Election Manifesto of CPIM in Telugu

1. 1

2. 2
Á|ü<∏äeT uÛ≤>∑+
|ü]#·j·T+
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|ü»T 16e ˝Àø˘düuÛÑqT mqTïø√uÀ‘·THêïs¡T. bÕs¡¢yÓT+≥Ø
Á|üC≤kÕ´eT´+ô|’ |üT yÓ’|ü⁄ qT+∫ <ë&ç »s¡T>∑T‘·Tqï ‘·s¡TD+˝À á mìïø£T
»s¡T>∑T‘·THêïsTT. sê»ø°j·÷˝À¢ Á|üy˚•+∫q nbÕs¡ <Ûäq+ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï HêHê{Ïø°
ãV”≤q|üs¡Tk˛Ô+~. Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì ñqï‘· kÕúHê˝À¢ , Á|üC≤J$‘·+˝À Á|üã*q n$˙‹
Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú »eJyêqT Vü≤]+∫y˚k˛Ô+~. ã&Ü yê´bÕs¡ dü+düúT, $<˚o Ä]úø£
dü+düúT, yÓHÓïeTTø£ ˝Òì bÕ≈£îT, ñqï‘ê~Ûø±s¡TT ≈£îeTà¬ø’ÿ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHêT m˝≤
ñ+&Ü˝À ìs¡ísTTdüTÔHêïs¡T. ø±+Á¬>dt bÕغ H˚‘·è‘·«+˝Àì Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ <äXÊã› ø±+
qT+∫ neTT #˚düTÔqï qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêT |òü*‘·+>± <ë|ü⁄]+∫q á <äTdæú‹
eTq bÕs¡¢yÓT+≥T Á|ü‹wüº eT+≥ >∑T|ü⁄‘·THêïsTT. ;CÒ|”`ÄsYmdtmdt ≈£L≥$T kÕs¡<∏ä´+˝Àì
eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔT πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+ #˚õøÏÿ+#·Tø√yêì Á|üj·T‹ïdü÷Ô eTq >∑D‘·+Á‘·|ü⁄
˝ÖøÏø£`Á|üC≤kÕ«$Tø£ $Te≈£î eTT|ü⁄Œ>± |ü]D$T+#êsTT.
Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú˝À Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«dü+ ñ+∫ n+<äT˝À bÕT|ü+#·T≈£î+≥÷
bÕs¡¢yÓT+≥Ø e´edüúqT m¢y˚˝≤ |ü{Ïwüº|üs¡T#·T‘·÷ e∫Ãq yês¡+‘ê Ç|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü
ø±s√´qTàKTT ø±yê*. ‘·eT Vü≤≈£îÿqT ñ<äÈ{Ï+#ê*. n$˙‹ bÕq
n+‘·yÓTT+~+#·&ÜìøÏ, Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ˝ÖøÏø£yê<ëìï ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ nqTyÓ’q
$<Ûä+>± $<ÛëHê˝À e÷s¡TŒ ‘Ó#˚Ã+<äT≈£î yês¡T b˛sê&Ü*.
j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·« |üìrs¡T ìsêXÊ»qø£+
j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘ê«T ¬s+&É÷ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä Ä]úø£ $<ÛëHêT neTT
#˚XÊsTT. n$ <˚X¯+˝À Ä]úø£ ndüe÷q‘· ô|]π>+<äT≈£î <ë]rXÊsTT. á $<ÛëHê |òü*‘·y˚T
Á|üuÛÑT‘ê«T <Ûäì≈£îqT HÓ‹Ôqu…≥Tº≈£îì Á|ü»qT |æ|æŒ#˚XÊsTT.

3. 3
»qJeq+ MT<ä Á|üuÛ≤e+
j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘=* dü+e‘·‡sê˝À¢ kÕ~Û+#êeTì #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚ n~Ûø£ Ä]úø£
eè~Δ πs≥T e¢ kÕe÷qT´ J$‘êT @MT e÷s¡˝Ò<äT. á bÕq≈£î n<ä›+ |üfÒº ø=ìï
yêdüÔyêT:
36 XÊ‘·+ eTVæ≤fi¯≈£î, 34 XÊ‘·+ |ü⁄s¡Twüß≈£î #ê*q+‘· ÄVü‰s¡+ _Û+#·˝Ò<äT.
5 @fi¯¢ ˝À|ü⁄ |æ¢˝À¢ <ë<ë|ü⁄ dü>∑+ (48XÊ‘·+) eT+~øÏ #ê*q+‘· ÄVü‰s¡+
>±˙, düMTø£è‘· b˛wüø±Vü‰s¡+ >±˙ ø£s¡TyÓ’+~.
1e ‘·s¡>∑‹ 5e ‘·s¡>∑‹ eT<Ûä´H˚ 29 XÊ‘·+ eT+~ ∫Hêïs¡TT ã&ç
e÷qT≈£îHêïs¡T. 1e ‘·s¡>∑‹ qT+∫ 8e ‘·s¡>∑‹ ˝À|ü⁄ 46XÊ‘·+ eT+~ |æ¢T #·<äTe⁄≈£î
dü«dæÔ #ÓbÕŒ*‡ e∫Ã+~.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ 80 XÊ‘·+, |ü≥ºD≤˝À¢ 64 XÊ‘·+ ≈£î≥T+u≤ ÄVü‰s¡+˝À
yê]øÏ nedüs¡yÓTÆq <ëìø£+fÒ ‘·≈£îÿe>±H˚ ø±´ØT (X¯øÏÔøÏ ø=e÷q+) ñHêïsTT.
Á|ü|ü+#·+˝À n‘·´~Ûø£+>± yÓ’<ä´+ Á|üsTTy˚{°ø£]+#·ã&çq <˚XÊ˝À¢ Ç+&çj·÷
ˇø£{Ï. 80 XÊ‘·+ eT+~ W{Ÿù|ôw+≥T¢, 60 XÊ‘·+ eT+~ ÇHéù|ôw+≥T¢ Á|üsTTy˚≥T
s¡+>∑+˝ÀH˚ yÓ’<ä´ùdeT bı+<ës¡T. Á|üsTTy˚≥T ÄdüT|üÁ‘·T˝À¢ yÓ’<ä´+ Ks¡TÃT nkÕ<Ûës¡D+>±
ñ+&É≥+‘√ Á|ü‹@{≤ Á|ü‹@{≤ mì$T~ ø√≥¢ eT+~ Á|ü»T <ë]Á<ä´ πsK ~>∑Te≈£î
C≤]b˛j·÷s¡T.
ÁXÊ$T≈£îT : qwüºb˛j·÷s¡T
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä bÕq˝À <√|æ&ûøÏ Á|ü<Ûëq ø£å´+ ÁXÊ$T≈£îT. dü+|òüT{Ï‘·
bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+˝À »]–q ìø£s¡ $Te CÀ&ç+|ü⁄˝À y˚‘·Hê yê{≤ Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚
ø£ìwüº+>± ñ+~. 1981˝À á yê{≤ 30.36XÊ‘·+ ø±>±,2007`08˝À Ç~ 10.6
XÊ‘êìøÏ ø°åDÏ+∫+~.
y˚‘·Hê yê{≤ ‘·>∑Z&ÜìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+ ø±+Á{≤≈£îº, ø±´Ee˝Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q
ø±]à≈£îqT ìj·T$T+#·Tø√&É+. Bìe¢ j·÷»e÷Hê´T ‘·eT ˝≤uÛ≤T ô|+#·Tø√>∑*>±sTT.
2004`05 qT+∫ 2011`12 eT<Ûä´ø±+˝À |üì <=s¡ø£ÿb˛e&É+‘√ eTVæ≤fi≤ ÁXÊ$T≈£î
dü+K´ <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT ø√≥T¢ ‘·–Z+~.

4. 4
ø£˙dü y˚‘·HêT #Ó*¢+#·ø£b˛e&É+, düe÷q y˚‘·HêT e÷‘·è‘·« Á|üjÓ÷»HêT
ìsêø£]+#·&É+ |ü]ÁX¯eT˝À¢ Á|üã*b˛j·÷sTT.ø±]àø£ dü+|òü÷ @sêŒ≥T Vü≤≈£îÿ Á|üe÷<ä+˝À
|ü&ç+~. e÷s¡Tr düTEø° πødüT Ç+<äT≈£î >∑{Ϻ ñ<ëVü≤s¡D. ø±+Á¬>dt ;CÒ|” Á|üuÛÑT‘ê«T
¬s+&É÷ ≈£L&Ü sêÁcÕº˝À¢ ø±]àø£ es¡Z e´‹πsø£ $<ÛëHê˝Ò neTT #˚XÊsTT.
~≈£îÿ‘√#·ì ¬s’‘·TT
mHé&û@ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê‘√ ‘=*kÕ], ‘·sê«‘· j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê‘√
¬s’‘ê+>∑+ ø√Tø√˝Òì <Óã“ ‹qï~. e´ekÕj·T s¡+>∑+ ø±s=Œπs{°ø£s¡D, dü_‡&û˝À,
e´ekÕj·T s¡+>∑ ô|≥Tºã&ÉT˝À ø√‘·T, yêDÏ»´ düs¡∞ø£s¡D $<ÛëHêT ô|<ä› dü+K´˝À
¬s’‘·TqT øå√uÛÑ≈£î >∑T]#˚XÊsTT. 1996`2012 eT<Ûä´ Á>±MTD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
~Á>±“¤+‹ø£s¡+>± 2.9 ø£å eT+~ ¬s’‘·TT Ä‘·àVü≤‘·´T #˚düT≈£îHêïs¡T.uÛÑ÷dü+düÿs¡D
#·{≤º s¡<äT›, e´ekÕj·T uÛÑ÷eTT nÁø£eT kÕ«BÛq+ |òü*‘·+>± nH˚ø£ eT+~ ¬s’‘·TT
e´ekÕj·÷ìøÏ <ä÷s¡eTj·÷´s¡T. 1991`2011 eT<Ûä´ 5 ø√≥¢ eT+~ kÕ>∑T<ës¡TT
e´ekÕj·÷ìï e~*ô|{≤ºs¡T. qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêT n+‘·yÓTT+~ùdÔ ‘·|üŒ,
á <˚X¯ ¬s’‘ê+>±ìøÏ >ös¡eÁ|ü<äyÓTÆq Jeq+, uÛÑÁ<äyÓTÆq uÛÑ$‘· düeT≈£Ls¡e⁄.
n‘·´~Ûø£ <√|æ&ûøÏ >∑T¬s’+~ e´ekÕj·T ø±]à≈£îT
e´ekÕj·T ø±]à≈£î |ü]dæú‹ Áø£eT+>± ~>∑C≤]b˛sTT+~. ≈£L© πs≥¢ ìs¡íj·÷ìøÏ,
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· Á|üjÓ÷»HêT ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq #·≥º+ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ
πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘ê«T ìsêø£]+#êsTT. <ë+‘√ #ê˝≤ sêÁcÕº˝À¢ e´ekÕj·T ø±]à≈£î≈£î
#·≥ºã<äΔyÓTÆq dæús¡yÓTÆq ø£˙dü y˚‘·HêT ˝Òe⁄. @&Ü~øÏ |üì~HêT ≈£L&Ü ‘·–Zb˛j·÷sTT.
#ê˝≤ sêÁcÕº˝À¢ yê]øÏ Çfi¯¢ düú˝≤T ˝Ò<ë Çfi¯ó¢ >±˙ ˝Òe⁄. e´ekÕj·T eTVæ≤fi≤ ø±]à≈£î
<äTs¡edüú eT]+‘· <äTs¡“¤s¡dæú‹ øÏ+<ä e÷]+~. yê] |üì~Hê dü+K´ eT]+‘· ‘·≈£îÿe>±
ñ+~. ô|]–b˛‘·Tqï <Ûäs¡ H˚|ü<∏ä´+˝À ÇT¢ >∑&Ée&ÜìøÏ yês¡T |üì#˚j·T&É+ ‘·|üŒìdü].
ø±ã{Ϻ yê]ô|’ uÛ≤s¡+ eT]+‘· ô|]– ø£cÕº bÕj·÷´s¡T.
q&ç¶$]∫q <Ûäs¡T
ø±+Á¬>dt bÕ*‘· j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·« yÓ’|òü˝≤´˝À ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+#˚~
@$T≥+fÒ ÄVü‰s¡+ Ç‘·s¡ ì‘ê´edüs¡ düs¡≈£î <Ûäs¡T ìs¡›j·T>± ô|]–b˛‘·T+fÒ yê{Ïì

5. 5
n<äT|ü⁄ #˚j·T˝Òì q÷{ÏøÏ q÷s¡T bÕfi¯¢ ndüeTs¡Δ‘·! 2007 qT+∫ @&ÉT düTBs¡È
dü+e‘·‡sêT>± ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕ–q ¬s+&É+¬ø ÄVü‰s¡ Á<äy√´“D+‘√ Ç+&çj·÷
ã‘·T≈£î yÓfi¯¢Bdæ+~. $ìjÓ÷>∑ <Ûäs¡ dü÷N Á|üø±s¡+ yê]¸ø£ Á<äy√´“D+ #ê˝≤eT≥Tº≈£î
9 XÊ‘·+ ô|’H˚ ø=+&ÓøÏÿ≈£Ls¡TÃ+~.
2009 &çôd+ãsY qT+∫ 2013 es¡≈£î ∫e] HêTπ>fi¯¢˝À, _j·T´+ >√<ÛäTeT
y˚s¡TX¯q>∑ q÷HÓ <Ûäs¡T 50 qT+∫ 100 XÊ‘·+ ô|]>±sTT— ÄT>∑&ɶ <Ûäs¡ ¬s{Ϻ+ô|’+~.
nsTT<˚fi¯¢≈£î ø£*|æ #·÷ùdÔ, HêT>∑T ¬s≥T¢ ô|]–+~— ñ*¢>∑&ɶT dü>∑≥Tq n|üŒ{Ïπø >∑]wüº+>±
ñqï kÕúsTT qT+∫ ¬s+&ç+‘·j·÷´sTT.
<Ûäs¡ ô|s¡T>∑T<ä yêdüÔyêìøÏ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê |òü*‘·y˚T. ô|Á{ÀT, &ûõT
<Ûäs¡ô|’ ìj·T+Á‘·D m‘˚Ôj·T&É+‘√ yê{Ï <Ûäs¡T n<˚|üì>± ô|]>±sTT. Ä Á|üuÛ≤e+‘√
s¡yêD≤e´j·T+ ôV≤∫Ã+~. <ë+‘√ nìï <Ûäs¡÷ uÛÑ>∑TZeTHêïsTT. &ûõT <Ûäs¡T j·T÷|”@1,2
Á|üuÛÑT‘ê« Vü≤j·÷+˝À <ë<ë|ü⁄ eT÷&ç+‘·˝…’+~. 2004 »qe]˝À s¡÷.20
ñ+&É>± 2013 &çôd+ãs¡T Hê{ÏøÏ Ç~ s¡÷. 55 (&Ûç©¢ <Ûäs¡T) øÏ m>∑u≤øÏ+~.
ø£s¡ÿX¯+>± ìs¡›j·T>± ô|]–q <Ûäs¡T Á|ü», eTTK´+>± ù|<ä q&ç¶$]#êsTT.
ìs¡T<√´>∑ XÊ|ü+
<Ûäs¡ ô|s¡T>∑T<äqT n<äT|ü⁄ #˚j·T˝Òø£b˛e&É+ ˇø£ÿfÒ ø±<äT, ìs¡T<√´>∑+
ô|]–b˛e&É+ j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·« ¬s+&√ n‹ô|<ä› yÓ’|òü´+.2005`2010 eT<Ûä´ ø±+˝À
ñbÕ~Û ø£Œq eè~Δ πs≥T @&Ü~øÏ 1 XÊ‘·+ ≈£L&Ü ˝Ò<äT. Ä düèwæº nsTTq ñ<√´>±T
≈£L&Ü ‘·≈£îÿe Ä<ëj·T+ ñ+&˚$, ø±+Á{≤≈£îº ñ<√´>±T, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· ˝Òì$.
15`29 @fi¯¢ Á>∑÷|ü⁄˝ÀøÏ e#˚à j·TTe»qT dü+K´ 330 $T*j·TqT¢ (33 ø√≥T¢) ø±>±,
yê]˝À ìs¡T<√´>∑+ πs≥T 13.3 XÊ‘·+. á ejÓ÷es¡Z+˝Àì Á|ü‹ eTT>∑TZs¡T Á>±&ÉT´j˚T≥¢˝À
ˇø£s¡T ìs¡T<√´–>± ñHêï&ÉT.
n~Ûø£ eè~Δ kÕ~Û+#êj·Tì #Ó|üŒã&˚ dü+e‘·‡sêT ∫es¡≈£î ñ<√´>±˝Ò¢ì eè~Δì
$T–˝≤ÃsTT. Ç˝≤+{Ï ~yê˝≤ø√s¡T eè~Δu≤≥qT ‹s¡düÿ]+#ê*.

6. 6
Ä]úø£ $<ÛëHêT : <Ûäì≈£î≈£î eqs¡T ã~©
ø±+Á¬>dt Ä<Ûä«s¡´+˝Àì j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«+ ø±s=Œπs≥¢≈£î <Ûäìø£ esêZ≈£î eT]+‘·
dü+|ü<ä düèwæº+∫ô|{Ϻ+~. 2003˝À 13 eT+~ ñqï _*j·T˙s¡T¢ (s¡÷. 5000 ø√≥T¢
n+‘·≈£î $T+∫q ìø£s¡ ÄdüTÔT ñqï yês¡T) ñ+&É>± 2012 Hê{ÏøÏ n˝≤+{Ï _*j·T˙s¡T¢
122 eT+~ ñHêïs¡T. 2009`2013 eT<Ûä´ uÛ≤Ø yÓTT‘·Ô+˝À s¡÷. 21 ø£å ø√≥¢ πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·« |üqTï Ä<ëj·÷T |üqTï sêsTTr s¡÷|ü+˝Àq÷, |üqTïT e<äTTø√&É+
s¡÷|ü+˝Àq÷ $‘·s¡D #˚XÊs¡T.2009 eT]j·TT 2013 eT<Ûä´ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú˝À¢
s¡÷. 91,000 ø√≥¢ $TyÓ’q yê{≤qT $Áø£sTT+∫ uÛ≤Ø>± ô|≥Tºã&ÉT ñ|üdü+Vü≤s¡D≈£î
bÕŒ&ç+~. á <˚X¯ düVü≤» eqs¡TqT n$ uÛÑ÷$T ø±ìe«+&ç, KìC≤T, >±´dt ˝Ò<ë
ôdŒÁø£ºyéT ø±ìe«+&ç ÷{° #˚düTø√&ÜìøÏ nqTeT‹+∫+~. ã&Ü yê´bÕs¡ ≈£î≥T+u≤T,
Á|üsTTy˚≥T ø£+ô|˙T á <√|æ&ç <ë«sê nkÕ<Ûës¡D+>± >±*yê≥T ˝≤uÛ≤T
dü+bÕ~+∫+~.
á Á|üuÛÑT‘·«+ #˚dæ+<ä˝≤¢ <˚X¯+ jÓTTø£ÿ , <˚X¯ Á|ü» jÓTTø£ÿ düVü≤» eqs¡TqT
ø=~› eT+~øÏ kÕ«BÛq|üs¡#·&Éy˚T!
dü+|üqTï≈£î e]Ô+#˚ |üqTï πs≥T¢ ô|+#·&É+ <ë«sê ˝Ò<ë yê] |üqTï m>∑y˚‘·ô|’
ô|<ä›ô|≥Tºq $s¡T#·T≈£î |ü&É≥+ <ë«sê |üqTï Ä<ëj·T+ ô|+#·Tø√&ÜìøÏ MTqï|üŒ{Ïø°
Á|üuÛÑT‘·«+ n˝≤+{Ï #·s¡´T @M rdüTø√˝Ò<äT. 2007`08˝À ñqï <ëì ø£+fÒ {≤ø˘‡`
J&û|” ìwüŒ‹Ô ‘·≈£îÿe>±H˚ ñ+&çb˛sTT+~. Ä<ëj·÷ìï ô|+#·Tø√&ÜìøÏ ã<äTT, Á|üuÛÑT‘·«
e´j·÷ìï ‘·–Z+∫ y˚˚j·T&Éy˚T ÁbÕ<Ûëq´‘·>± e÷]+~. e´ekÕj·T+, Á>±MTD n_Ûeè~Δ
(m+mHéÄsYÇõ@ düVü‰ )— Äs√>∑´+ $<ä´ e+{Ï n+XÊT Á|üC≤J$‘êô|’ Á|üuÛ≤e+
ø£qã]#˚$. á e´j·÷T ôd’‘·+ ø√‘·≈£î >∑Ts¡j·÷´sTT. ÄVü‰s¡+ Ç+<ÛäHê dü_‡&û˝À
>∑&É∫q eT÷&˚fi¯¢˝À s¡÷. 78,000 ø√≥¢ y˚Ts¡≈£î ø√‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ø√‘· ô|{Ϻ+~.
nìï s¡+>±˝À ª$<˚o ô|≥Tºã&Ïμ Á|üy˚XÊìøÏ nqTeT‹ _Û+∫+~. u≤´+øÏ+>¥,
eTÚ*ø£ eqs¡TT, ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ, s¡ø£åD ñ‘·Œ‘·TÔT, ÄÁ–`_õHÓdt˝À m|òt&û◊ ($<˚o
Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ç) |ü]$T‘·TqT ô|+#ês¡T. Ç+&çj·÷˝À ]f…Æ˝Ÿ es¡Ôø£y˚T JeHê<Ûës¡+>±,
ñbÕ~∏>± ã‘·T≈£î‘·Tqï 40 $T*j·Tq¢ (4 ø√≥¢) eT+~ Á|üjÓ÷»Hê ø£+fÒ yê˝Ÿe÷sYº,

