dış ticaret ekonomi işletme finans ticaret

1. Dış Ticarete İlişkin Temel Kavramlar
ve
Kambiyo İşlemleri
Hazırlayan : İlker YILDIZ
Ders Sorumlusu : Doç. Dr. Hasan UYGURTÜRK
1

2. Dış Ticaretin Tanımı
Kazanç sağlama amacıyla yürütülen her türlü alım satım
etkinliğine ticaret denilmektedir. Söz konusu bu etkinlikleri,
ülke insanları kendi aralarında gerçekleştirebileceği gibi kendi
ülkeleri dışındaki diğer insanlarla da gerçekleştirebilmektedir.
Buradan hareketle dış ticareti şu şekilde tanımlayabiliriz;
2

3. Bir ülkenin, dış dünya ile yaptığı ve yalnızca mal alım ve
satımlarını kapsayan işlemlere ‘’dış ticaret’’ adı verilmektedir.
Bu mal ve hizmet alışverişinin, ithalat ve ihracat olmak üzere
iki yönü bulunmaktadır.
3

4. Tanımdan da anlaşılacağı gibi dış ticaret yurt-içi ticaretin
aksine, farklı siyasal ve iktisadi egemenliğe sahip ülkeler
arasında yapılmaktadır. Bu özellik, dış ticareti iç ticaretten
ayıran en önemli fark olarak karşımıza çıkmaktadır.
4

5. Ancak bunun dışında dış ticareti iç ticaretten farklı kılan iki
temel husus daha bulunmaktadır;
a. Hukuki altyapı açısından dış ticaret, başlı başına uluslararası
bir nitelik arz etmektedir. Örneğin, bazı dış ticaret işlemlerinin
uygulanma koşulları Uluslararası Ticaret Odası tarafından
belirlenmektedir.
5

6. b. Dış ticarette, iç ticaretten daha fazla riskle
karşılaşılmaktadır. Bu riskler şu şekilde açıklanmaktadır;
6

7. i. Alıcı Riski-Ticari Risk: Kredi riski olarak da ifade edilen ticari
risk; alıcının iflası, borcunu ödeyememesi durumuna düşmesi
ya da ödemek istememesi gibi nedenlerle doğrudan doğruya
alıcıdan kaynaklanan ve ürün bedelinin tahsil edilememesine
yol açan risk olarak tanımlanmaktadır.
7

8. ii. Politik Risk: Ülke riski olarak da ifade edilen bu riskte;
alıcının elinde olmayan ancak ekonomik ve siyasal
nedenlerden dolayı çıkan mal bedelinin ödenmemesi durumu
ile karşılaşabilmektedir. Bu durumu, ülkede yaşanan savaş,
terör, doğal afet ve ekonomik kriz gibi olayları örnek
gösterebiliriz.
8

9. iii. Taşıma Riski: Bu risk, yurtdışına satılan veya yurtdışından
ülkeye getirilen malların taşınması sırasında uğrayabilecekleri
olası hasar, ziyan ve bozulmaları kapsamaktadır.
9

10. iv. Döviz Kuru Riski: Bir ülke parasının, bir diğer ülke parası
cinsinden değerini ifade eden döviz kurunda meydana
gelebilecek değişiklikler, özellikle yurtdışından vadeli alınan
veya yurtdışına vadeli satılan mallarda büyük risk
oluşturmaktadır. Özellikle, Türkiye gibi döviz kurunun
piyasadaki döviz arz ve talebine göre belirlendiği, diğer bir
deyişle serbest döviz kuru sisteminin uygulandığı ülkelerde ise
söz konusu bu risk daha önemli hale gelebilmektedir.
10

11. Sonuç olarak, gerek iç ticaret gerekse de dış ticaret temelde,
ticari faaliyet sonucu kar elde etmek amacıyla yapılmaktadır.
Fakat dünya ekonomisine bakıldığında ülkelerin birbirleriyle
ticaret yapmalarını zorunlu kılan başka nedenler olduğu da
gözlenmektedir.
11

12. Dış Ticaretin Yapılma Nedenleri
i. Ülkelerin Üretimlerinin Kendi Kendilerine Yeterli
Olmaması: Ülkeler kendi kendilerine yeterli üretim miktarını
ve bileşimini gerçekleştirememektedirler. Bu durum ise büyük
ölçüde ülkeler arasında doğal kaynakların dengesiz
dağılımından kaynaklanmaktadır.
12

