dbh 2

1. 3.- EKOSISTEMEN EGITURA
1.- EKOSISTEMAK. HABITAT ETA TXOKO
EKOLOGIKOA. HARREMAN TROFIKOAK
1.- BIOSFERA, EKOSFERA
ETA EKOSISTEMAK
Lurreko izaki bizidun guztien
zerrenda egin behar izango bagenu,
ziur asko ez genituzke ahaztuko ez
tigreak, ez lehoiak, ez elefanteak, ez
eta zenbait landarei kusgarri ere:
haritzak, arrosa-landareak, etab.
Lurrean bizi diren izaki bizidun
guztien multzoari biosfera deritzo.
Ez dakigu biosfera zenbat izaki
bizidun motak osatzen duten, zenbat
espezie dauden. Orain arte, bi
milioitik gora aurkitu eta sailkatu
dituzte. Jakin ere ez dakigu
biosferak zenbat masa duen guztira;
alegia,materia bizi guztiak zer masa
duen. Baina egindako kalkuluen
arabera, badirudi masa horren erdia
mikroorganismoz osatuta dagoela;
besteak beste, beraz, bakterioz eta
protozooz.
Biosfera osatzen dugun izaki
bizidun guztiok, bai zelulabakarrek
bai zelulaniztunek, elkarren beharra
dugu.
Elementu hauek osatzen dute
ekosistema: leku jakin batean bizi
diren izaki bizidunek, izaki bizidun
horien eta haiek bizi diren toki
fisikoaren arteko harremanek, leku
horren ezaugarriek, eta
ingurunearen eta organismoen
arteko harremanek.
Lurrean ekosistema mota asko
daude. Batzuk uretakoak dira; hala
nola, ibaiak, urmaelak eta hareazko
itsas hondoak. Beste batzuk,berriz,
lehorrekoak dira; esate baterako,
basamortuak, oihanak eta
belardiak.
Planetan hedadura handia duten
lehorreko zenbait ekosistemari
biomak deritze: landaredi
bereizgarria dutenei, hain zuzen.
Egia esan, Lurreko ekosistema
guztiak elkarri lotuta daude; eta
horregatik, ekosistema guztien
multzoari ekosfera esaten zaio.
Ekosfera deritzo gure planetako
ekosistema guztien multzoari.
Ekosferaren alde bizia biosfera da.
2.- EKOSISTEMEN
OSAGAIAK
Ekosistema guztiek,bai
lehorrekoek bai uretakoek, bi
osagai dituzte: biozenosia eta
biotopoa.
Biozenosia
Ekosistemako izaki bizidunen
multzoa da; haren baitan daude,
beraz, animaliak, landareak,
onddoak eta zernahi
mikroorganismo. Biozenosia zer-
nolakoa den deskribatzeko eta
bereizteko, datu hauek behar
ditugu:
– Ekosistemako izaki bizidunen
zerrenda, batetik, eta bestetik,
espezie bakoitza zer ehuneko den
biozenosi osoaren masarekiko.
– Izaki bizidun horien artean zer
harreman dauden: batzuk trofikoak
dira, elikadurarekin lotutakoak,
alegia; baina bestelakoak ere
badaude.
Ekosistema orotan beste izaki
bizidun batzuk egotearen eraginez
sortzen diren faktoreei faktore
biotikoak deritze.
Biotopoa
Ekosistemako alde ez-organikoa da.
Hauek osatzen dute: harriek, aireak,
urak, gatz disolbatuek, hareak…
Deskribatzeko, hauek behar ditugu:
– Ekosistema zer motatakoa den:
urmaela, parkea, zereal-soroa, itsas
hondoko gune bat, etab.
– Ekosistemaren bereizgarri diren
parametro fisikoen eta kimikoen
zerrenda; hala nola, lurzoru mota,
argi kantitatea, tenperaturak, etab.
Inguruneko eragile fisikoei eta
kimikoei, organismoen bizimoduan
eragiten dutenei, faktore abiotikoak
deritze.
Ekosistemen osaera eta
funtzionamendua aztertzen duen
zientziari ekologia deritzo, eta
biologiaren atal bat da.

2. 3.- HABITATA ETA
TXOKO EKOLOGIKOA
Ekosistema guztietan, izaki
bizidunek habitat bat eta txoko
ekologiko bat dute. Bi kontzeptu
horiek estu-estu lotuta daude, baina
ez dira gauza bera.
