1. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
GELIŞIM PSIKOLOJISI
AHLAK GELİŞİMİNE İLİŞKİN KURAMSAL YAKLAŞIMLAR
Toplum içinde yaşayan bireyler olarak belirli doğru ve yanlış kavramlarını başkalanyla paylaşmak ve birlikte
yaşamanın gereği olan birtakım kuralları izlemeye yetenekli oimak zorunda olduğumuz bilinir. Bizim kişisel
mutluluğumuz da, toplumda eşitlik ve adaletin varlığı da, birtakım ahlak standartlarının herkesçe kabul
edilmesine bağlıdır. Ahlak gelişimi, çocukların, belirli davranışları "doğru" ya da "yanlış" olarak
değerlendirmelerine rehberlik eden ve kendi eylemlerini yönetmelerini sağlayan ilkeleri kazanmaları
sürecidir. (BekirOnur, 1995)
Ah!ak gelişimi konusunda ilk psikolojik modeli getiren psikanalitik kurama göre ahlak gelişimi,
süperegonun ortaya çıkması ve anababa yasaklarının içselleştirilmesi sürecinden ibarettir. Toplumsa!
öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani hiçbir değişim olmadan derece derece ve sürekli biçimde ilerleyen
birikimli bir toplumsaliaşma olarak görürler. Buna karşılık, bilişsel gelişim kuramcıları ahlak gelişimini, belirgin
değişimlerle ilerleyen ve birbirinden teme! farklılıklarla ayrılan evrelere dayandırırlar. (BekirOnur, 1995)
1. Psikoanalitik görüşe göre ahlak gelişimi
Psikoanalitik kuramcılara göre süperego toplum değerlerinin içsel temsilcisidir. Süperego bireyin toplum
tarafından kabul görecek davranımlarda bulunmasını sağlar. Süperego vicdan ve ideal ego elemanlarından
oluşur. Vicdan toplumun suç olarak kabu! ettiği davranışları yapmayı hatta düşünmeyi bile suçluluk
duygusuyla engeller. İdeal ego da toplumun değer ve kurallarına uymayı gurur ve kıvanç duygularıyla
ödüllendirir. Psikoanalitik görüşe göre süperego davranımların "ahlaki hakemi"dir. Fallik dönemde çocuğun
hemcinsi ebeveyni rakip olarak görmesiyle yaşanan ödipus kompleksi ahlak gelişiminin temelini oluşturur.
Çocuk rakip olarak gördüğü ebeveyni ile baş edemeyeceğini kabul eder
2. ve bu rekabetten duyduğu suçluluk duygusuyia hemcinsi ebeveynini kendisine model alır. Bu model alma
ahlak gelişiminin temelini oluşturur.
2. Öğrenme kuramları açısından ahlak gelişimi
Davranışçılara göre ahlak uyulması ve kaçınılması gereken bir takım davranışlardır. Birey bu davranışları
çevrenin kabul ve reddi olarak ortaya çıkan ödül ve cezalarla elde eder. Ahlaki davranışları birey
model alma ve îaklit yoluyla öğrenir.
3. Bilişsel kuramlar açısından ahlak gelişimi
Ahlak gelişimini zihinsel faaliyetlerle açıklamaya çalışmışlardır. Bilişselcilere göre ahlak iyi ve kötünün
bilinçli değerlendirilmesidir. Bilişsel kuramcılardan Piaget ve Kohlberg'in ahlak gelişimine ilişkin
kuramları aşağıda açıklanmıştır.
PİAGET'YE GÖRE AHLAKİ GELİŞİM
Ahlak ve değerler alanının önem taşıdığını hemen herkesin kabul etmesine karşın ahlaki değerlerin
gelişimiyle ilgili tam bir fikir birliği yoktur. Ahlaki gelişimi anlayabilmek için değişik teoriler ortaya atılmıştır.
Bunlardan bilişsel yaklaşımı savunanlar, ahlaki değerlerin ahlaki bir duruma uygun şekilde düşünebilme
yeteneği ile gerçekleşebileceğini öne sürerler. Bazılarına göre ise ahlak, insanların ne düşündükleri ile değil
ne yaptıkları ile ilgilidir. Jean Piaget'nin zihinsel gelişimle ilgili çalışmaiarı, bu konudaönemtaşır.
Piaget, ahlakın bilişsel gelişime paralel olarak kademeli biçimde geliştiğini belirtmiştir. Buna bağlı olarak
küçük çocuğun sahip olduğu ahlaki değerlerle gencin sahip olduğu ahlaki değerlerin, bilişsei kapasitelerinin
farklı olması nedeniyle birbirinden farklı olduğunu öne sürmüştür.
Piaget ahlaki yargı ve davranışları çocuğun "sosyal kurallara saygı anlaysşı" ve "adalet anlayışı" olmak
3. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
üzere iki ana çerçevede incelemiştir. Piaget LAVVRENCE KOHLBERG ve MORAL
çocukları oyun ortamlarında oyun kuralları
bağlamında incelemiş, daha sonra çocuklara "yeni (AHLAKÎ) GELİŞİM
ve adil kurallar nasıl geliştirilebilir" sorusunu Her toplumda bireyden yaşadığı toplumun kültürel ve
yöneltmiştir. Bu iki inceleme sürecinin ardından dini özellikleri doğrultusunda ahlaki değerlerini
ahlaki gelişim hakkında "kuralları anlama" ve "uyum oluşturması ve geliştirmesi beklenir. İnsanı diğer
teorisi"ni geliştirmiştir. Piaget, çocuklar üzerindeki canlılardan ayırt eden başlıca özellikleri düşünmesi,
çalışmalarında oyun kurallarına ilişkin şu aşamaların yargılaması, düşündüğünü dili ile belirtebilmesi, değişik
bulunduğunu ortaya koymuştur. duygular yaşaması, belirli ahlaki değerleri, kuralları
olması ve ilişkilerini bu değer ya da kurallara göre
1.Aşama (0-3 yaş): Kurallardan bağımsız olarak yönlendirmesidir. Temel olarak ahlaki değerlerimiz
oyun oynarlar. içinde bulunduğumuz toplumun küttürel kurallarının
yanısıra aile içi ilişki ve iletişimlerdeki ödüllendirmeler,
2.Aşama (3-5): Kendilerinden büyük abla ve yaptırımlar ve anne babamız ile özdeşimler ya da
ağabeylerinin oyunlarını taklit ederler. yaşıtlarla oynarken yüklenilen rollerle belirlenir. Ahlaki
3.Aşama (5-10 yaş): Kuralların değişmeyeceği değerlerin oluşmasında yargılama yetisinin önemli bir
veya değiştirilemeyeceği inancıyla hareket ederler. yer tuttuğu görülmektedir. Yargıda bulunma
(muhakeme etme) gücü ise zekâ, yordama (muhtemel
4. Aşama (11/12 yaş ve üstü): Yeni ve sonucu tahmin etme, kestirimde bulunma), içsel
beklenmedik durumlar karşısında kalınırsa kurallar dürtüleri ve arzuları denetleyebilme (özellikle
esnetilebilir, yeni düzenlemeler yapabilir veya saldırganlık içeren dürtü ve arzular) ile dikkatini
kurallargeliştirilebilir. sürdürebilme, başkası ile empatik ilişkiler kurabilme,
benlik saygısı ve özgüven gibi değişkenlere bağlı
Piaget, çocukların ahlaki gelişimlerini incelerken iki olarak oluşmaktadır.
ana evreden bahseder.
a. Ahlaki Gerçekçilik / Dışsal kurallara bağlılık Ahlak gelişimi bireyin içinde bulunduğu toplumun
Evresi: Yaklaşık 2-7 yaş arasında (Somut işlem değer yargılarını içselleştirerek bulunduğu çevreye
dönemine kadar) yaşanır. Somutluk ön plandadır ve uyumunu, ancak bu uyum süreci içinde kendi ilke ve
çocuklar tüm ahlaki değerlendirmeleri davranışların değer yargılarını oluşturmasını ifade etmektedir. Ahlak
somut sonuçları üzerinden yaparlar. Mesela gelişimi, içinde yaşanılan toplumun toplumsal
elbisesindeki yırtık daha büyük olan çocuk daha normlarını (adet, gelenek ve görenekler) içselleştirilme
suçludur. Ya da kaza ile 10 tane tabağı kıran bir çocuk, sürecidir. Toplum içinde nasıl davranması gerektiğinin
biie bile bir tabak kıran çocuktan daha fazla suç farkında olmaktır. Toplum hayatı içinde birlikte
işlemiştir. Onlar için önemli olan gözlenebilir yaşadığımız insaniara karşı görev ve
sonuçlardır. sorumluluklarımızı öğrenme de ahlaki gelişimin bir
parçasıdır. Ahlak gelişiminin nihai hedefi kişinin
Bu dönem çocuklarına göre doğru ve yanlış evrensel ilkeler, doğru-yanlış, hak ve adalet kavramları
birbirlerinin zıttıdırlar ve birbirlerini dışlarlar. Doğru ve doğrultusunda kendi doğrularını ve ilkelerini
yaniış ne ise, herkes onları o şekilde (değişmez) görür geliştirmesidir.
anlayışındadırlar. Buna ahlaki mutlaklara Inanç adı
verilir. Ahlak gelişimi konusunda Lavvrence Kohlberg
(1927-1987) tarafından geliştirilmiş yaklaşım dikkat
çekmektedir. Çocuklarda ve erişkin kişilerde ahlak
b. Özerk Ahlak (Karşılıklılık Ahlakı) Evresi:
yargılarının farklı düşünce mekanizmalarının bir
Doğrulama ya da yanlışlamada bir davranışın sonucu olarak geliştiğini vurguiayan Kohlberg, ahlak
kendisinden veya sonuçlarından çok o davranışa anlayışını ve gelişimini, ahlaki davranış boyutunda
başlanırken taşınan niyetler ağırlık kazanır. değil düşünce boyutunda inceleyen bir araştırmacıdır.
Çocuklar artık durumsal ve kişisel etkenleri dikkate Kohlberg'in ahlak gelişimi alanına en önemli katkısı
almaya başlarlar. Yukarıdaki tabak kırma ahlak gelişimini Piaget'nin zihin gelişimi alanında
örneğinde, bilerek kıran diğerine göre daha suçlu ortaya koyduğu evreler üstüne inşa etmesi olmuştur.
durumdadır. Çocuklar bilişsel yönden geliştikçe, ahlaki gelişim
aşamaları belli bir sıra izler. Bu nedenle ahlaki
gelişmeye, bilişsel gelişmenin bir niteliği olarak da
bakılabilir.
4. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
L. Kohlberg, insanların ahlaki bakımdan bir gelişme geçerek altı devreli, ergenlik ve yetişkinliğe uzanan
içinde olduğunu, bu gelişmenin yaşa ve zihinsel ahlak gelişimi devreleri bulmuştur.
olguniuğa bağlı olarak aşama aşama gerçekleştiğini
belirtmektedir. Ahlaki gelişme Piaget'nin zihinsel Kohlberg'in ahlak gelişimi devreleri giderek yükselen
gelişim basamakları ve Erikson'un kişilik gelişmesi bir ahlak anlayışını içeren üç düzey ve bunların her
aşamaları gibi aşamalar halinde gerçekleşmektedir. birindeki iki devre ile belirlenir.
Piaget'nin bilişsel gelişim dönemleri ile doğrudan ilişkili
olarak Kohlberg, yargılama işlemini ve ona bağlı ahlak
ile ilgili değerlerin giderek yükselen altı evreden Gelenek Öncesi (Egosantrik) Düzey
oluştuğunu belirtir. Bu altı aşama üç temel düzeyde ele Dışa bağımlılık bu dönemin en belirgin özelliğidir.
alınabilir. Her aşama iki alt evre içermektedir. Kişinin kişisel ihtiyaçları ön plandadır, dolayısıyla birey
Dönemlere bakılığında ahlaki yargılama sürecinin egosantrik davranır yani benmerkezcidir. Bir
benmerkezci bir düşünmeden başlayarak içinde davranışın sonucu olumlu ise o davranış iyidir. Elem
yaşanılan topluma; oradan da evrensel ahlaki ilkelere getiren, acı doğuran davranış ise iyi değildir. Bu
ulaştığı göze çarpmaktadır. düzeyde çocuğun iyi-kötü, doğru-yanlış kavramları,
davranışların sonucu olarak ortaya çıkan ceza, ödül
Piaget'nin çocukların ahlaki kuralları nasıl veya otoritenin gücü sayesinde belirginleşir. Kişi
kazandıklarını incelemesine karşın Kohlberg, ilkelere olayları acı veya haz gibi, fiziksel sonuçlarına göre
dayalı ahlaki yargılama sürecinin gelişmesinde değerlendirir. Bu dönemin birinci aşamasında çocukta
çocuklardan çok ergenler ve yetişkinler üzerinde itaat etme ve cezadan kaçınma kavramları öne
yoğunlaşmış, özellikleri betimleyebilmek için araştırma çıkarken, ikinci aşamada bireysellik ve karşılıklı çıkara
aracı olarak da bireyi karar vermeye zorlayan soyut dayalı davranış eğilimi dikkat çeker.
ikilemler kullanmıştır.
çn
"o Birinci aşama
cc
OJ
Lütfen üzerinde düşününüz! "Heinz'in yaptığı yanlıştır. Polis onu yakalar, hapse
û
"Ec atar."
Siz olsanız ne yapardınız?
Ui
■ğj İkinci aşama
Avrupa'da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan
bir kanser türünden ölmek üzeredir. Doktorlar bir "Heinz'in ihtiyacı vardır. Ancak akıllıca yapıp,
ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı yakalanmamalıdır."
şehirde oturan bir eczacının keşfettiği bir çeşit
radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat
eczacı ilacı maliyetinden 10 misü fazlaya Geleneksel (Yasa-Kural) Düzey
satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği haide ilacın Bu dönemde sosyal değerler göz önüne alınmaktadır.
küçük bir miktarı için 2000 dolar istemektedir. Heinz Toplumun onayladığı davranış olumlu bulunmakta
tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplumun onaylamadığı yasa ve kurallara aykırı
toplayabilir. Eczacıya karısının ölmek üzere davranışlar ahlaka aykırı bulunmaktadır. Otoriteye
olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza sadık, otoriteyi destekleyici ve özdeşim halinde
vermesini ya da paranın yansını sonra almayı kabul bulunduğu otorite figürü ile uyum anlayışı doğruyu
etmesini ister. Fakat eczacı 'Hayır ilacı ben belirler. İyi ve kötü otoriteyi hoşnut eden çerçeve
keşfettim, ondan para kazanacağım.' diyerek doğrultusunda tanımlanır. Geleneksel dönemin birinci
Heinz'in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz aşamasında çocuk için iyi çocuk olmak önemlidir. İkinci
kalan Heinz eczaneye girip karısı için ilacı çalar. aşamada ise kanun ve düzen fikri ön plana çıkar.
Doğru davranış, kişinin görevini yerine getirmesi,
Heinz suçlu mudur? Suçluvsa neden? otoriteye saygı gösterme ve düzeni düzen için koruma
Sucsuzsa neden? anlayışı ile değerlendirilir.
Birinci aşama
Kohlberg (1969) Piaget'nin kuramını geliştirmiştir.
Kohlberg de Piaget gibi, kültürel sınırları aşan, doğal "Camı kırıp eczaneye gizlice girdiği için Heinz
olan ve bilişsel temele dayanan ahlak gelişimi suçludur. Çünkü hırsızlık yapmıştır ve bu da doğru bir
devreleri üzerinde durmuştur. Kohlberg deneklerine şey değildir."
Piaget'nin hikayelerinden daha karmaşık ve daha
derin ahlaki çatışmalar içeren hikayeler okumuştur.
Dolayısıyla da, Piaget'nin ikili devresinin ötesine
5. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
İkinci aşama
"Ya herkes aynı şeyi yapmaya kalkarsa o zaman ne
olacak? Sonuçları ne olursa olsun, yasalar var ve bu
yasalara her koşulda uymak lazım."
Gelenek Ötesi (Evrensel İlkeler) Düzey
Kohlberg'in ahlâk anlayışına göre gelişimin en üst
noktasını gelenek ötesi düzey oluşturur.
Bu düzeyde ahlâk anlayışına ulaşmış bireyler, sosyal
kontrat veya evrensel adalet anlayışına göre
değerlendirmeler yaparak, doğru ve yanlış hükmüne
varırlar. Bu dönemde kişi toplumu da aşarak, daha ileri
evrensel değerleri dikkate almaktadır. İnsan haklarını
ve diğer toplumsal değerleri gözetmektedir. Kişi, bu
aşamada özgürlük, adalet, bağımsızlik ve fırsat eşitliği
gibi yazılı olmayan yasaların yorumlanmasıyla
değerlendirmeler yapar. Gelenek sonrası dönemin
birinci aşamasında toplumsal uzlaşma ve anlaşmalar
dikkate alınmakta, ikinci aşamada ise daha soyut ve
kabul görmüş olan evrensel ilkeler ön plana
çıkmaktadır.
Birinci aşama
"Bir insanın hayatı her şeyden önemlidir ve bu her .<£>
yerde geçerlidir!" UJ
İkinci aşama §
Jilliği durumdan duruma değişen bir yasa, yasa H
olamaz!"
EVRE KARAR
HEINZ OLAYI
DÜŞÜNCE
1. Suçlu Polis onu yakalar ve ceza verir.
2. Suçsuz Karısı için böyle yapmalıydı. Eşi de onun için
aynı şeyi yapardı.
3. Suçlu Toplumdaki insanlar onu ayıplar!
4. Suçlu Toplumsal düzeni bozdu, kanunlara aykırı!
5. Suçlu Toplumda özel eşyalara saygı göstermeli!
6. Suçsuz insan hayatı her şeyden önemli! Böyle bir
durumda hırsızlık meşrudur.
6. KOHLBERG'İN AHLAK GELİŞİM KURAMI
DEGERLENDİRME
GELİŞİMSEL DÜZEY
KAYNAKLARI
Dönem I: İtaat ve Ceza Eğilimi
Birey kendisiyle ilgilidir. Otoriteye uyma temel güdüdür.
Davranışlar fiziksel sonuçlarına bağlı olarak değerlendirilir.
Dönem II: Saf çıkarcı eğiiim
Gelenek Öncesi Ahlaki Değerler:
Birey "Sen bana yardım et, ben de sana..." düşüncesiyle
Dışa bağımh, fiziksel sonuç
başkalarıyla ilgilenir, temel güdü kişisel gereksinmelerin
bağlantılıdır. Kişinin kendi
doyurulmasıdır.
gereksinimleri ön plandadır.
Dönem III: İyi Çocuk Eğilimi
Grup normlarına ve beklentilere uygun davranılır.
Geleneksel Ahlaki Değerler: Temel güdü, grup tarafından kabul edilmelidir.
Dönem IV: Kanun ve Düzen Eğilimi
Başka kişilerin ve grupların
Temel güdü, toplumsal düzeni korumaktır.
gereksinmeleri dikkate alınır. Onurunu korumak ve sorumluluk almak önem taşır.
Geleneksel toplumsal değerler
benimsenir.
Dönem V: Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimi
Yasaların toplum yararına olarak, çoğunluk tarafından
konulması gerektiğine inanır.
Kuralların toplum yararına değişebileceğine inanır.
Toplum çıkarları gerektirdiğinde, yasaların değişmesi için
uğraş verir.
Gelenek Sonrası Ahlaki Değerler: Dönem VI: Evrensel Ahlak İlkeleri
İnsan haklarının gözetildiği Birey tüm insanların eşit olduğu ilkesinden yola çıkarak,
evrensel değerler benimsenmiştir. kendi ahlak ilkelerini, başkalarından bağımsız olarak
belirler, insan haklarına tam bir inanç gösterir.
Münire, Erden, 2005
7. -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
ÇEŞİTLİ TEORİLER AÇISINDAN GELİŞİM DÖNEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 1
Yaşlar Dönem Psikoseksüel ! _ .. ,„ ,. . ,_ Bilişsel Ahlaki Gelişim
Gelişim I Psıkososyal Gelışım (E. ,„ _
(Yaklaşık JX ! Erikson) (S. Freud) ; Gelişim (J. (L. Kohlberg)
olarak) ' Piaget)
0-2 Bebeklik Oral dönem | Güvene karşı güvensizlik Duyu-hareket Ahlak öncesi
2-4 İlk çocukluk Anal dönem | Özerkliğe karşı utanç İşlem öncesi Gelenek öncesi
4-6 - Failik dönem Girişime karşı suçluluk İşlem öncesi -
6-12 Çocukluk Gizildönem | Çal.şkanlığa karşı aşağıhk Somut işlem Geleneksel
i duygusu
12-18 Ergenlik Genitaldönem N* kar
?' ki m l i k
i Soyut işlem Gelenek sonrası
karmaşası
18-30 Genç Yakınlığa karşı uzaklık - -
yetişkinlik
30-60 Yetişkinlik | Üreticiliğe kaşı verimsizlik - -
60 yaş üstü Yaşlılık | Benük bütünlüğüne j - -
karşı umutsuzluk
ÖZEL BİR DÖNEM OLARAK ERGENLİK
O çg
" Q ıu gonadlar kendi hormonlarını
salgılamaya başlarlar.