7. 7
Ç+ø± Ç‘·s¡ $<˚o dü÷|üsYe÷¬sÿ{Ÿ ø±s=Œπs{Ÿ dü+düú Á|üjÓ÷»HêT m˝≤ ÁbÕ<Ûëq´‘·>±
e÷]b˛j·÷jÓ÷ #Ó|üŒ&ÜìøÏ ãVüQfi¯ ñ‘·Œ‘·TÔ ∫¢s¡ yê´bÕs¡+˝ÀøÏ (eT©º Áu≤+&É
]f…Æ˝Ÿ˝ÀøÏ) m|òt&û◊ nqTeT‹ nH˚~ #·ø£ÿ{Ï ñ<ëVü≤s¡D.
á ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£ ìs¡íj·÷ìï s¡<äT› #˚j·÷*. C≤rj·T düs¡«dü‘êÔø£ n~Ûø±s¡+,
C≤rj·T n_Ûeè~Δ, Á|ü» ñbÕ~Û nedüsêT m|òt&û◊ $<ÛëHêìøÏ e÷s¡Z<äs¡Ùø±T>±
ñ+&Ü*.
Ä]úø£ e÷+<ä´+ sêe&É+‘√ j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«+ $<˚o ô|≥Tºã&çì
Äø£]¸+#˚+<äT≈£î ã&Ü yê´bÕs¡ dü+düú≈£î eT]ìï |üqTï ø√‘·T, sêsTTrT Çyê«ì
uÛ≤$k˛Ô+~. yêdüÔe+>± ø±e*‡+~ Á>±MTD n_Ûeè~Δ, e´ekÕj·T+, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷T,
kÕe÷õø£ s¡+>±˝À uÛ≤Ø>± Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ÉTT. ø±ì ‘·q es¡Z |üø£åbÕ‘·+ <äècÕº´
Á|üuÛÑT‘·«+ Ç˝≤ #˚j·T&ÜìøÏ ìsêø£]+∫+~.
;CÒ|” H˚‘·è‘·«+˝Àì Äπsfi¯¢ Á|üuÛÑT‘·«+, ø±+Á¬>dt Hêj·Tø£‘·«+˝Àì |ü<˚fi¯¢ Á|üuÛÑT‘·«+
nqTdü]+∫q qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêqT ÄeT÷˝≤Á>∑+ e÷]Ãy˚j·÷*.
ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·
>√¢ã˝Ÿ Vü≤+>∑sY Ç+&Óø˘‡ (n+‘·sê®rj·T Äø£* dü÷N)˝Àì 199 <˚XÊ˝À
uÛ≤s¡‘Y 94e kÕúq+˝À ñ+~. Bs¡Ès√>∑+˝≤ yÓ+{≤&˚ Äø£*, ‹q&ÜìøÏ #ê*q+‘· ÄVü‰s¡+
˝Òø£b˛e&É+ ` ˇø£ <˚XÊìøÏ á ¬s+{Ïì $T+∫q nee÷q+ @eTT+≥T+~?j·T÷|”@
Á|üuÛÑT‘ê«T, n+‘·≈£î eTT+<ä] mHé&û@ Á|üuÛÑT‘·«+ nqTdü]+∫q $<ÛëHêô|’ #˚düTÔqï
H˚sês√|üD≈£î Ç$ s¡TEe⁄T. düs¡«»qT≈£î e]Ô+#˚˝≤ kÕs¡«Á‹ø£ Á|üuÛÑT‘·« |ü+|æD° e´edüúqT
Á|üy˚X¯ô|fÒº+<äT≈£î á ¬s+&ÉT bÕغ÷ >∑{Ϻ>± e´‹πsøÏ+#êsTT. m+<äTø£+fÒ Á|ü|ü+#·
u≤´+≈£î , e÷¬sÿ{Ÿ Ä]úø£e´edüú #˚ùd dü÷#·q≈£î Ç~ $s¡T<äΔ+ ne⁄‘·T+~ ø±ã{Ϻ.
bÕs¡¢yÓT+≥T ÄyÓ÷~+∫q ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· #·≥º+ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· ~X¯>± rdüT≈£îqï ˇø£
Á|ü<ÛëqyÓTÆq #·s¡´>± #·÷ô|&ÉT‘·THêïs¡T. Ç~ yêdüÔe+ ø±<äT. Ç~ øÏå‘· |”&ûmdtH˚
ø=qkÕ–düTÔ+~.ˇø£ e´øÏÔøÏ HÓ s√E≈£î πøe+ 5 øÏ˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´T e÷Á‘·y˚T
n+<äCÒdüTÔ+~. |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ 50 XÊ‘·+ eT+~ »Hêìï á dü<äTbÕj·T+ qT+∫
$TqVü‰sTT+#ês¡T. kÕs¡«Á‹ø£ Á|üuÛÑT‘·« |ü+|æD° e´edüúqT Á|üy˚X¯ô|{≤ºì d”|”◊(m+),

8. 8
˝…|òtº n<˚|üì>± b˛sê&ÜsTT. nìï ≈£î≥T+u≤≈£L ø£˙dü+ 35 øÏ˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´qT
øÏ˝À ¬s+&ÉT s¡÷bÕj·T≈£î $T+#·ì <Ûäs¡≈£î n+~+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. ÄVü‰s¡+
bı+<ä&É+ bÂs¡T ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ. BìøÏ |üPN ñ+&Ü*.
n$˙‹, yÓT>± kÕÿeTTT
j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ >∑‘· <äXÊã› bÕq n$˙‹˝À eTTqTô|qï&É÷ ˝Òì
nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq ]ø±s¡T¶ HÓø=*Œ+~. 2J ôdŒÁø£º+ qT+∫ u§>∑TZ πøåÁ‘ê πø{≤sTT+|ü⁄
es¡≈£î, ø£èwüí >√<ëe] uÒdæHé >±´dt <Ûäs¡ ìs¡íj·T+ es¡≈£î ˇø£ yÓT>± kÕÿ+ ‘·sê«‘·
eTs√{Ï ãj·T≥|ü&ÉT‘·÷ e#êÃsTT. ã&Ü yê´bÕs¡ dü+düúT` bÕø£ sê»ø°j·THêj·T≈£îT`
ñqï‘ê~Ûø±s¡T ≈£îeTà≈£îÿ ø±e&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·« qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêT <ë] rXÊsTT.
2õ f…*ø±+ ôdŒÁø£º+ πø{≤sTT+|ü⁄≈£î nqTdü]+∫q $<ÛëHê e¢ d”@J
(ø±>¥) n+#·Hê Á|üø±s¡+ KC≤Hê≈£î s¡÷. 1.76 ø£å ø√≥T¢, u§>∑TZ kÕÿ+˝À <ë<ë|ü⁄
s¡÷. 1.86 ø√≥T¢ qwüº+ yê{Ï*¢+~. πøJ uÒdæHé >±´dt ˇ|üŒ+<ä+, ]j·THé‡≈£î n+‘·≈£î
eTT+<äT Ç∫Ãq sêsTTrT Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ s¡÷. 1,00,000 ø√≥¢ qwüº+ yê{Ï˝Ò¢+<äT≈£î
<ë] rXÊsTT. Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹bÕ~+∫q Á|üdüTÔ‘· dües¡D e¢ Ç~ n+‘·≈£î ¬s{Ϻ+|ü⁄
ne⁄‘·T+~. Çø£ ø±eTHéyÓ˝ŸÔ π>yéT‡ (d”&ÉãT¢´J) kÕÿ+ $Te s¡÷. 60,000 ø√≥T¢.
Á|üsTTy˚{°ø£s¡D, ùd«#êä$|üDTT n$˙‹ì ‘·–ZkÕÔj·Tqï yê<äq˝Àì &=¢‘·q+
ãj·T≥|ü&ç+~. n$˙‹ |òü*‘·yÓTÆq ªª q¢ Ä]úø£ e´edüúμμ Ç˝≤+{Ï $<ÛëHê neTT
e¢ eT]+‘·>± $düÔ]+∫+<äì s¡TEe⁄T yÓ¢&çdüTÔHêïsTT. dü÷ú C≤rj·T ñ‘·Œ‹Ô
(J&û|”)˝À Ç|ü⁄Œ&ç~ <ë<ë|ü⁄ 50 XÊ‘·+ ñ+≥T+<äì n+#·Hê (Á|ü|ü+#· Á<äe´ e´eVü‰sê
HÓ’‹ø£‘· dü÷N,2010 `>√¢ã˝Ÿ ô|ò’Hêì¸j·T˝Ÿ Ç+f…Á–{° Ç+&Óø˘‡, 2010).
Á|ü»≈£î #Ó+~q eqs¡TT s¡ø£s¡ø± n$˙‹ |ü<äΔ‘·T <ë«sê
<√#·Tø√ã&ÉT‘·THêïsTT. |üqTïT ñ+&Éì <˚XÊ≈£î, $<˚o nÁø£eT ì<ÛäT ‘·s¡*b˛j˚T
kıeTTà ≈£L&Ü q¢<Ûäq+‘√ bÕ≥T uÛ≤Ø>± ô|]–+~— dü+düÿs¡D nq+‘·s¡+ Ç˝≤
‘·s¡*b˛sTTq ì<ÛäTT n+‘·≈£î eTT+<ä] yê{Ï ø£+fÒ nsTT<äT ¬s≥T¢ n~Ûø£+. $<˚XÊ˝À¢
uÛ≤s¡rj·TT b˛>∑T|ü&ɶ ô|≥Tºã&ÉTT, ÄdüTÔ yÓTT‘·Ô+ $Te 0.5 Á{Ï*j·THé (Á{Ï*j·THé
n+fÒ ø£å ø√≥T¢) &Üs¡¢ qT+∫ 1.4 Á{Ï*j·THé &Üs¡¢ es¡≈£î s¡÷bÕj·T˝À¢ #ÓbÕŒ+fÒ
s¡÷. 25 ø£å ø√≥¢ qT+∫ s¡÷. 70 ø£å ø√≥¢ es¡≈£î ñ+≥T+<äì ˇø£ n+#·Hê.

9. 9
n$˙‹ô|’ Á|ü»˝À¢ ô|T¢_øÏq ÄÁ>∑Vü≤+, yÓT¢yÓ‹Ôq ìs¡düq≈£î m≥ºπø≈£î
‘·y=–Zq j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«+ düe]+∫q ˝Àø˘bÕ˝Ÿ _T¢qT ‘Ó∫Ã+~, Bìï bÕs¡¢yÓT+≥T
ÄyÓ÷~+∫+~. @yÓTÆq|üŒ{Ïø°, ˝Àø˘bÕ˝Ÿ #·≥º+ ‘·q |ü]~Û˝ÀøÏ Á|üuÛÑT‘·« ì<ÛäT Á|üy˚Tj·T+
ñ+&˚ |”|”|” (Á|üsTTy˚{Ÿ |ü_¢ø˘ bÕ]ºdæù|wüHé ) ÁbÕC…≈£îºT, ø±s=Œπs≥¢≈£î Ç#˚à ø±+Á{≤≈£îºT
á #·≥º+ |ü]~Û˝À ñ+&çrsê*. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>±, qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêT
düèwæº #˚dæq ã&Üyê´bÕ]`sê»ø°j·THêj·T≈£î&ÉT`ã÷´s√Áø±{Ÿ Á‘·j·÷ìï yê] eT<Ûä´
dü+ã+<Ûëìï $∫äqï+ #˚j·÷*‡q nedüs¡+ ñ+~. Ç˝≤+{Ï ≈£îeTà≈£îÿ≈£î <ë]rdæq
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêqT dü+|üPs¡í+>± s¡<äT› #˚j·÷ì d”|”◊(m+) |æT|ü⁄ Çk˛Ô+~.
$<˚o $<Ûëq+ : nyÓT]ø± yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ
<äXÊã› ø±|ü⁄ j·T÷|”@ Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤s¡‘· $<˚o $<Ûëq+ nyÓT]ø± nqT≈£L
<äèø£Œ<∏ä+ rdüT≈£î+~. j·TTHÓ’f…&é ùdº{Ÿ‡ Ä|òt nyÓT]ø± ‘√ eP´Vü‰‘·àø£ yÓTÆÁ‹ , ôd’ìø£
düVü≤ø±s¡+, uÛ≤s¡‘Y`nyÓT]ø± nDT ˇ|üŒ+<ä+.. M{Ï‘√ yÓTT<ä{Ï nsTT<˚fi¯¢˝ÀH˚ j·T÷|”@
uÛ≤s¡‘· $<˚XÊ+>∑ $<Ûëq dü«‘·+Á‘·‘·qT Ä <˚XÊìøÏ <Ûës¡<ä‘·Ô+ #˚dæ+~. <ëì $|ü]D≤e÷˝Ò
¬s+&√ <äbòÕ nsTT<˚fi¯¢˝À bÕq˝À Á|üdüTŒ¤≥eTj·÷´sTT.
ÇsêHé‘√ dü+ã+<ÛëqT ‘·–Z+#·T≈£îì Ç+&çj·÷ ‘·q dü«+‘· Á|üjÓ÷»Hê≈£î
e´‹πsø£+>± e´eVü≤]+∫+~. ÇsêHé`bÕøÏkÕÔHé`Ç+&çj·÷ >±´dt ô|’|t˝…’HéqT nyÓT]ø±
Ä»„‘√ Vü≤&Üe⁄&ç>± s¡<äT› #˚düT≈£î+~. nyÓT]ø± nÁø£eT Ä+ø£å≈£î nqT≈£L+>± ÇsêHé
qT+∫ #·eTTs¡T ~>∑TeT‘·TqT >∑D˙j·T+>± ‘·–Z+#·T≈£î+~. dæ]j·÷ô|’ dü+~>∑Δ yÓ’K]
ne+_+∫+~. n+‘·s¡T´<äΔ+ <ë«sê dæ]j·÷ Á|üuÛÑT‘ê«ìï ndæús¡|ü]#˚+<äT≈£î |ü•ÃeT
<˚XÊ eT<䛑·T‘√ Á|üj·T‹ïdüTÔqï X¯≈£îÔqT K+&ç+#˚+<äT≈£î ìsêø£]+∫+~. ÇÁC≤jÓT˝Ÿ‘√
ôd’ìø£, uÛÑÁ<ä‘· |üs¡yÓTÆq ã+<Ûëìï ã˝Àù|‘·+ #˚düT≈£î+~. BìøÏ nqT>∑TD+>± bÕd”ÔHê
düeTdü´≈£î eT<䛑·T ‘·–Z+∫y˚dæ+~. Ç+&çj·÷`»bÕHé`j·T÷mdt Á‘Ó’bÕøÏåø£ uÛÑÁ<ä‘ê dü+ã+<Ûë
yÓTÆÁ‹˝À uÛ≤>∑yÓTÆ+~. #Ó’HêqT m<äTs√ÿ&ÜìøÏ nyÓT]ø± #=s¡e‘√ s¡÷|ü⁄ ~<äT›≈£îqï @sêŒ≥T
Ç~.
k‘Y`k‘Y (es¡Δe÷q <˚XÊT) düVü≤ø±sêìï , _Ûqï <Ûäèe‘ê«ìï |ü{Ïwüº+
#˚ùd+<äT≈£î Á_ø˘‡ (_ ÄsY ◊ dæ mdt` Áu…õ˝Ÿ, s¡cÕ´, Ç+&çj·÷, #Ó’Hê, k‘Y ÄÁ|òæø±),
Çu≤‡ (Ç+&çj·÷, Áu…õ˝Ÿ, k‘Y ÄÁ|òæø±), Ç‘·s¡ ãVüQfi¯ |üø£å y˚~ø£ô|’ ‘·q |üT≈£îã&çì
Ç+&çj·÷ ñ|üjÓ÷–+#·˝Ò<äT.

10. 10
<˚X¯ C≤rj·T Á|üjÓ÷»Hê≈£î nqT>∑TD+>± ñ+&˚˝≤ ˇø£ dü«‘·+Á‘· $<˚XÊ+>∑
$<ÛëHêìøÏ s¡÷|üø£Œq #˚ùd+<äT≈£î nqTe⁄>± ø±+Á¬>dt, ;CÒ|” ¬s+{Ï $<˚XÊ+>∑ $<Ûëq
yÓ’K]ì ‹s¡düÿ]+#ê*.
ø±+Á¬>dt : dæ>∑TZ#˚≥T ]ø±s¡T¶
ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·«+ es¡Tdü>± |ü<˚fi¯ó¢ bÕ*+∫ ˇø£ n‘·´+‘· nee÷qø£s¡yÓTÆq
]ø±s¡T¶qT qyÓ÷<äT #˚düT≈£î+~. n~Ûø±s¡+ #Ó˝≤sTT+∫q yê]˝À n$˙‹ì
ô|+∫b˛wæ+∫+~— <Ûäs¡ ô|s¡T>∑T<äqT, n~Ûø£ Á<äy√´“D≤ìï ìs¡+‘·Øø£]+∫q $<ÛëHêT
nqTdü]+∫+~— >ös¡eÁ|ü<äyÓTÆq JeHê<Ûës¡+ ø£s¡TyÓ’q ø£å˝≤~ eT+~ ¬s’‘·TqT
|ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT— eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔqT nDÏ#˚ùd+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq ø£]ƒq #·s¡´T rdüTø√&É+˝À
$|òüyÓTÆ+~— j·T÷mdt‘√ #˚‘·TT ø£*|æ <˚X¯ kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±s¡+˝À sêJ |ü&ç+~..
á $<ÛëHêT, yÓ’|òü˝≤´‘√ Á|ü»T ‘·qMT<ä ñ+∫q $XÊ«kÕìï ø±+Á¬>dt eeTTà #˚dæ+~.
yê]øÏ qeTàø£ Á<√Vü≤+ #˚dæ+~.
j·T÷|”@qT, <ëìøÏ kÕs¡<∏ä´+ eVæ≤+∫q ø±+Á¬>dtqT á nÁø£e÷≈£î u≤<ÛäT´T>±
#˚dæ ìBj·÷*, ø±+Á¬>dtqT >∑<Ó› ~+bÕ*.
eT‘·‘·‘·«+ô|’ b˛sê≥+
>∑‘· ◊<˚fi¯ó¢>± eT‘·‘·‘·« ñÁ~ø£Ô‘·T ¬s#·Ã>=≥º&É+˝À nH˚ø£ eT‘·‘·‘·« X¯≈£îÔT
#·Ts¡T>±Z ñHêïsTT. Væ≤+<äTe⁄T eTTdæ¢eTT q&ÉTeT $s√<ÛëT düèwæº+#·&É+ yê{Ïì rÁe+
#˚j·T&É+ Væ≤+<ä÷‘·« dü+düú <Û˚´j·T+. 2009 ‘·sê«‘· ôV’≤<äsêu≤<é, Hê+<˚&é, nVü≤à<ëu≤<é,
u…˝≤Z+, <Ûä÷˝Ò, uÀ&√˝≤´+&é ÁbÕ+‘·+, øÏwtÔyêsY, qe<ä, ãπs*, ø√dæ ø£Hé, Á|ü‘ê|t>∑&Ûé,
ô|ò’C≤u≤<é, eTT»|òüsYq>∑sY˝À eT‘· ø£Vü‰T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. Ç+ø± #ÓbÕŒ+fÒ,
á C≤_‘ê nq+‘·+. sê»kÕúHé˝À, 2008˝À ;CÒ|” n~Ûø±s¡+ ø√˝ÀŒsTTq ‘·sê«‘·,
nq+‘·s¡ dü+e‘·‡sê˝À es¡Tdü>± eT‘· |òüTs¡¸DT »]>±sTT. ñ‘·Ôs¡ Á|ü<˚XŸ˝À, düe÷CŸyê~
bÕغ Á|üuÛÑT‘·«+ 2011˝À n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘·, mH√ï |òüTs¡¸DT
ñ‘·ŒqïeTj·÷´sTT. eTT»|òüsYq>∑sY Væ≤+kÕø±+&É Ç{°e* dü+e‘·‡sê˝À¢ |òüTÀs¡yÓTÆ+<äì
#ÓbÕŒ*. M{Ï˝À #ê˝≤ |òüTs¡¸D˝À¢ ˇø£ |ü<äΔ‹ Á|üø±s¡+ ÄsYmdtmdt, <ëì dü+düú Á|üy˚Tj·T+
ø£qã&ÉT‘√+~.

