In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 aluminiumcentrum 05 q-hopper VERSLAG 07 hoesch bouwsystemen 09 bda: motordaken NIEUWS 03 productontwikkeling: succesfactoren 06 duitse relieftegels 13 moooi 14 ingenieus vloersysteem 15 tweede tender ifd-bouwen 16 pionierverslag strategie BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. juni 2000 jaargang 11 nr. 57
booosting
,
populierenlandschap. Daarom koos hij voor circa 350 aluminium
kolommen waarop hij het gebouw plaatste en creëerde hij een
'a luminium bos'.
De zo met het landschap verweven architectuur vereiste ook een bijzondere locatie: het gebouw
wordt gebouwd op het groene talud, gedeeltelijk in het water op een zichrlocatie in het moderne
bedrij venpark 'Het Rondeel' te Houten.
De basis van het pand wordt gevormd door een innovatieve aluminium draagconstructie die is
geïntegreerd met de dal(- en gevelconstructie. Industriële productietechnologie resulteert in een
hoogwaardige toelevering op de bouwplaats en een eenvoudige en efficiëntie assemblage op locatie.
De fundering is inmiddels gesrort en de bouwvoorbereidingen zijn in volle gang. De montage
hiervan start in week 16. Donderdag 29 juni aanstaande wordt u in de gelegenheid gesteld een
bezoek te brengen aan de ruwbouw.
L .J

3. r
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
,
16:00 Ontvangst in het gemeentehuis van Houten en Introductie
door de opdrachtgever Paul Bruinsma, directeur Aluminium Centrum
16:05 'De concretisering van een droom' door de architect Micha ik Haas
16:15 Het ontwerpproces van concept tot detaillering:
'Stabiliteit ronder afbreuk' door Frans Soetens, van TNO Bouw
'Uitwerking in hoofdlijnen' door Remco Wiltjervan D3BN Den Haag
'Detaillering in de praktijk, de aluminium knopen' door Gerrit Jacobs, Arin
'Ruimtevakwerken steeds innovatiever' door Mick Eekhout, Octatube
17:15 Bezoek aan de bouwlocatie
18:30 'Installatietechnisch ontwerp op een klein oppervlak'
door Ed Vonk, Huygen Installatie adviseurs
18:40 'Bouwmanagement van innovatieve projecten'
door Rik Schijf, Bouwteam General Contractors
18:50 'Het Rondeel, de trots van Houten'
door Yvonne Lub, architectuurmedewerker Gemeente Houten
19:00 Discussie met hapje/drankje
19:30 Msluiting
In verband met het volle programma, verzoeken wij u op tijd aanwezig te zijn.
U bent van harte welkom! (zie ook Nieuwsbrief56)
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.
a n t W oor d k .3. a r t

4. 1.••.•.•,••• 0 n t wik k e 1 n9 I0
Succesfactoren (2)
In het verlengde van hetgeen vorige keer is besproken nu enkele nieuwe aspecten.
Hieronder een viertal grafi eken die iets vertellen over de kans op succes in relatie tot een aa ntal niet
echt onderling sam enhangende factoren. In alle grafieken is de opbouw per staaf steeds van onder naar
boven: Succes, beëindigd (vorige keer toegelicht) en mislukt.
100%
90%
I
H et kennisniveau van de onderneming. (schaal van laag naar 80% ..
70%
hoog: L, LM, M, MH, H ). H et verband is duidel ijk en 60%
komt (met uitzondering va n de bedrijven met een hoog 50%
40%
kennisnivea u) overee n met de velwachting: Hoe meer 30%
20%
kennis, hoe hoge r de succeskans. Een nadere anal)'se moet
10% [
dit nog bevestigen, maar het vermoeden is dat het hier ook 0%
de grotere bedrij ven betreft, die ook de projecten met de
hoogste risico's adopteren. Dit wordt bevestigd door de 100%
volgende anal)'se. 80%
De omvang van de onderneming. Ondernemingen boven
60%
500 medewerkers lijken minder kans op succes te hebben.
D e mate waarin bij de bedrijven achter de projecten angsten 40%
respectievelijk aarzelingen spelen. Dit soort emoties komen 20%
bij veel projecten wel op zekere hoogte voor (in de anal)'se
0%
in meer dan 90% van de gevallen) , echter in te hoge mate <50 50·500 >5 00
werken ze verlammend. Besluitvaardigheid is, zo blijkt, van
100'/0 3
groOt belang. Echte angsthazen komen moeilijk rot
00%
besluitvorming en blijken nauwelijks succeskans te hebben.
00% 21 29 20
D e mate, waarin de projecrleiding 'zichzelf' is in vergelijking
7
rot een gedrag, waarbij duidelijk spral<e is van een 'rol'. D e 40%
reden om dit te onderzoeken komt voort uit het feit dat het 20%
erg opvalt dat de grotere ondernemingen heel vaal< niet 0% '--
worden bestuurd door het type 'driedelige streepjespalcl<en' Ja aigszins ria lMg1
maar door de 'gewone jongens' . Te vermoeden is hierdoor
dat een natuurlijk leiderschap op vele fronten voordelen
biedt boven een geforceerde, gekunstelde situatie. Eerlijk
duurt het langst (of zo iets). In 30 % van de 104 onder-
zochte projecten was een voldoende objectieve beoo rdeling 50 ~ ...
niet mogelijk. Overduidelijk blijkt inderdaad dat oprecht-
heid, eerlijlclleid, je zelf blijven het veruit wint van het type
'0 %
' rollenspel'.
Volgende keer iets over succes en de wijze van aansturing van projecten.
Jos Lichtenberg, Voorzitter Booosting I Directeur A + Bureau voor bouwproductonrwilcl<eling

