1. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
1
3. GAIA: INGURUMENA BABESTEA
1- EKOSISTEMAK
Izaki bizidunek eta haien ingurune fisikoak osatzen dute
ekosistema.
Oso txikia (putzu bat)
Ekosistema
Oso handia (ozeanoa)
2.- EKOSISTEMAKO IZAKI BIZIDUNAK:
o Biosfera: Lurra eta bertan bizi garen izaki bizidunak.
o Izaki bizidun guztiak espezietan biltzen dira
(tigreak,haritzak...)
o Populazioa: Ekosistema baten bizi diren especie bateko kideak.
o Komunitatea: Ekosistema baten bizi den populazioa.
o Ekosistemako izaki bizidunek harremanak dituzte elkarren
artean.

2. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
2
3.- INGURUNE FISIKOA:
Ingurune fisikoaren elementuak edo factoreaK:
o Temperatura
o Hezetasuna
o Lur motak
Ingurune fisikoa, lehortarra edo urtarra izan daiteke.
• Ingurune lehortarra. Faktoreak: klima, lurzorua, erliebea.
• Ingurune urtarra: Gatz kantitatea, argia, korronteak,
temperatura
eta hondo mota.
Ingurune urtarrak, gazitasunaren arabera: ur gezekoak edo ur
gazikoak izan daitezke.
4.- INGURUNE FISIKOAREN EGTA IZAKI
BIZIDUNEN AERTEKO HARREMANAK.-
Klima, lurzoru eta erliebearen arteko konbinazioaren arabera, basoak,
belardiak, basamortuak eta abar egon datitezke.
GOGORATU:
Ekosistema-osagaiak:
• Izaki bizidunak: landareak eta animaliak
• Ingurune fisikoa: tenperatura, ura, lurzorua eta harriak.
Tokiak eta hor bizi diren izaki bizidunek EKOSISTEMA osatzen dute.

3. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
3
Ekosistemako landaretza motak zer animalia egongo diren
baldintzatzen du.
Izaki bizidunek ingurune fisikoa ere aldatzen dute. ( Adibidez,
kastoreak presak egiten dituztelako).
Irudien azpian ekosistema-motaren izena kokatu:
………………………………………..
…………………………………………………….
……………………………………………………..

4. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
4
……………………………………………………………….
………………………….
…………………………………………………..
……………………………………………………..
Pinguinoak bizi daitzeke belardi batean?

5. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
5
Zer ekosistema ezagutzen duzu zure hirian?
Behatu irudiari eta erantzun galdera hauei:
● Zer elementuk osatzen dute ekosistema hori?
● Bizi al daiteke jirafa bat ekosistema horretan? Zergatik?
● Nola aldatzen dute ekosistema hori izaki bizidunek?
Azaldu zer diren ekosistemak.

6. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
6
Urmael bat ekosistema bat izan al daiteke? Arrazoitu erantzuna.
Esan lehorreko ingurune fisikoan esku hartzen duten hiru faktoreren
izenak.
•
•
•
Definitu.
• Espeziea
• Populazioa
• Komunitatea
Marraztu geziak elika-kate honetan.

7. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
7
EKOSISTEMAKO ELIKADURA:
1.- EKOSISTEMAKO EKOIZLEAK
• Landareek elikagaiak sortzen dute horregatik ekoizle esaten
zaie.
• Ekosistema urtarretan algak dira ekoizleak.
2.- KONTSUMITZAILEAK
Kontsumitzaileak: Animaliek ez dute beraien elikagaiak sortzen
horregatik kontsumitzaileak esaten zaie.
Lehen mailako kontsumitzaileak animalia belarjaleak dira.
Bigarren mailako kontsumitzaileak animalia haragijaleak dira.

8. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
8
Hirugarren mailako kontsumitzaileak:Beste animalia haragijaleak
bigarren mailako kontsumitzailez elikatzen dira.

9. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
9
• Harrapariak --- Beste animalia batzuk ehizatu eta jan
egiten dute.
• Sarraskijaleak --- Beste animalia batzuen gorpuz elikatzen
dira.
• Parasitoak --- Beste izaki biziduneetatik hartzen dute
elikagaia
(eltxoak, zorriak...)
• Deskonposatzaileak --- Izaki bizidunen hondarrez elikatzen
dira.

10. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
10
3.- DESKONPOSATZAILEAK
Bakterioak eta onddoak dira deskonposatzaileak; izaki bizidunen
hondarrak –bai landareenak bai animalienak- erabat deskonposatzen
dituzte.
4.- ELIKA-KATEAK ETA ELIKASAREAK
Ecosistema bateko espezieen artean sorzten diren elikadura-
harremanak elika-kateen bidez iirudikatzen dira.
Kate horietan, gezien bidez lotzen dira espezieak.
INGURUMENA
1.- ZER DA INGURUMENA?
Gizakiaren ingurumena haren bizitzari eragiten dion guztia da: klima,
ura, izaki bizidunak, giza jarduerak….
2.- GIZON-EMAKUMEOK ALDATU EGITEN DUGU
INGURUMENA
Nola aldatzen dugu gure ingurumena? Gure jardueren bidez, gure
aktibitaten bidez. Adibidez: zuhaitzak ebakitzen, lurra lantzen,
erregaiak erabiltzen…..

11. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
11
3.- INGURUMENAREN ARAZOAK:
-KUTSADURA: Sustantzi kaltegarriak botatzea.
-BEROTZE GLOBALA: Lurra gero eta gehiago berotzen ari da.
Karbono dioxido kopurua asko igo da.
-DEFORESTAZIOA: Basoak galtzea da (arbolak moztu,
errepideak egin... )
-BIODIBERTSITATEA: Espezie ugari ari dira galtzen gaur egun.

12. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
12
Errepaso:
• Landareek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte?
• Zeintzuk dira animalia belarjaleak? Adibideak esan.
• Landareek zer behar dute bere elikagaiak sortzeko?
• Nola kutsatzen da airea eta ura?
q Zer gertatuko litzateke ekosisteman animalia haragijaleak
desagertuko balira?
q Zertarako birziklatezen dugu?
q Kontenedore horian:

13. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
13
q Kontenedore urdinean:
q Kontenedore berdean:
q Zeintzuk kutsatzen dute ekosistemak?
q Zuk zer egin dezakezu gutxiago kutsatzeko?
q Noiz sortzen da baso-soiltzea?
q Eta gehiegizko ustiapena?
q Zergatik esaten da fokak eta baleak desagertzen ari direla?
q Lurzorua babesik gabe gelditzen bada, zer gerta daiteke?

14. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
14
Zer gertatzen ari da?
Zein izan daiteke sutearen ondorioa?
INGURUMENA BABESTEA:
Guk egin BEHAR duguna:
1-URA AURRESTU.
2-ELIZTRIZITATEA AURREZTU.
3-ENERGIA AURREZTU.
4-ZABORRAK ETA ONDARRAK BERE LEKUAN UTZI.
5- FAUNA ETA FLORA ERRESPETATU

15. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
15
Agintariek ingurumena babestu behar dute.
Ekosistemak bi modu hauetara babesten dira:
q Legeen bidez
q Eremu babestu izendatuta (zona protegida, parque protegido):
natura-parkeak, eskualde-parkeak, erreserbak, etab.
Dominikar Errepublikan gogoratu zeintzuk ziren natura-parke
ezagunenak:
• Samana Badia (Baleak bizi direlako).
• Parques nacionales:
o Parque Nacional Los Haitises
o Parque Nacional Monte Cristi
o Parque Nacional Isla Cabritos
§ Lago Enriquillo
o Parque Nacional Sierra de Bahoruco
o Parque Nacional Jaragua
o Parque Nacional José Armando Bermúdez
o Parque Nacional José del Carmen Ramírez
o Parque Nacional Juan Bautista Pérez Rancier (Valle Nuevo)
• Reservas científicas:
o Reserva Científica Ébano Verde
o Salto de Aguas Blancas

16. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
16
• Animaliek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte:
- landareak jaten dittztenak: belarjaleak dira.
- Aninaliak jaten dituztenak: haragijaleak dira.
Animaliek zer jaten dituzte?
Landareak jaten dituztenak zeintzuk dira?
Beste animaliak batzuk jaten dituztenak zeintzuk dira?
Adibideak idatzi:
Hartza lehoia, jiraja, otsoa, tigrea, elefantea, oreina, behia, ardia,
zaldia, azeria,
Krokodriloa,
Belarjaleak Haragijaleak

17. ALTZA HERRI IKASTATEXEA
LAGUNTZA GELA – HIPI GELA
17
HARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAK
Haragijaleek zer jaten dute?
Belarjaleek zer jaten dute?
Orojaleek zer jaten dute?