11. 11
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, ø£sêï≥ø£˝À¢ ;CÒ|” Á|üuÛÑT‘ê« bÕq˝À yÓTÆHê]{° eT‘·düTÔ˝…’q
eTTdæ¢eTTT, Á¬ø’düÔe⁄T ñuÛÑj·TT MT<ë <ë&ÉTT dü+K´, rÁe‘· ô|]>±sTT.
2013 dü+e‘·‡s¡+˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± 828 eT‘·|üs¡yÓTÆq dü+|òüT≥qT #√≥T
#˚düTø√>± yê{Ï˝À 133 eT+~ Á|ü»T #·ìb˛j·÷s¡T. 2,269 eT+~ >±j·T|ü&ܶs¡T.
dü‘·´+ ø£≥Te⁄>± ñ+≥T+~. nsTTHê n~ $düà]+#·sêì~` 16e ˝Àø˘düuÛÑ mìïø£˝À¢
_Δ bı+<ä&É+ ø√dü+ Á|ü»qT eT‘·|üs¡+>± q÷{ÏøÏ q÷s¡T bÕfi¯ó¢ $uÛÑõ+#˚+<äTπø Ç˝≤+{Ï
|òüTs¡¸DqT ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. Ç$ ˝ÖøÏø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£ X¯≈£îÔ≈£î Çy=ø£ ôV≤#·Ã]ø£. <äè&ÛÉ
sê»ø°j·T dü+ø£Œ+‘√ |ü≥Tº<ä‘√ eT‘· sê»ø°j·÷qT >∑{Ϻ>± Á|ü‹|òüT{Ï+#ê*. n|ü⁄Œ&ÉT
e÷Á‘·y˚T eT‘· kÕeTs¡dü´+, Á|ü» eT<Ûä´ ◊ø£´‘·, Á|ü>∑‹ kÕ<Ûä´eTe⁄‘êsTT.
ñÁ>∑yê<ä+
ñÁ>∑yê<ä <ë&ÉTT <˚X¯+ $_Ûqï ÁbÕ+‘ê˝À¢ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. ñÁ>∑yê<ëìøÏ
eT÷+ nH˚ø£ s¡ø±T>± ñqï eT‘· dü+ã+<Ûä n‹yê<äy˚T. eTTdæ¢+ düe÷»+˝Àì ø=ìï
rÁeyê<ä X¯≈£îÔ Vü≤düÔ+ ñqï ñÁ>∑yê<ä Væ≤+kÕø±+&É dü+|òüT≥qT n˝≤π>
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï|üŒ{Ïø°.. e÷˝…>±yéT, eTø±ÿ eTd”<äT, nJàsY wüØ|òt, dü+¬sa≤‘ê mø˘‡Áô|dt˝À
»]–q ñÁ>∑yê<ä ù|Tfi¯¢ yÓqTø£ e÷Á‘·+ Væ≤+<äT‘·« n‹yê<ä X¯≈£îÔT ñHêïsTT. áXÊHê´q
rÁeyê<ä Væ≤+kÕø±+&É˝À <äTs¡Vü≤+ø±s¡ Á>∑÷|ü⁄ Á|üy˚Tj·T+ ñ+~.
ñÁ>∑yê<ä eTTsƒêT |ü⁄≥Tº≈£îsêe&ÜìøÏ eT‘· dü+ã+<Ûä n‹yê<ä+, eT‘·‘·‘·«+,
C≤‘·´_Ûe÷q X¯≈£îÔT ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT. M{Ïô|’ ø£dæø£≥Tº>± ñ<ä´$T+#ê*‡ ñ+~.
ñÁ>∑yê<ä <ë&ÉTqT ìs√~Û+#êHêï, ñÁ>∑yê<äT HÓ{ŸesYÿqT |üdæ>∑{≤ºHêï >∑{Ϻ #·s¡´T
rdüTø√e&É+ nedüs¡+. nsTT‘˚ ñÁ>∑yê<ä+ n<äT|ü⁄ ù|]≥ ne÷j·Tø£ eTTdæ¢+ j·TTe‘·qT
ø£å´+>± #˚düTø√&É+, $eø£å Á|ü<ä]Ù+#·&É+ Ä|ærsê*. ‘·|ü⁄Œ&ÉT πødüT˝À¢ j·TTe≈£îqT
Ç]øÏ+#˚ uÛÑÁ<ä‘ê<äfi≤ô|’, b˛©düT n~Ûø±s¡Tô|’ #·s¡´ rdüT≈£îì rsê*. Ç˝≤+{Ï
j·TTe≈£îT Bs¡Èø±+ C…’fi¯¢˝À eT–Z ø√s¡Tº rs¡TŒ‘√ $&ÉT<ä˝…’q|ü⁄Œ&ÉT sê»´+ yê]øÏ
|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*. #·≥º$s¡T<äΔ ø±s¡´ø£˝≤bÕ ìs√<Ûäø£ #·≥º+˝Àì ìs¡+≈£îX¯ ìã+<ÛäqqT
‘=–+#ê*.

12. 12
$∫äqï X¯≈£îÔ nD∫y˚‘·
ÁbÕ+rj·T <äTs¡Vü≤+ø±s¡ X¯≈£îÔT, dü+≈£î∫‘· Á|üjÓ÷»Hê |üs¡yÓTÆq, C≤‹ ≈£î
dü+ã+<ÛäyÓTÆq ñÁ~ø£Ô‘·T <˚X¯+ $_Ûqï ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘·˝…‘êÔsTT. ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡rj·TTô|’
eTT+u≤sTT, eTVü‰sêÁwüº˝À¢ m+mHémdt, •eùdq <ë&ÉTT— ãj·T{Ï yês¡T sêÁwüº+ e~*
yÓfi≤¢qï &çe÷+&é nH˚ø£ eT+~ uÛ≤s¡‘· bÂs¡T J$‘êqT Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæ+~. áXÊq´
ÁbÕ+‘· Á|ü»≈£î $<˚«wü|üP]‘·yÓTÆq yÓTsTT˝Ÿ‡ (ùV≤{Ÿ yÓTsTT˝Ÿ‡) , u…~]+|ü⁄ |òü*‘·+>±
<äøÏåD≤~q ø=ìï #√≥¢ qT+∫ yês¡T ‘·eT ÁbÕ+‘êìøÏ bÕ]b˛edæ e∫Ã+~.Ç{°e˝Ò
<˚X¯sê»<Ûëì &Ûç©¢˝À áXÊq´ uÛ≤s¡rj·TTô|’ C≤‹$eø£å <ë&ÉTT »]>±sTT. eTs√e+ø£
áXÊq´+˝À n‹yê<äTT Væ≤+B e÷{≤¢&˚ ø±]à≈£îqT ø£å´+>± #˚düT≈£îì #·+ù|XÊs¡T.
á $∫äqïø£s¡, Á|ür|òü÷‘· <ë&ÉTqT ø£]ƒq+>± nD∫y˚j·÷*. Ç˝≤+{Ï <ë&ÉT yÓqTø£
ñqï dü+düúqT Hêj·T≈£îqT •øÏå+∫rsê*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì @ ÁbÕ+‘·+˝ÀHÓ’Hê düπs
J$+#·&ÜìøÏ, $<ä´quÛÑ´dæ+#·&ÜìøÏ ˝Ò<ë |üì #˚düTø√&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· bÂs¡T≈£î ñqï
Vü≤≈£îÿqT >∑{Ϻ>± |ü]s¡øÏå+#ê*.
eTVæ≤fi¯ô|’ Væ≤+kÕø±+&É
>∑‘· ˝Àø˘düuÛÑ mìïø£ ‘·sê«‘· >∑&É∫q ø±+ eTVæ≤fi¯ô|’ H˚sêT yÓqTø£+»
˝Ò≈£î+&Ü Ä+<√fi¯qø£s¡ kÕúsTT˝À ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. Ç~ ˇø£ Á|ü<ÛëqyÓTÆq C≤rj·T düeTdü´>±
e÷]+~.eTVæ≤fi¯ô|’, ∫qï ej·TdüT‡ ne÷àsTTô|’ n‘ê´#êsêT, kÕeT÷Væ≤ø£
n‘ê´#êsêT <˚X¯yê´|üÔ+>± #√≥T#˚düT≈£î+≥THêïsTT. j·TTe‘·Tô|’, ∫Hêïs¡Tô|’
»s¡T>∑T‘·Tqï ˝…’+–ø£ <ë&ÉTT, Væ≤+kÕø±+&É eTØ uÛÑj·÷qø£+.&Ûç©¢˝À ìs¡“¤j·T πødüT ‘·sê«‘·
@sêŒ≥T #˚dæq »dæºdt C… mdt es¡à ø£$T{° dü$es¡yÓTÆq ìy˚~ø£ düeT]Œ+∫+~ .eTVæ≤fi¯ô|’
Væ≤+kÕø±+&É≈£î dü+ã+~Û+∫q #·{≤º˝À rdüT≈£îsêedæq dæbòÕs¡düTô|’ á ìy˚~ø£
#·ø£ÿ{Ï dæbòÕs¡düTT #˚dæ+~. |òü*‘·+>± bÕs¡¢yÓT+≥T ÁøÏ$Tq˝Ÿ ˝≤ dües¡D #·≥º+ #˚dæ+~.
kÕeT÷Væ≤ø£ n‘ê´#ês¡+, ∫Hêïs¡Tô|’ n‘ê´#ês¡+, Ç‘·s¡ ˝…’+–ø£ H˚sê≈£î ø£]ƒq •ø£åT
Ç+<äT˝À #˚sêÃs¡T.nsTT‘˚ es¡à ø£$T{° #˚dæq dædü˝…’q dæbòÕs¡düTT Ç+<äT˝À #˚s¡Ã˝Ò<äT.
eTVæ≤fi¯ô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+düqT ‘·T<äeTT{Ϻ+#·&ÜìøÏ »]ù| b˛sê≥+ n≥T
sê»ø°j·T Ç≥T kÕe÷õø£ s¡+>±˝À πø+Á<ä kÕúq+ eVæ≤+#ê*. #·{≤ºT #˚ùdÔ #ê<äT.

13. 13
eTVæ≤fi¯ô|’ H˚sêqT ø£]ƒq+>± nD∫y˚j·T&ÜqøÏ πø+Á<ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê« yÓ’|ü⁄ qT+∫
sê»ø°j·T ∫‘·ÔX¯ó~Δ ñ+&Ü*. |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ e+{Ï sêÁwüº+˝À >∑&É∫q eT÷&˚fi¯¢˝À
H˚sê dü+K´ Ä+<√fi¯qø£s¡+>± ô|s¡>∑≥+ ~Á>±“¤+‹ ø£*–düTÔ+~. >∑{Ϻ |ü≥Tº<ä‘√
düeTdü´ô|’ b˛sê&Ü+fÒ, dü+ã+~Û‘· sêÁwüº j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü m+‘· eTTK´ bÕÁ‘·
eVæ≤+#ê˝À Ç~ dü÷∫k˛Ô+~.
md”‡Tmd”ºT
kÕe÷õø£ nD∫y˚‘·qT, ≈£î $eø£åqT , Ä~yêd”ô|’ <ä[‘·Tô|’ Væ≤+kÕø±+&ÉqT
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHêT rÁe+ #˚XÊsTT. 2010` 2012 eT<Ûä´ <ä[‘·Tô|’
Væ≤+kÕø±+&É πødüTT 18 XÊ‘·+ ô|]>±sTT. n+≥sêì‘·q+ Ä#êsêT Ç+ø±
ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. b˛düTº s¡<äT›, ìj·÷eTø±ô|’ ìùw<Ûä+, #ê˝≤ ùde Á|üsTTy˚{°ø£s¡D
ø±s¡D≤ e¢ Á|üuÛÑT‘·«+˝À, Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À md”‡, md”º≈£î ]»πs«wüHé ñ<√´>±
dü+K´ ‘·–Zb˛sTT+~. nsTT‘˚ n<˚ düeTj·T+˝À Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À ]»πs«wüHéT
Á|üy˚X¯ô|≥º&É+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ $|òüyÓTÆ+~. düVü≤» eqs¡T <√|æ&û, ìyêdæ‘· uÛÑ÷eTT
kÕ«BÛq+, nsTT<√ n~Ûø£s¡D+˝À |æÇmdt@ (ô|kÕ) #·≥º+˝À bı+<äT|üs¡∫q s¡ø£åD
ñ¢+|òüTqT... M≥ìï{Ï e¢ Ä~yêd” J$‘êô|,’ JeHê<Ûësêô|’ rÁe Á|üuÛ≤e+
|ü&ÉT‘√+~.
yÓTÆHê]{°T
dü#êsY ø£$TwüHé dæbòÕs¡düT yÓTT≈£îÿã&ç neTT e¢ Á|üjÓ÷»q+ dæ~Δ+#·˝Ò<äT.
Á|ü<Ûëq s¡+>±˝À eTTdæ¢eTT |ü≥¢ $eø£å n˝≤π> ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. ñ<√´>±˝À
eTTdæ¢eTT≈£î 10 XÊ‘·+ ]»πs«wüHé≈£î dü+ã+~Û+∫ s¡+>∑Hê<∏é $TÁXÊ ø£$TwüHé dæbòÕs¡düTqT
Á|üuÛÑT‘·«+ ˙s¡T >±]à y˚dæ+~. BìøÏ ‘√&ÉT ne÷j·Tø£ eTTdæ¢+ j·TTe≈£îqT {≤¬sZ{Ÿ
#˚j·T&É+, yê]ì n+&ÉsY Á≥j·T˝Ÿ‡>± dü+e‘·‡sê ‘·s¡ã&ç C…’fi¯¢˝À ô|≥º&É+ #˚k˛Ô+~.
B+‘√ á es¡Z+˝À $düÔ è‘· kÕúsTT˝À nuÛÑÁ<ä‘· uÛ≤e+ Á|üã*+~.
;CÒ|” : ˇø£ ‹s√>∑eTq $∫äqï X¯øÏÔ
uÛ≤s¡rj·T »q‘ê bÕغ ø±+Á¬>dt≈£î m˝≤+{Ï Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ #·÷|æ+#·&É+ ˝Ò<äT.
yêdüÔyêìøÏ qj·÷ ñ<ës¡yê<ä $<ÛëHê≈£î Ä bÕغ Ms¡ nqTj·÷sTT. Ä]úø£ $<ÛëHê≈£î

14. 14
dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î ;CÒ|” <äèø£Œ<∏ä+˝À ≈£L&Ü m˝≤+{Ï ‘˚&Ü ˝Ò<äT.n~ Væ≤+<äT‘·«
uÛ≤eC≤+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq, ã&Ü yê´bÕs¡T≈£î nqT≈£LyÓTÆq $T‘·yê<ä bÕغ.
;CÒ|”, <ëì e÷‘·èø£ nsTTq sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø˘ dü+|òtTT ãj·T≥ô|fÒº
uÛ≤eC≤+ Ä<ÛäTìø£ ˝ÖøÏø£ sê»´ dü«bÕïìøÏ ã<äΔ$s¡T<äΔ+. Væ≤+<ä÷ ªn~Ûø£ dü+U≤´ø£
ÁbÕ‹|ü~ø£μ (yÓTC≤]fÒ]j·THé bÕ¢{ŸbòÕ+) <ëì eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·÷≈£î eT‘·‘·‘·«
Væ≤+kÕø±+&É≈£î Á|ü<Ûëq eqs¡T. nŒdü+U≤´ø£ eT‘·‘·‘ê«ìøÏ }|æ] b˛düTÔqï~, Á|ü»
◊ø£´‘·≈£î eTT|ü⁄Œ>± e÷]q~ á n~Ûø£dü+U≤´ø£ eT‘·‘·‘·« yê<äy˚T.
Á|ü<Ûëq eT+Á‹ nuÛÑ´]Δ>± Á|üø£{Ï+∫q qπs+Á<ä yÓ÷&û, ;CÒ|” n<˚|üì>±
}<äs¡>=&ÉT‘·Tqï ª>∑T»sê‘Y yÓ÷&É˝Ÿμ bÕq ˇø£ uÛÑj·÷qø£ yêdüÔyêìï ãj·T≥
ô|&ÉT‘·THêïsTT. ã&Üyê´bÕsêìøÏ, ø±s=Œπs≥¢≈£î ÁbÕ|üø£+ ø£*Œ+#·&É+, n<˚ düeTj·T+˝À
ñÁ>∑eT‘·‘·‘·«+ Á|ü<ä]Ù+#·&É+ nH˚~ Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq ø£sTTø£. BìøÏ ÁbÕ‹ì<Ûä´+
eVæ≤+#˚~ yÓ÷&û, Äj·Tq >∑T»sê‘Y yÓ÷&É˝Ÿ.
ø±s=Œπs≥¢≈£î $‘·s¡D MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq≥Te+{Ï~ á >∑T»sê‘Y yÓ÷&É˝Ÿ.
ø±]à≈£î≈£î n‹ ‘·≈£îÿe y˚‘·HêT, b˛wüD˝Ò$T m≈£îÿe>± ñ+&É≥+, e÷‘ê•X¯ó eTs¡D≤
πs≥T m≈£îÿe>± ñ+&É≥+ e+{Ï |òüTÀs¡yÓTÆq kÕe÷õø£ dü+πøåeT dü÷NT á yÓ÷&É˝Ÿ≈£î
$•wüº‘·qT #ê{Ï#ÓãT‘êsTT.
;CÒ|” ñqï‘·kÕúsTT n$˙‹‘√ ≈£î[¢b˛sTT+~. mHé&ç@ Vü≤j·÷+ Hê{Ï f…*ø±+,
u§>∑TZ πøåÁ‘ê πø{≤sTT+|ü⁄˝À¢H˚ nH˚ø£ yÓT>± kÕÿeTT eT÷˝≤T ñHêïsTT. ø£sêï≥ø£˝À
j·T&É÷´s¡|üŒ Hêj·Tø£‘·«+˝À |òüTÀs¡+>± n|üU≤´‹ bÕ˝…’q ;CÒ|” Á|üuÛÑT‘·«y˚T Ä Á|üuÛÑT‘·«+˝ÀH˚
uÛ≤>∑yÓTÆq yÓTÆì+>¥ e÷|òæj·÷‘√ ø£*dæ ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq >∑qT ≈£î+uÛÑø√D≤ìøÏ bÕŒ&ç+~.
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ ;CÒ|” Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‹ ‘·sê«‘· eT+Á‹ ˝Àø±j·TTø£Ô $#ês¡D˝À
n$˙‹|üs¡TT>± >∑T]Ô+#·ã&ܶs¡T. düVü≤»eqs¡T Á|üsTTy˚{°ø£s¡D, <√|æ&ûqT
nqTeT‹+#·&É+˝À ;CÒ|” ]ø±s¡T¶ ø±+Á¬>dt≈£î @ e÷Á‘·+ rdæb˛<äT.
eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·÷‘√ ñHêà<ä|ü⁄ <ë&ÉT≈£î ‘Ó>∑ã&çq dæ>∑TZ#˚≥T yês¡dü‘·«+
;CÒ|” kı+‘·+. 1992 Hê{Ï u≤Á; eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘·, 2002 Hê{Ï >∑T»sê‘Y ;uÛÑ‘·‡
e÷s¡Dø±+&É, Ç{°e* eTT»|òüsYq>∑sY n¢s¡T¢ Ä bÕغ Nø£{Ï #·]Á‘·≈£î kÕøå±´T.
Væ≤+<äT‘·« uÛ≤eC≤+ yêdüÔyêìøÏ esêíÁX¯eT <Ûäs¡à+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç s¡÷bı+~+~.
kÕe÷õø£+>± n~ e÷s¡TŒqT n+^ø£]+#·ì kÕ+Á|ü<ësTTø£, ‹s√>±$T ‘·‘·«+. ø±ãfÒº,

