In het najaar van 2011 heb ik onderzoek gedaan onder mensen met MS. Het onderwerp was betaalde arbeid. Een van de aanbevelingen was het maken van een informatiebrochure over het vinden en behouden van werk. September 2012 is deze brochure uitgekomen.

1. MS en Werk

2. MS en Werk
Inhoud
één
Inleiding 4
twee
Ik wil werken 6
drie
Ik wil aangenomen worden 10
vier
Ik wil een prettige werksfeer 14
vijf
We willen samen het werk mogelijk maken 18
Met aandachtspunten voor werkgevers
zes
Ik wil meer informatie 22
Deze brochure wordt u kosteloos
aangeboden door de MS Vereniging
Nederland

3. MS en Werk
één
Inleiding
Je werkt om geld te verdienen. Maar ook om aan die zij hebben gemaakt. En geven we handige links
de maatschappij deel te nemen, je nuttig te voelen, en adressen waar je terecht kunt voor verdere
onder de mensen te zijn. Werken vergroot je hulp en informatie.
eigenwaarde en je sociaal functioneren. Vaak zijn
mensen zich er niet van bewust hoe belangrijk We hopen dat deze brochure je helpt bij het
werk is. Totdat het niet meer vanzelfsprekend is. beantwoorden van je vragen. En dat hij steun biedt
bij het maken van keuzes. Zodat je je werksituatie
Als je MS hebt is werken vaak niet eenvoudig. kunt aanpassen aan jóuw behoeften en mogelijk-
Hoe zorg je ervoor dat je het werk volhoudt? heden. Want hoewel iedereen de combinatie van
Hoeveel laat je los tegen collega’s als je een schub MS en werk anders ervaart, bestaat er voor bijna
hebt gehad? Wat vertel je over je ziekte tijdens elke situatie een oplossing.
een sollicitatiegesprek? Welke aanpassingen zijn
nodig om het werk vol te houden bij rugklachten?
Hoe vind je een andere baan die beter bij je past?
Het zijn kwesties waarmee veel mensen met MS
worstelen.
Voor deze kwesties bestaan helaas geen eenduidige ‘Ondanks mijn beperkingen kan ik nog
oplossingen. Want voor werken met MS geldt het- steeds werken. Ik wíl ook werken.’
zelfde als voor MS zelf: iedereen ervaart het anders.
Er bestaat geen stappenplan dat werknemers
en werkgevers kunnen volgen. Maar er zijn wel
handvatten en tips die richting kunnen geven.
Die vind je in deze brochure. Daarnaast vertellen
lotgenoten over hun werksituatie en de keuzes
4 5

4. MS en Werk
twee
Ik wil werken
Welk beroep past bij mij? Wat kan ik nog, ondanks
mijn snelle vermoeidheid? Moet ik me omscholen
vanwege mijn oogklachten bij computerwerk?
Of voldoet een aangepaste functie? Wie met dit
soort vragen rondloopt, kan alle hulp gebruiken.
Re-integratieconsulenten zijn hierin gespecialiseerd.
Daarnaast kun je voor advies en een luisterend
oor terecht bij een ervaringsdeskundige. Die weet
als geen ander hoe jij je voelt en wat je doormaakt.
Drie jaar geleden kreeg Esther Kollen MS.
Haar baan als voorlichter wilde ze graag behouden.
Ervaringsdeskundige Loes van Vucht helpt haar de
aanpassingen in haar werk te accepteren.
‘De ervaringsdeskundige begrijpt wat ik
voel en waar ik tegenaan loop.’
Esther : ‘Ik hoef Loes maar weinig uit ken via Skype. Maar Loes is ook op
te leggen. Ze begrijpt wat ik voel en kantoor geweest om met mij en mijn
waar ik tegenaan loop. Niet alleen in werkgever te praten.
‘Ik ben omgeschoold. Dat was een lastig mijn werk, maar ook in het dagelijks Als voorlichter bij de Kamer van
proces. Maar voor mijn gezondheid is het leven. Ze herkent mijn klachten maar Koophandel help ik mensen aan de
een heel goede keuze geweest.’ al te goed en heeft genoeg aan een balie. Ontzettend leuk, maar het
half woord. We voeren veel gesprek- vreet energie. Bovendien kan het heel
6 7

