAYVAN DENEYİ NEDİR?
Hayvan deneyi (viviseksiyon), omurgalı veya omurgasız insan-dışı canlı hayvan
türleri üzerinde bilimsel amaçlarla gerçekleştirilen prosedürlerdir. Bu bilimsel
amaçların başlıcaları;
• Temel biyolojik araştırmalar
• Eğitimde mesleki bilgi ve becerilerin kazandırılması
• İnsan ve hayvan sağlığının korunması veya hayvan refahı amacıyla yapılan
araştırmalar
• Askeri araştırmalar
• Ürün kalite ve kontrolü için yapılan araştırmalar (!)
5. Deneylerde Kullanılan Hayvan Türleri
• Deneylerde, çalışmanın konu amaç ve hedefine bağlı olarak her tür hayvan
kullanılabilir ancak tüm dünyada en çok kullanılan hayvan türleri: balık, kedi,
köpek, kemirgenler (çoğunlukla fare, sıçan, hamster, kobay, tavşan), kanatlılar,
tek tırnaklılar (at, eşek, katır), ruminantlar, deniz memelileri, insan-dışı
primatlardır.
• Türkiye'de ve çoğu ülkede, insan ile olan genetik benzerliği sebebiyle insan-dışı
primatların deneylerde kullanılmasına bir takım yasak veya kısıtlamalar
getirilmiştir. Deneylerde kullanılan hayvanlar, hayvan deneylerini düzenleyen
tüm yasal metinlerde "deney hayvanı" veya "laboratuvar hayvanı" olarak
adlandırılır ancak bu tanımlamalar hayvan hakları savunusu açısından
tartışmalıdır.
6. Hayvan Deneylerine Karşıtlık:
Anti-Viviseksiyonizm
• Hayvan deneylerine karşıtlığın iki ana nedeni vardır: bilimsel ve ahlâkî itiraz.
Bilimsel itirazın temeli, hayvan deneylerinden elde edilen sonuçların türler arası
biyolojik ve fizyolojik farklılıklar nedeniyle insana uyarlanamaması ve yanlış
sonuçlar doğurarak insan sağlığını olumsuz yönde etkileyeceğine dair görüş,
çalışma ve verilere dayanır.
• Ahlâkî itiraz ise hayvan hakları temellidir ve hissedebilir canlıların beden
bütünlüklerini bozmak, vücutlarına müdahalelerde bulunmak, fiziksel ve
psikolojik acı çektirmek, amaç ne olursa olsun ahlâken yanlış eylemler olarak
kabul edilir. Deney karşıtlığının tarihsel gelişimi Antik dönemde düşünürlerin
hayvanlara karşı davranış şeklimizle ilgili eleştirileriyle başlayarak günümüze
kadar sürmüştür ancak farklı dönemlerde farklı mücadele yöntemleri
benimsenmiştir.
7. Hayvan Deneylerine Karşıtlık:
Anti-Viviseksiyonizm
• 19.yüzyılda The Victoria Street Society for the Protection of Animals (bugünkü
Cruelty Free International) ve The Society for the Prevention of Cruelty to
Animals (bugünkü RSPCA) gibi örgütlerin kurulmasıyla gelişerek ve 20. yüzyılda
daha agresif bir savunuya dönüşerek doğrudan eylemler, laboratuvar
baskınları ve küresel çapta kampanyalarla kendini gösterir. Günümüzde ise
hayvan deneylerinin tamamen son bularak alternatif yöntemlerin her alanda
kullanıma girmesi için çalışan çok sayıda örgüt vardır, PeTA, Cruelty Free
International, Animal Aid, NEAVS, AAVS, Animal Free Research bunlardan
birkaçıdır. Türkiye'de ise hayvan deneylerine karşıtlık ilkesiyle kurulan ilk ve tek
örgüt 2019 yılında tüzel kişilik kazanan Deneye Hayır Derneği'dir
8. HADMEK NEDİR?
• Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu (HADMEK), 3 ayda bir Bakanlık
başkanlığında toplanan 21 kişilik kuruldur. Hayvan deneyleriyle ilgili ülkemizdeki
en yetkili mercidir. Görevleri:
• Deneylerde hayvanlarının kullanılmasına dair etik ilkeleri belirlemek
• Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulları’nın yönergelerini onaylamak/feshetmek,
bunları denetleyerek yıllık raporları değerlendirmek
• Tüm kurum ve kuruluşlardaki yerel etik kurulları ve laboratuvarlardaki koşulları
ilgili yönetmeliğe göre denetlemek
• Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak deneylerde hayvanı kullanılmasını
engellemek
• Yerel etik kurullardaki tüm personelin eğitimiyle ilgili programları belirlemek
• Ülke çapında deneylerde kullanılan hayvanlarla ilgili yıllık istatistik bilgileri
toplamak
9. HADYEK NEDİR?
• Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK), “deney hayvanı ünitesi” olan resmî
ve özel kurumlarda bulunması gereken, iç denetimle görevlendirilmiş kuruldur.
Kendine ait bir “yönerge” oluşturur ve yönergesi HADMEK tarafından
onaylandıktan sonra faaliyete başlar.
• Tüm faaliyetleri HADMEK tarafından denetlenir. Kurul, ayda en az bir defa
toplanır. Deneylerde kullanılan hayvanlarla ilgili her türlü bilgi, form ve kayıt,
sorumlu veteriner hekim tarafından tutulur ve bu kayıtların 5 yıl süreyle
saklanması zorunludur.
10. HAYVAN DENEYİ YAPMAYAN MARKALAR
• Hayvanlar üzerinde deney yapmayan (cruelty free) markaları tercih etmek
günümüz dünyasında 'iyi bir insan' olmanın ilk adımlarından biri olabilir.
Markette önümüze gelen rastgele bir markayı satın almaktansa 'hayvanlar
üzerinde deney yapmayan (cruelty free) şampuan' diye ufak bir aramayla etik
olarak doğru seçimi yapabilirsiniz.
• Hayvanlar üzerinde deney yapmayan markaları seçmek için illa vegan olmanız
da gerekmiyor üstelik. Veya hayvanlar üzerinde deney yapmayan makyaj
malzemelerini seçmeniz için daha fazla para ödemek de zorunda değilsiniz.
Hayvanlar üzerinde deney yapmayan (cruelty free) ürünler herkes için
ulalşılabilir. Sadece hangileri olduğunu bilmek gerekiyor.
11. Hayvanlar üzerinde deney yapmayan ürünleri
nasıl bulabilirim?
• Hayvanlar üzerinde test yapmayan markaları tercih etmenin zahmetli bir iş
olduğunu sanılıyor. Ancak durum öyle değil. İnternet üzerinde yapacağınız
küçük bir araştırmayla hayvanlar üzerinde deney yapmayan (cruelty free)
markalara ulaşmanız çok kolay.
Hayvanlar üzerinde deney yapılmadığını nasıl
anlarım?
• Bu logo evrensel olarak hayvanlar üzerinde denenmemiştir logosu olarak
kullanılıyor. Elbette bazı farklı logolar da var ancak özellikle bu logoyu asla
unutmayın. Çünkü üzerinde bu logo bulunan ürünler hayvanlar üzerinde deney
yapmıyor.