Ergenlik Dönemine Giriş
Tiroid Bezi: En önemli hormonu trioksindir.
Çocukların ergenlik dönemine girmesiyle birlikte
Enerji tüketimi için besinlerin kullanımını
meydana gelecek cinsel, bedensel ve toplumsal
düzenler. Aşırı salgılanması durumunda
değişmelerin başlamasında ana etken endokrin sistem
hiperaktivite (aşırı hareketlilik) gözlenir. Bu
(iç salgı sistemi =hormon salgılama sistemi)dir. Bu
durumda bireyler zayıf görünüşlü olurlar;
nedenle, ergenliğin başlamasında ve yetişkin
zihinsel aktiviteleri yüksek olan bu bireylerde
özelliklerinin kazanılmasında etkili olan hormoniara
sinirlilik gözlenir.
kısaca değinmekte yarar bulunmaktadır.
Az salgılanması durumunda ise apati hali oluşur;
Endokrin Sistem (İç Salgı Sistemi) Salgı Bezleri ve
yani aşırı kilo alma, duyarsızlık, yavaş hareketler
Hormonlar gözlenir.
Hipofiz Bezi: Genel büyüme hormonu (GBH), Böbreküstü Bezleri: Adrenalin başka salgıları
prolaktin ve gonadotropik hormon olmak üzere üç da bulunan bu bezlerin en önemli hormonudur.
öneımli salgısı bulunmaktadır.
■ Adrenalin: Sempatik sinir sistemini
?Genel Büyüme Hormonu: Anne uyarır.
kamındayken salgılanmaya başlanır. Çok Vücutta genel uyarılmışlık hali sağlar,
salgılanması durumunda dev yapılı insanlar, kandaki şeker oranını etkiler.
az salgılanması durumunda da cüce yapılar ■ Kortin: Kan basıncının
oluşur. düzenlenmesinde
?Prolaktin: Sadece kadınlarda salgılanır. etkilidir.
Anne sütünün meydana gelmesinde etkilidir.
Gonadlar (Cinsel Bezler): Erkek gonadları
Annelik duygusuyia da ilintili olduğu
testis, kadın gonadları ovarium adını alırlar.
sanılmaktadır.
Testisler çok sayıda hormon salgılar. Androjen
?Gonadotropik Hormon: Ergenlik dönemine ve kriatin bunlardan iki tanesidir. Androjen sesin
doğru salgılanmaya başlanır. Salgılanmasıyla kalınlaşması, kaslanma vb. erkeksi özelliklerin
birlikte Gonadlar (cinsel bezler) uyarılır ve kazanılmasında etkilidir. Kriatin ise çocuklarda
da bulunur. Kandaki kriatin miktarı azalıp diğer
gonad hormonları çoğalınca ergenük dönemine
girilmeye başlanır. Ovariumun tek salgısı
östrojen hormonudur. Bu hormon çocuk
sahibi olabilme ve kadınsı bedensel
9. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
ERGENLİK kaygıları, yedi ana başlık çerçevesinde ele alınabilir.
Bunlar aşağıda verilmiştir:
İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp yetişkinliğe kadar
devam eden önemli fiziksel, zihinsel ve toplumsal
değişimlerin yaşandığı döneme ergenlik dönemi
1.Ev ve aile ilgili sorun ve kaygılar, Ergen-
anne-baba çatışmaları, evde uygun iletişim
denilmektedir. Erinlik ise, çocukluğun sona erdiği,
ortamının olmaması, ergenin otoriteye karşı
üreme organlarının olgunlaştığı, ikincil cinsel
özelliklerin görüldüğü ve ergenlik döneminin başlangıcı olan olumsuz tutumları, vb.
sayılan özelliklerin ortaya çıktığı dönemdir. 2.Toplumdaki yeriyle ilgili sorun ve kaygılar.
Yetişkin rolünü üstlenmeye özellikle psikolojik
Erinlik Dönemi Sorunları olarak hazır olmamasına rağmen kendisine
yetişkin rolü yüklenmesinin oluşturduğu
1.Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedensel
sorunlar, vb.
yakınmalar
2.Yalnızlık isteği 3.Kız-erkek arkadaşlığı ile ilgili sorunlar,
3.Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma
4.Okul ile ilgili sorunlar. Arkadaş edinme, bir
4.Ahenksizlik, beceriksizlik gruba üye olmak isteme, öğretmen-öğrenci
5.Çabuksıkılma arasındaki çatışmalar, akademik
6.Kıskançlık başkalarını ç^kememe başarısızlıktaki nedenlerin abartılı
7.Otoriteye karşı direniş yaşanması, vb.
8.Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık
5.Gelecek ve meslek seçimiyle ilgili
9.Coşkularını denetleyememe sorunlar. İleride sürmeyi düşündüğü yaşama
10.Kendine güvensizlik ilişkin beklentilere bağlı olarak geleceğin
11.Kendini eleştimnek, beğenmediği yönleri ile planlanmaya başlanması, seçeceği üniversite
aşırı ilgilenmek ve alana ulaşmak için stresli bir çabalama
12.Sık sık huysuzlaşma sürecine girmiş olmanın yarattığı kaygılar, vb.
13.Sık sık hayal kurma (gündüz rüyaları)
6.Ahlak ve değerlerle ilgili sorunlar. İçinde
Ergenliğe bedensel gelişim açısından bakıldığında yaşadığı toplumlarda örneğin aile veya diğer
öncelikle cinsiyet hormonlarının üretiminin arttığı çevrelerde etkisinde kalarak büyümüş olduğu
gözlenmektedir. Kızlarda gözlenen değişiklikler sosyal, moral, dini, vb. değerlerin
erkeklerden yaklaşık 1-2 yıl önce başlar. Öncelikle özümsenmesi ve kişiliğin istikrarlı bir parçası
eller ve ayaklar büyür. Erkeklerde kas gelişimi daha haline getirilmesi sürecinde yaşanan kaygı ve
belirgindir. Sindirim sistemindeki organlar gelişir ve çatışmalar.
hayali hastalık şikayetlerine rastlanır. Beden
7.Sağlıkla ilgili sorun ve kaygılar.
yapılarının ergenler üzerinde etkileri olmaktadır.
Organizmadaki hormonal dengelerin
Örneğin sürekli dış görünümle ilgilenir, herkesin onu
değişmesi, hızlı ve simetrik olmayan
izlediğini ve dış görünüşüyle ilgilendiğini düşünür.
bedensel değişmeler, iç organların
Olumlu benlik imgesine sahip olanlar olumlu benlik
gelişmesinden kaynaklanan sorunlar.
algısı geliştirirler ve beden imgesine göre toplumsal
ilişkilerini ayarlarlar. Kızlarda çekicilik, erkeklerde
atletik vücut yapısı ön plandadır. Cinsiyete uygun
YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ
beden görünümü ve algısı önem kazanır.
Yetişkin fiziksel ve psikolojik olarak olgunlaşmış kişidir.
Olgunluk, bireylerin, yaşamın gereklerine ve
Ergenliğe sosyal gelişim açısından bakıldığında
zorluklarına uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir
benliğini bulma, kimlik geliştirme, özdeşleşme,
biçimde başa çıkabilmeleri için sürekli değişim
arkadaşlık ve grup ilişkisinin önem kazanması, karşı
gösterme yeteneğidir. Bir başka tanımla olgunluk,
cinsle olan arkadaşlığa önem gösterme, aileden
kişinin kendisi ile, kendisi hakkındaki algılarının
bağımsız hareket etme eğilimi, kahraman ve ünlülere
uyumluluğu şeklinde ifade edilebilir. Olgunlaşmayla
özenme, vb değişiklikler gözlenir. Yine bu dönemin
birlikte kişinin kimlik duygusu yerleşir, kişisel ilişkileri
sonuna doğru önceleri değişiklik gösteren ilgilerde bir
özgürleşir, ilgileri derinleşir ve sahip olduğu değerler
belirginlik, bir durulma meydana gelmektedir.
insancıllaşır. Ergenler sorunlarının kaynağını dışarıda
ararken; yetişkin, sorunların toplumun beklentileri iie
Erinlik döneminin başlamasıyla girilen ve yaklaşık 4-5
kendi benliği arasmdaki çatışmalardan kaynaklandığını
yıl kadar sürecek olan ergenlik döneminin sorun ve
fark eder.
10. 8- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
Geüşimsel bir evre olarak yetişkinlik üç dönem halinde CAROL GİLLİGAN'IN AHLAK GELİŞİMİ
ele alınır:
KURAMI
a. Genç Yetişkinlik (Ergenlik döneminin sonu -
Gilligan büyük ölçüde ahlak geiişimi konusunda
35 yaş)
çalışmalar yapmıştır. Kohlberg'in ahlak gelişimi
b. Orta Yetişkinlik (Yaklaşik 36 - 60 yaş arası) aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını
c. İleri Yetişkinlik (Yaklaşık 60 yaş ve üstü) savunmaktadır. Gilligan'a göre, ahlak gelişiminde
önemli olan şey Kohlberg'in belirttiği gibi bir sonraki
Yetişkinlikte Bedensel Değişmeler: geüşim düzeyine ulaşmak değil, "ahlak sevgisi"ni
Genç yetişkinliğin başında fiziksel güç en üst noktaya kazanmaktır. Okullar, çocuklara, gençlere "ahîak
ulaşır. İnsan bedeninin en verimli çalıştığı yaşlar 25-30 sevgisi"ni kazandırabüdikleri ölçüde başarılıdırlar.
yaşları arasıdır. Ancak 30-60 yaşları arasında kaslar (Senemoğlu, 2004)
yetişkinliğin başlarındaki potansiyelinden %10'luk,
60-70 yaşlar arasında %20'lik bir güç kaybı o!ur. 30 Gilligan'a göre erkeklerin ahlaki özellikleri hak,
yaşlarından sonra harcanan hücreierin yerine yeni hukuk, kurallar ve sosyal iikeler etrafında
hücrelerin oiuşması azalır. Duyu organlarının yoğunlaşmakta, bayanların ahlaki özeliikleri ise
işlevlerine ilişkin kayıplar gözienmeye başlanır. şefkat, merhamet, koruma gibi duygusal özellikler
Örneğin görme duyusu, işitme kayıpları gözlenir. etrafında yoğunlaşmaktadır.
