Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική φαινομενολογική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία Παύλος Ζαρογιάννης Ελληνικό Κέντρο Focusing http://new.focusing.gr Περίληψη: Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική ψυχοθεραπεία δεν είναι παρά έμπρακτη φαινομενολογία, μια προσπάθεια δηλαδή μεταφοράς, μετάφρασης και εφαρμογής των αρχών και εννοιών της ερμηνευτικής φαινομενολογίας στην κλινική, θεραπευτική πράξη. Αυτό σημαίνει πως έννοιες όπως φαινόμενο, εμπειρία, βίωμα, συνείδηση, ερμηνεία, αναστοχασμός, νόημα, κατανόηση, προθετικότητα, υποκείμενο, αντικείμενο, σωματικότητα, χρονικότητα, χωρικότητα, διυποκειμενικότητα, μερικότητα, και ολότητα συναποτελούν το θεωρητικό, επιστημονικό, αλλά και πρακτικό πλαίσιο αναφοράς της. Η βασικότερη ωστόσο έννοια της προσωποκεντρικής και Focusing-βιωματικής ψυχοθεραπείας είναι αυτή του ‘βιώματος’, η οποία σε συνδυασμό με αυτή του ‘σώματος’, αποτελεί αφετηρία, αλλά και διακύβευμα της, στο βαθμό που η αποκατάσταση της σχέσης και η συνεχής επαφή μ’ αυτό (το βίωμα), η διαρκής επιστροφή και αναφορά σ’αυτό, η ομιλία και δράση μέσα απ’ αυτό, καθορίζουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Παρουσίαση: Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2015, 18:00, Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής, Ηπείρου 17 ΕΛΕΣΥΘ (Ελληνική Εταιρεία Συστημικής Θεραπείας): «Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ: Η εμπειρία τεσσάρων σχολών ψυχοθεραπείας» Συντονισμός: Ευγενία Γεωργαντά, Psy.D., ECP

1. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
φαινομενολογική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία
Παύλος Ζαρογιάννης
Ελληνικό Κέντρο Focusing
http://new.focusing.gr

2. 1. Εισαγωγή
Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική ψυχοθεραπεία
(ΠFβΨ) δεν είναι παρά μια μετεξέλιξη, μια περαιτέρω
ανάπτυξη της προσωποκεντρικής οπτικής, εμπνευσμένης και
μπολιασμένης από την φιλοσοφία και πρακτική του Focusing
(εστίαση, διαδικασία εστίασης).
(Keil 2001, Keil & Stolzl 2001, Wiltschko 1995)̈
Πρόκειται λοιπόν για μια δημιουργική σύνθεση ή/και
πραγμάτωση του δυναμικού της προσωποκεντρικής
προσέγγισης, των μετακινήσεων, μεταθέσεων και
μετασχηματισμών της, καθώς και της φιλοσοφίας του Focusing.

3. 1. Εισαγωγή
Τόσο η προσωποκεντρική προσέγγιση, όσο και η βιωματική
μέθοδος του Focusing εμπνέονται από την φαινομενολογική
φιλοσοφική παράδοση, την οποία και προσπαθούν να
μεταφέρουν στην ψυχοθεραπεία.
Έτσι η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
ψυχοθεραπεία (ΠFβΨ), όπως την κατανοούμε, αναπτύσσουμε
και ασκούμε, σε θεραπευτικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, στο
Ελληνικό Κέντρο Focusing, δεν είναι παρά έμπρακτη
φαινομενολογία, με επιρροές επίσης από τον υπαρξισμό και
την διαλογική φιλοσοφία (Keil 2002, σ.1).