13. Örneğin; bazı tarım ürünleri (çay, kahve, muz vb.) sadece
belirli ülkelerde bulunmaktadır. Böylelikle de, ülkeler arasında
ticaret kaçınılmaz olmaktadır.
13

14. ii. Bazı Malların Üretiminde Bazı Ülkelerin Uzmanlaşmış
Olması: Uluslararası ticaretin ikinci nedeni ise, ülkeler
arasında, belirli malların üretiminde uzmanlaşılmış olması
sonucunda bazı malların kalitelerinin iyi ve aynı zamanda
fiyatlarının da avantajlı olması oluşturmaktadır.
14

15. Örneğin; bazı ülkelerin ürettiği saatler, diğer ülkelerin
saatlerinden daha kaliteli olmakla beraber, bazı ülkelerin
ürettikleri video kameraları ise diğer ülkelerden hem kaliteli,
hem daha ucuz olabilmektedir. Netice itibariyle, bir yandan
farklı kalite, model ve nitelikli mal ihtiyacı, öbür taraftan bazı
malları üretmektense, daha ucuza satın alma isteği, ülkeleri
uluslararası ticarete yöneltmektedir.
15

16. Dış Ticaretle İlgili Kavramlar
Dış ticaret işlemlerinden kastedilen, ürün ve hizmet
hareketleriyle ilişkili işlemlerdir. Başka bir ifade ile ithalat ve
ihracat işlemleri ile bu ithalat ya da ihracat işlemlerinin
parasal karşılıkları ifade edilmektedir. Dış ticaretle ilgili çeşitli
kavramlar şu şekilde tanımlanmıştır.
16

17. İhracat
Bir eşyanın veya değerin ulusal ve uluslararası mevzuata
uygun bir şekilde bedelli veya bedelsiz olarak gümrükleme
işlemleri tamamlanarak Türkiye Gümrük Bölgesinden diğer
ülkelere veya serbest bölgelere satışını ifade eder.
17

18. Firmaların ihracatı gerçekleştirirken yapması gereken işlemler
vardır ve bu işlemleri bizler ihracat süreci içerisinde
değerlendiririz. İşte bu kapsamda ihracat süreçlerini iki temel
başlık altında detaylandırmakta fayda vardır.
• İhracatın gerçekleşme öncesi süreç
• İhracatın gerçekleşme süreci
18

19. 19

20. İhracatın Gerçekleşme Öncesi Süreç
Buradaki süreçten kastedilen, firmanın ithalatçıya malları
göndermesinden önceki süreçtir ki bu süreç doğru yöneltildiği
takdirde ikinci süreç gerçekleşmektedir. İhracatın ön koşulu
olarak kabul edebileceğimiz bu sürecin kalitesi, firmanın bir
sonraki süreçteki kalitesini ve ihracatın sürekliliğini sağlayan
bir unsurdur.
20

21. 21

22. İhracatın Gerçekleşme Süreci
Bu süreç ihracat sırasında yapılan işlemlerden oluşmaktadır.
Bu işlemler sırasıyla;
1. Ülke içi nakliye ve sigorta
2. Gümrükleme süreci
3. İhracatçılar birliği onayı
4. İlgili gümrüğün onayı
5. Banka süreci  Varsa akreditif çalışması, para transferi
6. Navlun süreci
22

23. 23

24. İthalat
İthalat, ithalatı serbest olan bir malın ithalat ve gümrük
mevzuatına uygun olarak ithalatının yapılması, ithalat
bedelinin ise kambiyo mevzuatına göre transfer edilmesi
işlemine denir.
24

25. Ülkeler Neden İthalat Yaparlar
Ülkelerin hiçbiri dünya üzerindeki tüm kaynaklara sahip
değildir. Yani tüm ihtiyaçlarını günümüz koşullarında tek
başına üretmesi mümkün değildir. Bunun sebepleri arasında,
ülkelerin coğrafik ve iklimsel farklılıklardan tutun da
teknolojik seviyelerindeki farklılıklarına kadar geniş bir
yelpazede yer alan kaynak farklılıkları ve kıtlıklardır.
25