Uyaranlara tepki verme süresinde artış oluşur. Yani Ahlak gelişimi konusundaki tartışmalar ahlak
tepki verme süresi uzar. Yetişkinliğin başlarında akuî gelişimi çizgisinin en azından düzenli bir sıra
(ani) rahatsızlıklar yer alırken, orta yaş ve yaşlılıkta
iziediğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte,
kronik (sürekli, müzmin) hastalıklar ortaya çıkar.
toplumsal etkilerin sonucu olarak, geüşim düzeninde
Zihinse! işlevler açısından da genç yetişkinlikte birey ve belirli düzeylere ulaşma hızında bireyler arasında
optimal düzeyde iken, üerleyen yaşiarda akıcı zeka farklılıklar vardır. Psikanaüzciler ise, Piaget ve
azalır, birikimli (kristalize) zeka artar. Kohlberg'i eleştirmede toplumsal öğrenme
kuramcılarından değişik bir yol izlemişlerdir.
YAŞLAR DÖNEMLER VE OLAYLAR Psikiyatrist James Gilligan, "ahlaklılığın üstünde"
çok daha olgun bir işleyiş evresinin olduğunu ileri
16-18'den 20-24'e Aileden ayrılma Aileden
bağımsız oima çabası
sürmektedir; bu karşıhklı gereksinmelerini psikolojik
Yetişkin dünyasma katılma Yeni birev açıdan anlamalarını sağlayan "sevgi ahlakı"dır.
20'lerin (BekirOnur, 1995)
Yetişkin rollerinin keşfi ve üstlenilmesi ilk
başlarından 28'e yaşam yapısının biçimlendirilmesi
28'den 30'a Otuz Yaş Geçişi Yaşam yapısının
yeniden değerlendirilmesi
Durulma Kararlı
30'ların biryuvakurma Başına
buyruk olma
başlarından 38'e
Orta Yaş Geçişi Yaşam yapısının
38'den 40'ların yeniden değerlendirilmesi
başlarına
Orta yetişkinliğin kararlılık kazanması
40'lı yaşların
ortaları
11. -EĞİTİM BİLİMLERİ-
Piaget' ye göre ahlak geüşiminin başladığı bilişsel
ÇDZUMLU gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?
KAVRAMA
A)Duyusal motor
B)İşlemöncesi
C)Soyut işlemler
1. Aşağıdaki seçeneklerde verilenlerden hangisi
D)Somut işlemler
ahlak gelişimini tam olarak ifade etmektedir?
E) Eylemsel dönem
A)Topluma etkin bir uyum sağlamak için bireyin
değerler sistemi oluşturma sürecidir
B)Toplum kurallarına kayıtsız uyum sürecidir
C)Bireyin cinsel ve toplumsal rolleri öğrenmesidir Piaget ahlak gelişimini bilişsel gelişimle paralel bir
D)Bireylerin yasalara ve kanunlara aykırı hareket şekilde incelemiştir. Piaget ahlak gelişimini
etmemeyi öğrenmesidir açıklarken çocukların kuralları nasıl algılayıp
E) Bireylerin toplumun değer yargılarını, örf, adet yorumladıklarına bakmıştır. Piaget'ye göre çocuklar
ve geleneklerini sürdürmesidir 6 yaşa kadar kuralların ne amaçla konduğu ya da
kuralları neden izlemek gerektiğini anlayamazlar. Bu
nedenle ahlak gelişimi işlem öncesi dönemden
somut işlemler dönemine geçtiği zaman başlar.
Toplumun düzenli ve dirlik içinde yaşamını
(Cevap D)
sürdürebilmesi için toplumu oluşturan insanların bazı
kuralları içselleştirmesi gerekmektedir. Bu kurallar
bireylerin topluma etkin bir uyumunu gerektirir. Etkin
uyum fertlerin toplum kurallarını kayıtsız kabul
etmeleri değil bu kuralları sorgulamaları, işe Aşağıdakilerden hangisi Piaget' nin Ahlak gelişim
yaramayanları eleştirip bu daha tutarlıya kuramının 'dışsal kurallara bağlılık' döneminde
götürmelerini gerektirir. Ahlak gelişimi de bireyin bu olan bir çocuğun özelliklerinden biri değildir?
şekilde etkin bir uyum sağlaması için kendi değerler
sistemini oluşturması sürecidir. A)Kuralların değişmezliğine inanırlar
B)Otoriteye kayıtsız şartsız uyma vardır
(Cevap A) C)Kuralların ihlal edilme nedenleri önemlidir
S D)Ne yapması yada ne yapmaması gerektiğini
2. "Ahlak gelişimi bilişsel gelişimle paraleldir. Piaget UJ ebeveynler ve diğer yetişkinler belirier
ahlak gelişimini çocukların ahlaki düşünme gücündeki E) Kural ihlalinde ceza otomatik olarak verilmelidir
farklılıklarlaaçıklamıştır."
Piaget ahlak gelişim kuramını ortaya koyarken
Dışsal kurallara bağlılık dön^mi 6-12 yaş arasındaki
aşağıdaki kriterlerden hangisine öncelik
dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde çocuklar
vermiştir?
kuralları sorgulamaz, kurallar kesinlikle uyulması
A)Aile içindeki davranışlar gereken şeylerdir. Otoriteye mutlak itaat söz
B)Arkadaşlarla ilişkiler konusudur. Bu dönemdeki çocuklara göre kurallara
C)Kuralları yorumlama biçimleri uymamanın doğal sonucu cezalandırılmaktır ve ceza
D)Oyunlara katılım düzeyleri otomatik olarak verilir. Kuralların ihlalinde nedenler
E) Öğretmenlerle ilişkiler önemli değildir. Önemli olan zararın büyüklüğüdür.
Bu dönemde çocuklara 'Ayşe annesine yardım
Piaget bilişsel gelişim ile çocukların ahlaki yargıları ederken 3 bardak kırdı, Ahmet ise annesinden
arasında ilişki olduğuna inanmaktadır. Ahiak gizlice şeker alırken bir bardak kırdî hangisi daha
gelişimini açıklarken çocukların kuralları nasıl suçludur?' diye sorulduğunda nedenleri
yorumladıklarına bakmıştır. Piaget' ye göre düşünmeksizin daha çok bardak kıran daha suçludur
okulöncesi dönemde çocuklarda kural kavramı derler.
olmadığı için ahlak gelişimi 6 yaşa kadar başlamaz. (Cevap C)
(Cevap C)
12. 10- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
5. "Okulda Pakistan'da deprem zedeler için yardım 7. "Öğretmen ve öğrenciler sınıf içindeki
kampanyası düzenlenmektedir. Ayşe 'Pakistan bize düzeni sağlamak için birlikte sınıf kuralları
Kurtuluş Savaşında ve depremde çok yardım etti belirlemişlerdir. Öğrenciler öğretmen
bizim de yardım etmemiz gerekir' diyerek harçlığınt sınıftayken bu kurallara tamamıyla uyarken
vermiştir" teneffüslerde kurallara aykırı hareket
etmektedirler."
Ayşe'nin söylediklerine göre Ayşe Kohlberg'in
ahlak gelişim kuramına göre hangi ahlaki Bu öğrenciler Kohlberg'in ahlak gelişim
evrededir? kuramına göre hangi dönemdedirler?
A)Ceza ve itaat A)Ceza ve itaat eğilimi
B)Saf çıkarcı eğiüm B)Saf çıkarcı eğilim
C)Kanun ve düzen eğilimi C)İyi çocuk eğilimi
D)İyi çocuk eğilimi D)Kanun ve düzen eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi E) Sosyal anlaşma eğilimi
Saf çıkarcı eğilim ya da araçsal ilişkiler eğilimi Ceza ve itaat eğiliminde çocuk sadece otoriteye
döneminde birey için önemli olan kendi ihtiyaçlarının uyar. Bu dönemdeki davranışları otoritenin
karşılanmasıdır. Bu dönemde çocuklar için ne kadar beğenisini kazanmak, ona itaat etmek ve cezadan
alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur. Ömekteki kaçmak belirler. Sınıf kurallarına sadece öğretmen
çocukta yardımı onlar yardım yaptığı için varken uymak sadece otoriteye uymak için yapılan
yapmaktadır. Bu yüzden de araçsal ilişkiler eğilimi bir uyma davranışıdır.
ahlaki dönemindedir. z
(Cevap A)
o
(Cevap B) jo
o
ıu
6. "Ahmet'in sınıftaki arkadaş grubu matematik "Okuldaki öğrenciler öğle tatilinden sonra sıraya
sözlüsüne girmemek için okuldan kaçarlar. Ahmet bu sokulup öyle içeri alınmaktadır. Öğrencilerin büyük bir
sözlüye çok çalışmasına rağmen arkadaşlarına uyup kısmı bu durumdan şikayetçidir. Tolga: 'Bu uygulama
okuldan kaçar." okul düzenini sağlamak için gereklidir bu sebepten
dolayı devam etmelidir' demektedir."
Buna göre Ahmet Kohlberg'in ahlak gelişim
kuramına göre hangi ahiaki dönemdedir? Tolga bu sözlerine göre Kohlberg'in gelişim
kuramına göre hangi ahlaki evrededir?
A)Ceza ve itaat
B)Saf çıkarcı eğilim A)Saf çıkarcı eğilim
C)İyi çocuk eğilimi B)İyi çocuk eğilimi
D)Kanun ve düzen eğilimi C)Kanun ve düzen eğilimi
E) Sosyal anlaşma eğilimi D)Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi
Kişiler arası uyum eğilim ya da iyi çocuk eğilimi
Sosyal sözleşme eğilimi döneminde çocuk kuralların
döneminde çocuklarda akran grubuyla işbirliği
toplum düzenini korumak için olduğunu kavrar.
görülür. Bu dönemde özellikle akran grubu olmak
Topiumun kurallarının göreli ve topluma özgü
üzere başkalarından onay görmek çok önemlidir. Bu
olduklarını kabul eder. Kanunlar sosyal düzeni
dönemde bireyin davranışlannı çevre beklentileri korumak ve özgürlükleri güvence altına almak için
belirler. Örnekte de Ahmet arkadaşları tarafından gerekli görülmektedir.
onay görmek için onlarla birlikte hareket etmektedir.