15. 15
;CÒ|” bÕq ñqï ˝Ò<ë Ä bÕغ ã+>± ñqï eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé e+{Ï sêÁcÕº˝À¢
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤T, ‘Ó>∑ MT<ä n‘·´~Ûø£+>± <äTsêàsêZ≈£î bÕŒ&É≥+ j·÷<äè∫äø£+
ø±<äT.
;CÒ|” m+‘·>± ‘·q yÓ÷&É˝Ÿ n_Ûeè~Δì, düT|ü]bÕqqT >∑T]+∫
#Ó|ü⁄Œ≈£îqï|üŒ{Ïø°, n<=ø£ Á|ür|òü÷‘·, ‹s√>±$T qeT÷Hê nqï~ yêdüÔe+.
yêeT|üøå± Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHêT
ø±+Á¬>dt ;CÒ|” sê»ø°j·÷ qT+∫ yê{Ï $<ÛëHê qT+∫ <˚XÊìï ø±bÕ&Ü*.
Ä]úø£ kÕe÷õø£, sê»ø°j·T s¡+>±˝À Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHêT. d”|”◊(m+), Ç‘·s¡
yêeT|üøå±T n˝≤+{Ï Á|ü‘ê´e÷ïj·÷ìï s¡÷bı+~+#êsTT.á Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHêT
á ~>∑Te ù|s=ÿqï Á|ü<Ûëq n+XÊT ø£*– ñ+{≤sTT:
(1) ˝ÖøÏø£yê<ä+, C≤rj·T düyÓTÆø£´‘· s¡ø£åD (2) e´ekÕj·T dü+ã+<Ûë
Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü]es¡Ôq+,uÛÑ÷dü+düÿs¡DT— ¬s’‘·T≈£î –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡T (3) ñ‘êŒ<äø£
X¯≈£îÔqT n_Ûeè~Δ #˚ùd, ñbÕ~Ûì >∑]w”ºø£]+#˚, Ä]úø£ kÕe÷õø£ ndüe÷q‘·qT ‘·–Z+#˚
dü«j·T+düeTè<äΔ Ä]úø£ e´edüú eT]j·TT n_Ûeè~Δ |ü<∏ä+ (4) nedüs¡yÓTÆq sêC≤´+>∑|üs¡yÓTÆq
e÷s¡TŒ‘√ Á|üC≤kÕ«$Tø£ eT]j·TT düe÷K´ sê»ø°j·T e´edüú (5) ÁXÊ$T≈£î Vü≤≈£îÿT,
yê] ø£˙dü JeHê<Ûës¡+, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· s¡ø£åD (6)Á|üD≤[ø±ã<äΔyÓTÆq n_Ûeè~Δ,
dü+‘·T*‘· eè~Δ(7)kÕe÷õø£ Hê´j·T+, ≈£î $eø£å ìs¡÷àq, eTVæ≤fi¯ <ä[‘·T
nŒdü+U≤´≈£î Ä~yêd” Vü≤≈£îÿ |ü]s¡ø£åD (8) n$˙‹ ìs¡÷àq≈£î >∑{Ϻ #·s¡´T—
Hê´j·Te´edüú, mìïø£ dü+düÿs¡DT (9) n©q, dü«‘·+Á‘· $<˚XÊ+>∑ $<Ûëq ne+ãq.
á Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHêT á mìïø£ Á|üD≤[ø£ ¬s+&√ uÛ≤>∑+˝À
$e]+#·ã&ܶsTT.
˝…|òtº H˚‘·è‘·«+˝Àì Á|üuÛÑT‘ê«T πøs¡fi¯˝À nH˚ø£ kÕs¡T¢, |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ˝À 34
dü+e‘·‡sêT, Á‹|ü⁄s¡˝À @&ÉT ˝…|òtº Á|òü+{Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«T yê{Ï kÕúsTT˝À n$ neTT
#˚j·T>∑*–q á Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHêqT neTT #˚dæ #·÷|æ+#êsTT. uÛÑ÷dü+düÿs¡DT
düeTs¡ú+>± neTT #˚j·T&É+— |ü+#êj·Tr e´edüú≈£î n~Ûø±sê $πø+ÁBø£s¡D— Á|üuÛÑT‘·«
|ü+|æD° e´edüúqT m≈£îÿe eT+~øÏ $düÔ]+|üCÒj·T&É+— ¬s’‘·TT, ø±]à≈£î JeHê<Ûësêìï
ø±bÕ&É≥+— eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìï, ˝ÖøÏø£yê<ëìï ìu…≥º&É+.

16. 16
dæ|æ◊(m+) bÕÁ‘·
qj·÷ ñ<ës¡yê<ä Ä]úø£ $<ÛëHêô|’, eT‘·‘·‘·«+ô|’, bÕø£ es¡Z bÕغ
kÕÁe÷»´yê<ä nqT≈£L yÓ’K]ô|’ d”|”◊(m+) ìs¡+‘·s¡ b˛sê≥+ kÕ–+∫+~.
<˚X¯+˝Àì ÁXÊ$Tø£ »qT |üøå±q <äè&ÛÉ+>± ì*∫+~. ÁXÊ$Tø£ es¡Z+, ¬s’‘ê+>∑+,
e´ekÕj·T ø±]à≈£îT, #˚‹eè‘·TÔ yês¡T, dü+|òüT{Ï‘·, ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>±T ¬s+{Ï˝À
ñqï ñ<√´>∑T Vü≤≈£îÿ ø√dü+ b˛sê&ç+~.
<ä[‘·TT, Ä~yêd”T, eTVæ≤fi¯T, nŒdü+U≤´ø£ esêZT, yÓqTø£ã&çq esêZ
Vü≤≈£îÿ |ü]s¡ø£åD ø√dü+ Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± yê] |üø£å+ eVæ≤+∫+~.
ø±+Á¬>dt, ;CÒ|”≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü» eTT+<äT ˇø£ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+
ñ+#˚+<äT≈£î dæ|æ◊(m+), ˝…|òtº bÕغT ˝ÖøÏø£ ø±+Áπ>ùd‘·s¡ bÕغ‘√ düVü≤ø£]+∫
|üì#˚kÕÔsTT.
ø±+Á¬>dtqT, j·T÷|”@qT ‹s¡düÿ]+#ê*‡+~>± y˚T+ Á|ü»≈£î $qï|ü+ #˚düTÔHêï+.
;CÒ|”ì <ëì $TÁ‘· |üøå±qT z&ç+#·+&ç, yê{Ïì n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sê≈£î+&Ü
ìs√~Û+#·+&ç.
Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ø√dü+...
dæ|æ◊(m+), yêeT|üøå±qT ã|üs¡#·+&ç
dæ|æ◊(m+)≈£î zfÒdæ eT<䛑·T Çe«edæ+~>± Á|ü»≈£î y˚T+ n|”ŒT
#˚düTÔHêïeTT. ˝ÖøÏø£`Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü⁄Hê<äTqT >∑{Ϻ|ü]#˚+<äT≈£î, Á|üC≤qT≈£L
Á|ü‘ê´e÷ïj·T $<ÛëHê≈£î ˝Àø˘düuÛÑ˝À ãyÓTÆq dæ|æ◊(m+) eT]j·TT yêeT|üøå± ñìøÏ
ˇø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ ne⁄‘·T+~.
˝ÖøÏø£, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ø√dü+
ø±+Á¬>dt ‹s¡düÿ]+#·+&ç, ;CÒ|”ì z&ç+#·+&ç
dæ|æ◊(m+)≈£î zfÒj·T+&ç
yêeT|üøå±qT ã|üs¡#·+&ç

17. 17
Á|ü‘ê´e÷ïj·T Ä]úø£ $<ÛëHê ø√dü+
Á|ü‘ê´e÷ïj·T n_Ûeè~Δ e÷s¡Z+
dæ|æ◊(m+) ~>∑Te Ä]úø£ $<ÛëHê ø=s¡≈£î ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- &çe÷+&é ô|]π>+<äT≈£î nqTe⁄>± »HêìøÏ |üP]Ô ñbÕ~Û ø£*Œ+#·≥+ eT]j·TT
yê] #˚‘·T˝À¢øÏ &ÉãT“ #˚πs+<äT≈£î |üP]Ô ñbÕ~Û‘√ ≈£L&çq dü+|üPs¡í n_Ûeè~Δ.
- <Ûäì≈£î, ø±s=Œπs{Ÿ ˝≤uÛ≤ô|’ |üqTï <ë«sê eqs¡TqT $düÔè‘· |üs¡#·≥+,
q¢<Ûäq+, nÁø£eT dü+bÕ<äq |üs¡TT, |üqTï m>∑y˚‘·<ës¡¢ô|’ <ë&ÉTT, $˝≤dü
edüTÔe⁄ô|’ n~Ûø£ |üqTï <ë«sê n_Ûeè~ΔøÏ eqs¡TqT düeT≈£Ls¡TÃø√e≥+.
- e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ô eT]j·TT |ü]XÀ<Ûäq˝À Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ÉTqT ô|+#·≥+.
- uÛÖ‹ø£ eT]j·TT kÕe÷õø£ eTÚ*ø£ kÂø£sê´≈£î eqs¡TqT πø{≤sTT+#·≥+`
n+fÒ $<äT´‘Y, Á|üC≤ s¡yêD≤, πse⁄T, bÕsƒ¡XÊT, ø±˝ÒJT eT]j·TT Á|üuÛÑT‘·«
ÄdüT|üÁ‘·TT.
- uÛÑ]+#·˝Òì $˝≤dü edüTÔe⁄≈£î ‘·|üŒ Á|üC≤ $ìjÓ÷>±ìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ edü÷Ô‘·Œ‹ÔøÏ
nqT≈£L‘·.
- bÂs¡T≈£î edüTÔe⁄qT düeT≈£Ls¡Ã≥+ eT]j·TT ô|≥Tºã&çøÏ nedüs¡yÓTÆq $‘·ÔHêT,
ms¡Te⁄T, $<äT´‘Y,&ûõ˝ŸqT dü_‡&û‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ n+~+#·&É+.
- m≈£îÿe ñbÕ~ÛøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#˚ ∫qï eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ dü+düú b˛{°‘·‘ê«ìï
ô|+#˚+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq Á|ü‘˚´ø£ #=s¡eT eT]j·TT |ü]XÀ<Ûäq, n_Ûeè~ΔøÏ
Áb˛‘ê‡Vü≤ø±qT n+~+#·≥+.
- Á|üdüTÔ‘· uÛ≤s¡‘· õ&ç|æ˝À |ü~XÊ‘êìøÏ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø± Ks¡Tà ô|+#·≥+.
- Á<äe´ u≤<Ûä´‘· eT]j·TT ã&Ó®{Ÿ j·÷»e÷q´ #·≥º s¡<äT›, sêÁwüº, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«T
~«rj·T uÛ≤>∑+

18. 18
kÕe÷õø£ Ks¡TÃø√dü+ ‘·|üŒìdü]>± πø{≤sTT+#ê*‡q ø£˙dü yÓTT‘êÔqT ìπs›•+#ê*.
- Á<äe´ ô|≥Tºã&ç sêø£b˛ø£ô|’ ø£+Á{Àfi¯¢qT eT∞¢ $~Û+#·≥+
- Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ u≤´+≈£î, ;e÷ dü+düú˝À Á|üuÛÑT‘·«yê{≤ ‘·–Z+|ü⁄qT Ç+‘·{Ï‘√
ì*|æy˚j·T≥+ eT]j·TT ÁbÕ<Ûëq´‘ê s¡+>±ìøÏ s¡TD≤T Ç#˚Ã+<äT≈£î >∑{Ϻ>± ø£≥Tºã&ç
ñ+&É≥+.
- Á<äe´ s¡+>∑+˝Àì nìï Áø£eTãB›ø£s¡D n<Ûë]{°T bÕs¡¢yÓT+{Ÿ≈£î »yêãT<ëØ>±
ñ+&É≥+ eT]j·TT #·≥ºdüuÛÑ |üs¡´y˚ø£åD≈£î ˝Àã&ç ñ+&É≥+.
eqs¡TT düMTø£s¡D
Bs¡Èø±*ø£ ø±|æ≥˝Ÿ ¬>sTTHé‡ |üqTïqT |ü⁄qs¡T<ä›]+#·≥+ <ë«sê ôdŒ≈£î´˝Ò{Ïyé ø±|æ≥˝Ÿ
¬>sTTHé‡ô|’ |üqTïT y˚j·T≥+ eT]j·TT ôd≈£L´]{° ˝≤yê<˚M |üqTï $~Û+|ü⁄.
- q¢ <Ûäq+, Á|ü‘˚´øÏ+∫ dæ«dt u≤´+≈£îT eT]j·TT Ç‘·s¡ |üqTï dü«sêZ˝À <ë#·T≈£îqï
kıeTTà yÓ*øÏ r‘·≈£î #·s¡´T
- n‘·´+‘· <Ûäì≈£îô|’ dü+|ü<ä |üqTï ô|+#·≥+ eT]j·TT yês¡dü‘·« dü+|ü<ä |üqTï
Á|üy˚X¯ô|≥º≥+
- e÷]wüdt Ç‘·s¡ <˚XÊ‘√ ≈£î<äTs¡TÃ≈£îqï <ä«+<ä« |üqTï ìyês¡D ˇ|üŒ+<ëqT
düMTøÏå+#·≥+ <ë«sê e÷]wüdt <ës¡T eT÷dæy˚‘·.
- Ä<ëj·÷ìøÏ >∑+&ç |ü&˚ $<Ûä+>± ‘·–Z+#·≥+ ø±≈£î+&Ü düeTs¡Δe+‘·+>± #·≥ºã<ä›yÓTÆq
|üqTï πs≥¢qT ô|+#·≥+ <ë«sê ø±s=Œπs{Ÿ ˝≤uÛ≤ |üqTïqT ô|+#ê*.
- uÛ≤s¡‘Y˝À ñqï ÄdüTú‘√ dü+ã+<Ûä+ ñqï $<˚o ø£+ô|˙ yê{≤qT n+‘·sê®rj·T
ã~© #˚dæq dü+<äsꓤ˝À ø±|æ≥˝Ÿ¬>sTTHé |üqTï $~Û+|ü⁄.
- Á|üdüTÔ‘· Á<äe´ ndüeT‘·÷ø±ìï ø£˙dü+ bÕøÏåø£+>± nsTTHê dü]#˚dæ sêÁcÕº≈£î
n~Ûø£ πs≥T e#˚Ã≥T¢ #·÷dæq ‘·s¡Tyê‘· e÷Á‘·y˚T õmdt{Ï(edüTÔùde |üqTï)
$ìjÓ÷>∑+˝ÀøÏ ‘˚e≥+.
Ä]úø£s¡+>∑ Áø£eTãB›ø£s¡D
Á<äe´+ô|’ sê»´ n<äT|ü⁄ m≈£îÿe>± ñ+&˚ $<Ûä+>±, n_Ûeè~Δ Á<äe´ |ü⁄qs¡T<äΔs¡D≈£î
dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- ‘êsêb˛sY ø£$T{° dæbòÕs¡T‡ y˚Ts¡≈£î ô|≥Tºã&ç U≤‘ê |üP]Ô ø£q«s¡ºãT*{Ï ~X¯>±
#˚düTÔqï Á|üj·T‘êï $s¡eTD, Á<äe´ ô|≥Tºã&ç sêø£b˛ø£ô|’ ø£+Á{Àfi¯ó¢ ‹]–
$~Û+|ü⁄.

19. 19
- $<˚o dü+kÕú>∑‘· eT<äT|ü⁄<ës¡T¢(m|òt◊◊) bÕ]ºdæù|≥Ø H√≥¢ $ìjÓ÷–+#·&É+ô|’
ìùw<Ûä+, ôdŒ≈£î´˝Ò{Ïyé ô|ò’HêHé‡ ìùw<Ûä+
- Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À u≤´+≈£î≈£î ø=‘·Ô>± ˝…’ôdHé‡ C≤Ø Áø£e÷ìï ‘·ø£åDy˚T
ìT|ü⁄<ä #˚j·T≥+ eT]j·TT u≤´+øÏ+>¥ Áø£eTãB›ø£s¡D(dües¡D) #·≥º+ 2012
düMTø£å
- uÛ≤s¡rj·T u≤´+≈£îqT $<˚o u≤´+≈£îT kÕ«BÛq+ #˚düTø√e&Üìï ìs√~Û+#·&É+.
- ã&Ü yêDÏ»´ dü+düúT ‘·eT ÁbÕC…≈£îº qcÕºqT u≤´+≈£î≈£î ã<ä˝≤sTT+#·&Üìï
ìs√~Û+#·&ÜìøÏ >∑{Ϻ #·s¡´T, eT]j·TT s¡TD≤ m>∑y˚‘·<ës¡¢ô|’ ø£]ƒq #·s¡´T
- ;e÷ s¡+>∑+˝À m|òt&ç◊ |ü]$T‹ì 26 qT+∫ 49XÊ‘êìøÏ ô|+#˚ Á|ü‹bÕ<äq
ñ|üdü+Vü≤s¡D
- ô|q¸Hé ì<ÛäT Á|üsTTy˚{°ø£s¡D ñ+&É<äT, ô|q¸Hé eT]j·TT uÛÑ$wü´ì<ÛäTqT kÕºø˘
e÷¬sÿ≥¢≈£î eT[¢+|ü⁄ »s¡>∑<äT.
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷T
dæ|æ◊(m+) ~>∑Te yê{Ïø√dü+ |üì#˚düTÔ+~
- eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷≈£î Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ÉT ô|+|ü⁄, $<äT´‘Y, s√&ÉT¢, ¬s’˝Ò«,
ø£eT÷´ìπøwüqT¢, πse⁄T, $e÷HêÁX¯j·÷≈£î ‘·–qìï Á|üD≤[ø± ì<ÛäT πø{≤sTT+|ü⁄
- ˙{Ï eqs¡T Á|üsTTy˚{°ø£s¡D ì*|æy˚‘·
- C≤rj·T dü«j·T+ düeTè~Δ Á|üjÓ÷CHê≈£î nqT>∑TD+>± Ç+<∏äq eT]j·TT f…*ø±+
s¡+>∑ $<ÛëHê düMTø£å, $<äT´‘Y eT]j·TT f…*ø±+ |ü]ø£sê ‘·j·÷ØøÏ <˚oj·T
e÷¬sÿ{Ÿ $ìjÓ÷>∑+
- Á|üsTTy˚≥T $<äT´‘Y ‘·j·÷Ø<ës¡¢¬≈£î nqT≈£LyÓTÆq <Û√s¡DTqT ‘=–+#·&É+,
|ü+|æD° ø£+ô|˙ Á|üsTTy˚{°ø£s¡D, Á|üsTTy˚≥T dü+düú≈£î |ü≥ºD≤ n|üŒ–+‘·qT
ì*|æy˚‘·
- $<äT´‘Y #·≥º+ 2003 düMTø£å
- Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À dü+<Ûëj·Tø£‘·(ø£HÓøϺ${°) eT]j·TT f…*ø±+ yê´|æÔì
ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î MT>± f…*ø±+ $<ÛëHê e÷s¡TŒ
- Áu≤&éu≤´+&é yê´|æÔ ô|+|ü⁄<ä eT]j·TT n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À Ç+≥¬sï{Ÿ
- |æ|æ|æ e÷s¡Z+˝À eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷ Á|üsTTy˚{°ø£s¡Dô|’ düMTø£å