5. prijzen
Böht7ingk
wint ideeënprijsvraag Oostersehelde
Architect en bestuurslid Eduard Böhtlingk heeft afgelopen vrijdag 14 apri l uit handen van jLllY-
voorzitter prof.ir. W iek Röling in het Topshuis op Neeltje Jans de eerste prijs onrvangen voor de
'Spotter': het ontwerp van een inzicht- en uitzichtp u11t voor de Oosterschelde. Er waren 50
inzend ingen. Het ontwerp van Böhtlingk gaat uit van het principe dat uitzicht altijd aan inzicht
gekoppeld moet zijn. Ook constructief is dit gehanreerd als ontwerpgegeven: ze houden elkaar
letterlijk in evenwicht. De Spotter bestaat uit een lange trap die op afstand schijnbaar d001 .
.
een 'gat' in het water (of grond) naar de bodem verdwijnt. Dichterbij gekomen ziet de
bezoeker dat hij door het gat onder de waterspiegel kan '
,;
komen en daar door de glazen wanden de ondelwater-
wereld waar kan nemen.
Door het drijvend karal<ter is de Spotter overal in het
Oosterscheldegebied te plaatsen. De eerste prijs bestaat
uit een geldbedrag van f 10.000,- en een mogelijke
vervolgopd racht voor uitwerking van het idee.
NAAM
BEDRIJF
I I
ADRES
POSTCODE X'OONPL>t'rs
o Ko mt op donderdag 29 juni naar het l1Ieuwe Aluminllln Centrum te H outen
van 16.00 tot 19.30 uur mer personen. Booosting
o Komt op donderdag 2 1 september naar Q-Hopper, het mobiele kantoo r, van Postbus 596
15:00 tot 18:00 uur met personen. (locatie wordt mlder bekend gemaakt)
o Wil graag aansluiten op het Internet-netwerk van Booosting (AVA) 2600 AN Delft
(www.OOO.nl /booosting) Dit geldt Alleen voor Aangeslotenen van Booosting.
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o Bestelt het boek 'Booosting in bedrijf (1992) Pl1rticiPl1nten: f 25,00 )
o Bestelt de reader ' 10 jaar Booosting' (199 8) ( Niet-pl1rticipI1I1tCJI: f 39,50
L .J

6. • ,
het mobiele kantoor
De Q hopper is een modern kantoor op wielen. H et
idee voo r de Q-hopper is afkomstig van Ton
Koender;~ eigenaar van het ingen ieursbureau
Q uitec, die sam en m et productontwikkelaar
Gijs Boelaars het product heeft uitgewerkt.
Boelaars en Koenders ontwierpen de Q-Hopper met vier
doelgroepen voor ogen: de media (fotografen, journalisten en dergelijke di e vaak op locatie werken),
overheidsfunctionarissen die regelmatig naar bijvoorbeeld Brussel reizen om daar te werken, technici
(ingenieurs- en ontwerpbureaus, freelancers) en (interim) managers die aan verschillende bedrijven hun
diensten aanbieden. Ton Koenders vertelt u over de technische kant van de Q -Hopper en Gijs
Boelaars zal de productontwikkeling toelichten.
Peter Zoomer; directeur va n Pluto marketing comm unicatie, zal velvolgens enige marketingsaspecten
van de Q-Hopper toel ichten. Als part-time docent aan de HEAO begeleidde hij een student, met een
onderzoek naar de mogelijkheden van de Q-Hoppe r als afstudeeropdracht. Hij begeleidt nu een
volgende student, die onderzoek doet naar de mogel ijkheden van de M ini-Hopper.
VOO R L 0 P I G· PRO G RAM MA
:;; Tot slot zet Eduard Böhtlingk, architect en
15:00 Ontvangst
-'"
<-.
bedenker van 'de Markies' met het thema 'D e
15:15 Ton Venhoeven:
~ 1110bielen rukken op' een aantallTIobielen op een
Technische aspecten Q-Hopper
~ rij en bespreekt hun relatie tot de olngeving en
15:35 Gijs BoeUi.ars:
de nieuwe cybelwereld: 'Onze buitenruimte
Productontwikkeling Q-Hopper
wordt in toenemende mate bevolkt door
15:50 Peter Zoomel':
objecten van mobiele aard. M icrobouwsels, die
Marketingaspecten
het midden houden tussen architectuur en
16:05 Bezoek in shifts aan Q-Hopper
design. Ze functioneren als architectuur en
16:50 Edual'd Böhtlingk:
bezitten de ongebo nd enheid van design-
De mobielen rukken op
producten. Microarchitectu ur of macrodesign)'
17:15 Borrel
(zie ook artikel DIA dec. 1999)
18:00 Einde
L ...I