(Cevap D)
(Cevap C)
13. -EGİTİM BİLİMLERİ- 11
9.
"Matematik öğretmeni sınıfta ders anlatırken düz
anlatım yöntemini kullanır. Öğrencilerine bu
yöntemden memnun olup olmadıklarını sorduğunda
Veli öğretmenin gözüne girmek için bu yöntemin çok
iyi olduğunu dersi çok iyi anladığını söyler."
Buna göre Veli, hangi ahlaki gelişim
dönemindedir?
A)Ceza ve itaat
B)Saf çıkarcı eğilim
C)İyi çocuk eğilimi
D)Kanun ve düzen eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi
Örnekte öğrencinin söylediği sözler tamamen
otoritenin beğenisini kazanma amaçlıdır. Ceza ve
itaat eğilimi döneminde çocuklar tamamen otoriteye
uyarlar. Eğer çocuk arkadaşlarının beklentilerini
yerine getirmek için hareket etmiş olsaydı iyi çocuk Q
eğilimi döneminde olacaktı. Örnekte belirtilen dönem "o
£T UJ
ceza ve itaat eğilimi dönemidir. o "5c
Ui
(Cevap A) _1
10. "Bireyler çeşitli ahlaki dönemlerde farklı etkenlerin
etkisi altındadır ve baskın olan etken bireylerin
verecekleri ahlaki yargıları etkiler."
Aşağıdaki seçeneklerde verilen Kohlberg'in
Ahlaki Gelişim kuramı ahlaki dönemleri ve bu
dönemi etkileyen baskın etmenler
eşleştirmelerinden hangisi uygun bir eşleştirme
değildir?
A)Ceza ve itaat - otorite (ana-baba-öğretmenler)
B)Kişiler arası uyum - akran grubu
C)Kanun ve düzen - toplumsal kural ve kanunlar
D)Evrensel ahlak - kendi oluşturduğu ahlaki sistem
E) Araçsal ilişkiler - arkadaş çevresi
Araçsal ilişkiler döneminde birey için önemli olan
kendi isteklerinin karşılanmasıdır. Bu dön^mde
çocuklar diğer insanların isteklerinin farkına varırlar
fakat ahlaki bir yargıda bulunacakları zaman birinci
planda kendileri yer alır. Bu dönemde ne kadar
alırlarsa o kadar verme söz konusudur.
(Cevap E)
14. 11. İki küçük çocuk odalarında oyun oynarken
anlaşmazlar ve kavga ederler. Anneleri kavgayı
sonuçlandırmak için yanlarında gider ve niçin kavga
ettiklerini sorduğunda kavganın sebebinin oyuncakları
paylaşamadıkları olduğunu görür. Anne büyük olan
çocuğa "kardeşine arabasını versene çocuğum"
dediğinde "anne o da bana legolarını versin" cevabını
alır.
Yukarıdaki örnekte çocukların ahlaksal gelişim
evrelerinden hangisinde olduğu söylenebilir?
A)Ceza ve itaat yönelimi
B)Saf çıkar yönelimi
C)İyi çocuk olma yönelimi
D)Yasa ve düzen yönelimi
E) Toplumsal sözleşme yönelimi
Yukarıdaki örnekte çocukların kendi çıkarlarını
gözettikleri ve amaca yönelik bireysel değiş-tokuş
içinde oldukları görülmektedir.
(Cevap B)
12. Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre çocuğun
ben-merkezli düşünceden kurtulup empatik
anlayışa sahip olduğu ahlak gelişim düzeyi
aşağıdakilerden hangisidir?
A)Geleneksel düzey
B)Gelenek sonrası düzey
C)Gelenek öncesi düzey
D)Toplumsal sözleşme yönelimi
E) Evrensel düzey
Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre bir çocuğun
ben-merkezli düşünceye sahip olduğu düzey,
gelenek öncesi düzeydir. Ben-merkezli düşünceden
kurtulup empatik olarak düşünebildiği dönem ise
geleneksel düzeydir.
(Cevap A)
15. 12- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
4. Bir çocuk herhangi bir davranışın doğruluğuna
CEVAPLI KONU veya yanlışlığına karar verirken, söz konusu
KAVRAMA TESTİ davranışın yasalara uygun olup olmadığını
merkeze alarak karar vermektedir.
1. Çocukların düşünce biçimini inceleyen J. Çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim
Piaget'ye göre ahlak gelişimi aşağıdaki dönemlerinin hangi evresi içinde olduğu
seçeneklerin hangisiyle paralellik gösterir? söylenebilir?
A)Bilişsel gelişim A)Gelenek öncesi düzey
B)Dil gelişimi B)Geleneksel düzey 3. evre
C)Kişilik gelişimi C)Gelenek sonrası düzey
D)Bedensel gelişim D)Gelenek öncesi 1. evre
E) Cinsel gelişim E) Geleneksel düzey 4. evre
2. Başarılı bir öğrenci olan Mustafa düzenli olarak
derslerine çalışmakta ve üniversiteyi kazanmak için
büyük çaba göstermektedir. Fakat sınıf
arkadaşlarının büyük bir çoğunluğunun almış olduğu
kararlara kendisi istemese bile rıza göstererek grup
arkadaşlarına uyduğu gözlenmektedir.
Bu duruma ahlak gelişim evrelerinden hangisiyle
açıklanabilir?
A)Yasa ve düzen yönelimi
B)Ceza ve itaat
C)Saf çıkar / araçsal ilişkiler
D)İyi çocuk olma yönelimi / kişilerarası uyum
E) Toplumsal sözleşme
3. "Başkalarınca geliştirilmiş kuralların varlığının tam 5. Bir çocuk arkadaşlar arasında meydana gelen
olarak kavranamamasıyla" karakterize edilen ve kendisinin de karıştığı fiziksel bir çatışmaya
Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim düzeyi ilişkin değerlendirmede bulunurken
aşağıdakilerden hangisidir? "Arkadaşıma vuruyorlardı, ben de
A)Gelenek öncesi düzey arkadaşıma vuranlara karşı çıkmak için
kavgaya girdim; arkadaşım da benim için aynı
B)Geleneksel düzey
C)Gelenek sonrası düzey şeyi yapardı." demektedir.
D)Gelenek öncesi düzey 1. evre
Bu çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral)
E) Geleneksel düzey 3. evre
gelişim dönemlerinin hangi evresi içinde
olduğu söylenebilir?
17. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 13
6. 'Türk kadını her zaman fedakar ve cefakar olmuştur. 9. Ahlak gelişimi açısından çocukların toplumsal
Kadın için önemli olan aiiesine ve çevresine yardımcı kuralları benimsemek ve özümlemek için
olabilmektir." kullandığı en etkili öğrenme çeşidi
aşağıdakilerden hangisidir?
Kadınların büyük bir bölümü yukarıda da
A)Klasik koşullanma yoluyla öğrenme
belirtildiği gibi ahlak gelişiminde kişiler arası
B)Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme
uyum eğilimi döneminde kalmaktadır. Bu
C)Modelden öğrenme
belirtilenlerin ana nedeni aşağıdakilerden
D)Gizil öğrenme
hangisidir*
E) Kavrama yoluyla öğrenme
A)Toplum beklentileri
B)Kadınların düşünme yapısındaki farklılık
C)Ahlaki yargılarda ben merkezli düşünmenin
ağırlıklı olması
D)Gereğinden fazla empatik düşünme
E) Gelişimde kadınların erkeklere oranla daha hızlı
ilerlemesi
7. "Çocuklarda ahlak gelişimini sağlayabilmek için 10. Aşağıdakilerden hangisi Kohlberg'in
onların bilişsel seviyelerine uygun biçimde kurallar ahlaki gelişim kuramına göre evrensel ahlak
anlatılmalıdır." ilkeleri eğiliminde olan bir bireyin düşünce
tarzı olamaz?
İlköğretim birinci sınıfta öğrencilerin ahlak
A)İnsan hayatı her şeyden önemlidir
gelişimlerini desteklemek isteyen bir öğretmen
B)Kanunlar insan haklarını çiğnememelidir
toplumsal kuralları öğretmek için aşağıdaki
C)Adalet yasanın üstündedir
yöntemlerden hangisini kullanırsa daha etkili
D)İnsanlara yardım etmek hayatın gayesidir
olur?
E) Eşitlik ve insan haklarını koruma temel
A)Dramatizasyon düşünce
B)Düzanlatım olmalıdır
C)Soruyanıt o
Ui
D)Problem çözme >
E) Tartışma
8. "Carol Gilligan Kohlberg'in ahlak gelişimi Gilligan'a göre ahlak gelişimi için önemli olan
aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını nokta aşağıdakilerden hangisidir?
savunmaktadır."
A)Toplumsal değerleri benimsemek
18. B)Cinsiyetine ilişkin toplumsal rolleri kabullenmek 11. Psikoanalitik kuramcılara göre ahlak gelişiminin
C)Ahlak sevgisi temelini oluşturan psikolojik öğe aşağıdakilerden
D)Bir üst ahlaki düzeye geçebilmek hangisidir?
E) Ahlaki yargılarda diğer insanları da
A) İd Ego
düşünebilmek
B) C)Süperego
D)Vicdan
E) İdealego
19. 14- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
12. Kişinin olayların gerisinde yatan nedenlere 15. "Babası Ayşe'ye tatilde hasta ve yaşlı olan
bakmaksızın sadece fiziksel zararın büyüklüğüne büyükannesine bakıp bakamayacağını sormuştur."
göre ahlaki yargıda bulunduğu dönem Kohlberg'
in ahlak gelişim kuramına göre aşağıdakilerden Aşağıda verilen muhtemel cevaplardan hangisi
hangisidir? Ayşe'nin Kohlberg'in kuramının üçüncü basamağı
olan 'kişiler arası uyum eğilimi' basamağında
A)Araçsal ilişkiler
olduğunu gösterir?
B)Cezaveitaat
C)Kişiler arası uyum A)Tatilde çalışmayı planlıyordum eğer sen para
D)Kanunvedüzen verirsen bakarım
E) Sosyal sözleşme B)0 hep diğer torunlarını sever neden onlar
bakmıyor
C)Bakarım eğer ben bakmazsam ben
yaşlandığımda torunlarım da bana bakmaz
D)Bakarım güç durumda olan insanlara yardım
etmek gerekir
E) Tatil benim en doğal hakkım bakamam
13. "Ahmet arkadaşlarıyla oyun oynarken kuralların
abisinin öğrettiği gibi olduğunu eğer bunlara
uyulmazsa oyunun doğru olmayacağını
söylemektedir."