20. 20
- Ç|üŒ{Ïπø qMø£]+#·ã&çq <˚oj·T $e÷HêÁX¯j·÷ $wüj·T+˝À |æ|æ|æ $<Ûëq+
ñ+&É<äT. ¬s’˝Ò«˝˝À m|òt&ç◊T ñ+&Ée⁄.
- Á>±MTD eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·, Á>±MTD s√&ÉT¢, $<äT´‘Y e+{Ï
yê{ÏøÏ πø{≤sTT+|ü⁄ ô|+|ü⁄.
Á|ü|ü+#· yêDÏ»´ dü+düú(&ÉãT¢´{Ïy√) eT]j·TT yêDÏ»´ düeTdü´T
dæ|æ◊(m+) ~>∑Te yê{Ïø√dü+ |üì#˚düTÔ+~.
- Á|üdüTÔ‘·+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï Á|ü|ü+#· yêDÏ»´ dü+düú <√Vü‰ <äbòÕ #·s¡Ã˝À n_Ûeè~Δ
#Ó+<äT‘·Tqï <˚XÊ Á|üjÓ÷»HêqT ø±bÕ&É≥+ <ë«sê eTq <˚X¯ Á|üjÓ÷»Hê
s¡ø£åD— e´ekÕj·T eT]j·TT bÕ]ÁXÊ$Tø£ edüTÔe⁄≈£î {≤]|òt ø√‘· ì*|æy˚‘·
- ÄVü‰s¡<ÛëHê´ ùdø£s¡D eT]j·TT ÄVü‰s¡ $<ÛëHêô|’ u≤© &ÉãT¢´{Ïy√ eT+Á‘·T
ìs¡íj·T+ô|’ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ˝À düMTø£å, eT]j·TT bÕs¡¢yÓT+≥T nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü
n+^ø£]+#·ø£b˛e&É+.
- |ü]e÷D≤‘·à |ü]$T‘·T‘√ düVü‰ ∫qï, düqïø±s¡T ¬s’‘·T s¡ø£åD≈£î #·s¡´
|ü⁄qs¡T<ä›s¡D
- >±{Ÿ‡ |ü]~Û qT+∫ Äs√>∑´+, $<ä´, ˙{Ï eqs¡TT, u≤´+øÏ+>¥ eT]j·TT Ä]úø£
ùde e+{Ï yê{Ï $TqVü‰sTT+|ü⁄—Á{Ï|t‡ ˇ|üŒ+<ä düMTø£å≈£î e‹Ô&ç.
- Ç|üŒ{Ïπø ñìøÏ˝À ñqï ùd«#êäyêDÏ»´ ˇ|üŒ+<ëô|’ düMTø£å— u≤´+øÏ+>¥ eT]j·TT
;e÷ e+{Ï s¡+>±qT ‘Ós¡yêì, ◊|æÄsY düeTdü´ô|’ e‹Ô&ç ‘ÓdüTÔqï <äècÕº´
◊s√bÕj·T÷ìj·THé eT]j·TT mbòÕº‘√ ùd«#êäyêDÏ»´ ˇ|üŒ+<ëø√dü+
»s¡T>∑T‘·Tqï dü+Á|ü~+|ü⁄ô|’ |ü⁄q:|ü]oq
ô|ò&És¡*»+ |ü{ÏcÕºìøÏ #·s¡´T
πø+Á<ä` sêÁwüº dü+ã+<ÛëqT ÄeT÷˝≤Á>∑+ |ü⁄qs¡«´d”Ôø£]+#˚+<äT≈£î dæ|æ◊(m+)
ø£èwæ #˚düTÔ+~
- Ä]ºø£˝Ÿ 355,356 <äT]«ìjÓ÷>±ìï n]ø£fÒº+<äT≈£î dües¡D
- Äj·÷ sêÁwüº eTTK´eT+Á‹ dü÷∫+∫q eTT>∑TZs¡T Á|üeTTKT C≤_‘ê qT+∫ ˇø£]ì
>∑es¡ïs¡T¢>± sêÁwüº|ü‹ ìj·T$T+#ê*
- |ü<ÛëïT>∑e Ä]úø£ dü+|òüT+ |ü]oHê+XÊ düMTø£å eT]j·TT <ëìøÏ n+‘·sêÁwüº
eT+&É* ÄyÓ÷<ä+ ø√s¡≥+

21. 21
- πø+Á<ä |üqTï edü÷T˝À dü>∑+ sêÁcÕº≈£î #Ó*¢+|ü⁄, e÷¬sÿ{Ÿ qT+∫ ùdø£]+#˚
s¡TD≤˝À dü>∑+ sêÁcÕº≈£î πø{≤sTT+|ü⁄
- |üH˚ï‘·s¡ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Ä<ëj·T+˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï $uÛÑõ+#˚ yÓTT‘·Ô+˝À #˚s¡Ã≥+
eT]j·TT Bìø√dü+ sêC≤´+>∑ dües¡D
- m|òtÄsY_m+ #·{≤º e+{Ï yê{Ïì sêÁcÕºT ÄyÓ÷~+#êqï wüs¡‘·T
ñ|üdü+Vü≤s¡D— Ä]úø£ ø£$Twüq¢ |ü]o˝Hê+XÊ˝À sêÁcÕº n_ÛÁbÕj·÷≈£L #√≥T
Çe«≥+
- sêÁcÕº n+XÊ≈£î dü+ã+~Û+∫ πø+Á<ä ÁbÕjÓ÷»‘· |ü<∏äø±qT ì<ÛäT‘√ düVü‰
sêÁcÕº≈£î ã~©
- n+‘·sêÁwüº eT+&É* #˚ùd ìs¡íj·÷≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ø£≥Tºã&ç ñ+&˚ $<Ûä+>±
sêC≤´+>∑ dües¡D— C≤rj·T n_Ûeè~Δ eT+&É*øÏ sêC≤´+>∑ Vü≤√<ë—C≤rj·T n_Ûeè~Δ
eT+&É* ˇø£ ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£ $uÛ≤>∑+>± Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ |üì#˚j·T≥+
- kÕúìø£ dü+düú Ks¡TÃ≈£î õ&ç|æ˝À ø£˙dü kÕúsTT˝À ˇø£ øå±´ìï ìs¡ísTT+#·≥+—kÕúìø£
dü+düú≈£î ì<ÛäTqT sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê« <ë«sê n+<ä#˚j·T≥+
|ü]ÁX¯eTT
dæ|æ◊(m+) ~>∑Te yê{Ïø√dü+ |üì#˚düTÔ+~
- ø=‘·Ô ô|≥Tºã&ÉTT eT]j·TT f…ø±ïJì Á|üy˚X¯ô|≥º≥+ <ë«sê ø°ø£ eT]j·TT
eP´Vü‰‘·àø£ s¡+>±˝À Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+ $düÔs¡D eT]j·TT |ü{Ïw”ºø£s¡D—
Á|üuÛÑT‘·«s¡+>±ìøÏ dü«j·T+Á|ü‹|ü‹Ô eT]j·TT kÕeTs¡ú´ô|+|ü⁄<ä≈£î #·s¡´T
- Bs¡Èø±*ø£ bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<Ûëq+ <ë«sê ñ‘êŒ<äø£s¡+>∑ n_Ûeè~ΔøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·.
n~ ô|≥Tºã&ÉT eP´Vü‰ìï s¡÷bı+~+#·≥+, ñbÕ~Û ø£Œq≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±qT
Ç#˚Ã~>± ñ+≥T+~
- sêÁcÕº˝À |ü]ÁX¯eT @sêŒ≥T≈£î ø£˙dü Á|üe÷D≤T, ìã+<ÛäqT
s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î ˇø£ C≤rj·T $<Ûëq #·Á{≤ìï s¡÷bı+~+#·≥+, ‘·<ë«sê
sêÁcÕº eT<Ûä´ b˛{°‘√ y˚‘·Hê ‘·–Z+|ü⁄, |üì Á|üe÷D≤T ~>∑C≤s¡≈£î+&Ü #·÷&É≥+
- Ä#·s¡D≤‘·àø£yÓTÆq eT]j·TT ˝≤uÛ≤T Ä]®düTÔqï Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ dü+düú Á|üsTTy˚{°ø£s¡D
eT]j·TT ô|≥Tºã&ÉT ñ|üdü+Vü≤s¡D |üP]Ô>± ì*|æy˚‘·
- ‘·–qìï sêsTTr‘√ ÁX¯eTX¯øÏÔ m≈£îÿe>± ñ+&˚ ∫qï, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ dü+düú≈£î
Áb˛‘ê‡Vü≤+, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷ eT<䛑·T, ‘·–q+‘· u≤´+≈£î s¡TD+

22. 22
- $#·ø£åD≤ s¡Væ≤‘·+>± ~>∑TeT‹ |üqTïqT ‘·–Z+#·≈£î+&Ü <˚oj·T |ü]ÁX¯eT≈£î
s¡ø£åD eT]j·TT $<˚o ø£+ô|˙T kÕ«BÛq+ #˚düTø√≈£î+&Ü dü«<˚o ø£+ô|˙≈£î
s¡ø£åD— düØ«düT eT]j·TT ñ‘·Œ‹Ô dü+düú˝˝À Á|üsTTy˚≥T ô|≥Tºã&ÉT≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤+,
ñ<√´>∑ ø£Œq eT]j·TT |ü]XÀ<Ûäq, n_Ûeè~Δì ã{Ϻ Á|üsTTy˚≥T s¡+>±ìøÏ sêsTTr
ø£Œq
- ∫¢s¡ yêDÏ»´+˝À m|òt&ç◊ ìùw<Ûä+— ˝…’düì‡+>¥ $<Ûëq+ <ë«sê <˚oj·T ø±s=Œπs{Ÿ
]f…Æs¡¢ Áø£eTãB›ø£s¡D
- <=&ç¶<ë]q m|òt&ç◊ Á|üy˚XÊìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚ùd e÷s¡Z<äs¡Ùø£dü÷Á‘ê s¡<äT› eT]j·TT
<˚oj·T |ü]ÁX¯eTqT kÕ«BÛq+ #˚düTø=H˚ e÷s¡Z+ <ë«sê m|òt&ç◊ ìs√<Ûä+—
ñ‘êŒ<äø£ kÕeTs¡Δ´+ ô|+|ü⁄<ä eT]j·TT q÷‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï ‘Ó#˚Ã
e÷sêZ <ë«sê $<˚o ô|≥Tºã&ÉT≈£î nqTeT‹
- |üT |üqTï sêsTTrqT s¡<äT› #˚ùd+<äT≈£î ôdCŸ #·≥º+, ìã+<Ûäq≈£î dües¡D
eT]j·TT uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑+ Áø£eTãB›ø£s¡D— nìï ôdCŸ˝À ø±]àø£ #·{≤ºqT
ø£∫Ñ·+>± neTT »]ù|≥T¢ #·÷&É≥+
- Kì» s¡+>∑+ eT]+‘· düs¡∞ø£s¡D eT]j·TT Á|üsTTy˚{°ø£s¡D ì*|æy˚‘·— dü«+‘·
nedüsê ø√dü+ Á|üsTTy˚≥T s¡+>±ìøÏ πø{≤sTT+∫ ‘·e«≈£î+&Ü ñqï u§>∑TZ>∑qT
kÕ«BÛq+, ø√˝Ÿ Ç+&çj·÷ *$Tf…&é≈£î ‹]– n|üŒ–+‘·— ÇqT|üKì»+ m>∑TeT‘·T
ìùw<Ûä+, u§>∑TZ Ç‘·s¡ KìC≤≈£î sêj·T©º <Ûäs¡ ô|+|ü⁄
- ø√˝Ÿ Ç+&çj·÷ *$Tf…&éqT ˇø£ j·T÷ì≥Ø ø£+ô|˙>± e÷]à |ü]ÁX¯eTT eT]j·TT
U≤‘ê<ës¡¢≈£î u§>∑TZqT düs¡|òüsê #˚ùd @¬ø’ø£ @»˙‡>± e÷s¡Ã≥+
#˚‹ eè‹Ô<ës¡TT, #˚H˚‘· ø±]à≈£îT eT]j·TT kÕ+Á|ü<ëj·T |ü]ÁX¯eTT
dæ|æm+ ~>∑Te yê{Ïø√dü+ |üì#˚düTÔ+~.
- kÕ+Á|ü<ëj·T |ü]ÁX¯eT˝…’q eÁdüÔ, ø±¬sŒ{Ÿ, Vü≤düÔø£fi¯T, ‘√T,#˚H˚‘·, ø=ã“] |”#·T
‘·~‘·s¡ |ü]ÁX¯eTqT s¡øÏådüTÔ+~.
- á s¡+>∑+˝À ô|≥Tºã&ÉTqT ø£+Á{ÀT <Ûäs¡≈£î n+<ä#˚düTÔ+~—&çC…’Hé, kÕ+πø‹ø£
|ü]C≤„q+, HÓ’|ü⁄D≤´ yÓTs¡T>∑T<ä eT]j·TT e÷¬sÿ{Ï+>¥ ‘·~‘·s¡ nedüsê ø√dü+
‘·–q edü‘·TqT $düÔ]+#·≥+ eT]j·TT $düÔs¡D ùdeqT n+~düTÔ+~.
- <äTdæú‹˝À ñqï Vü≤düÔ ø£fi≤ø±s¡TT #˚H˚‘· e+{Ï yê]øÏ yê] s¡TD uÛ≤s¡+,

23. 23
b˛wüø±Vü‰s¡˝Ò$T eT]j·TT Äø£*#êe⁄ qT+∫ s¡øÏå+#˚+<äT≈£î s¡TD≤ s¡<äT›,
JeHêìøÏ uÛÑÁ<ä‘· ø£*ŒdüTÔ+~.
e´ekÕj·T |ü⁄qs¡T<ä›s¡D
e´ekÕj·T dü+øå√uÛ≤ìï m<äTs=ÿH˚ #·s¡´˝À uÛ≤>∑+>± ¬s’‘ê+>±ìøÏ Ä<ëj·÷T
ô|+#˚+<äT≈£î eT]j·TT e´ekÕj·T+ –≥Tºu≤≥T nj˚T´+<äT≈£î dæ|æ◊(m+) ~>∑Te
#·s¡´qT rdüTø√yêì uÛ≤$k˛Ô+~.
- Á>±MTD ù|<ä ø=qT>√T X¯øÏÔì, e´ekÕj·T ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#˚+<äT≈£î Á>±MTD
s¡+>±ìøÏ Á|üuÛÑT‘·« Ks¡TÃqT >∑D˙j·T+>± ô|+#·≥+
- e´ekÕj·T |ü]XÀ<Ûäq eT]j·TT $düÔs¡D ùdeT n+~+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·« dü+düúqT
$düÔ]+#·≥+ eT]j·TT Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ÉTqT ô|+#·≥+
- C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·qT <Óã“rùd n~Ûø£ m>∑TeT‘·TT eT]j·TT ~>∑TeT‘·TqT
ìs√~Û+#˚+<äT≈£î yêDÏ»´ Ä+ø£åqT ‹]– Á|üy˚X¯ô|≥º≥+
- yêDÏ»´ |ü+≥≈£î ø£˙dü <Ûäs¡qT ìs¡ísTT+#˚+<äT≈£î edüTÔ uÀs¡T¶qT
|ü⁄qs¡T<ä›]+#·≥+
- >∑]wüº+>± HêT>∑TXÊ‘·+ e&û¶øÏ e´ekÕj·T s¡+>±ìøÏ #Íø£>± dü+kÕú>∑‘·yÓTÆq
s¡TD≤qT n+~+#·≥+
- Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À $<äT´‘Y düs¡|òüsê≈£î Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ÉTqT ô|+#·≥+
eT]j·TT Á|üsTTy˚{°ø£s¡D ìT|ü⁄<ä— e´ekÕj·÷ìøÏ ìs¡+‘·s¡ $<äT´‘Y düs¡|òüsê,
kÕ>∑T˙{Ï kÂø£sê´ $düÔs¡D
- Á>±MTD eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+ eT]j·TT ø£˙dü edü‘·TT
ø£*Œ+#·≥+
- q÷´Á{Ïj·T+{Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q ms¡Te⁄≈£î dü_‡&ûT Ç#˚à $<Ûëq+ s¡<äT›— $‘·Ôq
_T¢ ñ|üdü+Vü≤s¡D eT]j·TT ¬s’‘ê+>∑ nqT≈£LyÓTÆq $‘·Ôq #·{≤ºìï
s¡÷bı+~+#·≥+
- ø±+Á{≤≈£îº e´ekÕj·÷ìï Á|üuÀ~Û+#˚ e´ekÕj·T e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{° #·{≤ºìï
ñ|üdü+Vü≤]+#·≥+— e´ekÕj·T e÷¬sÿ≥¢˝À ¬s’‘ê+>∑ nqT≈£L dü+düÿs¡DqT
#˚j·T≥+
- ndüe÷q $<˚o yêDÏ»´ ˇ|üŒ+<ëqT $dü]®+#·≥+ eT]j·TT bÕs¡¢yÓT+{Ÿ ‘·ìFøÏ
˝Àã&ç ñ+&˚˝≤ C≤rj·T Ä]úø£ kÕs¡«uÛÖeT‘·« ÁbÕ‹|ü~ø£q nìïs¡ø± yêDÏ»´
dü+ã+<Ûä dü+Á|ü~+|ü⁄T »s¡|ü≥+

24. 24
- ã&Ü yêDÏ»´ dü+düú≈£î nqT≈£L+>± ñ+&˚ y˚T<∏√dü+|ü‹Ô Vü≤≈£îÿ $<Ûëq+˝À
Á|ü‹≈£L e÷s¡TŒT—Je yÓ’$<Ûë´ìï s¡øÏå+#˚ $<Ûä+>± Á|üsTTy˚≥T e´ekÕj·T
|ü]XÀ<Ûäqô|’ >∑{Ϻ>± Áø£eTãB›ø£s¡D #·s¡´T
uÛÑ÷ düeTdü´T
- uÛÑ÷|ü]$T‘· #·{≤ºqT ˙s¡T>±πsà Á|üdüTÔ‘· yÓ’K]ì yÓq≈£îÿ eT[¢+#·≥+—
uÛÑ÷ dü+düÿs¡DqT y˚>∑+>± neTT »]ù|+<äT≈£î y˚>∑e+‘·yÓTÆq eT]j·TT düeTÁ>∑
#·s¡´T rdüTø√e≥+
- ñeTà&ç n&Ée⁄T, >∑&ç¶ uÛÑ÷eTT e+{Ï ñeTà&ç uÛÑ÷eTT ÄÁø£eTDqT ìs√~Û+#·≥+
- nìï Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú uÛÑ÷eTT $Áø£j·T+, øöT, Ç‘·s¡
Á|üjÓ÷»Hê≈£î $ìjÓ÷–+#·≥+ e+{Ï @ Ç‘·s¡ |ü<䛑·T˝À¢ nsTTHê Á|üsTTy˚≥T
s¡+>±ìøÏ Çe«≈£î+&Ü s¡ø£åD
- uÛÑ÷|ü]$T‹øÏ $T+∫ ñqï uÛÑ÷eTTìï+{Ï˙ kÕ«BÛq+ #˚düTø=ì |ü+|æD° #˚j·T≥+
eT]j·TT kÕ>∑T≈£î M˝…’ eè<Ûë>± |ü&çñqï uÛÑ÷eTTqT uÛÑ÷$T˝Òì ù|<ä≈£î
ñ∫‘·+>± n+~+#·≥+,mdtdæ,mdt{Ï≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«≥+, uÛÑ÷$Tô|’
eTVæ≤fi¯≈£î ≈£L&Ü düe÷q Vü≤≈£îÿ ñ+&˚ $<Ûä+>± C≤sTT+{Ÿ |ü{≤º eT+ps¡T
- Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD≤˝Àì nìï ‘·s¡>∑‘·T ù|<ä≈£î Ç+&É¢ düú˝≤T, ô|s¡{Ï
düú˝≤T n+~+#·≥+
- øöT<ës¡¢ qyÓ÷<äT eT]j·TT mø£ÿ&Ó’‘˚ øöT<ës¡¢ qyÓ÷<äT ˝Ò<√ nø£ÿ&É˝≤¢ yê]
Vü≤≈£îÿ≈£î |ü]s¡ø£åD
- ]j·T˝…ùdº{Ÿ ôdŒ≈£î´˝ÒwüHé≈£î uÛÑ÷ ÄÁø£eTD ìs√<Ûä+
- Hê´j·Tã<ä›yÓTÆq |ü]Vü‰s¡+ eT]j·TT bÕs¡<äs¡Ùø£ uÛÑ÷ùdø£s¡D Vü≤≈£îÿ, |ü⁄qsêyêdü
#·≥º+ 2013≈£î dües¡D, uÛÑ÷ ùdø£s¡D≈£î nedüs¡yÓTÆq nìï #·{≤º≈£î Bìì
e]Ô+|ü#˚j·T≥+, Á|üC≤Á|üjÓ÷»q+ n+fÒ @$T{À düŒwüºyÓTÆq ìs¡«#·q+
ìsêΔ]+#·≥+, u≤~Û‘· e´≈£îÔ+<ä]ø° eTT+<äT>± ‘Ó*j·T#˚j·T≥+, yê] düeTà‹ì
rdüTø√e≥+, kÕe÷õø£ Á|üuÛ≤e $X‚¢wüD≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&É≥+ eT]j·TT
|ü⁄qsêyêdü+ e+{Ï $wüj·÷˝À eT+∫ JeHêìï ø£*– ñ+&˚˝≤ #·÷&É≥+
ô|]–q uÛÑ÷ $Te˝À yê{≤ #Ó*¢+#·≥+
ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·eT]j·TTÄø£*˝ÒìuÛ≤s¡‘·+
Äø£* ˝Òì uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ yÓ’|ü⁄>± |üj·Tì+#˚+<äT≈£î dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
~>∑Te n+XÊ‘√ ≈£L&çq ÄVü‰s¡ Vü≤≈£îÿ #·{≤ºìï rdüT≈£î edüTÔ+~.