26. • Ülkeler mevcut kaynaklara sahip olmasına rağmen, bunları
çıkarırken veya çıkardığı kaynağı işlerken ihtiyacı olan ürün
ya da hizmet ithalatına gerek duyabilir.
• Ürettiği ürünün hammaddesi ülkede yok veya ülke içinde
pahalı ise ithalat yapabilir.
26

27. • Ülkenin üretmiş olduğu ürün, ülke içerisinde tüketim
ihtiyacını karşılamıyorsa, karşılayamadığı kısmını ithalat
yaparak tamamlayabilir.
• Teknolojik yetersizlikten dolayı son teknolojinin ithalatını
gerçekleştirebilir.
27

28. İthalat Süreci
Firmaların ithalat işlemlerini gerçekleştirirken karşılaştığı
süreçleri, iki temel başlık altında detaylandırabiliriz. Bunlar;
• İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç
• İthalatın Gerçekleşme Süreci
28

29. 29

30. İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç
İthalatçı açısından bu sürecin zaman ve maliyet analizi
açısından doğru yönetildiği taktirde aslında ithalatın
gerçekleşme aşamasındaki süreci rahatlatan aynı zamanda da
karlılık oranını yükselten hatta zarar etmemesini sağlayan bir
süreçtir.
30

31. 31

32. İthalatın Gerçekleşme Süreci
Bu süreç eşyanın ülkeye gelmesinden itibaren ithalatçı
firmanın karşı karşıya kalacağı süreci ifade etmektedir. Bu
süreç kendi içerisinde bürokratik işlemlerin yoğun olduğu bir
takım işlemleri barındırır.
32

33. 33

34. Dış Ticaret Dengesi
Ülke ihracatı, ithalatından büyükse net ihracat 0’dan büyük
olur. Bu durumda, ülkenin dış ticaret fazlası vardır. Tam tersi
durumda, ülke ihracatı ithalatından küçükse net ihracat 0’dan
küçük olur. Bu durumdaysa ülkenin dış ticaret açığı vardır.
İthalatın ve ihracatın eşit olması durumundaysa dış ticaret
dengesi 0’dır. Ülke dış ticareti dengededir. Ülkemizin dış
ticaret dengesi yıllar itibariyle şu şekildedir.
34

35. 35
Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Açığı (milyon dolar)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
İhracat 102.143 113.899 134.907 152.561 151.803 157.610 143.838
İthalat 140.928 185.544 240.842 236.537 251.661 242.177 207.234
Dış Ticaret Hacmi 243.071 299.428 375.749 389.098 403.464 399.787 351.073
Dış Ticaret Açığı -38.786 -71.661 -105.934 -83.976 -99.859 -84.567 -63.395
Kaynak: www.ekonomi.gov.tr/05.10.2015

36. Serbest Bölgeler
Genel olarak serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve
iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin
uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari
faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak
ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.
36

37. Serbest Bölgelerin Kuruluş Amacı
• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,
• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini
hızlandırmak,
• İşletmeleri ihracata yönlendirmek,
• Uluslararası ticareti geliştirmek.
37

38. Kaynak: www.ekonomi.gov.tr
38

39. Kaynak: www.ekonomi.gov.tr 39

40. Kambiyo İşlemleri
Kambiyo kavramı İtalyanca kökenli bir kelime olup, İtalyanca
‘’cambiare’’ kelimesinden türemiş ‘’camio’’ sözcüğünden
gelmektedir. Cambia ise değiştirme, bozdurma, değer ve fiyat
anlamında kullanılmaktadır. Kambiyo Türkçe’de iki ülke
parasının birbiriyle değiştirilmesi işlemidir.
40

41. Günümüzde kambiyo işlemleri denilince yabancı paralar
üzerinden düzenlenen ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi
belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo işlemleri eş
anlamda kullanılmaktadır. Türk Parasının Kıymetini Koruma
Hakkındaki Karar’da döviz terimi şu şekilde tanımlanmıştır.
Döviz, efektif dahil yabancı para ödemeyi sağlayan her türlü
hesap ve vasıtalardır.
41

42. Serbest piyasa işlemlerinin uygulandığı ülkelerde, yabancı
paraların ulusal paraya göre değeri arz ve talebe göre
piyasalarda belirlenir. Dış ticaret işlemlerinde yabancı para
üzerinden alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ya
da para ve eşdeğer kıymetlerin ülkeler arası transferi kambiyo
işlemlerini oluşturur. Çünkü bu sayılan işlemler ülke
yasalarına uygun olarak devlet kontrolünde yapılabilir.
42

