z
İTHAL
İKAMECİ
SANAYİLEŞME
VE
İKTİSADİ
Prof. Dr. Havva TUNC

z
Gelişmişlik yolu ve büyüme
Gelişmekte olan ülkeler, gelişmişlik sürecini yakalayabilmek için
uluslararası arenada gelişmiş ülkelerle yapılacak ticaretten elde
etmeyi hedefledikleri en yüksek kazanca ulaşabilmek için gelişmiş
ülkelerle rekabet edebilme konumuna gelebilmeleri birden fazla
koşulun mevcudiyeti ile mümkündür. Bunlardan bir tanesi ve bizim
konumuzu ilgilendireni, gelişmekte olan ülkelerin uygulayacakları
veya uyguladıkları ulusal sanayileşme stratejileri ile mümkün
olabilir.

z
Hangi Strateji?
Bu stratejileri “ithal ikamesi” ve “ihracata yönelik
sanayileşme” olmak üzere iki başlık altında toplayabiliriz.
Her iki strateji de 1950’li ve 1960’lı yıllarda gelişmekte olan
ülkeler tarafından benimsenmiş ve uygulanmıştır. Bu
stratejiler günümüzde zaman zaman ülkeler tarafından
uygulandığını veya uygulanmakta olduğunu görüyoruz.

z
Neden büyüme? Neden sanayileşeme?
1950’li ve 1960’lı dönemlerde ilkel mal ihraç eden gelişmekte olan
ülkeler sanayileşmek için girişimde bulundular. Gelişmekte olan
ülkenin sanayileşme arzusu ve isteği içinde olma nedenleri şöyle
özetlenebilir:
1.Sanayileşmenin beraberinde daha hızlı bir teknolojik gelişmeyi
getirmesi.
2.Sanayi ürün ihracatında elde edilen gelirin istikrarlı yani ticaret
hadlerinin artışı içinde olması.
3.Sanayi ürünlerinin fiyat ve kazançlarının artış trendi içinde olması.
4.Ödemeler dengesi zorluluklarının giderilmeleri daha kolaydır.

z
Sanayileşmenin Önemi
Sanayileşme hedeflenen büyümeyi gerçekleştirebilmek, uluslararası
arenada rekabet edebilir olmak dünya ticaretin pay alabilmek katma
değeri yüksek ürün ihraç edebilmek sanayileşme olmadan olası
değildir.
Teknolojik ilerlemenin yapay zeka ve robotik yaşamın siyası sosyal
ve ekonomik hayatı yapılandırdığı günümüzde sanayileşme ve
sanayileşme politikaları ve de sanayileşme modelleri büyümenin
köşe taşıdır.
Geçmişte sanayileşmeyi es geçen ya da gecikmeli yaşayan
ekonomilerin gelişmişlik sürecini tamamlayamadıkları görülmekte ve
bu fark giderek kapanamaz bir hal almaktadır.

z
Büyüme ve Sanayileşme
Bu sunumda sanayileşme modellerinden ithal ikameci
sanayileşme modeli açıklanıp analiz edilecektir.
Sanayileşmenin önemi üç başlık altında toplanır.

z
Sanayileşme üzerine
1.Sanayileşmenin beraberinde daha hızlı bir teknolojik
gelişmeyi getirmesi.
2.Sanayi ürün ihracatında elde edilen gelirin istikrarlı yani ticaret
hadlerinin artışı içinde olması.
3.Sanayi ürünlerinin fiyat ve kazançlarının artış trendi içinde
olması.
4.Ödemeler dengesi zorluklarının giderilmeleri daha kolaydır.

z
İthal ikamesini
İthal ikamesi, yurtdışından ithal edilen malların ulusal
ekonomiye girişini önleyen bir dizi korumacı politikaların yanı sıra
bu malların ulusal ekonomide üretilmesini öngören teşvik
politikaların tümü olarak tanımlanabilir. Daha açıkça ifade
edersek, ithal ikamesi yurtdışında ithal edilmekte olan malların
ulusal ekonomi içerisinde üretilmesini öngören bir sanayileşme
stratejisidir.