25. 25
- Á|üdüTÔ‘· øÏå‘· $<ÛëHêìï ‘=–+∫ Ä<ëj·T |üqTï #Ó*¢+#˚ yê]øÏ $TqVü‰ $T–*q
n+<ä]ø° Á|üuÛÑT‘·« |ü+|æD° $<Ûëq+ ñ+&˚ $<Ûä+>± dü+düÿ]+#·ã&çq $<Ûëq
s¡÷|üø£Œq
- ≈£î≥T+u≤ìøÏ ø£˙dü+>± 35 øÏ˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´T ˝Ò<ë e´øÏÔøÏ @&ÉT øÏ˝À
#=|ü⁄Œq @~ m≈£îÿyÓ’‘˚ n~ øÏ˝À ¬s+&ÉT s¡÷bÕj·T e+‘·Tq n+~+#·≥+
- á $wüj·T+˝À #=s¡e rdüTø=H˚ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«≈£î eT<䛑·T Çe«≥+
- ÄVü‰s¡ <ÛëHê´‘√ bÕ≥T bÂs¡|ü+|æD° e´edüú <ë«sê n‘·´edüs¡ edüTÔe⁄˝…’q |ü|ü⁄ŒT,
U≤<ä´‘Ó’˝≤T, |ü+#·<ës¡, øÏs√dæHé ìØí‘· <Ûäs¡≈£î n+~+#·≥+
- ◊dæ&çmdt eT]j·TT eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø± <ë«sê »]π> ÄVü‰s¡ düs¡|òüsê.
e+&çq eT]j·TT b˛wüø±T ñ+&˚ ÄVü‰sêìï y˚&ç>± e&ç¶+#˚ $<Ûä+>± πø{≤sTT+|ü⁄T
ô|+#·&É+, <ëìï ˇø£ #·≥ºã<ä›yÓTÆq Vü≤≈£îÿ>± ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· #·≥º |ü]~Û˝ÀøÏ ‘˚e≥+.
- >∑]“¤D° Ád”Ô≈£î eT]j·TT |æ¢ ‘·T¢≈£î ÄVü‰s¡ eT]j·TT b˛wüø± düs¡|òüsê
Vü≤≈£îÿqT #·≥º+˝À #˚s¡Ã≥+
- edü e∫Ãq ø±]à≈£îT, nHê<ÛäT, $‘·+‘·Te⁄T, $ø£˝≤+>∑T≈£î ñ∫‘· uÛÀ»q+
e+{Ï Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´T
- e÷s¡TeT÷, ø=+&É ÁbÕ+‘ê˝À πswüHé e´edüúqT |ü{Ïwüº |üs¡#·≥+ Ä~yêd”T
Ä ÁbÕ+‘ê˝Àì Ç‘·s¡T≈£î ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e≥+
- uÛ≤s¡‘· ÄVü‰s¡ dü+düúqT $düÔ]+∫ |ü{Ïwüº |ü]#˚+<äT≈£î <˚X¯eT+‘·{≤ Á|ü‘˚´øÏ+∫
ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑T¬s’q ‘·÷s¡TŒ, áXÊq´ ÁbÕ+‘ê˝À Ä<ÛäTìø£ >√<ëeTT ìsêàD≤ìøÏ
ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«≥+, n<Ûë«qï+>± ñqï ì« kÂø£sê´ ø±s¡D+>± ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À
ÄVü‰s¡ <ÛëHê´ eè<ÛëqT n]ø£≥º≥+
- n‹ ‘·≈£îÿe≈£î neTTàø=H˚ |ü]dæú‹ì ìyê]+#˚+<äT≈£î sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê« düVü≤ø±s¡+‘√
nìï sêÁcÕº˝À ùdø£s¡D πø+Á<ë @sêŒ≥T
- ÄVü‰s¡ <ÛëHê´ ã<äTT q>∑<äT ã~©øÏ e´‹πsø£‘·
- Ä<ÛësY‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü dü_‡&û πs≥¢≈£î @&Ü~øÏ |üHÓï+&ÉT m˝Ÿ|æõ dæ*+&És¡¢
düs¡|òüsê
<Ûäs¡ ô|s¡T>∑T<ä ìs√<Ûä+
ô|s¡T>∑T‘·Tqï ì‘ê´edüsê <Ûäs¡qT n<äT|ü⁄ #˚j·T{≤ìøÏ ~>∑Te ù|s=ÿqï
#·s¡´T rdüTø√yêì dæ|æ◊(m+) Á|ü‹bÕ~düTÔqï~
- ô|Á{À*j·T+ ñ‘·Œ‘·TÔ <Ûäs¡ ìj·T+Á‘·D $<Ûëq e´edüúqT ‹]– Á|üy˚X¯ô|≥º≥+

26. 26
- ô|Á{À*j·T+ ñ‘·Œ‘·TÔô|’ πø+Á<ä m¬ø’‡CŸ eT]j·TT ø£düºyéT‡ |üqTï ‘·–Z+|ü⁄
- düVü≤»yêj·TT <Ûäs¡ô|’ ìj·T+Á‘·D eT]j·TT ¬øõ >±´dt uÒdæHé >±´dt <Ûäs¡ ô|+|ü⁄
ñ|üdü+Vü≤s¡D
- bÕs¡¢yÓT+≥Ø kÕº+&ç+>¥ ø£$T{° #˚dæq dæbòÕs¡T‡ y˚Ts¡≈£î e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ
eTT+<ädüTÔ yêDÏ»´+ô|’ ìùw<Ûä+
- n‘·´edüs¡ edüTÔe⁄ nÁø£eT ì«T, u≤¢ø˘e÷¬sÿ{Ï+>¥ô|’ ø£]ƒq #·s¡´T eT]j·TT
Ç+<äTø√dü+ n‘·´edüs¡ edüTÔe⁄ #·≥º+˝Àì n+XÊ |ü{Ïw”ºø£s¡D
- >√<ëeTTT, –&ɶ+>∑T˝À Á|üsTTy˚≥T ì«qT yÓ¢&ç+#˚ ìã+<ÛäqqT
|ü{Ïwüº|üs¡#·≥+
- ô|s¡T>∑T‘·Tqï e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·« |ü+|æD° e´edüúqT
|ü{Ïwüº|üs¡#·≥+ eT]j·TT ì«qT $y˚ø£eTT‘√ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e≥+
- <Ûäs¡T ô|s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄&ÉT ‘·>∑TZ‘·Tqï|ü⁄&ÉT ÄVü‰s¡<ÛëHê´ m>∑TeT‹ô|’ n<äT|ü⁄
- n‘·´edüs¡ Wwü<Ûë <Ûäs¡qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#˚+<äT≈£î #·s¡´T
$<˚XÊ+>∑ $<Ûëq+
~>∑Te n+XÊ‘√ ≈£L&çq $<˚XÊ+>∑ $<Ûëq+ ø√dü+ dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- ãVüQfi¯ <Ûäèe <Û√s¡DTT ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î dü«‘·+Á‘·yÓTÆq, n©q $<˚XÊ+>∑
$<Ûëq+. Á_ø˘‡(_ÄsY◊dæmdt) eT]j·TT Çu≤‡(◊_mdt@) |ü{ÏcÕºìøÏ ø£èwæ.cÕ+ô|òTÆ
düVü≤ø±s¡ dü+düú˝À |üP]Ô düuÛÑT´sê*>± #˚s¡≥+.
- <˚XÊ eT<Ûä´ ñqï $yê<ëqT |ü]wüÿ]+#˚+<äT≈£î ◊sêdü e+{Ï ãVüQeTTK
y˚~ø£qT |ü{Ïwüº|üs¡#·≥+— uÛÑÁ<ä‘êeT+&É* eT]j·TT ◊sêdü e´edüúqT
Á|üC≤kÕ«MT´ø£]+#·≥+
- >∑‘·+˝À *_j·÷ Ç|ü⁄Œ&ÉT #√≥T #˚düT≈£î+≥Tqï dæ]j·÷, ñÁ¬øsTTq¢˝À e÷~]
◊ø£´sê»´dü$T‹ eT]j·TT Hê{À s¡T~›q CÀø±´T eT]j·TT Á|üuÛÑT‘ê«
e÷]Œ&ÉT≈£î e´‹πsø£‘·
- |ü•Ãe÷dæj·÷ eT]j·TT Äπ>ïj·÷dæj·÷‘√ dü+ã+<Ûë |ü{Ïw”ºø£s¡D eT]j·TT
˝≤{ÏHé nyÓT]ø£Hé eT]j·TT ø£Ø_j·THé <˚XÊ‘√ dü+ã+<ÛëqT HÓø=TŒø√e≥+
- n|ü]wüÿè‘·+>± ñqï düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ bÕøÏkÕúHé‘√ #·s¡Ã ø=qkÕ–+|ü⁄—
uÛ≤s¡‘Y`bÕøÏkÕúHé eT<Ûä´ Á|ü» dü+ã+<ÛëqT ô|+bı+~+#·≥+
- ã+>±¢<˚XŸ˝À dü+ã+<ÛëT eT]j·TT ˇ|üŒ+<ëT #˚düTø=H˚+<äT≈£î Á|ü‘˚´ø£

27. 27
Á|üj·T‘êïT. uÛÑ÷ dü]Vü≤<äT› ˇ|üŒ+<ëìøÏ ÄyÓ÷<ä+ eT]j·TT rkÕÔ q~ »˝≤
ˇ|üŒ+<ëìï |ü]wüÿ]+#·Tø√e≥+
- ◊ø£´ Áo+ø£ |ü]~Û˝À ‘·$Tfi¯ uÛ≤wü e÷{≤¢&˚ bÂs¡T dü«j·T+Á|ü‹|ü‹Ô ø√dü+
ñ‘·Ôs¡ eT]j·TT ‘·÷s¡TŒ ÁbÕ+‘ê≈£î n~Ûø±sê ã~© ø√dü+ +ø£ Á|üuÛÑT‘·«+‘√
dü+Á|ü~+|ü⁄T. n+‘·s¡T´<ä›+ ∫e] <äX¯˝À »]–q n‘ê´#êsêô|’ $dü«dü˙j·TyÓTÆq
dü«‘·+Á‘· $#ês¡D ø√dü+ ø£èwæ.
- bÕd”ÔHê <˚XÊìøÏ |üP]Ô eT<䛑·T— ÇÁC≤jÓT˝Ÿ‘√ $T*≥Ø eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘ê
dü+ã+<Ûë s¡<äT›
uÛÑÁ<ä‘ê düeTdü´T
uÛÑÁ<ä‘ê düeTdü´≈£î dü+ã+~Û+∫ dæ|æ◊(m+) ~>∑Te #·s¡´≈£î |üì#˚düTÔ+~.
- uÛ≤s¡‘Y` nyÓT]ø± nDT ˇ|üŒ+<ä+˝À e÷s¡TŒT— $<˚o nDT ]j·÷ø£ºs¡¢ ~>∑TeT‹
ñ+&É<äT— <˚oj·T+>± ñqï j·TTπsìj·T+ eT]j·TT <∏√]j·T+ ì«qT
ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì bÂs¡ nDT$<äT´‘Y s¡+>∑+˝À dü«j·T+ düeTè~Δ.
- ◊ø£´ sê»´dü$T‹ <ë«sê $X¯«yê´|æ‘· nDT ìsêj·TTBÛø£s¡D≈£î ø£èwæ— nDT |üØø£å
e÷s={À]j·T+ô|’ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ nqTeT‹ rdüTø√yê*—<äøÏåD≤dæj·÷˝À nD«ÁdüÔ s¡Væ≤‘·
|ü]dæú‘·TT HÓø=˝ÒŒ+<äT≈£î ø£èwæ— Væ≤+<ä÷ eTVü‰ düeTTÁ<ä+˝Àì nyÓT]ø± ôd’ìø£
πø+Á<ä+ &ç>√>±]‡j·÷ qT+∫ nD≤«j·TT<Ûë ‘=–+|ü⁄≈£î ø£èwæ
- n+‘·]ø£å ìôd’‡ìø°ø£s¡D≈£î nedüs¡yÓTÆq $<ÛëHêø√dü+ |üì#˚j·T≥+
- ôd’ãsY <ë&ÉTT eT]j·TT ì|òü÷ qT+∫ uÛ≤s¡‘· Ç+≥¬sï{Ÿ eT]j·TT f…*ø£eT÷´ìπøwüHé
HÓ{Ÿes¡Tÿ s¡ø£åD≈£î <˚oj·T kÕeTs¡Δ´ ìsêàD+
- nyÓT]ø±‘√ s¡ø£åD #·Á≥ ˇ|üŒ+<ä |ü⁄qs¡T<ä›s¡D »s¡>∑<äT. nyÓT]ø±‘√ $T*≥Ø
düVü≤ø±s¡+ ˇ|üŒ+<ë ‘·<äT|ü] #·s¡´ ì*|æy˚‘·. <äøÏåD≤dæj·÷˝À $<˚o $T*≥Ø
πø+Á<ëT ˝Ò≈£î+&Ü #·÷ùd+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq $<ÛëHêìøÏ ø£èwæ
- bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú #·Á≥ |ü]~Û˝ÀH˚ |üì#˚ùd C≤rj·T uÛÑÁ<ä‘ê
ñ|üø£s¡D≤ düèwæº
- e÷y√sTTdüTº Væ≤+kÕø±+&ÉqT m<äTs=ÿH˚ n+X¯+˝À πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê« eT<Ûä´
düeTq«j·T+ nedüs¡+. Ç<˚ düeTj·T+˝À Á|ü»T m<äTs=ÿ+≥Tqï kÕe÷õø£`Ä]úø£
düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´qT rdüTø√yê*, Á|ü‘˚´øÏ+∫ e÷y√sTTdüTº
düeTdü´ ‘·˝…‹Ôq ÁbÕ+‘ê˝Àì –]»qT düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#ê*. e÷y√sTTdüTº
düeTdü´qT ˇø£ uÛÑÁ<ä‘ê düeTdü´>± #·÷&Ésê<äT.

28. 28
˝ÖøÏø£‘·« |ü]s¡ø£åD ø√dü+
eT‘·+ eT]j·TT sê»ø°j·÷qT $&ÉBùd+<äT≈£î dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
Bìï >∑{Ϻ>± neTT »]ù|+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq nìï #·≥º|üs¡yÓTÆq #·s¡´T
rdüT≈£î+≥T+~. eT‘· Væ≤+kÕø±+&É |ü≥¢ ø£]ƒq+>± e´eVü≤]düTÔ+~. nìï s¡+>±˝À
sê»´+ ˝ÖøÏø£ $TeqT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.n+<äTø√dü+ dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- eT‘· Væ≤+kÕø±+&É≈£î e´‹πsø£+>± düeTÁ>∑ #·{≤ºìï rdüT≈£î edüTÔ+~. ô|ò&És¡˝Ÿ
#·Á{≤ìøÏ uÛÑ+>∑+ ø£>∑≈£î+&Ü eT‘·Væ≤+kÕø±+&É≈£î >∑T¬s’q u≤~Û‘·T≈£î ‘·–q
qwüº|ü]Vü‰s¡+ n+~+#˚+<äT≈£î, ‘·«s¡>± Hê´j·T+ »]π>+<äT≈£î ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- eT‘· Væ≤+düqT Áù|πs|æ+#˚ yês¡T Á|üuÛÑT‘·«+ ˝Ò<ë n~Ûø±s¡+˝À m+‘·{Ï kÕúsTT˝À
ñqïyê¬s’q|üŒ{Ïø° eTs=ø£s¡T bÕŒ&É≈£î+&Ü ñ+&˚ $<Ûä+>± •øÏå+#˚+<äT≈£î
Á|üj·T‹ïdüTÔ+~
- m˝≤+{Ï uÛÑj·T+ eT]j·TT $eø£å ˝Ò≈£î+&Ü yÓTÆHê]{°T >ös¡eÁ|ü<äyÓTÆq eT]j·TT
düe÷q‘·«+>± J$+#˚+<äT≈£î yê] Vü≤≈£îÿqT s¡øÏådüTÔ+~.
- dü÷ÿT bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À eT‘·|üs¡yÓTÆq <äTs¡_Ûe÷q+ eT]j·TT |üø£åbÕ‘·+ #·÷ù|
n+XÊìï+{Ï˙ |üP]Ô>± ‘=–düTÔ+~
- eT‘· $<˚«cÕìï $düÔ]+|ü#˚j·T≥+˝À ìeT>∑ïyÓTÆq dü+düú≈£î e´‹πsø£+>± #·s¡´T
eT]j·TT ‘·–q #·≥º|üs¡yÓTÆq rdüT≈£î+≥T+~ eT]j·TT yÓTÆHê]{°ô|’ <ë&ÉTT
»]ù| yê]ô|’ ‘·–q #·≥º|üs¡yÓTÆq #·s¡´T rdüT≈£î+≥T+~.
ñÁ>∑yê<ëìøÏ e´‹πsø£ #·s¡´T
ñÁ>∑yê<ëìøÏ e´‹πsø£+>± ~>∑Te #·s¡´T rdüTø=H˚+<äT≈£î dæ|æ◊(m+) ø£èwæ
#˚düTÔ+~.
- ì|òü÷ j·T+Á‘ê+>±ìï |ü{Ïwüº |üs¡#·≥+ eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘· eT]j·TT ì|òü÷ $uÛ≤>±
eT<Ûä´ eT]+‘· düeTq«j·T+ ô|+#˚+<äT≈£î Á|üj·T‘·ï+
- ô|ò&És¡˝Ÿ e´edüúqT ñ¢+|òæT+#·≈£î+&Ü C≤rj·T <äsê´|ü⁄Ô dü+düú |üì#˚j·T≥+ eT]j·TT
dü+ã+~Û‘· sêÁwüº+˝À sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+‘√ ø£*dæ |üì#˚ùd $<Ûä+>± #·÷düTÔ+~
- b˛©düT ã>± Ä<ÛäTìø°ø£s¡D
- u…sTT˝Ÿ ˝Ò≈£î+&Ü 180 s√E bÕ≥T ìs¡“+<Ûä+ eT]j·TT düe÷#êsêìï
yÓ¢&ç+#·q+<äT≈£î eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê bÕ≥T C…’T •ø£å e+{Ï ìsê›øÏåD´ n+XÊqT
‘=–+#˚+<äT≈£î #·≥ºe´‹πsø£ #·s¡´ ìs√<Ûä #·{≤ºìøÏ dües¡D