- Habitata. Ekosistema batean
espezie bateko banakoek bizitoki
duten leku fisikoa da. Izaki bizidun
baten habitatak barne hartzen ditu
organismo haren espeziea bizitzeko
beharrezkoak diren natura-
baldintzak.
- Txoko ekologikoa. Espezie batek
dagokion ekosisteman zer-nolako
eginkizuna duen adierazten du.
Espezie baten txoko ekologikoa
alderdi askok finkatzen dute:
espezie horrek zer portaera duen,
zer elikagai mota jaten duen,
elikagai hori zer lekutan aurkitzen
duen,zer harrapariren elikagai den,
inguruko baliabideak nola
erabiltzen dituen,ekosistemako
beste espezie batzuetan zer-nolako
eragina duen…
Gauza arrunta da bi espezie habitat
berean bizitzea; baina eskuarki, ez
dute txoko ekologiko berbera
izaten, aldi berean eta modu
iraunkorrean. Izan ere, bi espeziek
elikagai berbera jaten dutenean,
tenperatura eta hezetasun berbera
behar dutenean eta abar, bien arteko
lehiaketa sortzen da, eta bietako
batek, ondoen moldatuta dagoenak,
bestea botatzen du.
Demagun, adibidez, untxiak bizi
diren ekosistema batean erbi-
populazio bat sartu dugula.
Biespezieak lehiatzen hasiko dira,
elikagaia dela-eta, eta okerren
moldatuta dagoena desagertu
egingo da, azkenean.
Batzuetan,inguruneko ezaugarriak
aldatu egiten dira, muga batzuen
baitan, betiere; eta aldaketa horiei
erantzute aldera, gerta liteke
organismoek ere txoko ekologikoa
aldatzea, ezaugarri berrietara
moldatzeko.
Bizitoki duen ingurunera
moldatzearen ondorioz du
organismo bakoitzak txoko
ekologiko bat edo beste.
4.- IZAKI BIZIDUNEN
ELIKADURA
EKOSISTEMETAN
Izaki bizidun guztiek energia behar
dute, bizi-funtzioak egiteko, eta
elikagaietan diren
mantenugaietatik lortzen dute
energia hori.
Baina elikagai horiek lortzeko
hainbat modu daude, eta horren
arabera, hiru izaki bizidun mota
bereizten dira ekosistema orotan.
•Ekoizleak. Beren materia
organikoa sortzen dute, materia ez-
organikotik; hau da, karbono
dioxidoa, ura eta gatz mineralak
erabiliz. Horretarako, fotosintesia
egiten dute, Eguzkiaren energiaz
baliatuz. Landareak, algak eta
zenbait bakterio dira ekoizleak
ekosistemetan.
•Kontsumitzaileak. Izaki
bizidunak
jaten dituzte. Hiru mota daude:
–Lehen mailakoak. Ardiak,
matxinsaltoak eta beste animalia
asko. Belarjaleak dira; hau da,
landareak janez elikatzen dira.
–Bigarren mailakoak. Otsoak,
saguak eta beste animalia asko.
Haragijaleak dira,eta belarjaleak
janez elikatzen dira. Batzuk
orojaleak dira; hau da, landareak
ere jaten dituzte.
–Hirugarren mailakoak. Esaterako,
marrazoak, sugeak eta arrano
sugezalea. Animalia belarjaleak
nahiz haragijaleak jaten dituzte.
•Deskonposatzaileak. Materia
organikoa deskonposatuz elikatzen
dira. Deskonposizioaren ondorioz
substantzia ez-organikoak sortzen
dituzte; ekoizleek fotosintesian
erabiltzen dituztenak,hain zuzen.
Harreman trofikoak
Elkar janez elikatzen diren izaki
bizidunen arteko harremanei
deritze harreman trofikoak.
Saguek harreman trofikoa dute
zereal-landareekin eta arteekin,
haien haziak jaten baitituzte;eta
azeriekin eta hontzekin ere bai,
horiek saguak jaten baitituzte.
Zenbait izaki bizidunen artean zer
harreman trofiko dauden
adierazteko hiru modu daude: kate
trofikoak, sare trofikoak eta
piramide trofikoak.