Tweede les in de lezingenreeks over de Keltische Wereld, gegeven door Erwin Claes voor Amarant Belangrijke Opmerking: als gevolg van het gebruik van een MacBook (Apple) kan het zijn dat meerdere foto's niet zichtbaar zijn. Mijn excuses hiervoor...

1. Een geschiedenis van de
Keltische Wereld

2. 1. Een beknopte geschiedenis van de
Keltische Wereld
2. De Keltische maatschappij
3. De materiële cultuur van de Kelten
4. Keltische Kunst
1. De Keltische natuurgodsdienst

3. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam

4. Hallstatt
• +/- 1200 – 475 v.C.
La Tène
• 475 v.C. - …

5.  Waarschijnlijk grote overeenkomsten tussen
Hallstatt en La Tène!
 belangrijkste verschilpunt situeert zich in
machtsuitoefening
└► zie heuvelforten + vorstengraven
 kleine elite → toegang tot mediterrane
prestigegoederen
└► niet in gewone
graven
 benadrukte sociale status eigenaar

6.  elite = zeer kleine groep ( 1 of enkele families)
 Indien elite één familie → toegang = soort
absoluut koninklijk gezag in handen van 1 persoon
 Indien elite bestaat uit meerdere families →
toegang = soort oligarchisch systeem van
meerdere ‘prinsen’
 Wat als combinatie van voorgaande elementen?
→ 1 absolutistische vorst + oligarchisch
profitariaat van meerdere ‘prinsen’

7. Machtsstructuur verschilde mogelijk van
heuvelfort tot heuvelfort
ALS zwakkere vorst = meer macht voor
entourage → oligarchisch
ALS sterke vorst = meer absolutistisch
└► argumentatie = gelijkaardige
situaties in de geschiedenis

8.  macht  gebaseerd op controle handel in luxe-
goederen  verwerven enorme rijkdom
 Hierdoor elite in staat om heuvelforten te bouwen
• Heuvelforten bieden noodzakelijke bescherming
• Heuvelforten tonen macht aan gewone bevolking
 leefden in kleine boerengemeenschappen
 voorzien in voedselbevoorrading
 vrij of soort lijfeigenschap ?
 onduidelijk of sociale promotie mogelijk ?
└► vb: uitzonderlijke begaafdheid als
muzikant

9.  ineenstorting machtsbasis als gevolg verbreken handel met
Massalia
 heuvelforten houden nog even stand
 in enkele vestingen verschijnen brandsporen
 interne opstand of externe vijand ?
 systeem → gebaseerd op controle over handel
└► wegvallen handel = dodelijke verzwakking
 machtsmisbruik + arrogante verrijking = sociale onrust
└► cfr. Griekenland van 8e tot 6e eeuw v.C.
 jonge + krijgslustige La Tène-samenlevingen
└► benutten zwakte van rijke buren om te
plunderen

10. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam

11.  Waarom zoveel
aandacht voor gezin?
• Het was de hoeksteen
van de Keltische
maatschappij omwille
van de kinderrijkdom
• Kracht van een stam
lag in het aantal
krijgers dat het op de
been kon brengen

12.  sterke scheiding man en
vrouw
 ondergeschikt, maar
prominente rol
 Invloed & vrijheid veel
groter dan bij mediterrane
vrouwen
 taakverdeling ?
→ huishouden
(= zware taak in ijzertijd)
→ land bewerken (cfr. Afrika)
→ huisnijverheid vb: weven
 zeker GEEN
metaalbewerking (religie)

13.  adellijke vrouwen:
• Bewegingsvrijheid & invloed
veel groter dan in de
mediterrane landen
• in Keltische geschiedenis
→ enkele machtige
koninginnen
• adellijke vrouwen → vaak
inzet voor uitgekiende
huwelijkspolitiek
• Maken machts- &
gebiedsuitbreiding mogelijk

14.  rang of stand → bepalend
voor plaats in maatschappij
 grootste groep mannen 
boer
 kleine groep beoefenen
ambacht → speciale
begaafdheid
 adel = politiek + oorlog
voeren
 jongens = leven in
generatiegroepen
└► onderricht in
tradities & geschiedenis
van de stam

15. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam

16.  gezin < clan
vangnet
kleinste organisatorische eenheid
 typisch  verbondenheid van verschillende
leden d.m.v. bloedbanden
 meestal patriarchale bloedlijn
 ingewikkeld netwerk van
verwantschapsbanden
 vaak erg wijd vertakt

17. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam

18.  in klassieke literaire bronnen
nooit verwijzingen naar clan
→ wel naar stam!
 Wat is een stam?
 Een verzameling van met
elkaar verbonden clans:
• gemeenschappelijke taal
• gemeenschappelijke
geschiedenis
• gemeenschappelijke tradities
• gemeenschappelijk
territorium
• enz.