7. • ,
_~t.m·W,i,('_,-- ___ e_u_s___-,
n_i_ _w
Nieuwe ontwerpmogelijkheden
met Duitse Tegels
De Duitse tegelfabrikanr Ostara Laufen staat van oudsher
bekend om haar reliëf tegels. Deze worden vooral gebruikt in
allerlei situaties waar de kans tot uitglijden tot een minimum
gereduceerd moet worden zoals in zwembaden, slachthuizen,
buiten bij winkelcena-a, waar tegelvloeren door vloeistoffen extra
glad kunnen worden.
Aan Archipelontwerpers werd gevraagd om voorstellen te
ontwikkelen om de vormgeving van de tegels te vernieuwen.
Uitgangspunten van Ostara Laufen waren de volgende: de tegels
moeten te combineren zijn met de bestaande tegels, jaarlijks
mag één kleur veranderd worden, afmetingen blijven de
standaard afmetingen. Er kon slechts één matrijs bijgemaakt
worden. Het nieuwe ontwerp is gebaseerd op het ontwikkelen
van verschillende eenvoudige grondfiguren waarmee men
versch illende patronen kan maken. Deze patronen ontstaan niet
door ldeuren te combineren maar door gebruik te maken van
reliëf waardoor de lichtreflectie verandert. De fi guren in de
tegels ontstaan door een glad oppervlak te combineren met een
geprofi leerd oppelvlak. Archipelontwerpers heeft hielvoor vele
elementen ontworpen. Uiteindelijk is besloten om drie stempels te maken: een geheel geprofileerde
tegèl, een profiel met een rechthoekige preeg en een tegel met een hoekfiguur. Door deze te
co mbineren met het bestaande assortiment ontstaat een grote variëteit. Afhankelijk van de patronen
die men met de tegels maakt is het mogelijk om binnen de standaard afmetingen van de tegels
versch illende 'schalen' in het vloeronnverp te introduceren. Voor de keuze van het reliëf is met behulp
van de computer door Archipelontwerpers het meest optimale profiel ontworpen.
? info
Archipelontwerpers Eric Vreedenburgh
T 070-338 7570
L --------------------------------------------------~

8. • ,
Verslag van de bijeenkomst bij Hoesch Bouwsystemen Nederland in Siegen
(Duitsland) op donderdag 6 september 1999
Nog steeds gebrek aan intimiteit
tussen ontwer~ers en ~rOdlUltCent
Het duurde onverwachts wat langer dan
gepland voordat het gehele busgezelschap
vanaf het nieuwe hoofdkantoor van Hoesch
Nederl and te Veenendaal op de Dui tse
produktie-locatie aankwam, maar het was de
reis gel ukkig waard.
LED
D e opstelling van directeur Leo Dorjee van
Hoesch Bouwsystemen Nederland was bewust
bescheiden en niet-commercieel. Hij wil op die
manier meer ongedwo ngen overleg tussen
ontwerper en producent zien te bereiken. Samen rond een grote tafel van gedachten wisselen, van .<::
u
elkaar leren, met als doel elkaar beter te leren begrijpen. Hij is van mening dat alleen dan de kwaliteit V>
Cl)
o
van de bouwomgeving vergroot kan worden. D at product-ontwikkelingen slechts rot stand kunnen ::c
E
komen als vroegtijdig op elkaar wordt afgestemd. Een positief kritische noot over de uitgangspunten '"
Cl)
ol-'
van Booosting. Bestuur en secretariaat begrepen de boodschap en blijven zich continue beraden over
de toegevoegde waarde van Booosting. Hij heeft gelijk.
Enfin , na een algemene uitleg over het uitgebreide productenpakket* van Hoesch en een evenzo
uitgebreide blik op het productieproces, wordt ons duidelijk dat deze producent veel meer maatwerk
kan maken, dan door ontwerpers vaak wordt aangenomen.
KA S
Wat ontzettend jammer dat de tegen lezing van architect Kas Oosterhuis een beetj e in het water viel.
Kas was voor het merendeel van de toehoorders zijn tijd waarschijnlijk te ver voorui t. N iks is minder
waar. D e bescheiden grensverkenner trachtte zijn bevlogen ideeën een stapje dichter naar de realiteit
te brengen. 'Gebouwen zijn lichamen en voortdurend in beweging'. Hierbij draait alles om 3D-
gebouw-computermodellen en databases. Dat wil zeggen dat productie van dergelijke gebouwen alleen
mogelijk zal zijn met behulp van 3D -modellen. Machines communiceren met machines. Oosterhuis
wil gebouwen maken als architectonische en integrale lichamen. Als een naadloos model. N aadloos
heeft vooral als voordeel dat details hetzelfde kunnen zijn, dat er geen assemblage nodig is en dat
continuïteit van materiaal en vormgeving gewaarborgd is. Hij draait de zaken om en preekt voor een
l-op- l -product: 'Je weet wat je moet maken en stemt daar het productieproces op af. ' Hij maakt een
vergelijking met de productie van unibodies van auto's.
L .J
07

