In De Ontwerpmanager van

1. Terugblik
de ontwerpmanager blikt terug op het thema van de vorige uitgave
Wicher Schonau naar aanleiding van het nummer ‘ambitie’.
Medio december heeft de raadsenquêtecommissie van huisvesting van bovengemiddelde kwaliteit kans van
Amsterdam haar rapportage over de Noord-Zuidlijn slagen. Dit betekent dat een hoog kwaliteitsniveau bij
gepresenteerd. Opvallende conclusie is dat bij de start van een project aantoonbaar moet zijn. Daarbij
bepaling van de projectuitgangspunten ‘onvoldoende hoort ook het inzicht in de consequenties van de am-
sprake is geweest van een zakelijke afweging tussen bitie voor de exploitatie van het gebouw. Ten aanzien
enerzijds politieke randvoorwaarden en anderzijds de van duurzaamheid moet bijvoorbeeld de terugverdien-
risico’s en de kosten’. Bij de publieke opdrachtgever tijd glashelder zijn voor de opdrachtgever.
heeft de politieke ambitie om de nieuwe metrolijn te Het zwaartepunt bij het realiseren van ambities ligt
realiseren een gezonde kosten-kwaliteit inschatting in de beginfase. Daar wordt de ambitie benoemd
overvleugeld. en vormt het de start van een waardeketen, aldus
Met zijn opmerking dat bestuurders amateurs zijn, Timmer [p. 26]. Echter, de bepaling van de kwaliteit
doelt burgemeester Cohen op het fenomeen dat bij aanvang van een project laat vaak te wensen over.
beslissers op cruciale momenten af moeten gaan op Zowel Van Meel & Van Ree [p.38] als Stolk [p. 22]
adviezen van (externe) deskundigen. Prompt ver- wijzen nadrukkelijk op zorgvuldige ambitiebepaling in
schenen in dagbladen artikelen waarin geconcludeerd een Programma van Eisen. Meer dan ooit wordt nu
werd dat de overheid geen competente opdrachtgever van de opdrachtgever verwacht dat hij zijn verwach-
zou zijn. De vraag is echter wie in dergelijke projecten tingen van het eindresultaat expliciteert en daarin
nog eindverantwoordelijkheid kan dragen én kan keuzes maakt. Een smalle, scherp gedefinieerde ambi-
bepalen of de uitgesproken ambitie kwalitatief wordt tie draagt bovendien bij tot het beter kunnen toetsen
waargemaakt. van de geleverde kwaliteit.
In de ontwerpmanager met het thema ‘ambitie’ zijn Concurrentie op kwaliteit
twee trends onder invloed van de crisis waarneem- Verschillende auteurs zien een concurrentie op kwa-
baar: concurrentie op kwaliteit en duurzaamheid. liteit onder aanbieders ontstaan. Een businessmodel
Nagenoeg alle auteurs signaleren deze ontwikkeling- gebaseerd op opportunisme en een eenvoudige
en, zij het vanuit verschillende invalshoeken. Voor projectaanpak is in deze tijden niet langer houd-
zowel kwaliteit als duurzaamheid geldt dat de baar. Wiedenhoff [p. 18] ziet de herwaardering voor
ambitiebepaling cruciaal is. Professioneel opdracht- kwaliteit, inhoud en echtheid zelfs als de grootste
geverschap betreft de competentie om deze ambitie winst van de crisis. Komende jaren kunnen aanbieders
te benoemen, daar draagvlak voor te vinden en dan ook slechts die diensten aanbieden die zij wer-
verantwoordelijkheid voor te nemen. kelijk onder de knie hebben. Alliantievorming onder
aanbieders is een logisch gevolg hiervan, ook om
Bijstellen van ambitie? tegemoet te komen aan de wens van opdrachtgevers
Er is een wisselend beeld of opdrachtgevers in deze om integrale oplossingen te leveren. Als opdracht-
tijd van crisis hun ambities (neerwaarts) moeten gevers in staat blijken goede prestatie-eisen te formu-
bijstellen. Feit is dat momenteel slechts financiering leren, worden geïntegreerde contractvormen waarin
te vinden is voor op voorhand succesvolle projecten. ontwerp, realisatie, beheer, onderhoud en eventueel