29. 29
»eT÷à`ø±oàsY
»eT÷à`ø±oàsY düeTdü´ $wüj·T+˝À dæ|æ◊(m+) ~>∑Te yÓ’K]ì ø£*– ñ+≥T+~.
- sêC≤´+>∑+˝Àì 370 Ä]ºø£˝Ÿ |ü]~Û˝À <ëì ÁbÕ‹|ü~ø£>± sêÁcÕºìøÏ >∑]wüº dü«j·T+
Á|ü‹|ü‹Ôì ø£*–+#˚ ˇø£ sê»ø°j·T |ü]cÕÿsêìøÏ ø£èwæ #˚düTÔ+~. »eTTà, ø±oàsY,
&ÉUŸ ÁbÕ+‘ê≈£î ÁbÕ+rj·T dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ø£*–+#˚+<äT≈£î ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- ne÷j·T≈£ bÂs¡Tô|’ uÛÑÁ<ä‘ê <äfi≤ <äTÁwüŒes¡ÔqqT n]ø£fÒº+<äT≈£î >∑{Ϻ #·s¡´T
rdüTø√e≥+— bÕÁ{Ïã˝Ÿ πødüT˝À Hê´j·÷ìøÏ »]–q neùV≤fi¯qqT dü]~<˚›+<äT≈£î
Ä πødüT Hê´j·T düMTø£å≈£î ìy˚~+#·≥+
- sêÁwüº Ä]úø±_Ûeè~Δ »]π>≥T¢ #·÷&É≥+, Á|ü‘˚´øÏ+∫ j·TTe‘·≈£î ñ<√´>± ø£Œqô|’
πø+ÁBø£s¡D eT]j·TT <Ûä«+düyÓTÆq eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷ |ü⁄qsYìsêàD+
áXÊq´ ÁbÕ+‘·+
áXÊq´ sêÁcÕº düeTdü´ô|’ dæ|æ◊(m+) ~>∑Te yÓ’K] ø£*– ñ+≥T+~.
- n_Ûeè~ΔøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*‡q <ëì>± áXÊq´ ÁbÕ+‘· Á|üø£≥q— j·TTe‘·≈£î
Á|ü‘˚´ø£ ñbÕ~Û eT]j·TT uÛÖ‹ø£ eTÚ*ø£dü<äTbÕj·÷ n_Ûeè~Δ, dü]Vü≤<äT› ø£+#·
ìsêàD+ ‘·«s¡>± |üP]Ô #˚j·T≥+
- Äs¡e ôw&É÷´T øÏ+<ä bÕHê|üs¡yÓTÆq eT]j·TT Ä]úø£ n~Ûø±sê $düÔs¡D eT]j·TT
s¡ø£åD— $$<Ûä kÕúìø£ ‘Ó>∑, C≤‘·T >∑T]Ô+|ü⁄q≈£î s¡ø£åD
- C≤‹ $eø£å e´‹πsø£ #·{≤ºìï #˚j·T≥+ eT]j·TT <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À
ñqï áXÊq´ sêÁcÕº bÂs¡T≈£î $düÔè‘·yÓTÆq uÛÑÁ<ä‘· ø£*–+#·≥+.
Á|ü» Vü≤≈£îÿT, Jeq uÛÑÁ<ä‘· eT]j·TT kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ø√dü+
ø±]àø£es¡Z+
dæ|æ◊(m+) á ÁøÏ+~yê{Ïø√dü+ ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- ø±]à≈£î≈£î #·≥ºã<ä›yÓTÆq ø£˙dü y˚‘·q+ |ü~y˚ s¡÷bÕj·TT ìs¡ísTT+#·≥+,
ø£˙dü y˚‘·Hêìï $ìjÓ÷>∑<ës¡T <Ûäs¡ dü÷∫ø£≈£î +¬ø ô|≥º≥+, |ü~ùV≤qe
n+‘·sê®rj·T ˝ÒãsY ø±+Á¬>dt dæbòÕs¡T‡T eT]j·TT sê|üºø√dt`Áu…{Ÿ πødüT˝À düTÁ|”+
ø√s¡Tº rs¡TŒ ÁbÕ‹|ü~ø£>± y˚‘·q dües¡D— ø±+ #Ó*¢q <Ûäs¡ dü÷∫ø£qT ‹]–
ì]à+#·≥+

30. 30
- n+‘·sêÁwüº ø±]à≈£î edüô|’ ñqï #·≥º+‘√ düVü‰ nìï ø±]àø£ #·{≤ºqT
|üP]Ô>± >∑{Ϻ>± neTT »s¡|ü≥+— ø±]àø£XÊKqT |ü{Ïwüº|üs¡#·≥+ eT]j·TT yê{Ïì
neTT »s¡bÕ*‡q ø±]àø£/bòÕ´ø£ºØ ‘·ìF dü+düú˝‘√ düVü‰ nìï+{Ïø° ‘·–q e÷qe
X¯øÏÔì eT]j·TT kÂø£sê´qT ø£*Œ+#·≥+, bÕ]ÁXÊ$Tø£ Á{ÏãT´q˝Ÿ‡ eT]j·TT ø±]àø£
ø√s¡Tº˝À Hê´j·TeT÷s¡TÔT eT]j·TT düVü‰j·T dæã“+~ U≤∞ìï+{Ï˙ |üP]Ô
#˚j·T≥+
- ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£î #·{≤ºqT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+ eT]j·TT ø±]à≈£îô|’
bÕs¡¢yÓT+≥Ø kÕº+&ç+>¥ ø£$T{° dæbòÕs¡T‡ neTT, ‘√≥ eT]j·TT edü
ø±]à≈£î≈£î Á|ü‘˚´ø£ uÛÑÁ<ä‘ê #·s¡´T, ˇπø >∑yêø£å+ <ë«sê ø±]à≈£î+<ä]ø°
n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚ $<Ûä+>± ø£]ƒqyÓTÆq bÕ]ÁXÊ$Tø£ eT]j·TT eè‹Ô|üs¡yÓTÆq
eØZø£s¡D uÀs¡Tº #·{≤ºìï s¡<äT› #˚j·T≥+, ‘·–qìï ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄‘√
ndü+|òüT{Ï‘·s¡+>∑ ø±]à≈£î≈£î C≤rj·T ì~Û @sêŒ≥T, <ë]Á<ä´πsK ìã+<Ûäq‘√
ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î&Ü ndü+|òüT{Ï‘·s¡+>∑ ø±]à≈£î+<ä]ø° eè<ë›|ü´ô|q¸Hé, yÓT≥Øï{°‘√
düVü‰ Äs√>∑´, •X¯ódü+s¡ø£åD, Á|üe÷<ä, J$‘· ;e÷ kÂø£sê´ e+{Ï ø£˙dü+
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê ãT›qT ø£*–+#·≥+
- q÷‘·q ô|q¸Hé d”ÿeTT eT]j·TT |æm|òtÄsY&ç@ #·≥º+ s¡<äT›, <ëìkÕúq+˝À ø±]à≈£îT/
ñ<√´>∑T+<ä]ø° _›ì ìs¡«∫+#˚ ô|q¸Hé |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯ô|≥º≥+, <ëìøÏ
j·T»e÷qTT eT]j·TT Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·–qìï ì<ÛäTT düeT≈£Ls¡Ã≥+, ø£˙dü+>±
∫e] y˚‘·q+˝À <Ûäs¡ dü÷∫ø£‘√ ≈£L&ç 50XÊ‘·+ y˚‘·q+ ô|q¸Hé e#˚Ã≥T¢ #·÷&É≥+
- ø±]àø£ dü+|òü÷≈£î s¡Vü≤dü´ u≤´{Ÿ <ë«sê >∑T]Ô+|ü⁄ ìe«≥+ eT]j·TT ø±]àø£
dü+|òü÷ Vü≤≈£îÿ≈£î s¡ø£åD— nìï dü+düú˝À >∑T]Ô+|ü⁄ j·T÷ìj·THé $~Û>±
ñ+&˚≥T¢ #˚j·T≥+, n+‘·sê®rj·T ø±]àø£ dü+düú dü<ädüT‡ #˚dæq 87,98 n+XÊ˝…’q
ø±]àø£ dü+|òü÷ @sêŒ≥T ùd«#·Ã¤, ñeTà&ç uÒs¡kÕsê Vü≤≈£îÿqT ÄyÓ÷~+#·≥+,
Á|üuÛÑT‘·« eT]j·TT Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+ ¬s+&ç+{Ï j·÷»e÷Hê´˝À ø±]à≈£î
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø£*– ñ+&˚+<äT≈£î |ü{ÏwüºyÓTÆq |ü<∏äø±ìï s¡÷bı+~+#·≥+
- ø±+Á{≤≈£îº, ø±Ee˝Ÿ |üì $<ÛëHêìï ìs¡T‘ê‡Vü≤|üs¡#·≥+— ø±+Á{≤≈£îº
˝ÒãsY(Áø£eTãB›ø£s¡D eT]j·TT s¡<äT›) #·{≤ºìï >∑{Ϻ>± neTT »s¡|ü≥+, ˇπø
$<ÛäyÓTÆq |üì #˚ùd ø±+Á{≤≈£îº ø±]à≈£î≈£î |üs¡àHÓ+{Ÿ ø±]à≈£î‘√ düeT+>±
y˚‘·HêT, ø±+Á{≤≈£îº ø±]à≈£î Vü≤≈£îÿ≈£î s¡ø£åD, ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ø±]àø£
dü+|òü÷qT @sêŒ≥T #˚düTø=H˚ Vü≤≈£îÿ, ø±]àø£ dü+|òü÷˝À yê]øÏ |üP]Ô düuÛÑ´‘·«
Vü≤≈£îÿ, j·T÷ìj·THé >∑T]Ô+|ü⁄ mìïø£T, düyÓTà dü+<äs¡“¤+>± z{Ï+>¥ Vü≤≈£îÿ

31. 31
- nìï s¡ø± |üqT˝À eTVæ≤fi≤ ø±]à≈£î≈£î düe÷q Á|ü‹|òü+ e#˚Ã≥T¢ #·÷&É≥+,
Á|üdü÷‹ kÂø£sê´‘√ düVü‰ ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+, Çfi¯¢qT+∫ |üì#˚ùd yê]‘√
düVü‰ ô|q¸Hé, Äs√>∑´;e÷ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê #·s¡´qT e]Ô+|ü #˚j·T≥+, eTVæ≤fi≤
ø±]à≈£îT |üì#˚ùd nìï#√{≤¢ Á¬ø∫ dü<äTbÕj·÷ @sêŒ≥T
- |üì düú˝≤˝À¢ ˝…’+–ø£ y˚~Û+|ü⁄ ìs√<ÛëìøÏ ‘·>∑T #·s¡´T rdüTø√e≥+, |üì düú˝≤˝À¢
˝…’+–ø£ y˚~Û+|ü⁄ ìs√<Ûä #·≥º+ Á|üø±s¡+ kÕúìø£ eT]j·TT |üì düú˝≤ ø£$T{°qT
mìï¬ø’q Á|ü‹ì<ÛäT‘√ @sêŒ≥T. >∑èVü‰T, bı˝≤qT ≈£L&Ü á #·≥º|ü]~Û˝ÀøÏ
‘˚e≥+
- |üT πø+Á<ä, sêÁwüº |ü<∏äø±˝…’q n+>∑Héyê&û es¡ÿsY‡ eT]j·TT düVü‰j·T≈£îT,
ÄXÊes¡ÿs¡T¢, eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q ø±]à≈£îT, bÕsê {°#·s¡T¢,mHédæm˝Ÿ|æ dæã“+~
e+{Ï yê]øÏ n+‘·sê®rj·T ø±]àø£ ø±+Á¬>dt dæbòÕs¡T‡ 45 Á|üø±s¡+ ø±]à≈£îT>±
>∑T]Ô+|ü⁄ ìe«≥+ eT]j·TT yê]øÏ #·≥ºã<ä›yÓTÆq ø£˙dü y˚‘·Hê‘√ düVü‰
Vü‰»¬s’q+<äT≈£î Ç#˚à nyÓqT‡T, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê |ü<∏äø±˝…’q ô|q¸Hé e+{Ï$
eT]j·TT yê]øÏ ø±]àø£ dü+|òü÷ Vü≤≈£îÿT _Û+#˚≥T¢ #·÷&É≥+
¬s’‘ê+>∑+
- e´ekÕj·T+ –≥Tºu≤≥T nj˚T´+<äT≈£î MT>± ¬s’‘·Tô|’ ìj·T$T+∫q C≤rj·T
ø£$TwüHé dæbòÕs¡T‡ #˚dæq ¬s’‘ê+>∑ nqT≈£LyÓTÆq n+XÊ neTT
- nìï |ü+≥≈£î nìï Ks¡TÃT e#˚à $<Ûä+>± dæús¡yÓTÆq eT]j·TT –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡qT
n+~+#˚≥T¢ #·÷&É≥+, ≈£î≥T+u düuÛÑT´ ÁX¯eT‘√ düVü‰ nìï s¡ø± Ks¡TÃô|’
50XÊ‘·+ n<äq+>± e#˚Ã≥T¢>± ø£˙dü eT<䛑·T <Ûäs¡ ô|+|ü⁄<ä
- nìï |ü+≥qT düø±+˝À ùdø£]+#˚+<äT≈£î nìï ÁbÕ+‘ê˝À ùdø£s¡D kÂø£sê´
$düÔs¡D
- <äTdæú‹˝À ñqï ¬s’‘ê+>±ìøÏ düeTÁ>∑yÓTÆq s¡TD uÛ≤s¡+ ‘·–Z+|ü⁄ eT]j·TT dü+kÕú>∑‘·,
Á|üsTTy˚≥T e&û¶yê´bÕs¡TT Ç∫Ãq s¡TD≤ s¡<äT›
- øöT ¬s’‘·TT, bÕ*øÏ #˚ùd yê]‘√ düVü‰ ¬s’‘·T+<ä]ø° |ü+≥T, |üX¯óe⁄
;e÷ |ü<Ûäø£+ e]Ô+|ü⁄, ∫qï, düqïø±s¡T ¬s’‘·T≈£î n<äq|ü⁄ dü_‡&ûT
- düø±+˝À qeTàø£yÓTÆq $<Ûä+>± ¬s’‘·T+<ä]ø° uÛÑ]+#·>∑*–q <Ûäs¡‘√ ñqï‘·,
HêD´yÓTÆq ô|≥Tºã&ÉTT n+~+#˚+<äT≈£î ø£èwæ
- ¬s’‘·T dü+Á|ü<ëj·T $‘·ÔHê Vü≤≈£îÿ |ü]s¡ø£åD eT]j·TT JeyÓ’$<Ûë´ìï ø±bÕ&É≥+
n<˚ $<Ûä+>± nìï $‘·ÔHêqT ¬s+&Ée kÕ] $ìjÓ÷–+#˚ $<Ûä+>± #·÷&É≥+

32. 32
- ìs¡+‘·s¡ »eqs¡T j·÷»e÷q´ |ü<䛑·T‘√ bÕ≥T C≤rj·T uÛÑ÷ |ü⁄qs¡T<ä›s¡D
eT]j·TT |ü⁄q:dü+|üPs¡í+ #˚ùd ø±s¡´Áø£eT+
- πs>± |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ∫qï, düqïø±s¡T ¬s’‘ê+>±ìøÏ ø±]àø£ dü_‡&û e]Ô+|ü⁄
- ˙{Ï $ìjÓ÷>∑+, ô|≥Tºã&ÉT ø=qT>√T, |ü+≥ ì«, ñ‘·Œ‘·TÔ e÷¬sÿ{Ï+>¥,
bÕ&ç n_Ûeè~ΔøÏ düVü≤ø±s¡ dü+düú≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤+ eT]j·TT |ü{Ïw”ºø£s¡D
e´ekÕj·T ø±]à≈£îT
- e´ekÕj·T ø±]à≈£î≈£î s√E≈£î ø£˙dü y˚‘·q+ s¡T.300≈£î ô|+|ü⁄<ä— e´ekÕj·T
ø±]àø£ eTVæ≤fi¯≈£î düe÷qy˚‘·HêT e#˚Ã≥T¢ #·÷&É≥+
- ø£˙dü y˚‘·Hê #·{º+ neTT »s¡bÕ*‡q neTT j·T+Á‘ê+>∑+ Áø£eTãB›ø£s¡D
eT]j·TT |ü{Ïwüº|üs¡#·≥+, #·≥º+ >∑{Ϻ>± neTT »]ù|≥T¢ #·÷&É≥+
- πs>± |ü<∏äø£+˝À |ü]$T‹ e+<äs√E m‹Ôy˚‘·,|üì ø£*Œ+#·ì |üø£å+˝À ø±]à≈£î≈£î
ìs¡T<√´>∑ uÛÑè‹ #Ó*¢+|ü⁄
- e´ekÕj·T ø±]à≈£î≈£î ø£˙dü y˚‘·HêT #Ó*¢+#˚˝≤ $&ç>± düeTÁ>∑yÓTÆq #·≥º+
#˚j·T≥+, ñeTà&ç uÒs¡kÕsê˝≤&˚ Vü≤≈£îÿ, πø+Á<ä ì<ÛäT‘√ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê
|ü<∏äø±˝…’q ô|q¸qT¢, Á|üe÷<ä |ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+|ü⁄
- e´ekÕj·T ø±]à≈£î≈£î ñ∫‘·+>± uÛÑ÷ |ü⁄q:|ü+|æD°— nìï Á>±MTD ≈£î≥T+u≤≈£î
ô|s¡fi¯ó¢ düeT≈£Ls¡Ã≥+, Á>±MTD ø±]à≈£î+<ä]ø° Çfi¯¢ ìsêàD+
- uÛÑ÷ùdø£s¡D eT]j·TT ‘=–+|ü⁄ dü+<äsꓤ˝À |üP]Ô |ü⁄qsêyêdü |ü]Vü‰s¡+
bı+<˚+<äT≈£î Á|üuÛ≤$‘·T˝…’q e´ekÕj·T ø±]à≈£î Vü≤≈£îÿqT >∑T]Ô+#·≥+
- Äs√>±´ìï <Óã“rùd m+&√dü˝≤Œ¤Hé e+{Ï |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT $ìjÓ÷>∑+ô|’ ìùw<Ûä+
eT]j·TT |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT ø±s¡D+>± »ãT“bÕ˝…’q e´ekÕj·T ø±]à≈£î≈£î
ñ∫‘·+>± yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·T+ n+~+#·≥+
- <ä[‘· eT]j·TT Ä~yêd” ø±]à≈£î sêC≤´+>∑ Vü≤≈£îÿ≈£î s¡ø£åD eT]j·TT <ä[‘·,
–]»q ìyêdü ÁbÕ+‘ê n_Ûeè~Δ
- <˚X¯+˝À mø£ÿ&É≈£î edü yÓ[¢Hê yê] s¡ø£åD≈£î @ø£>∑yêø£å+ <ë«sê
$πø+ÁBø£]+#·ã&çq Á‹|üø£å uÀs¡T¶ <ë«sê e´ekÕj·T ø±]à≈£î+<ä]ø° |üP]Ô>±
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· #˚≈£Ls¡Ã≥+
eT‘·‡´ ø±]à≈£îT
- eT‘·‡´ ø±]à≈£î≈£î Á|ü‘˚´ø£ dü+πøåeT uÀs¡T¶ @sêŒ≥T eT]j·TT yê]øÏ >∑T]Ô+|ü⁄

33. 33
ø±s¡T¶ n+<ä#˚‘·, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê |ü<∏äø± e]Ô+|ü⁄
- $<˚o Á{≤s¡¢ô|’ ìùw<Ûä+ eT]j·TT ã&Ü Á{≤s¡¢ <ë«sê $HêX¯ø£s¡yÓTÆq |ü<䛑·T˝À¢
#˚|üT |ü≥º{+ ìùw<Ûä+
- ˙{Ï eqs¡T˝À¢ #˚|üT |üfÒº Vü≤≈£îÿqT >∑T]Ôdü÷Ô eT‘·‡´ ø±]à≈£î eT]j·TT ø√kÕÔ
ÁbÕ+‘ê ìyêdæ‘·TT eT]j·TT #˚|üT |ü{Ϻ J$+#˚ yê] s¡ø£åD≈£î ø√kÕÔ CÀHé
ìj·T+Á‘·D #·≥º+ eT]j·TT 2011 H√{Ï|òæπøwüHé≈£î dües¡D, s¡TD≤ m‹Ôy˚‘·≈£î
|ü<∏äø£+
eTVæ≤fi¯T
- sê»´ düuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q bÕs¡¢yÓT+{Ÿ eT]j·TT sêÁcÕº #·≥ºdüuÛÑ˝À eT÷&√e+‘·T
]»πs«wüq¢ _T¢ ˝Àø˘düuÛÑ˝À ÄyÓ÷<ä+ eT]j·TT neTT≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·
- eTVæ≤fi¯T eT]j·TT |æ¢ô|’ uÛÑj·T+ø£s¡+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+dü ìyês¡D eT]j·TT
n+<äT≈£î u≤<ÛäT´˝…’q yê]ì •øÏå+#˚+<äT≈£î ~>∑Te ù|s=ÿqï yê{Ï‘√ nH˚ø£ #·s¡´T
rdüTø√e≥+
- Á|üdüTÔ‘·+ düe]+#·ã&çq #·≥º+ qT+∫ e<ä* y˚j·Tã&çq es¡à ø£$T{° dæbòÕs¡T‡≈£î
ÄyÓ÷<ä+— *+>∑ düe÷q‘ê«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q n+XÊqT #˚πsÃ+<äT≈£î $<ä´
dæãdt˝À e÷s¡TŒT— ãVæ≤s¡+>∑ düú˝≤˝À¢ eTVæ≤fi¯ s¡ø£åD≈£î #·s¡´T— nX¯≈£îÔ˝…’q
eTVæ≤fi¯T nìï ãVæ≤s¡+>∑ düú˝≤≈£î düTs¡øÏå‘·+>± #˚πs≥T¢ #·÷&É≥+— ôw&É÷´T
≈£î˝≤T eT]j·TT ‘Ó>∑≈£î #Ó+~q eTVæ≤fi¯ô|’ ≈£î|üs¡yÓTÆq H˚sê≈£î •ø£åqT
ô|+#·≥+— πødüTqT ÄX¯´+ #˚dæHê, ˙s¡T>±πsÃ+<äT≈£î #·÷dæHê b˛©düT‘√
düVü‰ @ e´øÏÔøÏ nsTTHê »]e÷Hê $~Û+#·≥+— dü‘·«s¡ Hê´j·T ø√s¡Tº
@sêŒ≥T—n‘ê´#ês¡ u≤~Û‘·T≈£î eT<䛑·T eT]j·TT j·÷dæ&é <ë&ÉT≈£î >∑T¬s’q yê]øÏ
Á|ü‘˚´øÏ+∫ n‘ê´#êsê≈£î >∑T¬s’q |æ¢≈£î |üP]Ô ì<ÛäT‘√ |ü⁄qsêyêdü
ø£Œq|ü<∏äø£+— >∑èVü≤ Væ≤+dü eT]j·TT ˝…’+–ø£ y˚~Û+|ü⁄≈£î e´‹πsø£+>± ñqï
#·{≤º neTT≈£î ‘·–qìï ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄T. *+>∑ ìsêΔs¡D |üØø£åT, Ä&É•X¯ó
ÁuÛÑ÷D Vü≤‘·´ ìs√<Ûäø£ |ædæ|æmHé&ç{Ï #·≥º+ >∑{Ϻ>± neTT eT]j·TT |üì#˚j·Tì
|üs¡´y˚ø£åD ø£$T{°qT |ü⁄qs¡T<ä›]+#·≥+
- ~>∑Te ù|s=ÿqï ø=‘·Ô #·{≤ºT ‘Ó#˚Ã+<äT≈£î ø£èwæ: |üs¡Te⁄ H˚sêT>± |æTdüTÔqï
#·s¡´≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü‘˚´ø£+>± dü«‘·+Á‘·+>± |üì#˚ùd ˇø£ #·≥º+—eTVæ≤fi¯T,
|æ¢qT $Áø£sTT+#·{≤ìøÏ e´‹πsø£+>± ˇø£ #·≥º+— $yêVæ≤‘·T˝…’q yê]øÏ dü+j·TTø£Ô