Ahmet'in bu tarz davranışı Kohlberg'in ahlak
gelişim kuramına göre hangi düzeyde olduğunu
gösterir?
A)Ceza ve itaat
B)Araçsal ilişkiler
C)Kişiler arası uyum
D)Kanunvedüzen
E) Sosyal sözleşme
14. "Annesi Vedat'a kardeşini ders çaiıştırmasını CEVAPANAHTARİ
söylemiştir. Vedat eğer bilgisayar oynamasına izin 1.A 6. A 11.C
verirse çalıştırabileceğini söylemiştir."
2. D 7.A 12. A
Yukarıdaki örnekte Vedat Kohlberg'in ahlak
3.A 8. C 13. A
gelişim kuramına göre hangi ahlaki önemdedir?
A)Araçsal ilişkiler eğilimi 4. D 9. C 14. A
B)Ceza ve itaat eğilimi
C)Kanun ve düzen eğilimi 5. E 10. D 15. D
D)Sosyal sözleşme eğilimi
E) İyi çocuk eğilimi
20. -EĞİTİM BİLİMLERİ- 15
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
1. Savaş her koşulda yanlıştır ve amacı ne olursa olsun Yaşıtlarına göre daha erken ergenlik dönemine giren
insanlara zarar verir. Bunun yerine ifetişime dayalı, bireyleri, bedensel, sosyal, zihinsel ve psikolojik
çözümler bulunmalıdır. olarak diğer yaşıtlarına göre farklılıklar
gösterebilirler. Ancak yaşıtlarına göre zekâ olarak
Savaşla ilgili olarak bu yorumu yapan birey, daha ilerde olmaları söz konusu olamaz.
Kohlberg'in ahlak gelişimi kuramına göre
(Cevap D)
aşağıdaki evrelerin hangisinde olabilir? (2002
KPSS)
A)Ceza
B)İtaat
C)Yasalarauyma
D)Saf çıkarıcı eğilim
E) Evrensel ahlak ilkeleri
Kohlberg'in Ahlak gelişimi kuramına göre bireyi -~
"evrensel ahlak ilkeleri" döneminde insan hakları,
eşitlik, özgürlük gibi kavramlar yönlendirir. (Gelişim 3. Aşağıdakilerden hangisi, ergenlikteki hızlı
V9 Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman Gündüz Yay. bedensel değişmenin doğrudan bir sonucu
s.145) degildir? (2002 KPSS)
(Cevap E) A)Bedensel görünüşe ilgi ve özenin artması
B)Sakar davranışların çoğalması
C)Dış görünüşteki değişikliklere duyarlılığın
artması
Q LLJ
D)Zararlı alışkanlıklara ilginin artması
E) Cinselüğe ilginin artması
2. Ergenlik döneminde, yaşıtlarına göre daha erken
giren bireyler için aşağıdakilerden hangisinin
doğru olma olasılığı en azdır? (2002 KPSS)
A)Arkadaş grubundan daha çok etkilenmey^
başlamaları
B)Yaşıtlarından küçüklerle arkadaşlığı tercih
etmeleri
C)Zekâ gelişiminde yaşıtlarıyla aynı düz^yde
olmaları
D)Zekâ gelişiminde yaşıtlarının biraz ilerisinde
olmaları
E) Yaşıtlarından büyüklerle arkadaşlığı tercih
etmeleri
21. A, B, C ve E S9çen9klerind9 belirtilen özellikler
doğrudan doğruya ergenlik dönemindeki bedensel
gelişimin sonuçlarıdır. Ergenin zararlı ahşkanlıklara
yönelmesi fiziksel geiişimle yeterince açıklanamaz.
Ergenlik dönemind9 birey zihinsel gelişim açısından
"kimlik kazanmaya karşı roi karmaşası"
dön^mindedir. Kim olduğunu ve toplumdaki rolünü
öğrenm^ye çalışan birey taklit ve Özd9şleşm9
mekanizmalarını kullanır. İşte bu aşamada kimlik
duygusu yoksunluğu yadsıma olarak ortaya çıkabilir.
Yadsıma kendini inkar, grup üyelikleri veya yıkıcı
etkinliklere (uyuşturucu, alkol, sigara vb.) katılmak
suretiyle gösterir. (Hasan BACANLI, Gelişim V9
Öğrenme, Nobel Yay. Ankara 2004, s.92-94)
(Cevap D)
22. 16- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
4. Yaşları farklı üç çocuk televizyondaki haberlerde Aşağıdakilerin hangisi ergenlik döneminin hemen
izledikleri bir "silahlı çatışma" olayına farklı tepkilerde başında yaşanılan özelliklerden biri deqildir?(2004
bulunmuşlardır. 16 yaşındaki büyük kardeş olayın KPSS)
toplumsal düzeni nasıl bozduğuyla, 10 yaşındaki
A)Karşı cinse ilginin artması
ortanca kardeş çatışmayı gerçekleştirenlerin nasıl
B)Bireyin kendisini farklı ve üstün bulması
kötü işler yaptığıyla, 5 yaşındaki en küçük kardeş ise
C)Arkadaşlara yönelimin artması
saldırının ne kadar büyük bir yıkıma yol açtığıyla ilgili
D)Ahlaki değerlendirmelerde başkalarının
sözler söylemişlerdir.
tepkisinin önemsenmesi
E) Zihinsel gelişimin, hızlanması - yetişkinlik
Çocukların tepkilerindeki farklılık aşağıdakilerden
düzeyine ulaşması
hangisine uygun bir örnek oluşturur? (2003KPSS)
A)Kişisel özelliklerinin etkilerine
B)Genetik özelliklerinin etkiierine
C)Duygusal özelliklerinin etküerine Ergenlik döneminde gözlenen hızlı fizyolojik
D)Ahlak geiişimi düzeylerine değişmeler bireyin davranışları ve tutumları üzerinde
E) Yaşantılarının öznelliğine onemlı etküer yapar. Bu dönemde gözlenen bazı
tutum ve davranışlar şunlardır:
-Akranlarla arkadaşlık, bağlılık ve gruplaşma
Kohlberg'e göre ahlaki gelişim düzeyleri birbirinden -Yalnız kalma isteği ve bağımsızlaşma çabaları
farklı bireylerin aynı olayı değerlendirmeleri farklıdır.
-Sinirlilik, huzursuzluk, mutluluk, çabuk küsme,
(Gelişim ve Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman
hırçınlaşma gibi sık görünen ve sürekli değişen
GündüzYay. s.145) duyguiar
(Cevap D) -Başlangıçta ilgisiz kalsa da sonradan oluşan
o S2 cinsel merak ve fonksiyonlarda artış olur.
-Ben merkezci düşünme (Herkes beni izliyor, ne
yaparsam takip ediliyorum)
-Göreceli düşünme (Ergen kendi deneyimleri ve
5. Gelişim özellikleri açısından ergenlik ""' değerlerine göre düşünür.)
dönemindeki öğrencilerle ilgili aşağıdaki
-Fiziksel biçimiyle sürekli ilgilenme, aynada kendini
ifadelerden hangisi yanlıştır? (2003KPSS) inceleme
A)Her konuda ailelerinin dediklerini yapmaya -Soyut düşünme, eleştirme, kendine ait kavram
çalışırlar. oluşturma
B)Sosyal rollerdeki cinsiyete bağlı farklılaşmaları -Dinsel ve mistik konularla ilgilenme
öğrenirler.
-Meslek ve yüksek öğretim program seçimi ile ilgili
C)Meslek seçimlerine yönelik bilgi toplamaya •
endişeler yaşanır.
başlarlar.
D)Kimlik geliştirme çabaları sırasında karmaşa -Ekonomik gelir elde etme çabaları
yaşayabilirler. -Sanat, spor, kültür etkinliklerine yönelme
E) Kendilerine model olacak, özdeşim -Giysi ve eşyaların seçiminde titizlik
kurabilecekleri kişileri ararlar.
-Olumtu kimlik kazanma (benlik kavramı) sürecini
yaşarlar.
-Hızlı bedensel büyümeden dolayı sakarlık ve
Ergenlik döneminde akran çevresi en etkili çevredir, dikkatsizlikler artar.
ayrıca akran çevresinin birey üzerinde en etkili -İdeal ve değer oluşturma
olduğu dönem bu dönemdir. (Ayşegül ATAMAN, -Ahlak gelişiminde ve sosyal kuralları öğrenmede
Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Yay, Ankara, s.176) bağımsızlık isterler.
(Cevap A)
23. -EĞİTİM BİÜMLERİ- 17
Ergenlik Dönemi sorunlarının çözümünde bazs
ipuçları;
• Bireyin belirli Araçsal ilişkiler eğilimi: Çocukların kendi ihtiyaç ve
ölçüde bağımsızlaşma isteğine isteklerinin karşılanması önemlidir. Diğer insanların
anne-babaların
ve öğretmenlerin desteği da ilgilerinin farkına varıriar ancak ahlaki yargıda
sağlanmalıdır.
bulunacakları zaman, başkalarının ihtiyaçiarını
•"Fırtınalı dönem" olarak ifade edilen ve yoğun
somut bir şekilde dikkate almakla birlikte, hala birinci
duyguların yaşandığı bu dönemde bireylere anlayışlı
planda kendileri vardır. Ne kadar aiırîarsa 0 kadar
davranmak gerekir.
vermeleri söz konusudur. "Sen benim sırtımı kaşı,
•Ergenlik döneminin krizlerini atlatmada ben de seninkini." ata sözüne uygun
öğretmenler ergenler iie iletişim kurmaları, onların davranmaktadırlar. (N. Senemoğlu, Gelişim öğrenme
kimlik kazanma isteklerine uygun destekleri ve Öğretim, s.65) Örnekteki ahlaki yargıda
vermeiidir. karşılıklılık söz konusudur. Kohlberg'in ahlaki gelişim
kuramına göre araçsal ilişkiler eğilimi dönemine rast
•Okullar, ergenlik döneminin enerjisini gelmektedir.
değerlendirecek sanat, spor ve kültür faaliyetlerine (Cevap E)
yer vermelidir.