9. Oosterhuis voorspelt dat er een andere relatie zal ontstaan tussen architectuur en gebruiker. Het V)
.~
gebouw van de roekomst zal, met behulp van sensoren, veel meer gaan reageren op de wensen van de
gebruiker. Andere randvoorwaarden waarmee rekening gehouden moet worden zijn de emotionele
beleving van een gebouwen de invloed van de omgeving, het ecologisch beleven.
Prachtige digitale voorbeelden larderen zijn kunstzinnige wensen. Zoals bijvoorbeeld Trans-ports-
2001. Een pand met een rubberen huid op een spaceframe. Te realiseren met computergestuurde
V) V)
+-> mallen. De bouw van dergelijke vervormingen vereist van de architect ook een ander denkproces over +->
'- '-
o o
Cl.
de productie. Er moeten ook rekentechnieken beschikbaar komen om de steeds wisselende krachten Cl.
V) V)
"
ou ook de kunnen realiseren. De variabele curves vereisen andere instelmogelijkheden van het "
ou
'- '-
f- productieproces. De opdrachtgevers van Oosterhuis komen nu voornamelijk uit de hoek van de f-
Q) Q)
"0 (beeldende) kunst. "0
N N
"
Q)
+-> Van een discussie kwam het dus ook niet. Het tijdstip speelde uiteraard een rol, door de ochtend-
"
Q)
"
"
vertraging was het programma immers behoorlijk opgeschoven en ongewijzigd. Het was vooral het .0
onbegrip voor de sculpturale plannen van Oosterhuis die hier parten speelde. Wat suf nou. Wat
jammer ook. Kas fluisterde nog en passent dat er momenteel wel degelijk productiemogelijkheden zijn
met instelbare mallen en dat getordeerde en dubbelgekromde sandwichpanelen wel degelijk te maken
zijn. Het is volgens hem dus niet de techniek die de omwikkelingen tegen houdt, maar veel eerder
een enorme cultuuromslag in het denken over het bouwproces.
Maar wie hoorde dat nog, wie vatte dat nog op, na zo'n lange dag en met zoveel Duits bier binnen
handbereik. Gelukkig krijgt Oosterhuis de binnenkort kans om zijn onverstoorbare overtuiging en
intelligentie creatieve geest te ventileren in het wetenschappelijk onderwijs.
EI ND TIP
Al met al een informatieve dag, die werd af- Voor een nieuw product zie ook nieuwsbrief55,
gesloten met een heerlijke diner-tractatie. Ook al rubriek nieuws over Additiv Decke. Een nieuw
blijkt er nog een groot gat te overbruggen tussen standaard vloersysteem met trapezium-vormige
stalen profi ele n, waarmee over-spanningen
bedenker en maker, wellicht zijn we weer een
(zonder hulp-constructie) van bijna 6 meter
heeeel klein stapje nader tot elkaar gekomen.
mogel ijk zijn. Grote oppervlakten zijn met
Dan is hopelijk ook een beetje voldaan aan de weinig personeel snel uit te voeren. Erop komt
wens van de bescheiden gastheer Leo Dorjee. een beperkte hoeveelheid beton. Het is
To be continued! geschikt voor industriële toepassingen.
Jo/anda Steenhouwer, secretariaat Booosting
L .J

10. • ,
Verslag van de bijeenkomst bij BDA op woensdag 8 december 1999
Over motordaken
en het opdampen
van zonnecellen
Na het welkomstwoord van Els Zijlstra (vice-voorzitter
Booosting) gaf Nico Hendriks een inleiding over het gehele bedrijf.
Bureau Dak-een GevelJadvies
Het oorspronkelijke fiureau I2akAdvies, opgericht in 1976, is uitgegroeid tot een combinatie van twee
ingenieursbureau's met meer dan 45 medewerkers. Het bureau Dakadvies onder leiding van Albert
van den Hout en het bureau Geveladvies onder leiding van Nico Hendriks, tevens hoogleraar aan de
TUE. BDA is verder een kennisinstituut met diverse laboratoria, een opleidingsinstituut met diverse
opleidingen, waaronder een voor rietdekker, en een milieu-instituut, de jongste tak aan de groep.
Diverse medewerkers van BDA zijn tevens docent aan een van de opleidingen. BDA heeft een aantal
producten voortgebracht, zoals het BDA-dak- en het -gevel boekje. Verder worden diverse speciale
laboratoriumapparaten ontwikkeld. Ook wordt medewerking verleend aan het Handboek Daken en
het Handboek Gevels.
A/bert van den Hout vertelde over de ontwikkelingen in de daktechniek. In de range van daken met
een gesloten oppervlakteafdekking is er een opkomende aandacht voor 'zicht' daken en 'leef daken. In
Nederland hebben we 300.000.000 m' plat dak met een jaarlijkse toename van 20.000.000 m' ,
verdeeld over bitmineuze en kunststofbedekkingen. 51 % van het dakdekkerswerk betreft nieuwbouw,
49% betreft renovatie. Van alle bestaande daken is 11 % van mastiek. Hij toont diverse dia's met
voorbeelden van hedendaagse voorbeelden, zowel in bitumen als in PVC, Hypalon en SBS-bitumen
met een koperlayer. Het gebruik van kunststoffen heeft kleur op het dak gebracht. In patroon
aangebracht kan dit reclame en 'corporate identiry' ondersteunen. Door kleurgebruik kunnen daken
en gevels qua uiterlijk beter worden geïntegreerd. Naast PVC wordt ook nog veel het zwarte EPDM-
rubber toegepast, waarvan het zwart steeds zwarter wordt door uittreden van roet. Achtereenvolgens
passeren de revue de 'motorkap' daken, de grasdaken, de tuindaken, de 'park' daken met als fraai
voorbeeld het dak van de Dresdnerbank te Frankfurt en de parkeerdaken. Deze laatste bijvoorbeeld
uit te voeren als kouddakconstructie op een laag EPS-schuim. Parkeerdaken worden steeds groter:
4200 m' is niets bijzonders meer. Spreker houdt een sterk pleidooi voor het uirvoeren van alle
'leef daken en parkeerdaken volgens het omgekeerde principe, dit vanwege de weinige
uirvoeringsrisico' s. Het is van belang om de wandellaag nooit te combineren met de waterdichte laag.
Tuindaken kunnen goed worden uitgevoerd als warmdak met een foamglass-isolatie in bitumen
gekleefd. Hij adviseert om warme daken bij voorkeur te compartimenteren in velden van ca. 200 m' .
L .J