4. Ωστόσο τι εννοώ
με τον όρο
‘φαινομενολογία’;

5. 2. Γενικά περί φαινομενολογίας
Η φαινομενολογία μπορεί να περιγραφεί ως επιστήμη των
φαινομένων και της υποκειμενικής εμπειρίας⋅
μελετά δηλαδή τα φαινόμενα, έτσι όπως αυτά μας
εμφανίζονται/φανερώνονται στη συνείδηση μας, βιώνονται,
ερμηνεύονται και κατανοούνται υποκειμενικά, από την οπτική
δηλ., του πρώτου προσώπου.
(Smith 2013)

6. 2. Γενικά περί φαινομενολογίας
Η φαινομενολογία δεν μελετά τα φαινόμενα, όπως αυτά είναι,
αλλά όπως αυτά μας εμφανίζονται. Αν όμως η φαινομενολογία
ήταν μόνο αυτό, δεν θα ήταν παρά υποκειμενολογία ή
εγωλογία.
Μια σωστότερη διατύπωση είναι, πως η φαινομενολογία
μελετά τους διαφορετικούς τρόπους εμφάνισης/φανέρωσης
των πραγμάτων και μέσα από μια αναστοχαστική διερεύνηση
τις δομές συνείδησης/κατανόησης που επιτρέπουν στα
πράγματα να φανερώνονται ως αυτά που είναι.
(Zahavi 2007,σ. )

7. 2. Γενικά περί φαινομενολογίας
Μελετώντας την υποκειμενική εμπειρία, όσα βιώνουμε στη
συνείδηση μας, η φαινομενολογία αναδεικνύει ως κεντρικές
δομές αυτής κυρίως την προθετικότητα, την σωματικότητα,
χρονικότητα, χωρικότητα και διυποκειμενικότητα.
Mέσα από την δομή της προθετικότητας η φαινομενολογική
διερεύνηση της υποκειμενικής εμπειρίας υπερβαίνει τον
συμβατικό διαχωρισμό ανάμεσα σε υποκείμενο και
αντικείμενο, και στρέφει την προσοχή της στην αδιαχώριστη
σχέση υποκειμενικότητας και εμπειρίας/βίωσης του κόσμου.

8. 2. Γενικά περί φαινομενολογίας
Έτσι ως κεντρικές έννοιες για την φαινομενολογία αναδύονται
έννοιες όπως φαινόμενο, εμπειρία, βίωμα, συνείδηση,
ερμηνεία, αναστοχασμός, νόημα, κατανόηση, προθετικότητα,
υποκείμενο, αντικείμενο, σωματικότητα, χρονικότητα,
χωρικότητα, διυποκειμενικότητα, ολότητα.
Μόνο που οι έννοιες αυτές αποτελούν βασικά και πρωταρχικά
μια αδιαφοροποίητη ολότητα. Αυτή η προ-αναστοχαστική
ολότητα ενικοποιείται εκ των υστέρων σε αυτές τις λογικές,
γλωσσικές, εννοιολογικές κατηγοριοποιήσεις στο πλαίσιο μιας
αναστοχαστικής δραστηριότητας κατά την οποία όλα τα
παραπάνω συγκροτούνται ταυτόχρονα, παράλληλα, επάλληλα.

9. 3. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
φαινομενολογία
Τι εννοώ τώρα,
όταν ισχυρίζομαι,
πως η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
ψυχοθεραπεία
δεν είναι παρά
έμπρακτη φαινομενολογία;

10. 3. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
φαινομενολογία
Για να περιγράψω με ποιο τρόπο μεταφέρουμε αρχές και θέσεις
της φαινομενολογικής φιλοσοφίας στην ψυχοθεραπευτική
θεωρία και πρακτική, και συγκεκριμένα στην
Προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική θεωρία και
θεραπευτική πρακτική, θα ξεκινήσω από την σημαντική, πιο
θεμελιώδη έννοια για μας, αυτή του βιώματος.
Και αυτό γιατί η έννοια αυτή, έτσι όπως την
κατανοούμε και χρησιμοποιούμε, είναι πρωταρχικότερη όλων.
Και βέβαια το βίωμα δεν μπορεί να υπάρχει ξέχωρα από αυτό
που το φέρει, το σώμα.