Buna göre ergenlik döneminde ergenler ahlaki
gelişmelerinde ve sosyal kuralları öğrenmede
bağımsızlık eğilimini gösterdikleri için, ayrıca -gş
benmerkezci düşünme ağırlık
kazandığı için o hali g başkalarının
değerlendirmelerde, kurallarda Karşılaştığı bir kaza sırasında, kurtarılacak kişinin
'cr
tepkilerini çok önemsemezler. UJ sosyal statüsüne bakmaksızın hayati önem
(Cevap D) "iş derecesini göze aian kişi hangi ahlak gelişimi
't
ta
a dönemindedir? (2005 KPSS)
'O A)Evrensel ahlak
UJ
B)Saf çıkarcı eğilim
C)Kişilerarası uyum
'5
UJ D)Ceza ve itaat eğilimi
E) Sosyal sözleşme eğilimi
7. "Seni dolandırmayan birini sen de dolandırmamaiısın" Evrensei ahlak ilkeleri eğilimi: Bu aşama ahlak
anlayışı Kohlberg'in ahlak gelişiminde hangi gelişiminin sonuncu aşamasıdır. Kişi, ahlak iikelerini
evreye denk gelir?(2005 KPSS) kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler adalet, eşitlik,
insan hakları gibi bazı soyut kavramiara dayalıdır.
A)Ceza ve itaat
Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. (N.
B)Kontaks ve toplumsal yasa
Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, s.67)
C)Evrensel ahlak ilkeleri
Kohlberg'in ahlak gelişim kuramının son evresi olan
D)Karşılıklılık
Evrense! ahlak döneminde olan bir birey için ahlaki
E) Araçsal ilişkiler eğilimi
bir yargıda en önemii kriter kişilerin haklarıdır. Bu
dönemde olan bireye göre insan her şeyden
önemlidir. Ömekteki durumda da kişi yardımda
bulunurken kişilerin sosyal statülerine göre değil de
hayati önemlerine göre karar vermektedir. Bu, kişinin
25. 18- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ | Bilişsel Öğrenme
Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi U-T (uyarıcı-tepki) bağı olarak görürken, bu görüş bilişsel yaklaşımcılar
tarafından yetersiz görülür. Onlara göre öğrenme kişinin zihninde yaptığı bir örgütlemedir. Biliş, kişinin
zihnindeki bilgi birimleri, bu bilgi birimleri arasındaki bağlantılar ve bu bağlantılar arasında yapılan işlemler
olarak görülebilir. Bilişsel yaklaşım, öğrenmeyi yeni bilgi birimi edinme anlamında (1) ve yeni bağlantılar
kurma anlamında (2) ele alabilmektedir. Bilişsel yaklaşım 1900'lü yılların başında Gestalt psikolojisi
tarafından savunulmuştur. Onların çalışmaları davranışçı yaklaşıma karşı, insanların zihinlerinde oluşan
öğrenmelerin de incelenebileceğine yönelik olmuş ve bu çaba içinde daha çok algı kuralları üzerinde nesnel
çalışmalar yapabüdikleri için algı üzerinde yoğuniaşmıştır.
Biüşsel yaklaşım altında üç gruptan bahsedilebilir;
» Bunlardan birincisi Gestalt psikolojisidir.
» İkinci grup Piaget ve Vygotsky'nin içinde ele alınabileceği bilişsel gelişimcilerdir.
» Üçüncü grup ise bilgi işlem modelidir.
Gestalt psikolojisi algı ve kuralları üzerinde durmuştur. Piaget özümleme ve uyma yoluyla kişinin
çevresine uyum sağlamasını, Vygotsky ise toplumsal aktarmanın önemini vurgulamıştır. Bilindiği gibi,
özümleme kişinin aldığı uyarıcıları zihnindeki kavramlarla açıklayabilmesi, uyma ise zihnindeki kavramları dış
dünyaya uydurması ve yeniden düzenlemesi anlamına gelmektedir. Daha sonra geliştirilen bilgi işlem
modeli ise bilişsel yaklaşımı bilgisayarla benzeştirerek ele almaktadır:
26. 1. BİLGİYİ İŞLEME YAKLAŞIMI / MODELİ
Duyusal
Alıcıla Kısa sürelı Uzun
r: sürel
hafıza
kayıt
hafıza Işler
hafıza
Uy
1
Motor veya sessel
iepki üretimi
i
eylemler
___
Çevreden gelen uyarıcılar iç ve dış durum değişiklik olarak tanımlanmaktadır. Bu uyarıcılar algı eşiklerini aştığı
ölçüde duyu organlarına gelmektedir.
» Uyarıcılar algının kurallarına göre örgütlenerek duyusal kayıta gelir;
» Duyusal kayıttaki uyarıcılar dikkat edilirse kısa süreli hafızaya alınırlar;
» Kısa süreli hafızadaki bilgiler depolama teknikleri vasıtasıyla uzun süreli hafızada depolanırlar;
» Sonra uygun geri getirme teknikleriyle geri getirilirler;
» Bu geri getirme işlemi sırasında kısa süreli hafıza işler hafızaya dönüşür;
» İşler hafızadaki bilgiler kullanılarak karar verme becerileriyle kişi bir tepki seçimi yapar;
» Sonra bu seçtiği tepkiyi psikomotor yetenekleri yoluyla uygular, üretir;
» Ürettiği davranış tepki olarak çevreye döner. Öğrenme böyle bir sistemin ürünüdür. Görüldüğü gibi,
bilişsel modelin öğrenme açıklaması gündelik hayattaki öğrenme anlayışına daha yakındır. Gündelik
hayatta bir öğrenmenin meydana geldiğini söylediğimizde "ben şu uyarıcıyı veriyorum o da bu tepkiyi
veriyor" anlamında değil, yukarıdakine benzer bir sistem içinde bilgi edinilmesini kastederiz.
27. ÜÇ ÖĞRENME YAKLAŞIMININ KARŞILAŞTIRILMASI 1
PIAGET VYGOTSKY BRUNER
Tüm çocuklar algılama, Piaget'nin kuramı ile bazı önemli Vygotsky'den etkilenmiştir. Bruner
nedensellik vs. konularda görüşbirliği içindedir. kültürün zihnin şekillenmesinde önemli
yeteneklerini Özellikle öğrenme ve düşünme olduğu görüşünü paylaşır.
yapılandırmadan önce bir gelişimi için etkinlik konusunda
seri aşamadan geçer. bu belirgindir.
Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar
1. Çocukların düşünüşü 1. Konuşma ve düşünme 1. Öğrenme örnekleri, düzenliliği ve
daha olgun bireylerin arasındaki ilişkiler önemlidir. tahmin edebilmek için araştırmayı içerir.
düşünüşünden farklıdır.
2. Gelişimde öğretimin, sosyal 2. Öğretim, çocuklara bu tür ömekleri
etkileşimin rolü çok önemlidir. keşfetmede ve biçimlendirmede yardımcı
olmaya hizmet eder.
3. Her aşamada 3. Yakınsal Gelişimi alanı: 3. Bu da çocuğun etkinliklerini sembolik
çocukların düşünüş yapısı Vygotsky'nin kuramının temelidir. mantıksal düşünmeye çevirebilmesi için
farklıdır. Örneğin; Aynı Bireyin kendi kendisine gereklidir.
aşamadaki tüm çocuklar yapabildiği ile bireyin kendisinden
için aynı olan düşünme daha bilgili ya da daha becerili
yapısı çocuk ya da biri ile başarabildiği arasında fark
yetişkinlerinkinden farklılık vardır.
gösterir.
4. Hazır olma: Çocuğun var olan 4. Piaget'nin soyut sembolik düşünmenin
bilgisini işaret eder, aynı biçimi için başlangıç noktası olarak
zamanda çocuğun yardımla "hareket" düşüncesini paylaşır.
öğrenebilme yeteneğine işaret
eder.
5. Çocuğun halihazırdaki 5. Sosyal deneyimin zihinsel gelişimin bir
performans düzeyi daha çok parçası olarak rol oynadığını savunur.
öğretim ile öğrenebilme
yeteneğinden ayrıştırılmalıdır.
Kaynak: Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN, Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Eğit. ve Yay. s.242
28. 20- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
Temel Kavramlar süreii hafsza şeklinde ele alınmakta ve ikisi arasında
fark gözetümeyebilmektedir.
Algı eşiğk Duyu organının algılayabildiği alt ve üst
uyarıcı şiddetidir (alt eşik ve üst eşik). Bir de
algılanabilen uyarıcı şiddeti farkı anlamında fark
eşiği vardır ki, davranışçı yaklaşımın sistematik İBıidirimsel hafızs İşlernsel hafıza ı
duyarsızlaştırma tekniğinde bu fark eşiğinden
yararlanılır. | Epizodik hafıza [ Semantik hafızaj
Algının kuralları: Gestalt psikologlarımn Kontro! Süreçleri
belirledikleri algılamada geçerli bazı kurallar vardır.
Bilgi işlem modelinde hatırlamayı kolaylaştırmak
Bunların arasmda en meşhur olanları yakınlık
üzere kullanılan bazı teknikler vardır. Bu teknikler
(birbirine yakın olan uyarıcılar birlikte algılanır),
için kontrol süreçleri terimi kullanılır. Başlıca kontrol
benzerlik (birbirine benzer olan uyarıcılar birlikte
süreçleri şunlardır:
algılanır), tamamlayıcılık (eksik uyarıcılar
tamamlanma eğilimindedir), sürekliük (örn. kesik 1. Dikkat: Kişinin ilgili uyarıcıları almaya hazır
çizgiler sürekli olarak algılanır), vb.dir. olmasıdır. Duyusal kayıttaki bilgiler dikkat süreci
işletilerek kısa süreli hafızaya alınırlar. Dikkat
Duyusal kayıt: Bilgilerin yarım saniye civarında
edilmeyen uyarıcılar burada unutulur, kaybolur.
saklandıkları ön hafıza bölgesidir. Duyu
organlarımız bilgileri bu kadar süreyle saklar ve 2. Tanıma: Tanıma süreci algıların
gerekirse kısa süreli hafızaya gönderirler. Sinemada bütünleştirilmesini kolaylaştıran bir süreçtir. Ne
hareket algılamamızın nedeni duyusal kayıtımızın kadar çok şeyi tanır ve ayırt edebilirseniz, algılarınızı
bir karedeki görüntüyü bir süre (0,5 sn.) muhafaza bütünleştirebilme olasılığınız o kadar artar, Bunu
etmesidir. kelime hazinesine benzetmek mümkündür. Ne
kadar geniş bir kelime hazineniz varsa, o kadar hızlı
Kısa süreü hafıza: Bilgüerin bir kere kullanılmak o
okuma olasılığınız olacaktır.