11. r ,
Zonnedakadvi es
Nils van de Po! van het bureau Geveladvies schetst de ontwikkelingen in Nederland van de
toepassingen van fotovolta'ische cellen (PV-cellen) op daken. Toepassing van zonne-energie wordt door
de overheid gestimuleerd. Zij stelt f 33.000.000 ter beschikking voor realisatie van 7 MWp aan het
einde van het jaar 2000. Dit komt neer op de installatie van 3000 zonnedaken. Vervolgens komt de
esthetica van PV-daken aan de orde. De kleuren van PV-cellen worden in het algemeen maar matig
gewaardeerd: de monokristallijne zijn zwart, de multikristallijne blauw. PV-panelen hebben vaak een
wat rommelige uitstraling door o.a. randafWerkingen en dakdoorbrekingen. Voor het goed technisch
functioneren van PV zijn waterdichtheid, windweerstand en inwendige condensatie aandachtspunten
Het is aan te bevelen om de waterdichting niet door de PV-panelen, maar door het onderdak te regelen
en e.e.a. niet te integreren. Met betrekking tot de windweerstand blijkt dat door drukverschillen, bij
plaatsing op afstand, ook lekkage kan optreden. En om inwendige condensatie te voorkomen moet
damptransport altijd mogelijk zijn. Dat kan door toepassing van een dakelement met een
kunststoflaag, waar de PV 'bovenzweeft'. De conclusie voor een betere toepassing van PV is:
a esthetiek verbeteren; minder panelen toe passen op woningen en meer op de talloze meters platte
industriële daken;
(;, afschotverbetering;
ct meer stedenbouwkundige vrijheid permitteren: een afWijking van 450 op een oriëntatie op het
Zuiden naar het Westen of Oosten blijkt slechts 10% energieverlies te geven;
~ goede systeemkeuringen uitvoeren. Er is nog veel onbekend; ook de BDA-testen vergen nadere
aandacht en wetenschappelijke onderbouwing;
G beoordelingsrichdijn hanteren. Komo-attest met productiecertificaat opzetten;
(J de ontwikkeling gaat in de richting van het flexibele amorfe silicium, ondanks de nog steeds
geringere opbrengst (7% tov 15%).
Het blijkt dat BP en/ of Shell deze ontwikkelingen remmen. In 2002 start Akzo Nobel een pilotplant
in Nederland, met als doel een operationele fabriek in 2005, aldus Leonie Stigter van dat bedrijf.
Esther Hebly van Oskomera/Axall vertelt over een Europese ontwikkeling waarbij zij zijn betrokken
voor een geïntegreerde gevel met glasdaken. Deelstudie is: PV in een dakbaan. Optimale oriëntatie
is dan minder belangrijk. Probleem: gelaagd glas is een dure drager. Gezocht wordt nu naar een
methode voor het op dampen van zonnecellen op een drager.
Zonnedakarchitectuur
Ad Lengkeek van Lengkeek architecten geeft een aanvullende lezing over PV. Het bouwen met
zonnepanelen als bouwmateriaal is ambitieus. Vootwaarde is dat het zowel energetisch als
architectonisch een succes is. Hij onderscheidt drie typen PV-architectuur:
o antenne-architectuur. Als PV goedkoper is dan het net, zal iedereen eigen zonnepanelen op het dak
zetten en allemaal op het zuiden richten: een stedenbouwkundig monstrum. Vergelijkbaar met de
individuele TV-antenne's in de jaren '70;
e camouflage-architectuur. De weg van de bescheidenheid: PV wordt opgenomen in bouw-
materialen, bijvoorbeeld de PV-dakpan;
e demonstratie-architectuur. PV-panelen geven een gebouw meetwaarde. De bedoeling is de zonne-
energie populair te maken, te promoten.
Jan van der Woord, secretaris Booosting I Jolanda Steenhouwer, secretariaat Booosting
L .J