5. MS en Werk
stressvol zijn. Daardoor krijg ik snel Loes: ‘Als MS-patiënt heb ik zelf
last van mijn ogen en van gevoels- ervaren hoe moeilijk het is om werk Praat met mensen met MS
stoornissen. Sinds ik MS heb, werk ik te vinden. Die ervaring gebruik ik
alleen nog maar ’s ochtends achter nu als ervaringsdeskundige bij een Acceptatie van MS is belangrijk om goed op het werk
de balie. ’s Middags zit ik bij de back re-integratiebureau. Vaak hebben te functioneren. Praten met lotgenoten kan daarbij hel-
office, daar is het rustiger. MS-patiënten honderden vragen. pen. Je kunt elkaar steunen, om advies vragen en tips
Die verandering vond ik best moeilijk. En worstelen ze met allerlei gevoe- uitwisselen over werken met MS. Er zijn verschillende
Dankzij de gesprekken met Loes heb lens. Zoals angst en onzekerheid. mogelijkheden om in contact te komen met mensen
ik het kunnen accepteren. Ik zie nu Ik leer hen hoe ze zo positief moge- met MS:
in dat het helemaal niet erg is om een lijk kunnen omgaan met MS. En help
stapje terug te doen. En dat ik vooral hen om hun ziekte een plekje te • Bel de MS-telefoon op 0900 821 21 08
niet teveel hooi op mijn vork moet geven, zodat ze innerlijke rust krijgen. (10 cent per minuut).
nemen als het even wat beter met Dat is vaak heel moeilijk. Werken kan • Bezoek als lid van de MS Vereniging Nederland
me gaat. Het is veel belangrijker dát ervoor zorgen dat mensen niet een lotgenotenbijeenkomst in de regio.
ik kan werken. En dat wil ik zo lang alleen maar gefocust zijn op hun ziek- • Ga naar het forum van www.msweb.nl voor
mogelijk blijven doen.’ te. Het geeft mensen een gevoel van digitaal contact.
eigenwaarde. Daarom zoeken we
naar wat iemand nog wél kan en op
welke manier. Daarnaast praat ik
met iemands werkgever, zodat die
beter begrijpt wat MS precies in- Schakel het Centrum
houdt. Het is ontzettend belangrijk Chronisch Ziek en Werk in
dat werk­ emer en werkgever goed
n
contact met elkaar hebben.’ Dit centrum is een samenwerkingsverband tussen de
patiëntenorganisaties voor mensen met onder meer MS,
reuma en fybromyalgie. Het helpt mensen met een
chronische ziekte bij re-integratie en werkbehoud.
Kijk voor actuele informatie op de website:
www.centrumchronischziekenwerk.nl
8 9

6. MS en Werk
drie
Ik wil aangenomen
worden
Wat vertel ik tijdens een sollicitatiegesprek over
mijn ziekte? Op die vraag bestaat helaas geen
simpel antwoord. Het is aan jou om een afweging
te maken. Weegt de angst voor afwijzing zwaarder
dan de behoefte aan begrip? Heb je je voor­
genomen altijd open te zijn over MS? Of wil je op
het werk juist niet aan je ziekte herinnerd worden? Rechten en plichten
Om je te helpen in de beslissing schetsen we de
wettelijke kaders. Daarnaast vertelt Emma waarom Wat zijn de rechten en plichten van een werk­
ze nog steeds blij is met haar keuze. nemer met een chronische ziekte? Lees hieronder
de belangrijkste vragen en antwoorden. Het is
belangrijk te beseffen dat de wetgeving richting
biedt, maar dat de regels verschillen per persoon
en situatie.
Mag een werkgever vragen naar mijn gezondheid?
Nee, daar mag nooit naar gevraagd worden. Niet tijdens
het sollicitatiegesprek en ook niet erna. De Wet Medische
‘De wil om te werken is groot. Maar nog Keuringen (WMK) verbiedt de werkgever medisch te keuren
groter is de angst om te solliciteren en of te vragen naar iemands gezondheid. Tenzij er voor een
afgewezen te worden.’ functie bijzondere medische geschiktheidseisen gelden, bij-
voorbeeld bij de brandweer of de luchtmacht.
10 11