43. Kambiyo işlemlerinin denetimini, dış ticaret işlemlerine aracı
olan bankalar yapar. Aracı bankalar yasal süreler içinde yerine
getirilemeyen yükümlülükleri ve çıkarılmış yasalara uygun
olmayan dış ticaret işlemlerini Hazine Müsteşarlığı’na bağlı
Kambiyo Müdürlüğü’ne ihbar etme yükümlülüğü vardır. TPKK
Hakkındaki Karara göre Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarıda
yerleşik kişilerin bankalar aracılığıyla yurt dışına döviz transfer
etmeleri ve Türkiye’ye döviz getirmeleri, getirmiş oldukları bu
dövizleri istedikleri gibi tasarruf etmeleri serbesttir.
43

44. Kambiyo, nakit para veya para yerine geçen her türlü araç
ve senetlerin alım satımı iken milli para ve yabancı paraların
dolaşımına ilişkin olarak kambiyo ise; para yerine geçen ve
ödeme aracı olarak kullanılabilen her türlü bono, çek, poliçe
ve diğer menkul kıymetler anlamında da tanımlanabilir.
Kambiyo ile ilgili işlemlerde en çok kullanılan tanımlar şu
şekildedir.
44

45. Kambiyo Mevzuatı: Para ve diğer menkul kıymetler ile
maden ve taşların iç piyasada tedavülü ve ülkeden ihraç veya
ülkeye ithaline ilişkin usul ve esasları düzenleyen hukuki
metinler bütününe kambiyo mevzuatı denilir.
45

46. Efektif: Banknot şeklindeki bütün yabancı ülke paralarını
ifade eder.
46

47. Ciro: Kambiyo senetlerinin imzalanılarak devredilmesi
işlemidir.
47

48. Deklarasyon Belgesi: Gümrüklerde beyan edilen dövizi
gösteren döviz beyan tutanağıdır.
48

49. Libor: (London Interbank Offered Rate) Londra bankalar arası
faiz oranıdır.
49

50. Vesaik: Dış ticaret işlemlerinde kullanılan her türlü mali ve
ticari belgelere denir.
50

51. Çapraz Kur: Birden fazla ulusal paraların aralarındaki kurların
bir temel para üzerinden hesaplanmasıdır. Yani bir yabancı
paranın başka bir yabancı para cinsinden değeri, dövizlerin
başka döviz cinslerine dönüşüm oranına "çapraz kur" denir.
Çapraz kur, iki döviz arasındaki ve her birinin bir üçüncü döviz
ile (genellikle ABD Doları)
olan paritesiyle tanımlanan kambiyo kurudur.
51

52. Döviz
Genel bir tanımlama ile yabancı ülke paralarına döviz
denmektedir. Nakit şeklinde olan eldeki paraya ‘’efektif’’,
nakde dönüştürülebilir herhangi bir araç şeklinde olanlara
(banka havalesi, ödeme emri, döviz poliçeleri, mevduat
sertifikaları, seyahat çekleri vb.) da ‘’döviz’’ adı verilmektedir.
52

53. Döviz, çeşitli şekillerde ifade edilen bir kelimedir. Türk
Parasını Koruma Kanunu, döviz efektif dahil, yabancı parayla
ödemeyi sağlayan her türlü hesap, belge ve araç olarak ifade
etmektedir.
53

54. Bu tarif, dövizin dar anlamda bir tarifidir. Geniş anlamda
döviz ise yabancı ülkelere ödeme yapmaya yarayan her çeşit
araçtır. Bu anlamda çek, poliçe, emre yazılı senet, hazine
bonosu, hisse senedi ve tahvil şeklindeki araçlar konvertibl
para rejimlerinde döviz olarak kullanılır. Özellikle bankacılık
uygulamalarında nakit yabancı paralara karşılık olarak, bu gibi
para yerine geçen ödeme araçlarına da döviz denmektedir.
54

55. Döviz Paritesi: Bir ülkenin parası esas alınarak, diğer iki ülke
parasının bu esas alınan ülke parası karşısındaki değeri olarak
kabul edilir. Örneğin günümüzde, uluslararası piyasalarda
Euro-dolar paritesi 1,1162, sterlin-dolar paritesi 1,2379, yen-
dolar paritesi ise 103,58 düzeyinde seyrediyor. Burada dolar
karşısında diğer ülkelerin paralarının değeri gösterilmiştir.
55