11. Το σώμα όντως μπορεί να γίνει η αρχή ενός ταξιδιού,
και όχι μόνο για την ποιήτρια,
αλλά για τον καθένα.
(Αγγελάκη-Ρουκ 2014/1963, σ. 13)

12. Καθώς είμαι εδώ προτού καν σας μιλήσω, αλλά και τώρα που
σας μιλάω, το σώμα μου ήδη αλληλεπιδρά με σας, με την
κατάσταση, με όλο αυτό που ζω⋅
αλληλεπιδρά σημαίνει
συνομιλεί, βρίσκεται σε διάλογο, επικοινωνεί, παρατηρεί,
αντιλαμβάνεται, συντονίζεται, υπολογίζει, προσαρμόζεται,
αλλά κυρίως νιώθει, σκέφτεται, σιωπά, αντιδρά, μιλάει.

13. Το σώμα μου μιλάει σε σας, με σας.
Ακόμη κι αν εγώ δεν θέλω.

14. Βιώνει, αντιδρά, αλληλεπιδρά
και αυτό είναι πέρα από τον έλεγχο μου,
από τον συνειδητό μου έλεγχο.

15. Το σώμα μου ωστόσο ζει,
βιώνει την κατάσταση που ζει,
αλληλεπιδρά σ’ αυτή, μ’ αυτή,
με τρόπο προ-αναστοχαστικό
(Ikemi 2014b, σ. 27)

16. Προ-αναστοχαστικό σημαίνει
προ-λεκτικό, προ-εννοιολογικό,
ολιστικό, αδιαφοροποίητο,
όχι ακόμη συμβολοποιημένο,
υπόρρητο.

17. Σ’ αυτό τον χώρο και τον χρόνο,
τον χώρο και τον χρόνο της προ-αναστοχαστικότητας
το σώμα μου δεν ζει, δεν βιώνει, δεν αλληλεπιδρά απλά.

18. Το σώμα μου,
το σώμα είναι το βίωμα του,
η αλληλεπίδραση του, η κατάσταση του.
Είναι όλα αυτά μαζί σε μια υπόρρητη πολυπλοκότητα.

19. Μάλλον το σώμα είναι υπόρρητη πολυπλοκότητα,
οι σχέσεις του, οι αλληλεπιδράσεις του, οι χρόνοι του,
παρελθοντικές αναμνήσεις, γεγονότα, ιδέες, επιθυμίες,
μελλοντικές προβολές, όνειρα, τα προβλήματα και οι λύσεις
τους, η κατάσταση του, οι καταστάσεις του, η κοινωνία, η
γλώσσα, η ιστορία.
Όλα αυτά μαζί σε εναλλαγή, σε κίνηση, σε ροή.

20. Κάτι σαν τον ωκεανό
στο μυθιστόρημα «Σολάρις» του Λεμ
και στην ομώνυμη ταινία του Ταρκόφσκι.
(Κυπριωτάκης 2015, σ. 139)

21. Αυτό το σώμα, που είναι βίωμα κι αλληλεπίδραση μαζί,
και για το οποίο μιλάω τώρα
δεν είναι βέβαια το σώμα που βλέπετε,
που μπορώ να περιγράψω, να φωτογραφίσω, να
ακτινογραφήσω, το ιατρικό, επιστημονικό,
αντικειμενικό σώμα⋅
είναι το άλλο σώμα μέσα στο σώμα, το φαινομενολογικό,
υποκειμενικό σώμα, το σώμα που νιώθω ως σώμα μου και του
οποίου η αίσθηση μπορεί να αλλάζει από στιγμή σε στιγμή.

22. Είναι το σώμα του βιώματος,
του υπόρρητου βιώματος.

23. Και αυτό το σώμα μιλάει με σας, αλλά μιλάει και σε μένα.