12. ,
Activiteiten 2000
donderdag 29 juni Projectbezoek nieuw Aluminium Centrum te Houten (zie pagina 01-02)
donderdag 21 september Projectbezoek Q-Hopper, het mobiele kantoor (zie pagina 05)
18 oktober NOB (Nederlands Omroep Bedrijf), bezoek decorstudio's
23 november Projectbezoek IFD-kantoor, Delftechpark
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen N ederland,
booosting
stichting
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, onrwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwproducten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunr u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd benr in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
telefoon 0152702770 telefax 0152702771 E-mail booosting@ooo.nl
homepage hup:/ /www.OOO.nl/booosting
Contactpersoon: Lucy Mackie
tot en met juni bereikbaar op woensdag van 9.00 tot 1730 uur
Redactie: Jo/4nda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer D esign
Druk: Drukkerij Hans T ruijen
Met dank aan: Paul Bruinsma, Jo/4nda Steenhouwer, Jan van der Woord
Jos Lichtenberg, Harm Boomsma, Eric Vreedenburgh, Arconiko Architecten,
Els Z ijlstra, Eelke Pouwer, Eduard Böhtlingk
Voorzitter Jos Lichtenberg Buro A+
Vice Voorzitter Els Z ijlstra Materia
Secretaris Jan van der Woord TU Delft
Penningmeester Johan Riezebos CVK Kalkzandsteen
Lid Eduard Böhtlingk Architectenbureau Böhtlingk
Lid Harm Boomsma Axys Innovations
Lid NicoNoort Co rus Colours
.J
11

13. • 11 ,
_:"m.~i"n._ parti ci pante n
Nieuwe participanten
RPHS architecten Contact personen : Er ic Scha)man, a r chi tec t / di r ecte ur
Jan de Bruin. pr ojec t le i der
RPHS architecten RPHS archirecren is opgerichr in 1972 en wen mer name gerichr op
Herenstraat 2. Voorburg de sociale woningbouw. In de loop der jaren zijn ook 'urilireirsbouw'
Postbus 610 en 'sredenbouw' (oa. door de onrwikkeling van winkelcenrra en de
2270 AP Voorburg reconsrrucrie van binnensreden) specialisaries geworden. RPHS telt
T 070 - 387 1810 ruim vijftig medewerkers, verdeeld over een viertal vestigingen.
F 070 - 387 7479 Per project werken de ontwerpers nauw san1en met de calculatie-
E archi@rphs . nl afdeling. RPHS acht de dialoog van de architect met de opdracht-
www.rphs . nl gever als zeer belangrijk en ziet dat ook als mogelijkheid om
producwntwikkelingen per project te kunnen realiseren.
Men houdt niet van standaardgebouwen en een 'huid-architectuur'. Liever ontwikkelt men unieke
projecten, waarbij sprake is van een goede samenhang russen architectuur en stedenbouw.
Reden om aan te sluiren bij Booosring is o.a. te participeren in de 'Booosting-kennis'. RPHS is zeer
geïnreresseerd in marerialen en nieuwe ontwikkelingen in marerialen.
A + Bureau voor De Horsten Bouwproducten EGM Architecten
Bouwproduktontwikkeling Hunter Douglas Hubert-Jan Henket Architecten
ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek Krupe Bomatex Maurer Engineering
Aldus bouwinnovatie Limburg Kozijnen Architecture and Media
BlesgraafBureau voor Bouwen 6- milieu Limelight J osé Osorio Lobato
BDA Groep MBI Beton ir Daan Peters
Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau De Meeuw Oirschot RPHS architecten
D3BN Den Haag Octatube Space Structures Jan Timmers
dgmr raadgevende ingenieurs Oskomera Tuns + Horsting Architecten
ing. Karel H. Dekker Plastica Plaat Verburg Hoogendijk Architecten
Façade Consulting 6- Engineering Polyblock Architectenbureau De Voogd
GeNie Consult en Parmers Polynorm Van Waes. Buro voor Architektuur
Goudstikker - de Vries/ACN RC System XX architecten
Hiensch Engineering Reynolds Architectuursystemen Atelier Zeinstra. van der Pol
Kmlitz Adviezen Reynolds Special Products
Leylandi Consultancy {voorheen Van Campen Aluminium} axys innovations
Materia Rockwool Koning Industrial Design
RGD. Directie Ontwerp 6- Techniek Saint-Gobain Glass Neonis Industrial Design
TG.M. SBM Nederland Robin Hood Produkties
H. de Wit Consultancy Somfj Nederland TNO Industrie
Ingenieursbureau Zonneveld Trespa International
Ubbink Nederland Aedes, vereniging van woningcorporaties
Alliance Europe Unicom Nederland Bouwen met Staal
Ballast Nedam IGB, Utrecht Wentzei Centrum Hout
Bik Bouwprodukten Wolvega Panelen ENCI
BRS Staalwerken Zoon/jens Beton St. Aluminium Centrum
Bruynzeel Keukens en Kasten
CD20 Bouwsystemen Archi-Konsult Bou T praktijkvereniging
CVK Kalkzandsteen Archipel Ontwerpers Bouwtechnologie TUD
Corus Colours Architectenbureau Böhtlingk Hogeschool Enschede
H. Van Dam Fabriek van Plaatwerken Het Architecten Consort Hogeschool Brabant
Enitor Arconiko Architecten TU Delft. vakgroep Bouwtechnologie
Hoesch Bouwsystemen Nederland Bullhorst Architecten en Stedenbouwers TU Eindhoven. foculteit Bouwkunde
Holec Laagspanning CEPEZED .J