56. Bir başka deyişle, kamu otoritesinin ulusal para ile değer
standardı olan yabancı para arasında belirlemiş olduğu fiyata,
döviz paritesi denilmektedir.
56

57. Konvertibl Dövizler: Uluslararası para piyasalarında bütün
ülkelerce kabul gören ve bu sebeple diğer bir ülke parasına
serbestçe çevrilebilme imkanına sahip dövizlerdir.
57

58. TCMB Tarafından Belirlenen Konvertibl Paralar
58
ABD Doları USD İsviçre Frangı CHF
Avustralya Doları AUD Japon Yeni JPY
Bulgar Levası BGN Kanada Doları CAD
Çin Yuanı CNY Kuveyt Dinarı KWD
Danimarka Kronu DKK Norveç Kronu NOK
Euro EUR Pakistan Rupisi PKR
İngiliz Sterlini GBP Rumen Leyi RON
İran Riyali IRR Rus rublesi RUB
İsveç Kronu SEK Suudi Arabistan Riyali SAR

59. Kambiyo Kapsamında Düzenlenen Belgeler
• Döviz Alım Belgesi (DAB)
• Döviz Satım Belgesi (DSB)
• Türk Parası Transfer Belgesi (TPTB)
• Döviz Beyan Tutanağı (DBT)
59

60. Döviz Alım Belgesi (DAB)
Dış ticaret işlemlerinde mevzuat gereğince yurda getirilerek,
bankalar tarafından tahsili yapılan ihracat bedellerinin TL’ye
çevrilen döviz bakiyelerine bankalar Döviz Alım Belgesi
düzenlerler. Döviz Alım Belgesinin üzerinde satın alınan
dövizin cinsi, döviz kuru, dövizin geliş nedeni, tutarı, dövizi
satan kişi ve kuruluşun bilgileri bulunur.
60

61. 61

62. Döviz Satım Belgesi
Dış ticaret işlemlerinde yapılan ithalatın bedelinin yurt
dışına transferi sırasında bankalar tarafından üç nüsha olarak
düzenlenen belgedir.
62

63. 63

64. Türk Parası Transfer Belgesi : Bankalar tarafından yapılan yurt
dışına TL transferlerinde iki nüsha Türk Parası Transfer
Bildirim Formu düzenlemek zorundadır. Birinci nüshası
transferi yapan banka müşterisine verilir, ikinci nüsha ise
bankada saklanır.
64

65. 65

66. Döviz Beyan Tutanağı (DBT): İhracat bedellerini yurda efektif
olarak getirmek isteyen kişiler bunu mevzuat gereğince
yapabilmektedirler. Fakat döviz bedellerini efektif olarak
getirirken, bu döviz bedellerinin yurt içinde temin edilmeyip
yurt dışından getirilmesinin kanıtlanması gerekmektedir. İşte
bu kapsamda yurda girişte ilgili gümrük idareleri tarafından
Döviz Beyan Tutanağı (DBT) düzenlenmektedir.
66

67. Türkiye’de Kambiyo Mevzuatının Yasal
Düzenlemesi
1567 sayılı TPKKHK kendi içerisinde kanun, karar, tebliğ,
genelge ve talimatlardan oluşmaktadır. Türk Kambiyo
Mevzuatının hangi kurumlardan oluştuğunu gösteren tablo şu
şekildedir.
67

68. Türkiye Kambiyo Mevzuatını Oluşturan Yasal Düzenleme ve
Bu Düzenlemeyi Oluşturan Kurumlar
DÜZENLEME DÜZENLEMEYİ YAPAN YETKİLİ MAKAM
1567 Sayılı TPKKHK TBMM
32 Sayılı Karar Bakanlar Kurulu
Tebliğler Bakanlığa Bağlı Hazine Müsteşarlığı
Genelgeler TC Merkez Bankası
Talimatlar Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü
Uygulama ve Denetim Kambiyo Müdürlükleri 68

69. Kambiyo mevzuatının ana sistematiği yani hukuksal
altyapısı, 1930 yılında çıkarılan 1567 sayılı TPKKHK’dır. Bu
kanun TBMM tarafından kabul edilerek Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
69

70. Dinlediğiniz için
teşekkür ederim.
70