7. MS en Werk
Ben ik verplicht te vertellen dat ik MS heb? Emma ging solliciteren en besloot niet te vertellen
Een werknemer is niet verplicht iets over zijn gezondheid te dat zij MS heeft. Ze is nog steeds blij met die keuze.
vertellen. Tegelijkertijd heeft een werknemer wél een mede­
delingsplicht voor feiten die van belang zijn voor de toekom- ‘De vijf jaar dat ik gewoon Emma was,
stige werkgever of de beoogde functie. Met andere woorden: vond ik heerlijk.’
als MS je werkprestaties beïnvloedt, móet je openheid geven
over jouw gezondheid. ‘Ik wilde gewoon werken, zonder Nadat ik was aangenomen, besloot ik
het stempel “Emma met MS”. Er was de bedrijfsarts wel over mijn ziekte
Als ik vertel dat ik MS heb, wat zijn dan mijn niet aan me te zien dat er iets mis te vertellen. Hij is immers degene die
rechten? was en ik kon mijn werk prima doen. zich bezighoudt met ziekteverzuim.
Het discriminatieverbod uit de Wet gelijke behandeling op Dat was de reden dat ik niets vertel- En hij heeft geheimhoudingsplicht.
grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ) biedt de tijdens het sollicitatiegesprek. Ik wilde hem voorbereiden op het
bescherming. Deze wet bepaalt dat de werkgever geen Hoewel werkgevers niet zomaar vra- moment dat mijn gezondheid zou
onderscheid mag maken vanwege een handicap of chronische gen mogen stellen over je gezondheid, verslechteren of wanneer ik langere
ziekte. had ik me er voor de zekerheid wel tijd moest herstellen van een Schub.
op voorbereid. Gelukkig maar, want Hij wist weinig van MS, maar heeft
Stel: ik vertel niets, maar na vijf jaar kan ik de vraag kwam inderdaad aan bod. zich er goed in verdiept.
door MS mijn werk niet meer goed uitvoeren. Ik antwoordde dat ik me goed voelde. De eerste vijf jaar heb ik zonder pro­
Mag mijn werkgever mij dan ontslaan? Daar was niets aan gelogen. blemen gewerkt. Ik vergat soms zelfs
Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Het hangt dat ik MS had. Helaas verslechterde
namelijk geheel af van de omstandigheden. Als de kans groot mijn gezondheid. De uitslag van de
is dat MS later tot verzuim leidt, doe je er verstandig aan MRI-scan bevestigde dat de ziekte
dit tijdens de sollicitatie al aan te geven. De werkgever kan Wel of niet vertellen? erger werd. Toen moest ik het mijn
name­ijk een beroep doen op de zogenaamde ‘regels van
l Vraag om advies! leidinggevende wel vertellen. Ik ver-
goede trouw’ om je te ontslaan. Maar die regels mag een telde hem alleen dat de MRI-scan
werkgever niet zomaar aanwenden. Bij twijfel kan juridische De juridische consequenties ver­ uitwees dat ik MS heb. Niet dat ik
hulp uitsluitsel geven. schillen per persoon, functie en het al vijf jaar wist. Mijn functie werd
Meer lezen over de genoemde wetten? Ga naar www.juridisch situatie. Het is daarom raadzaam aangepast. Daardoor heb ik er nog
steunpunt.nl/juridisch-steunpunt/wetten_en_regels/ om vóór een sollicitatiegesprek eens vijf jaar kunnen werken. Nu ben
juridisch advies in te winnen. ik afgekeurd. Maar de vijf jaar dat ik
Je kunt daarvoor kosteloos te- gewoon Emma was, zonder stempel,
recht bij het Juridisch Loket. vond ik heerlijk.’
www.juridischloket.nl
12 13

8. MS en Werk
vier
Ik wil een prettige
werksfeer
Zwijg je tegen collega’s over je ziekte, of niet?
Beïnvloedt de ziekte je werk amper, dan kun je be-
sluiten om niets te vertellen. Je hoeft je zo geen
zorgen te maken dat collega’s je anders behandelen
vanwege de MS. Je bent er niet continu mee bezig,
maar gaat uit van wat je nog wél kunt. Besluit je
het wel te vertellen, dan kan dat een opluchting zijn.
Je hoeft niet meer geheimzinnig te doen na een Paul is leraar op een basisschool. Door zijn ziekte
schub. Je kunt aanpassingen van je werkplek of is zijn energieniveau laag. Zijn collega’s onder­
takenpakket bespreekbaar maken. steunen zoveel mogelijk.
Het is een moeilijke en persoonlijke keuze die kan
afhangen van verschillende factoren. Zoals de ernst ‘Mijn collega’s houden nu veel rekening
van de ziekte, je positie binnen het bedrijf en de met me.’
sfeer op de werkvloer. Dat een besluit niet defini-
tief hoeft te zijn, illustreert het verhaal van Paul. Paul: ‘Bij mijn sollicitatie, vijf jaar en had geen energie voor naschoolse
geleden, heb ik niet verteld dat ik MS activiteiten. Ook meldde ik me steeds
heb. Ik was bang dat ik de baan om vaker ziek.
die reden niet zou krijgen. Ik wilde Toen heb ik het toch verteld aan mijn
‘Collega’s en leidinggevenden snappen de eerst laten zien wat ik waard ben. collega’s. Zij reageerden gelukkig
ziekte niet, weten niet wat die inhoudt en Maar het lukte me steeds minder goed. Omdat sommigen niet precies
hebben vaak geen begrip.’ goed om mijn klachten te verbergen. wisten wat MS is, heb ik informatie-
Ik kreeg taken niet meer op tijd af folders meegenomen.
14 15