24. Για να το ακούσω,
χρειάζεται να σταματήσω να μιλάω,
να σας μιλάω,
να στρέψω την προσοχή μου σ’ αυτό,
να εστιαστώ σ’ αυτό και να περιμένω.

25. Να του δώσω χρόνο,
να περιμένω ν’ ακούσω αυτό που έχει να μου πει,
αυτό που μου λέει.

26. Αυτό που μου λέει δεν είναι ξεκάθαρες,
συνηθισμένες,
ήδη
γνωστές
λέξεις.

27. Το σώμα μου,
κάθε σώμα
δεν μιλάει με λέξεις,
γραμματική και συντακτικό,
αλλά με αισθήσεις.
Αισθήσεις αρχικά ασαφείς, θολές, λεπτοφυείς.

28. Αισθήσεις που χρειάζεται να εντοπίσω,
να αναγνωρίσω, να αφουγκραστώ,
έτσι ώστε να αναδυθεί κάτι από όλη αυτή την υπόρρητη
πολυπλοκότητα που ζω,
να μορφοποιηθεί, να συμβολοποιηθεί, να μπει σε λέξεις
ή μάλλον να το αφήσω να μεταφραστεί από μόνο του σε
εικόνα, συναίσθημα, σκέψη, λέξη, πρόταση, νόημα.

29. Περνώντας στον χώρο και τον χρόνο του αναστοχασμού η
θολή σωματική αίσθηση μπορεί να γίνει ρητή λέξη,
η υπόρρητα βιωμένη ασάφεια μπορεί να γίνει σαφές νόημα,
και έτσι να καταλάβω αυτό που απλά ‘ένιωθα σωματικά’,
αυτό που υπήρχε κάπως πριν, αλλά δεν ήξερα τι ήταν.

30. Καθώς το υπόρρητο βίωμα μου ξεδιπλώνεται,
φανερώνονται κι οι διάφορες πτυχές του:
συναίσθημα, σκέψη, περιεχόμενο, λέξη,
συμπεριφορά, νόημα.
Μπορώ έτσι να καταλάβω τι μου συμβαίνει, να το βάλω σε
λέξεις, να το νοηματοδοτήσω, ακόμη και να περάσω σε πράξη
και συμπεριφορά, να αλλάξω.

31. 4. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
ψυχοθεραπεία
Με βάση τα παραπάνω λοιπόν μια περιγραφή της
προσωποκεντρικής και Focusing-βιωματικής
ψυχοθεραπείας θα μπορούσε να είναι ακριβώς αυτή η διαρκής
κίνηση ανάμεσα στην προ-αναστοχαστική βιωματικότητα
και την αναστοχαστική επίγνωση (Ikemi 2014b, σ. 29).
Από το ολικό στο μερικό, κι από το μερικό στο ολικό, από την
εγγύτητα στην απόσταση, κι από την απόσταση στην εγγύτητα,
από το άμεσο στο έμμεσο, κι από το έμμεσο στο άμεσο, κ.ο.κ.

32. 4. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
ψυχοθεραπεία
Και σ’ αυτό το πλαίσιο ο προσωποκεντρικός και Focusing-
βιωματικός θεραπευτής αυτό που καλείται να κάνει,
είναι να διευκολύνει μέσα από την (προσωποκεντρική) στάση
του τον θεραπευόμενο του να έρθει σε επαφή με το βίωμα του,
να εστιαστεί σ’ αυτό, να το αναστοχαστεί, έτσι ώστε να
αναδυθεί ότι έχει σημασία, αξία και νόημα γι’ αυτόν.
(Purton 2004, p.56, 96, 125, 177· Depestele 2000, p.78·
Gendlin 1962, p.242-244, 1964, p.22)