14. • ,
mOOOi
, mOOO i
,
Als mooi niet meer voldoet om ons uit te drukken, gaan we in de
gebouwde omgeving over naar moooi.
M aar wanneer spreken we nu over moooi) Her woord moooi, spreek uir indir geval als 'mo-(h)ooi',
ontsraat feitelijk vanzelf als we mooi willen zeggen maar ons tijdens het uitspreken ervan verslikken.
Deze reactie ontstaat bij mij bijvoorbeeld als ik me hoog in een zogenaamde ' panorama-lift' bevind,
u weet wel zo'n lift met veel glas rondom en met een wijds uitzicht, die zich langs de buitengevel van
een hoog kantoorgebouw beweegt. Wat een mooi uitzicht, hoor ik mijzelf zeggen, tegelijkertijd bezorgt
die hoogte en al dat glas, mij een lichte huivering, kortom een typisch geval van moooi.
Zo had ik ook bij het aanschouwen van schetsen, van de inmiddels gerealiseerde Erasmusbrug, ook
dat, moooi-gevoel. De berekeningen toonden aan dat een dergelijke geknikte pyloon brug mogelijk was,
en toch, als ik naar de schets van de brug keek, voelde ik de spanning tussen de kille berekeningen
en de uiterlijke suggestie. Moooi, in dit kader, leeft gelukkig niet alleen bij mij maar ook bij anderen
Bij de ingebruikname van het Haagsche stadhuis van Richard Meyer, durfden een aantal
medewerkers de hoge oversteek via de 'loopbruggen' over het indrukwekkende atrium niet te maken.
Met de steeds voortSchrijdende beschikbaarheid van nieuwe materialen en complexe berekenings-
modellen worden in nieuwe generaties gebouwen, niet alleen de grenzen van de techniek maar ook
de grenzen van de menselijke acceptatie opgezocht en verschoven.
Zo bezorgt mij ook het overhellende KPN-gebouw van Renzo Piano , op de Kop van Zuid in
Rotterdam een bepaald moooi-gevoel, maar dit geldt ook voor het effect van de van veel glas vootziene
uitbouw van een door Robert Winkel verbouwd trafo-gebouw in Rotterdam .
De eerste menselijke bouwsels hadden als functies vooral het bieden van veiligheid en bescherming
en het bieden van een stukj e geborgenheid. Intussen hebben gebouwen veel meer functies gekregen
en worden door de voortschrijdende technische mogel ijkheden gebouwen, wat mij betreft, steeds
moooier. Interessant is het om te zien hoe in de loop der tijd dit evenwicht tussen functies, technische
mogelijkheden en menselijke acceptatie, zich heeft verplaatst.
Blijft over de vraag hoe dat in de toekomst zal zijn, gaat deze beweging steeds verder, of krijgen we
wellicht een reactie gericht op meer basale invulling van functies en menselijke behoeften en minder
gericht op het opzoeken van de grenzen van de menselijke acceptatie?
L .J
11

15. _~J.imW,iil'_,- ____n_i_e_u_w_s___--,
. .
Fraai en lngenleus
lIJiWI!..... s y s tee m
Een 1ge eeuws textielpakhuis in Almelo: massief
metselwerk gevel, gietij zeren draagconstructie
met houten balken. U kent dat wel, typerend,
degelijk, mooi, maar verwaarloosd. Arconiko
architecten uit Rotterdam heeft hiervan, in
samenwerking met Aldus bouwinnovatie uit
Utrecht, met veel respect voor de oorspronke-
lijke bouwstijl, een nieuwe woon- en werk-
houten bark 95 x 24<l bestaand ruimte gemaakt.
zwevende dekvSoer me! vloerverwarming
theml!schvorzinkto
staalplaat
20mm ps-Isolatie
1 ge"""
"0.0 belon
vloera~er1dng levering
de<d,>o
Cl Cl. 0 ("
G
......... ~ ...... . . .. _: ::: :::: :::: :::::: :: :: : ::::::::: : ::::::: . .
--f-r--. r variab"'el'-'S"""'O."'63"'O-"m"'_ _ _ _ _ _ _ _ _-l--,;~+__,!<
m
1" variabel 685-725 mm ,r
De nieuwe eigenaars vereisten aparte verdiep ingen voor afZonderlijk gebruik. We focussen in op het
fraaie en ingenieuze vloersysteem. Om te voldoen aan brand- en geluidseisen moest russen de
verdiepingen een betonvloer gemaakt worden. Vanwege de beperkte
verdiepingshoogte, van slechts 2,3 meter, is een vloersysteem
ontwikkeld dat dit hoogteprobleem omzeilt. Een systeem van
gegalvaniseerde plaatstalen bakken met gewelfde bodems is opgehangen
russen de houten balken. Door de buiging in de bodem van de bakken en de
vervormbaarheid van de dunne metaal plaat, past hun breedte zich
automatisch aan de verschillende breedtes russen de vloerbalken aan.
Vervolgens is in de bakken beton gestort.
Techniek en ruimtelijkheid werden op deze wijze niet alleen slim,
maar ook fraai geïntegreerd. D e plafonds nemen eenzelfde uiterlijk
aan als de 1g e eeuwse ttoggewelfconstrucrie in het souterrain. Door
deze werkwijze blijft de oude sfeer voelbaar en zichtbaar.
? info
Arconiko arr'htt,orten. TOl 0 - 412 3181