9. MS en Werk
Ik heb uitgelegd dat ik niet ziek ben, Hij heeft krediet opgebouwd. De dialoog met collega’s
maar dat mijn energieniveau geduren­ Het team houdt zoveel mogelijk
de de dag sneller daalt dan bij rekening met hem. Je hebt besloten je collega’s over je ziekte te
anderen. Zijn takenpakket is bijvoorbeeld vertellen. Maar hoe pak je dat aan?
Ik vreesde dat mijn collega’s me aangepast en hij heeft minder ver-
voortaan zouden ontzien. Dat ze niets antwoordelijkheden. Onze frustratie Enkele richtlijnen:
meer van me durfden te vragen. is verdwenen. We begrijpen het nu • Bepaal wie je als eerste inlicht: je werkgever, teamleider
Die angst bleek onterecht. Wel hou- als hij iets niet kan opbrengen. of een collega?
den mijn collega’s nu rekening met Ik beschouw Paul nog steeds als een • Hoe wil je dat de informatie zich verspreidt? Vertel je het
me. Ze vragen regelmatig hoe het waardevolle collega. Ondanks zijn zelf aan de rest van je collega’s, of doet de teamleider dat?
gaat en of ze kunnen helpen. Als ze ziekte doet hij in school veel klussen • Bedenk van tevoren wát je wilt vertellen en waarom.
zien dat ik erdoorheen zit, sturen waar anderen niet aan toekomen. Verplaats je zoveel mogelijk in de ander:
ze me naar huis. Helaas is mijn direc- Dat is geweldig.’ • Welke informatie zouden collega’s en leidinggevenden
teur minder begripvol. Hij vindt dat moeten hebben over MS? Wat merken ze aan je, wat zien
ik me door mijn ziekte niet honderd ze en hoe sluit je daarop aan in het gesprek?
procent kan inzetten in de klas. • Welke aspecten van MS leveren knelpunten op voor je
Gelukkig staan mijn collega’s achter werk?
me. Ze hebben mijn directeur erop • Wat kun je? Wat wil je? Wat heb je nodig?
aangesproken. Maar uiteindelijk • Wat zijn jouw grenzen en hoe geef je die aan?
bepaalt hij of ik mijn baan behoud. • Bedenk vooraf welke afspraken je wilt maken.
En niet mijn collega’s.’ Bijvoorbeeld over ziekteverzuim en werkplekaanpassing.
Leg deze na het gesprek vast.
Collega Marian: ‘Paul vond het vaak • Houd ook bij ziekteverzuim je collega’s zoveel mogelijk
zwaar op school. Hij kon niet goed op de hoogte.
tegen drukte. Collega’s mopperden • Begin je te werken op arbeidstherapeutische basis, leg
daar weleens over. Toen hij uiteinde- collega’s dan uit wat dat inhoudt.
lijk vertelde dat hij MS heeft, vielen
de puzzelstukjes in elkaar. “Waarom
heb je het niet eerder verteld?”, was
mijn eerste reactie. Maar ik begrijp
zijn redenatie wel. Inmiddels weten
we wat hij kan, ondanks zijn ziekte.
16 17