33. 4. Η προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική
ψυχοθεραπεία
Μόνο που αυτό που κάθε φορά αναδύεται και συμβολοποιείται
δεν είναι απλά και μόνο ιδιωτική υπόθεση του θεραπευόμενου,
αλλά αποτέλεσμα της συγκεκριμένης αλληλεπίδρασης
θεραπευτή και θεραπευόμενου, αποτέλεσμα της συνάντησης
και συνομιλίας τους.
(Buber 1999· 2001, Schmid 1996, σ.15-164· 2001· 2000, σ.6· 2002, σ.22,
Gendlin 1964, Rogers 1959 1961 1970)⋅ ⋅

34. Έτσι και αυτή η παρουσίαση.
Δεν είναι ακριβώς, δεν είναι απλά και μόνο έτοιμες λέξεις και
έτοιμα νοήματα,
αλλά αποτέλεσμα της συνομιλίας μου μαζί σας,
μιας συνομιλίας και αλληλεπίδρασης που ξεκίνησε δύο μήνες
πριν και που χρειάστηκε έντεκα προσπάθειες για να πάρει την
σημερινή της μορφή.

35. BBC: we don’t just report a story; we live it!

36. Βιβλιογραφία
Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (2014) Ποίηση 1963-2011. Αθήνα: Καστανιώτης
Buber, M. (1999) Ich und Du. Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus. (Πρώτη έκδοση 1923).
Buber, M. (2001) Das Problem des Menschen. Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus. (Πρώτη έκδοση 1948).
Depestele, F. (2000) Der therapeutischer Raum aus experientieller Sicht. Στο:
H-J. Feuerstein, D. Mueller, & A. Cornell Weiser (Επιμ.) Focusing im Prozess. Köln: GwG-Verlag.
Zahavi, D. (2007) Phanomenologie fur Einsteiger. Paderborn: Wilhelm Fink Gmbh & Co. Verlags-KG̈ ̈
Ikemi, A. (2014a) Sunflowers, sardines and responsive combodying: three perspectives on embodiment.
Person-Centered & Experiential Psychotherapies, Vol. 13, 1, 19-30
Ikemi, A. (2014b) A Theory of Focusing Oriented Psychotherapy. Στο: G. Madison (Επιμ.) (2014) Theory
and practice of FOT: Beyond the talking cure. 22-35. London: Kingsley Publications.
Keil, W. W. (2001) Das für Psychotherapie notwendige Erleben. Oder: Personzentrierter und Experienzieller
Ansatz gehören zusammen. Person 2, 90-97.
Keil, W. W. & Stölzl, N.(2001) ÖGwG – Österreichische Gesellschaft für wissenschaftliche,
Klientenzentrierte Psychotherapie und personorientierte Gesprächsführung. Geschichte, inhaltliche
Ausrichtungen und Ausbildung. Στο: P.
Frenzel, W.W. Keil, P.F. Schmid, N. Stölzl (Hrsg.): Klienten-/Personzentrierte Psychotherapie.Kontexte,
Konzepte, Konkretisierungen. Wien: Facultas. S.449-454.
Keil, W. W. (2002) Menschenbild und Personlichkeitstheorie der klientenzentrierten Psychotherapie.̈
http://www.donau-uni.ac.at/imperia/md/content/studium/umwelt_medizin/psymed/artikel/a3oegwg.pdf