z
İthal İkamesinde Başarı
İthal ikamesi dış koruma ile desteklenir. İthal ikamesi stratejinin
uygulanacağı sektörler her türlü ticaret, kambiyo ve kur politikalarıyla
uluslararası piyasaların rekabetinden korunmaya çalışılır.
Devlet eliyle, belli bir zaman dilimi için (5-10 yıl, belki de daha fazla) bir
çeşit monopol yaratılmış olunur. İthal ikamesi ile sanayileşmede seçici
olunan, dengeli bir sanayileşme söz konusudur.
Diğer bir deyişle ithal ikamesi sanayileşmenin temel amacı gelecekte
uluslararası arenada rekabetçi koruma geçecek dinamik karşılaştırmalı
üstünlüklere sahip sektörlerin seçilip bunların bir süre korunması
ilkesine dayanır.

z
İleri-geri bağlantılar
Talep artışlarına göre sektörler arası ileri ve
geri bağlantılar dikkate alınarak fonların yatırımlar arasında
dikkatli bir biçimde dağılımı öngörülür

z
İthalat ve kur ilişkisi
Geçmişte ithal ikamesi politikalar sabit kur sistemiyle bir
arada uygulanırdı. Döviz kurları parasal otorite tarafından
belirlenir. Ancak çoğunlukla denge değerlerin altında
tutulan kurlar ulusal paranın aşırı değerlendirmesine yol
açar, bu da ödemeler bilançosunun ticaret dengesini
olumsuz yönden etkilerdi. İthal ikamesi stratejisinin
sağlıklı işleyebilmesi için (hedeflenen sonuçları elde
edebilmek için) döviz kontrolü gereklidir.

z
Korumacılık mı? Liberazisayon mu?
İthal ikamesi stratejide korumacılığın belli bir süre sonunda
sonlandırılacağı ifade edilir. Diğer bir deyişle korunan
sektör, sektörün yapısı ve özelliğine göre belirlenen süre
sonunda hedeflenen gelişme yakalandığında, iç piyasa için
üretim yaparken dış pazara açılır. Yani, korumacılık
uygulamaları kaldırılır. Ancak uygulamada böyle
olmamaktadır; korunan sektörde korumacılık eğilimi ve
korumacı politikalar, sektörün hantallaşmasına ve bu
hantallaşmayı devamlı kılacak şekilde sürdürülmektedir.

z
Öncelikli sektör seçimi
İthal ikamesi ile sanayileşmede seçilen sektör ve/veya
sektörler öncelikle ulusal pazar için üretimde bulunurlar.
Üretim iç pazarın ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanır.
Sektör belli bir gelişmişlik düzeyine ulaşınca sektör ve/veya
sektörleri uluslararası piyasaların rekabetine açılarak bu
piyasalarda hem rekabet edebilme hem de pazar payı elde
edebilmesi sağlanır. İthal ikamesinin uygulanmasına karar
verilen sektörlerde, sektörün seçimi ihracat potansiyeline
göre seçilmiş olması önemlidir.

z
Bebek sanayiler ve Büyüme
İthal ikamesi sanayileşmeyi “genç sanayileşme teziyle”
açıklayanlara göre kuruluş dönemlerinde korunan sektörlerde
korumacılık bir türlü terk edilmemektedir. Aslında ithal ikamesi
sanayileşmeyi bebek sanayileri geliştirmek ve onu uluslararası
piyasalarda rekabet edebilir güçlü sektörler haline getirmek
olarak açıklansa da seçilen sektörler bir türlü büyüyememekte,
hep bebek olarak kaldığından bu sektörler iç piyasanın korumacı
şemsiyesi altında varlıklarını sürdürmektedirler. Dolayısıyla
ithal ikamesi politikalar uygulanması sonucunda; gerek maliyet,
gerekse fiyat ve kalite yönünden dünya piyasaları ile bağlantısı
kopmuş bir ekonomik yapı ortaya çıkmaktadır

z
Nihayetinde ithalat yoluyla büyüme mi?
İthal ikamesinin genel çizgisini dış dünyadan ithal edilen
ürünün ulusal ekonomi içinde üretilmesini sağlayan
korumacı, sabit kur ve kambiyo politikaların izlendiği
sanayileşme politikası olarak belirtebiliriz. Diğer bir deyişle,
ithal ikamesi korumacılık politikalarıyla birlikte
uygulanmaktadır. Ticaret ve kambiyo kısıtlamaları ile iç
piyasa dış piyasanın rekabetinden korunmakta olup iç
piyasada güçlü tekeller yaratılır.