10. MS en Werk
vijf
We willen samen
het werk mogelijk
maken
Een aantal jaar na de diagnose komt vaak een om-
slagpunt. Je merkt dat het werk minder goed gaat.
Je hebt minder energie, kunt je niet goed concen-
treren. Een aanpassing in je taken of het aantal uren Wees op je werk altijd open over MS. Dat is het
biedt in veel gevallen verlichting. Maar hoe pak je credo van Jeroen Doeswijk. Zijn werkgever zoekt
dat aan? En wat vraagt het van een werkgever? constant naar oplossingen om Jeroen aan het
Er zijn tal van manieren om er gezamenlijk voor te werk te houden.
zorgen dat werken mogelijk blijft. Daarbij hebben
werknemer én werkgever baat. ‘Sla de deur niet dicht als een werknemer
zegt het niet meer aan te kunnen.’
‘Ik ben altijd open geweest over mijn Ik kreeg een verkoopfunctie met
ziekte. Mijn manager bij IBM regelde meer flexibiliteit. Ik plan mijn eigen
na de diagnose direct een gesprek afspraken in. Daarbij kan ik zelf be-
met de interne ARBO-dienst. palen of ik een klant telefonisch
‘Mijn werkgever houdt veel rekening met Daar hebben we samen bekeken wat spreek of op bezoek ga. Bovendien
mijn MS. Hij kijkt naar mijn beperkingen ik kan en welke taken bij me passen. maakt het niet uit of ik op kantoor
én mijn kwaliteiten.’ Ook toen het lichamelijk slechter of thuis werk. Ondanks die flexibili-
ging, onderzocht IBM de alternatieven. teit gaat het soms mis. Ik werkte een
18 19

11. MS en Werk
tijdje voor een klant in Eindhoven. dat ik geluk heb met mijn werkgever. • Premiekorting – u krijgt korting op de premies van WW
De wekker ging om half zes ’s och- Ik hoor soms van lotgenoten dat ze en arbeidsongeschiktheid.
tends, ik was thuis om half negen op hun werk schandalig worden • Voorzieningen – u krijgt subsidie voor werkplekaanpassingen,
’s avonds. Na tweeënhalve maand behandeld. Ik kan me nog wel voor- aanschaf van hulpmiddelen of een jobcoach.
kreeg ik de rekening gepresenteerd. stellen dat het anders is als je bij
Ik was kapot. Ik vertelde mijn mana- een klein bedrijf werkt. Dan is het Ga voor een volledig overzicht van actuele regelingen en voor-
ger dat ik niet meer dan één uur stukken problematischer als je om waarden naar www.uwv.nl
per dag wilde reizen. Daarop kreeg een aangepaste functie vraagt.
ik een interne klus, zonder reistijd. Of wilt thuiswerken. Maar wie bij
Mijn manager zocht direct een op- een redelijk groot bedrijf problemen Zeven tips voor werkgever en
lossing. En dat is wat alle werkgevers ondervindt, moet één ding beseffen: werknemer
moeten doen. Sla de deur niet dicht Het ligt niet aan jou, maar aan je
als een werknemer zegt het niet werkgever. Het is een kwestie van 1 Zorg dat je beiden goed geïnformeerd bent over MS.
meer aan te kunnen. Ik realiseer me onkunde. Er is altijd iets te regelen Zo voorkom je misverstanden en negatieve voor­
waardoor je wél kunt werken.’ onderstellingen.
2 Breng gezamenlijk in kaart wat je als werknemer nog
wel kunt, en wat niet. Bekijk vervolgens welk taken-
Ondersteuning voor werkgevers pakket daarbij past.
3 Voorkom langdurig ziekteverzuim door alert te zijn
Vrijwel alle werkgevers vinden dat chronisch zieken op signalen. Neem direct initiatief, bijvoorbeeld met
minstens even gemotiveerd zijn als ‘gezonde’ mede­ een aanpassing van de werkplek of vermindering van
werkers. Vaak zelfs gemotiveerder. Uit onderzoek de werkdruk.
blijkt bovendien dat werknemers met een ziekte 4 Lever als werkgever altijd maatwerk. Er bestaat geen
of handicap niet minder productief zijn dan werk- lijst met gewenste aanpassingen voor een werknemer
nemers zonder handicap of beperking. met MS. Iedereen ervaart de ziekte anders.
Er zijn tal van maatregelen voor werkgevers die 5 Wees op de hoogte van wederzijdse rechten en
iemand met MS aannemen: plichten.
6 Benoem MS in het functioneringsgesprek. Neem als
• Proefplaatsing – een periode van maximaal drie maanden werkgever een coachende rol aan. Bedenk gezamenlijk
waarin de beoogde werknemer met behoud van uitkering oplossingen.
aan het werk gaat. 7 Bespreek de mogelijkheid om deskundige hulp
• No-riskpolis – bij ziekteverzuim krijgt u het geld voor het in te schakelen, zoals een arbeidsdeskundige
doorbetaalde loon terug van het UWV. of een bedrijfsarts.
20 21