37. Κυπριωτάκης, Ν. (2015) ‘Εμπρακτη Φαινομενολογία και Βιωματική Σκέψη’. Στο: Εποχή/Epoche –
Ψυχοθεραπεία Φαινομενολογία Ερμηνευτική. Αθήνα: Ευρασία, 137-152.⋅ ⋅
Gendlin, E.T. (1962) Experiencing and the Creation of Meaning. New York: Free Press of Glencoe.
Gendlin, E.T. (1964) A theory of personality change. Στο: P. Worchel, & D. Byrne (Επιμ.) Personality
change. New York: Wiley
Gendlin, E.T. (1973). Experiential phenomenology. In M. Natanson (Ed.), Phenomenology and the social
sciences. Vol. I, 281-319. Evanston: Northwestern University Press.
http://www.focusing.org/gendlin/docs/gol_2101.html (23/07/2014)
Gendlin, E.T. (1978/79). Befindlichkeit: Heidegger and the philosophy of psychology. Review of Existential
Psychology and Psychiatry, 16 (1-3), 43-71. Πρόσβαση:
http://www.focusing.org/gendlin/docs/gol_2147.html (14/03/2014)
Gendlin, E.T. (1996) Focusing-Oriented Psychotherapy. A Manual of the Experiential Method. New York:
The Guilford Press
Gendlin, E.T. (1997a) How philosophy cannot appeal to experience, and how it can. Στο: D. M. Levin
(Επιμ.) Language beyond postmodernism. Saying and thinking in Gendlin’s philosophy. 3-41. Evanston:
Northwestern University Press
Gendlin, E.T. (2004). The new phenomenology of carrying forward. Continental Philosophy Review, 37(1),
127-151.
http://www.focusing.org/gendlin/docs/gol_2228.html (23/07/2014)
Gendlin, E.T. (2012) Process generates structures: Structures alone don’t generate process. The Folio: A
Journal for Focusing and Experiential Therapy 23, 1, 3-13.
Gendlin, E.T. (2014) A direct referent can bring something new. Πρόσβαση: https://fb.docs.com/1FO6S
(19/01/15)

38. Lem, S. (2011) Σολάρις. Αθήνα: Ποταμός
Μπρούζος, Α. (2004) Προσωποκεντρική Συμβουλευτική. Θεωρία, Έρευνα και Εφαρμογές. Αθήνα: Εκδ.
Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός
Purton, C. (2004) Person-Centred Therapy: The focusing-oriented approach. London: Palgrave.
Rogers, C. R. (1942) Counseling and psychotherapy. Newer concepts in practice. Boston: Houghton and
Mifflin
Rogers, C. R. (1951) Client-centered therapy. Its current practice, implications, and theory. Boston:
Houghton and Mifflin
Rogers, C. R. (1959) A theory of therapy, personality, and interpersonal relationships, as developed in the
client-centered framework. In: Koch, S. Psychology. A study of science. Vol. III: Formulations of the person
and the social context. New York: McGraw Hill, 184-256
Rogers, C. R. (1961) On becoming a person. A therapist’s view of psychotherapy. Boston: Houghton and
Mifflin
Rogers, C. R. (1970) On encounter groups. New York: Harper and Row
Rogers, C. R. (2006) Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Εξερευνητές
Schmid, Peter F. (1996). Personzentrierte Gruppenpsychotherapie in der Praxis: Ein Handbuch. Bd. 2: Die
Kunst der Begegnung. Mit einem Beitrag von Carl R. Rogers/Peter F. Schmid. Paderborn: Junfermann.
Schmid, P. F. (2000) Was ist personzentriert? Zur Frage von Identitat, Integritat, Integration und̈ ̈
Abgrenzung. http://web.utanet.at/schmidpp/paper-szbg-wasist.pdf (3/10/2014)

39. Schmid, P. F. (2001) Anspruch und Antwort. Personzentrierte Psychotherapie als Begegnung von Person zu
Person. http://www.pfs-online.at/papers/paper-anspruch.htm (12/07/2014)
Schmid, P. F. (2002) Die Person im Zentrum der Therapie. Zu den Identitatskriterien Personzentrierter̈
Therapie und zur bleibenden Herausforderun.g von Carl Rogers an die Psychotherapie. Person 1, 16–33
Smith, David Woodruff, "Phenomenology", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2013
Edition), Edward N. Zalta (Επιμ.), URL =
<http://plato.stanford.edu/archives/win2013/entries/phenomenology/>, (15/06/2013)
Ταρκόφσκι, Α. (1972) Σολάρις. ΕΣΣΔ
Wiltschko, J. (1995) Focusing–Therapie. Einige Splitter, in denen das Ganze sichtbar werden kann.
Focusing– Bibliothek, Studientexte Heft 4, Wurzburg (DAF)̈
Ευχαριστώ !