19.  stam = overkoepelende entiteit:
• biedt broodnodige veiligheid
• zorgt voor rechtszekerheid
• soms = eigenaar v/d gronden
 voor clanleiders → mogelijkheid → stamleider
 Hierdoor wedijveren verschillende clanleiders met
elkaar in een niet-stabiele hiërarchie
└► sterkste → stamleider

20.  Je moest beschikken
over:
• intellectuele kwaliteiten
└► uitte zich bvb. d.m.v.
welsprekenheid
• persoonlijke moed
• succes in de oorlog
└► vb: duels
• materiële welvaart
• vrijgevigheid
• grote aanhang
└► cfr. patrones -
clientes

21.  Keltische edelen proberen zoveel mogelijk mensen aan zich
te binden :
• Bescherming
• levensonderhoud ( cfr. maffia )
 clientes → verplicht beschermheer te ondersteunen
en te dienen
 Hoe dienen?  vb: vervaardigen prestigegoederen (vb:
torques), wapens, militaire dienst, …
 patrones  verplicht om via oorlogen of toezicht op handel
hun schatkist aan te vullen
 landbouw → ook grote bron inkomsten
└► patrones = recht op
deel
productieoverschotten

22.  organiseren feesten is een beproefde
methode om prestige op te vijzelen!
 Feesten zijn sociale ontmoetingen (met soms een
religieus karakter)
 Edelen en hun aanhang zitten in een formele rangorde
└► beproeven via schijngevechten
 Rangorde bepaalt o.a. wie welk stuk vlees krijgt…
 overvloed aan drank + eten
 spotdichter → eergevoel!
└► vb: Lovernius, koning v/d Averniërs

24. belangrijke verandering in 2e helft ijzertijd 
massale verarming groot deel vrije boeren
Boeren gedwongen om zich aan heer te
binden, cfr. lijfeigenschap in Middeleeuwen
Waarom verarming?
• Opeenvolgende misoogsten ?
• Oorlogsschade ?
 idee clientes  kon ook toegepast worden op
hele bevolkingsgroepen

25.  idee clientes  kon ook toegepast worden op hele
bevolkingsgroepen
 zwakkere stammen zochten bescherming bij sterkere
→ hierdoor ontstaan stammenfederaties
 meestal niet stabiel, want zijn geen vrijwillige
federaties
└► ALS sterkere verzwakt door bvb
opeenvolgende nederlagen viel
federatie makkelijk uiteen
 Caesar beschrijft toch hoe een aantal machtige
stammenbonden ontstaan → gevaarlijke evolutie
volgens Rome!

26. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam
2.2.4.1 De verschillende standen binnen een stam
2.2.4.2 Het koningschap

27.  stam = clans + standen
1) koning ( 1 of meerdere )
2) elite / adel
3) vrijen
4) niet-vrijen
elite / adel  2 gescheiden groepen:
• krijgsadel
• mannen v/d kunst : barden, muzikanten, ambachtslui, enz.
└► onder bescherming krijgsadel
 vrijen  vrije boeren
└► onder bescherming krijgsadel
└► sterke verarming vanaf 2e helft ijzertijd

28. 2.1 De Hallstatt-periode
2.2 De La Tène-periode
2.2.1 Het gezin
2.2.2 Het clansysteem
2.2.3 De clans versus de stam
2.2.4 De politieke organisatie van de stam
2.2.4.1 De verschillende standen binnen een stam
2.2.4.2 Het koningschap

29.  koningschap bij
Kelten  andere
betekenis dan
waarmee wij
vertrouwd zijn
 juiste context 
middeleeuwse
Keltische Ierland

30.  Ierland = verzameling van territoriale eenheden
tuath (= stam ) → +/- 700 krijgers
 tuath staat o.l.v. koning
 Koning maakt zelf geen wetten → professionele
juristen
 uit vele koningen → hoge-koning kiezen
└► geen juridische
bevoegdheid over onderdanen
andere tuath, dan eigen tuath
 verschillende hoge-koningen → opperkoning
└► vooral ceremoniële functie + belangrijk
in tijden van nood (vb: invasie)

31.  bevestiging systeem door o.a. Tacitus +
Caesar
 Koning Calgacus van de Caledoniërs werd
beschreven als primus inter pares
 dubbel koningschap  cfr. Eburonen met
koningen Ambiorix & Catavulcos
 betekenis meerdere koningen?
└► Keltische allergie voor
absolute heerschappij

32. vb: verhaal Orgetorix, Helvetische prins:
• complot 61 v.C. (met o.a. Dumnorix van de
Aeduïers)
• versterkte bondgenootschappen met
huwelijken
• macht grijpen door volk naar westen te laten
verhuizen
• Arrestatie >< privé-leger (10 000 krijgers)
• mysterieuze dood Orgetorix

33.  Edelen proberen macht op te bouwen via uitgebreide aanhang
 wilden niet dat rivalen te machtig werden
 DAAROM → macht in handen van soort senaat + gekozen
koningen
└► door senaat of vrije stamleden
 verarming vrije stand zal invloed vergroten van de adel
 opmerkelijke maatschappelijke evolutie vanaf 1e eeuw v.C.
└► verkozen magistraten i.p.v.
koningschap
 vb: Caesar → Aeduïers = geregeerd door jaarlijks
verkozen hoofdmagistraat Vergrobret
• interne ontwikkeling ?
• contact met mediterrane wereld ?