12. MS en Werk
zes
Ik wil meer
informatie
Behoefte aan juridisch advies, praktische informatie
of een luisterend oor? Daarvoor kun je bij tal van
organisaties terecht.
Uitkering en re-integratie
UWV
Is verantwoordelijk voor werknemersverzekeringen en
Handige links uitkeringen. Ook helpt het bij re-integratie als je werkloos
of arbeidsongeschikt bent.
Ga naar www.msvn.nl/links voor een compleet www.uwv.nl
overzicht van de links in dit hoofdstuk.
UWV WERKbedrijf
Brengt werkzoekenden en werkgevers bij elkaar. Het onder-
steunt bij de re-integratie en het vinden van een nieuwe
baan. Je kunt je inschrijven op www.werk.nl. Vervolgens krijg
je hulp bij het vinden van een baan. Op de site vind je boven­
dien tienduizenden vacatures.
www.werk.nl
22 23

13. MS en Werk
Wet- en regelgeving Wijzer met Welder
Helpt bij vragen rond werk en gezondheid. Je kunt er
De CG-Raad terecht voor onafhankelijke informatie, advies en coaching.
Is het samenwerkingsverband van zo’n 190 patiënten- en Een abonnement kost € 19,50 per jaar.
gehandicaptenorganisaties. Op de website vind je allerlei www.wijzermetwelder.nl
praktische informatie, bijvoorbeeld over wetgeving en het
starten van een eigen onderneming. Reumaforum
www.cg-raad.nl/wij_werken_aan/werk/ Bevat een discussie over werken met reuma. Dit topic kan
ook interessant zijn voor mensen met MS. Op de homepagina
Het Juridisch Loket vindt je een overzicht van diverse onderwerpen, waaronder
Geeft gratis antwoord op juridische vragen. ‘Werk en reuma’.
www.juridischloket.nl www.reumaforum.nl
Rijksoverheid
Biedt een ruime hoeveelheid informatie over werk en loopbaan. Sollicitatietips
www.rijksoverheid.nl/themas/werk-en-loopbaan
Carrièretijger
Het Juridisch Steunpunt Regelrecht Gaat in op de vraag of je je ziekte vertelt of verzwijgt.
Geeft juridisch advies aan leden van patiëntenverenigingen. Je leest er over rechten en plichten en vindt er enkele
Het steunpunt beantwoordt vragen over zorg, vervoer, handige links.
onderwijs, sociale zekerheid, wonen, werk, verzekering of www.carrieretijger.nl/carriere/solliciteren/uitdagingen/vertellen-
belasting. Informatie en advies is gratis. Als je meer hulp verzwijgen
nodig hebt, verdiept een jurist zich in je zaak. Daarvoor betaal
je eenmalig 100 euro. Universiteit Leiden
www.juridischsteunpunt.nl Heeft een informatieve pagina over werken met een handicap
of chronische ziekte. Je vindt er een handig overzicht met
links over functieoriëntatie, wetgeving en sollicitatie.
Contact en coaching www.studenten.leidenuniv.nl/afstuderen-en-arbeidsmarkt/loop
baanmogelijkheden/loopbaan/werkenhandicap.html
MSweb
Biedt mogelijkheden om in contact te komen met lotgenoten,
zoals een forum, vraagbaak en gastenboek.
www.msweb.nl/trefpunt
24 25

14. MS en Werk
Colofon
Dit is een uitgave van MS Vereniging Nederland
Concept en redactie
Schrijf-Schrijf, creatieve concepten en
tekstproducten, Utrecht
Ontwerp
2 ONS, Den Haag
Drukwerk
AltijdDrukwerk, Utrecht
Fotografie
Nationale Beeldbank
(De mensen op de foto’s in deze brochure
hebben geen link met de MS Vereniging)
Bron quotes
Onderzoek MS en werk (MS Vereniging, 2011)
Ervaringsdeskundigheid over MS? Je vindt
September 2012 het bij de MS Vereniging en MSweb.

15. MS Vereniging Nederland
Postbus 30470
2500 GL Den Haag
Telefoon
070 374 77 77
(9.30 - 12.30 uur en 13.00 - 15.00 uur)
E-mail
info@msvn.nl
MS-telefoon
voor een luisterend oor
0900 821 21 08
(€ 0,10 per minuut)
De MS-telefoon is op werkdagen
bereikbaar van 14.00 tot 17.30 uur.
Op dinsdag en woensdag is de
telefoonlijn óók bereikbaar vanaf
10.30 uur.
Kijk ook op de websites van
de MS Vereniging en MSweb:
www.msvereniging.nl
www.msweb.nl