Gezien de leegstand in de kantorenmarkt heeft alleen financiering zijn gecombineerd vanzelfsprekend. Te-
54 de ontwerpmanager | voorjaar 2010 nummer vijf

2. recht wordt enkele keren het ministerie van Financiën (NRC Handelsblad 08-10-2009). Dit is onwenselijk,
genoemd: een voorbeeld van een beheersbaar proces omdat besluiten tot cruciale projecten alleen genomen
voor de publieke opdrachtgever met een kwalitatief worden door visionaire bestuurders met durf. Dat
hoogwaardig eindproduct. daarbij draagvlak onder de bevolking een noodzakeli-
jkheid is, heeft de Olympische ambitie van Amsterdam
Duurzaamheidambities in 1992 aangetoond. De wens om de Olympische Spe-
Voornamelijk ontwerpers zien in de crisis een kans len dat jaar te organiseren werd niet gedragen door
voor duurzaamheid. De Rijksbouwmeester [p. 8] de inwoners van de stad. Dit besef leeft terdege bij de
meent dat hoge ontwerpambities hand in hand partijen die in 2028 alsnog de Spelen naar Amsterdam
gaan met duurzaamheidambities. Doordat het korte willen halen.
termijn-denken bij ontwikkelaars niet langer loont, De finale toets voor ambitie is de maatschappelijke
krijgt de lifecycle-benadering vaste voet aan de grond. aanvaardbaarheid, betoogt Nozeman [p. 57]. Wan-
Duurzaamheidconcepten hebben bovendien betere neer de projectomgeving – die groter wordt naar-
kans van slagen wanneer geïntegreerde contracten mate het project complexer is – de ambitie van de
vorm krijgen. opdrachtgever accepteert, bestaat draagvlak voor het
project. De competentie om doorlopend draagvlak
Inmiddels is ook wetenschappelijk aangetoond dat voor het project te verkrijgen past een professionele
investeren in een duurzame vastgoedportefeuille opdrachtgever. Een vorm van ‘participatief leiderschap’
loont. De overheid heeft zichzelf dan ook verplicht leidt tot aantoonbaar betere resultaten. Daarbij wordt
haar eigen vastgoed te verduurzamen. Zoals Teunizen niet vanuit één gedachte en zonder tegenspraak
[p. 50] opmerkt dient in 2020 al het bestaande geredeneerd, maar spreekt de opdrachtgever eerst
overheidsvastgoed 20 procent minder CO2 uit te uitgebreid met de actoren om vervolgens zelf een
stoten. Zo zijn er voldoende kansen voor aanbieders beslissing te nemen. Zolang de ambitie uitlegbaar
om in te spelen op de duurzaamheidambities van is én blijft, kan een publieke opdrachtgever verant-
opdrachtgevers. Maar ook hier hangt de kwaliteit van woordelijkheid nemen. Ook na afloop van het project.
de aanbieding af van de geformuleerde ambitie. Een
opdrachtgever die vraagt om een ‘klimaatneutraal’ Overal ter wereld zijn Nederlanders betrokken bij
gebouw hanteert nog steeds abstracte termen en complexe projecten. Het is toch vreemd dat buiten-
kan onmogelijk in een later stadium toetsen of het landse opdrachtgevers met ambitie profiteren van
eindresultaat voldoet. deze hoogstaande dienstverlening, terwijl in ons eigen
land het dragen van verantwoordelijkheid een
Professioneel opdrachtgeverschap hachelijke zaak lijkt te zijn geworden.<<
In het licht van de raadsenquête in Amsterdam lijkt
ambitie onder publieke opdrachtgevers in toene- Ir. Wicher F. Schönau is werkzaam bij Twynstra
mende mate een risico. Frank de Grave signaleert dat Gudde. Als adviseur staat hij publieke opdrachtgevers
bestuurders in de publieke sector door de heersende bij in het realiseren van complexe bouwopgaven. In
afrekencultuur risicomijdend gedrag gaan vertonen 2006 studeerde hij aan de TU Delft af op het onder-
en geen verantwoordelijkheid meer willen nemen werp ‘Sturen op ambitie’.
55