üzere bulunduruidukları hafıza bölümüdür. Kısa -g
süreli hafızada bilgiler 30 sn. süreyle kalır, sonra £ 3.Tekrar: Kısa süreli hafızadaki bilgileri uzun süre
unutulurlar. Kısa süreli hafızadan kaybolan bir bilgi § orada tutmanm yolu tekrar etmektir. Kısa süreli
hatırlanmaz. Dışarıdan gelen uyarıcılar bu 77 hafızada 30 sn. civarında duran bilgiler, bu süre
hafızadaki bilgileri unutturabilirler. 3 doimadan yapılan her tekrar ile bu süreyi yeni
baştan işletecek ve bilgüer daha uzun süre hafızada
Uzun süreli hafıza: Bügilerin saklandığı hafıza
kalacaktır.
bölümüdür. Hatırladıklarımız bu hafıza bölgesinden
getirilir. Kapasitesi sınırsızdır (sınırı henüz 4.Gruplandırma: Kısa süreli hafızanın kapasitesi
bilinmemektedir). Buradaki bilgiler nispeten kalıcıdır. sınırlıdır. Buna karşılık yapılabilecek iş, uyarıcıları
Uzun süreli hafızada iki tür bilgi bulunur: bildirimsel gruplandırmaktır. Kısa süreli hafızanın kapasitesi
bilgi (bildirimsel hafıza) ve işlemsei bilgi (işlemsel 7+/- 2 birimdir. 7 basamakiı bir telefon numarasını
hafıza). Bildirimsel bilgi olgu ve olayların tek tek ezberlemek yerine ikili-üçlü gruplar halinde
hafızasıdır. İşlemsel hafıza ise bir şeylerin nasıl ezberlemek kısa süreli hafızamızın daha iyi
yapıldığı ile ilgili bilgi ve becerilerin hafızasıdır. kullanılmasını sağlar. 4 5 6 7 8 9 0 yerine 456 78 90
Bildirimsel bilgi iki kısımdır: Epizodik hafıza (anısal şeklinde ezberlediğimizde 7 birim ezberlemek yerine
hafızası) ve semantik hafıza (anlamsal hafıza). 3 birim ezberlemiş oluruz. Bu da işimizi kolayiaştırır.
Epizodik hafıza kişinin başından geçen yaşantıların, 5.Anlamlandırma: Kısa süreli hafızadaki bilgiieri
olayların kaydedilmesi sonucu oluşur. Semantik uzun süreli hafızaya yerleştirmek istenirse, onları
hafıza ise kişinin bir tür genel kültür bilgisini, dünya anlamlı hale getirmek gerekir. Böylelikle öğrenme
ile ilgili bilgilerini içerir. Toplama işleminin nasıl malzemesi kısmında ele alınan anlamsal çağrışım
yapılacağı bilgisi işlemsel bilgi, Pazar günü nereye özelliği sağlanmış olur ve öğrenme kolaylaşır,
gittiği epizodik hafıza, semantik kelimesinin ne Anlamlandırırken, çeşitii stratejiler kullanılabilir: baş
anlama geldiğini bilmek de semantik hafıza ile ilgili harflerinden cümle oluşturmak, uyarıcıları iyi bilinen
bilgidir. başka uyarıcılarla eşleştirmek, tuhaf öyküler
İşler hafıza: Kişinin bilincinde olduğu, bilgi hatırlayıp uydurmak, vb.
tepkiye karar verdiği hafızadır. Bu hafıza bazen kısa
6.Ezber (belleme): Kısa süreli hafızadaki bilgilerin
29. -EĞİTİM 21
BİLİMLERİ-
uzun süre kullanılabiimesi için uzun süreü hafızaya değil de aniamlı ilişkiier bütünü içinde algılarız.
yerleştirilmesi için kullanılabilecek diğer bir teknik de Psikolojide buna algıda organizasyon (örgütleme)
ezberdir. Ezber, sözel malzemenin işitsel denilmektedir. Örneğin: Bir arkadaşımızı göz-saç-
malzemeyle eşleştirilmesi demektir, Sözel malzeme burun gibi ayrı ayrı uyarıcılarla değil de bir bütün
ritmik hale getirilir ve hatırlamadaki eksik noktalar olarak yani Âhmet ya da Mehmet olarak algılarız.
ritim yoluyla hatırlanmaya çalışılır. Gestaltcılara göre insanlar duyu organlarına gelen
7. Örgütleme: Uyarıcıları birbirleriyle bağdaştırmak uyarıcılara anlam vermek için onları örgütlerler. Her
onların hatırlanmalarını kolaylaştmr. Bu özeiiik bireyin aldığı duyumları örgütleme biçimleri farklıdır.
öğrenme malzemesinin anlamsal grupiandırılması Bu nedenle iki kişi aynı anda bir uyarıcıya baksalar
veya kavramsa! gruplandırıîmasına benzer. farklı şeyler görebiiirler.
8. Depolama teknikleri: Bilgiieri uzun süreü Algıda örgütlemeye etki eden faktörler
hafızaya yerleştirirken kullanıian tekniklerdir.
Hatırlatıcıların kullanılması, dikkat ve tekrar
Benzerlik
süreçierinin kullanılması gibi.
Birbirine (şekil-renk-öiçü gibi yönlerle) benzeyen
9. Gerigetirme teknikleri: Depolanan bilgilerin işler
uyarıcılar aynı grupta algılanır. Örneğin; Mavi
hafızaya çağrıldığı süreçleri ifade eder.
formalı iikokul öğrencüeri
Bilgi işlem modelinin yararı öğrenmenin analizini
sağladığı gibi, aksaklık ortaya çıktığında nerede (Benzer uyaranları bir grup
ortaya çıktığını beürieme imkanı vermesidir. olarak algılıyoruz.)
Örneğin, davranışçı yaklaşıma göre, kişi öğretmenin
sorduğu bir soruya cevap vermezse, öğrenme Yakınlık
gerçekleşmemiş kabul edilir. Nesnelerin birbirine yakınlığı aynı grupta
algılanmasına neden olur.
Oysa biiişse! yakiaşıma göre;
» soruyu algılamiyor olabilir, OO OO OO (Birbirine yakın olan uyaranları
» duyu organları çalışmıyor olabilir, bir grup olarak algılıyoruz.)
» algılarını örgütleyemiyor olabilir,
Tamamlama
» duyusal kayıtta kayıt edilemiyor olabilir,
» dikkat etmemiş olabilir, Daha önceden tanıdığımız
nesnelerin bazı özelliklerini
» kısa süreli hafızasında ilgili önbilgiye sahip
zihnimizde tamamlamamıza
olmayabiür, » uzun süreli hafızasına algıda örgütleme yani
yerleştirememiş tamamlama denir.
olabilir, » uzun süreii hafızasından geri
getiremiyor Süreklilik
olabilir, » nasıl tepki göstereceğine karar Eğer uyarıcılar art arda geliyorsa birbirinin devamı
veremiyor gibi, birbirine bağlı olarak algılanır.
olabilir, » tepki üretemiyor olabilir (fiziksel
Örneğin; Müzik notaları
yetersizlik),
vb.
2. GESTALT ÖĞRENME KURAMI (Max
VVertheimer, Kurt Koffka, VVolfgang Köhler)
Gestalt kelime anlamı organik bütün, yapı, genel
görünüş, biçim ve şekil anlamındadır. Algı ile ilgili ilk
çalışmalar Gestalt psikologları tarafından Yandaki şekili kesişen doğruiar olarak algılıyoruz.
yapılmıştır. Gestaltçılar algı konusunda geliştirdikleri
yasa ve ilkeleri öğrenme alanına uyguiamışlardır.
Gestalt psikologlarına göre biz uyaranları ayri ayrı
30. 22- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
sonra çözüm birdenbire aklına geliverir. İnsanların
Şekil - Zemin (Fon) İlişkisi
bir problemin çözümünü düşünürken "aha" diye
Algılanan her nesne belirli bir bağırması ya da Arşimet'in hamamda "buldum" diye
ortam veya zemin üzerindedir. feryat etmesi kavrama yoluyla öğrenmenin birer
Zihinde nesnelere anlam ömeğidir. Bu tür öğrenme birdenbire olmakta, bu
verirken biz olanları içinde sırada yoğun bir heyecan hali gözlenmekte ve
bulundukları ortam ile algılarız. sonuçta tam bir çözüm elde edilmektedir. Fakat bu
İşte bunlara şekil-zemin ilişkisi durum her zaman gerçekleşmeyebilir.
denir. Bazen şekillerden biri,
bazen de diğeri zemin olarak algılanmaktadır. Kavrama yoluyla öğrenme 3 aşamada
gerçekleşmektedir;
Algıyı Etkileyen Faktörler
1.Geçmiş yaşantılar ve öğrenme 1.Hazırlık aşaması: Denemeler yapılır ama
2.Kültür sonuca ulaşılmaz.
3.Algıya hazır olma 2.Kuluçka / bekleme dönemi
4.Psikolojik durum
3.Sonucun birden bire ortaya çıkması
5.Kişisel özellikler
6.Ortam
7.Telkin
Kavrama Yoluyla Öğrenme s:
o
Çözülmesi gereken problemin öğeleri arasındaki
ilişkinin birden bire görülmesi ile gerçekleşen ÜJ
to
öğrenmedir. Kavrama yoluyla öğrenmede en önemli
rol organizmanın muhakeme gücü ve sezgisidir.
Gestalt psikolojisinin etkisi altında gelişmiş olup,
çocuk ve yetişkinlerde görüldüğü gibi insana yakın
hayvanlarda da görülebilmektedir. Bu öğrenme
türünü anlatabilmek için W. Köhler adlı bir
araştırıcının yapmış olduğu deneyden söz etmek
gerekir. Bu deneyde, bir şempanze birbirine
geçebilecek iki bambu kamışın bulunduğu bir kafese
kapatılır. Daha sonra, kafesin dışına, şempanzenin
kollarının erişemeyeceği kadar bir uzaklığa muz
konulur. Şempanze kollarıyla ve kamışların her
biriyle muzu almak için uğraşır fakat alamaz. Muzu
almak için çaba göstermeyi bırakır ve bir köşede
kamışlarla oynamaya başlar. Oyun esnasında
kamışları birbirine geçirip daha uzun bir kamış elde
eder. Bunu görünce hemen oyunu bırakır ve gidip
muzu alır.
Bir problem çözülürken yapılan iş, bilinenlerden
hareketle bilinmeyenleri bulmaktır. Bilinen yollar
problemi çözmeye yetmezse çözüm birdenbire
zihinde belirebilir. Kavrama yoluyla öğrenmede de
bir problem vardır ve denek ilk başlarda problemin
çözümünde hiçbir gelişme sağlayamaz. Fakat daha