34. 34
Ädæú Vü≤≈£îÿø√dü+ ˇø£ #·≥º+— eTVæ≤fi¯T eT]j·TT |æ¢≈£î eTH√e]Ô #·{≤ºìï
|ü{Ïwüº |üs¡#·≥+, Á‹|ü⁄s¡ yêeT|üø£å Á|üuÛÑT‘·«+ #˚dæq e÷~] e<ä*y˚j·Tã&çq
eTVæ≤fi¯≈£î kÕj·T+, $‘·+‘·Te⁄‘√ düVü‰ ˇ+≥] eTVæ≤fi¯T, eTVæ≤fi¯˝Ò
≈£î≥T+ãô|<ä›>± ñqï ≈£î≥T+u≤≈£î Á|ü‘˚´ø£ |ü<∏äø£+—dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ëT
eT]j·TT u≤´+øÏ+>¥ dü+düú≈£î dü+ã+<ÛëT ø£*Œ+#·≥+ eT]j·TT dü«j·T+ düVü‰j·T
ãè+<ë˝Àì mdtdæ/mdt{Ï eTVæ≤fi¯≈£î HêT>∑TXÊ‘·+ ø£+fÒ m≈£îÿe e&û¶ edü÷T
#˚j·T≈£î+&Ü dü_‡&ûøÏ Vü‰MT, >∑èVü≤ ø±]à≈£îT eT]j·TT Çfi¯¢qT+∫ |üì#˚ùd ø±]à≈£î
s¡ø£åD≈£î ˇø£ #·≥º+
- eT‘·+ ˝Ò<ë dü+Á|ü<ëj·T+ ù|s¡T‘√ eTVæ≤fi¯T, u≤*≈£î e´‹πsø£+>± »s¡T>∑T‘·Tqï
|ü<䛑·T≈£î e´‹πsø£+>± kÕe÷õø£ dü+düÿs¡D ø√dü+ »]ù| b˛sê{≤qT
Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+, Çfi¯ó¢, ãVæ≤s¡+>∑ düú˝≤˝À¢ eTVæ≤fi¯ô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+kÕ
dü+düÿè‹øÏ e´‹πsø£+
- eTVæ≤fi¯≈£î e´‹πsø£+>± yê]ì nee÷q |ü]#˚, no¢ #·s¡´T, uÛ≤wüqT
$ìjÓ÷–+#·≈£î+&Ü ãVæ≤s¡+>∑+>± #˚ùd Á|üø£≥qT, yê´K´T eTsê´<ä|üPs¡«ø£+>±
ñ+&˚ $<Ûä+>± $$<Ûä s¡+>±˝À mìï¬ø’q Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT≈£î ˇø£ Á|ües¡ÔHê
ìj·Te÷e[ì s¡÷bı+~+∫ bÕ{Ï+#˚≥T¢ #·÷&É≥+
-ã&Ó®{Ÿ˝À Á|üdüTÔ‘·+ ñqï≥T¢ #ÓãT‘·Tqï 30XÊ‘êìøÏ ã<äTT eTVæ≤fi¯≈£î
πø{≤sTT+|ü⁄T 40XÊ‘êìøÏ ô|+#·≥+
u≤T
|æ¢ Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ >∑{Ϻ>± ìã&É≥y˚T >±ø£ dæ|æ◊(m+) yê{Ï kÕ<Ûäq ø√dü+
|üì #˚düTÔ+~. ~>∑Te #·s¡´T neTT »]ù|+<äT≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+≥T+~.
- Äs¡T dü+e‘·‡sê ˝À|ü⁄ |æ¢+<ä]ø° ◊dæ&çmdt |ü<∏äø£+ e]Ô+|ü⁄. ◊dæ&çmdt
Á|üsTTy˚{°ø£s¡D≈£î <ë]rùd nìï #·s¡´qT ñ|üdü+Vü≤]düTÔ+~. n+>∑Héyê&ûT
eT]j·TT dü÷ÿfi¯¢˝À b˛wüø±Vü‰s¡ düs¡|òüsê≈£î ‘·dü] πø{≤sTT+|ü⁄ ô|+|ü⁄<ä
- eT÷&ÉT qT+∫ 18 dü+e‘·‡sê eT<Ûä´ ej·TdüT‡>∑ |æ¢+<ä]ø° e]Ô+#˚ $<Ûä+>±
$<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ $düÔs¡D. nX¯≈£îÔ˝…’q |æ¢+<ä]ø° Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´T.
- nìï s¡ø± u≤ø±]à≈£îqT ìùw~Û+#˚+<äT≈£î >±qT nbÕj·Tø£s¡yÓTÆq eT]j·TT
nbÕj·Tø£s¡eTT ø±ì nqï‘˚&ÜqT u≤ ø±]à≈£î ìùw<Ûä+ eT]j·TT Áø£eTãB›ø£s¡D
#·{≤ºìøÏ dües¡DT eT]j·TT u≤ø±]à≈£î+<ä]ø° |ü⁄qsêyêdü+ n<äq|ü⁄ ì<ÛäT‘√
nìï |ü<∏äø± neTT

35. 35
- Ä~yêd”, <ä[‘·TT eT]j·TT kÕe÷õø£+>± yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T |æ¢≈£î
Ç‘·s¡T≈£î eT<Ûä´ ñqï n+‘·sêìï ‘·–Z+#˚+<äT≈£î Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´ <ë«sê <ä[‘·TT
eT]j·TT –]»q |æ¢≈£î Ä<ÛäTìø£ edü‘·T‘√ ¬sdæ&Óì‡j·T˝Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢eT]j·TT
Vü‰düºfi¯¢ @sêŒ≥T≈£î n<äq|ü⁄ ì<ÛäT πø{≤sTT+|ü⁄— @ kÕúsTT˝À $eø£å #·÷|æHê
ø£]ƒq #·s¡´T
- eTÚ*ø£ ùde˝…’q nqTã+<Ûä b˛wüø±T, {°ø±T, bÕsƒ¡XÊ |üPs¡« nìj·T‘· $<ä´,
Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü Äs√>∑´ |üØø£åT, yÓ+≥H˚ ô|’ ÄdüT|üÁ‘·T≈£î |ü+ù| ùdeT
Á|ü‹ˇø£ÿ]ø° n+<ä#˚‘·
- ‘·|æŒ b˛sTTq |æ¢qT ø£qT>=H˚+<äT≈£î >∑{Ϻ #·s¡´T, yÓ‹πø #·s¡´ dæú‹ì bÂs¡T≈£î
ìy˚~+#˚+<äT≈£î ø£èwæ
- no¢ H˚sê #·≥º+ qT+∫ |æ¢qT s¡øÏå+#˚+<äT≈£î >∑{Ϻ #·s¡´T, #·≥º neTT
- |æ¢ s¡ø£åD ø=s¡≈£î C≤rj·T eT]j·TT sêÁwüº u≤ ø£$Twüq¢≈£î ì<ÛäTT eT]j·TT
n~Ûø±sê ã<ä˝≤sTT+|ü⁄
- M~Û |æ¢≈£î edü‹ ø£Œq eT]j·TT kÕe÷õø£ ùde n+<ä#˚‘·
- u≤ H˚s¡düTú Hê´j·T e´edüú |üP]Ô>± Á|üøå±fi¯q eT]j·TT dü+düÿs¡D≈£î ø£èwæ,
n≥Te+{Ï yê]ì ‹]– düe÷»+˝ÀøÏ rdüTø=ì u≤<Ûä´‘· >∑ bÂs¡TT>± ‘·j·÷s¡T
#˚j·T&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq dü+düúqT @sêŒ≥T#˚dæ y˚>∑e+‘·+ #˚j·T&É+.
j·TTe»qTT
j·TTe»qT ø√dü+ ~>∑Te #·s¡´T rdüTø=H˚+<äT≈£î dæ|æ◊(m+) ø£èwæ #˚düTÔ+~.
- |üì Vü≤≈£îÿqT sêC≤´+>∑ ã<ä›+ #˚j·T≥+
- ñ<√´>∑+ ˝Ò<ë ìs¡T<√´>∑ uÛÑè‹
- πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>± uÛÑØÔô|’ $~Û+∫q ìùw<Ûë m‹Ôy˚‘·. ìØí‘· ø±
e´e~Û #·Á≥+˝À nìï U≤∞ b˛düTº uÛÑØÔ
- j·TTe‘·s¡+ m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü´qT ‘·–q $<Ûä+>± |ü]wüÿ]+#˚+<äT≈£î C≤rj·T
j·TTe»q $<Ûëq+ 2014˝À düeT÷ e÷s¡TŒT
- j·TTe≈£î˝À Áø°&Ü ø±s¡´Áø£e÷qT ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î eT]j·TT •ø£åD≤
kÂø£sê´T @sêŒ≥T #˚ùd+<äT≈£î πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«T ÁbÕjÓ÷õ‘·+ ø±$+#˚
Áø°&Ü dü+düú @sêŒ≥T,

36. 36
ôw&É÷´T≈£î˝≤TeT]j·TT‘·s¡>∑‘·Tdü+πøåeT+
- C≤rj·T, sêÁwüº kÕúsTT˝À yê] »HêuÛ≤≈£î nqT>∑TD+>± Á|üD≤[ø£˝À¢ ôw&É÷´T
≈£î˝≤≈£î ôdŒwü˝Ÿ ø±+bıHÓ+{Ÿ bÕ¢Hé, –]»qT≈£î ñÁ|üD≤[ @sêŒ≥T≈£î πø+Á<ä
#·≥º+ s¡÷|üø£Œq. ôw&É÷´T ≈£î˝≤T eT]j·TT ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·T≈£î Á|üD≤[ø£
neTT˝À H˚s¡T>± _›bı+<ësê ˝Ò<ë nqï |üs¡´y˚ø£åD≈£î kÕº+&ç+>¥ ø£$T{° @sêŒ≥T
- Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À mdtdæ eT]j·TT mdt{Ï≈£î ]»πs«wüqT¢ ø£*Œ+#˚+<äT≈£î πø+Á<ä
#·≥º+ s¡÷|üø£Œq
- $eø£å≈£î ‘ê$#˚à nìï n+XÊqT #·≥º|ü]~Û˝ÀøÏ ‘Ódü÷Ô mdtdæ/mdt{Ïô|’
n‘ê´#êsê ìs√<Ûä #·{≤ºìï eT]+‘· |ü{Ïwüº |üs¡#·≥+
ôw&É÷´T ≈£î˝≤T
≈£î e´edüú s¡<äT›≈£î eT]j·TT nìï s¡ø± ≈£î nD∫y˚‘·ìs¡÷àq≈£î
dæ|æ◊(m+) >∑{Ϻ>± ø£≥Tºã&ç ñ+~. n+<ä]ø° Äs√>∑´ Vü≤≈£îÿ, $<ä´, ñbÕ~Û,
‘·–q Jeq |ü]dæú‘·TT eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘· e+{Ï eTÚ*ø£ e÷qeVü≤≈£îÿ≈£î
dü+ã+~Û+∫ nìï s¡+>±˝À Á|ü‘˚´ø£ #·s¡´qT Á|ü‘˚´øÏ+∫ ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·T
Vü≤≈£îÿ |ü⁄s√>∑‹øÏ n<äq|ü⁄ πø{≤sTT+|ü⁄‘√ düVü‰ ~>∑Te #·s¡´T rdüTø√H˚+<äT≈£î
ø£≥Tºã&ç ñ+~.
- ìØí‘· ø± e´e~Û ìs¡ísTT+∫ Á|ü‘˚´ø£ ]Á≈£L{ŸyÓT+{Ÿ »]|æ ]»s¡T«&ÉT d”≥¢ eT]j·TT
b˛düTº u≤´ø˘˝≤>¥ nìï+{Ï˙ ì+|ü≥+ eT]j·TT Á|üyÓ÷wüq¢≈£î #·s¡´T rdüTø√e≥+—
ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·T j·TTe‘·≈£î eè‹Ô $<ë´ •ø£åD≤ kÂø£sê´qT ø£*Œ+#·≥+—
dü«j·T+ ñbÕ~Û<ë«sê @sêŒ≥T #˚düT≈£îqï ôw&É÷´T ≈£î˝≤ yê] dü+düúìï+{Ïø°
s¡TD kÂø£s¡´+ ø£*Œ+#·≥+ eT]j·TT e÷¬sÿ{Ÿ nqTã+<Ûë n_Ûeè~ΔøÏ kÕj·T|ü&É≥+
- n+≥sêì ‘·q+ bÕ{Ï+#˚ yê]øÏ e´‹πsø£+>±, n‘ê´#êsê≈£î eT]j·TT $eø£å≈£î
bÕŒ&˚ yê]øÏ e´‹πsø£+>± ãyÓTÆq #·s¡´T ø£]ƒq •ø£å
- #˚‘·T‘√ bÕ]X¯ó<Ûä´ |üìì ìyê]+#˚ #·≥º+˝Àì ˝ÀbÕqT düe]+#˚+<äT≈£î
dües¡DT eT]j·TT ìØí‘· ø± e´e~Û˝À n˝≤+{Ï yês¡+<ä]ø° |ü⁄qsêyêdü+
n+<äT≈£î ‘·–q πø{≤sTT+|ü⁄T #˚j·T≥+
- bÕ]X¯ó<Ûä´ ùde˝À ø±+Á{≤≈£îº ø±]à≈£î Áø£eTãB›ø£s¡D
- ôw&É÷´T ≈£î˝≤T ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘ê≈£î nìï ôw&É÷´T ≈£î˝≤ ≈£î≥T+u≤≈£î
Çfi¯¢|ü{≤ºT, Çfi¯ó¢, bÕ]X¯ó<Ûä´+, eT+∫˙s¡T, Äs√>∑´+, $<äT´‘Y ø£HÓø£åqT¢

37. 37
ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ø£èwæ eT]j·TT Ç‘·s¡ ‘·s¡>∑‘·T bÂs¡TT ôw&É÷´T ≈£î˝≤ eT<Ûä´
Á|ü ‘˚´øÏ+∫ Çfi¯ó¢eT]j·TT bÂs¡ ùde eT<Ûä´ ñqï n+‘·sêìï ‘=–+#˚+<äT≈£î
Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥º+
- <ä[‘· Á¬ø’düÔe⁄T eT]j·TT eTTdæ¢+≈£î ]»πs«wüq¢ kÂø£sê´qT $düÔ]+|ü#˚j·T≥+
ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·TT
ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·T dü+πøåeT+ ø√dü+ dæ|æ◊(m+) ~>∑Te #·s¡´T
rdüT≈£î+≥T+~.
- #·≥ºã<ä›yÓTÆq ìØí‘· ø±e´e~Û #·Á≥+˝À nìï Á|üuÛÑT‘·« ùde˝À ñqï mdt{Ï
]»s¡T«&ÉT b˛düTº uÛÑØÔøÏ #·s¡´T— Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À ]»πs«wüq¢ $düÔs¡D
- Ä~yêd” uÛÑ÷$T Vü≤≈£îÿ≈£î s¡ø£åD eT]j·TT #·≥º$s¡T<ä› |ü<䛑·T˝À¢ uÛÑ÷$T ø√˝ÀŒsTTq
–]»qT≈£î uÛÑ÷ |ü⁄qs¡T<äΔs¡D
- ôw&É÷´T ‘·s¡>∑‘·TT eT]j·TT Ç‘·s¡ kÕ+Á|ü<ëj·T n≥M ìyêdüT (n≥M
Vü≤≈£îÿ >∑T]Ô+|ü⁄) #·≥º+ 2006 |üP]Ô>± neTT— 1980e dü+e‘·‡s¡+ >∑&ÉTe⁄>±
ìs¡ísTT+∫ n+‘·≈£î eTT+<äTqï Ç‘·s¡ dü+Á|ü<ëj·T n≥M ìyêdüTqT #˚πsÃ+<äT≈£î
#·≥º dües¡D
- ∫s¡T n≥M ñ‘·Œ‘·TÔ≈£î ø£˙dü eT<䛑·T <Ûäs¡T ìs¡ísTT+#˚+<äT≈£î ˇø£ C≤rj·T
ø£$TwüHé @sêŒ≥T eT]j·TT yê{Ïì ùdø£]+#˚+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq ‘·–qìï Ä]úø£
eqs¡TT ø£*Œ+#·≥+
- –]»qT πø+ÁBø£s¡D m≈£îÿe>± ñqï nìï sêÁcÕºT eT]j·TT <˚X¯+˝Àì õ˝≤¢˝À
nìï u≤¢≈£î≈£î |ü+#êj·Tr #·{≤ºìï(ôw&É÷´T @]j·÷≈£î $düÔs¡D)
$düÔ]+#·≥+— mø£ÿ&Ó’‘˚ n˝≤+{Ï s¡ø£åD ˝Ò<√ nø£ÿ&É nìï sêÁcÕº˝Àì |ü≥ºD
ÁbÕ+‘êT eT]j·TT eTTì‡bÕ*{°≈£L $düÔs¡D
- –]»qT uÛ≤wüT, *|ü⁄≈£î >∑T]Ô+|ü⁄, s¡ø£åD ø£*Œ+#·≥+ eT]j·TT n_Ûeè~Δ
#Ó+<˚≥T¢ #·÷&É≥+. –]»q uÛ≤wü˝…’q _Û*, >√+&û e+{Ï yê{Ïì sêC≤´+>∑+˝Àì
mì$T<äe ôw&É÷´T˝À #˚s¡Ã≥+— dü+ã+~Û‘· sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«‘√ Ä~yêd”
uÛ≤wüqT n~Ûø±s¡ uÛ≤wüT>± >∑T]Ô+|ü#˚j·T≥+
- sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«T >∑T]Ô+∫q –]»qT C≤_‘ê Á|üø±s¡+ ˇø£ sêÁwüº+ qT+∫
eTs=ø£ sêÁcÕºìøÏ edü e∫Ãq q|üŒ{Ïø° yê] –]»q >∑T]Ô+|ü⁄ eT]j·TT Vü≤≈£îÿT
Äj·÷ sêÁcÕº˝À ≈£L&Ü e]Ô+|ü #˚ùd+<äT≈£î Ä{Àe÷{Ïø˘>± C≤_‘ê˝À #˚]Œ+|ü⁄