16. • ,
Tweede tender lOF-bouwen
De tweede tender voor demonstratieprojecten subsidiebedrag over de kosten boven f 500.000
Industrieel, flexibel en demontabel bouwen is in het percentage teruggebracht tot 5%. Voor het
april 2000 gestart. Vernieuwende projecten die indienen van een aanvraag moet een speciaal
een ruime voorbeeldwerking hebben kunnen tot forumlier gebruikt worden. De aanvragen
21 juli a.s. worden ingediend. moeten worden ingediend bij de Stuurgroep
Experimenten Volkshuisvesting te Rotterdam.
Door middel van het programma lOF willen de Na deze tender zal nog eenmaal de mogelijkheid
Ministeries van VROM en EZ bevorderen dat geboden worden om projectvoorstellen in te
gebouwen beter aansluiten op de, vaak snel dienen. Deze laatste aanvraagronden zal pas in
wisselende, eisen en wensen van gebruikers. 2002 plaatsvinden.
Industriële gebouwonderdelen die zodanig zijn
·ontwikkeld dat het gebouw flexibel aangepast en Sluiting indiening WBSO-
zo nodig gedemonteerd kan worden, leveren een aanvragen vervroegd
bijdrage aan consumentgericht en duurzaam De sluitingsdatum voor het indienen van
bouwen. De gebruikers beschikken altijd over WBSO-aanvragen is met een week verkort.
een gebouw dat geheel voldoet aan hun eisen. De Aanvragen die betrekking hebben op projecten
verlenging van de levensduur en mogelijkheden in het tweede halfjaar van 2000 moeten zijn
tot hergebruik van de bouwonderdelen leveren ingediend op 2 juni. Dit is de vrijdag na
de milieuwinst. Hemelvaartsdag. Aanvragen betreffende 2001
moeten zijn ingediend voor 1 december 2000.
De projecten kunnen betrekking hebben op
nieuwbouw, renovatie en herontwikkeling van
zowel woningen als utiliteitsgebouwen. Met
name de aandachtsgebieden waarvoor in de
eerste tender (1999) minder projectvoorstellen
werden ingediend krijgen bij de huidige
beoordeling een pre. Het gaat om projecten die
oplossingen bieden voor de bestaande gebouw-
voorraad, installatietechniek en flexibele ptocessen
om consumentgericht te bouwen.
I
!'
Subsidie-aanvragen kunnen worden ingediend
door opdrachtgevers van bouwwerken (niet de ?
rijksoverheid). De subsidie bedraagt maximaal Voor meer informatie
f 500.000. Het subsidiepercentage is 10% van kunt u contact opnemen
de kosten. Als de projectkosten meer bedragen met Power & Stevers
dan f 500.000 wordt voor de berekening van het 010-4521122
L .J
15

17. Pionierverslag Strategie
Op 24 februari hield Pionier een actorendag in de overnam maakte Van Essen Instruments een groot
Marienhof in Amersfoort; Strategievorming bij de aantal typen gespecialiseerde monitoringinstrumenten.
onderneming. Pionier is een projectgroep van het Veel tijd en kennis in een heleboel typen met weinig
Ministerie van Economische zaken en richt zich afname. Ronteltap gooide alles eruit en richtte zich op
met name op de stimulatie van innovatie binnen de de perfectionering van één instrument; de radio-
industrie en dienstensector. grafische sensorische grondwaterstandmeter, met als
doel die wereldwijd af te zetten. Na verloop van tijd
Syntens, het vroegere innovatiecentrum dat met zijn besteedde hij ook de productie uit zodat zijn bedrijf
nieuwe naam synergie-intens wil uitstralen heeft de zich kon richten op waar ze werkelijk goed in waren;
volgende verklaring van het bestaande gebrek aan kennis.
strategievorming;
• veel partijen, en met name in de bedrijfskunde, Hiervoor hanteerde hij het
hebben er baat bij om het ingewikkeld te maken. zogenaamde diabolomodel;
Strategie is enkel gebaat bij de vertaling ervan naar o technologie; fundamenteel
buiten. Intern kan deze strategie bekend worden onderzoek (universiteit)
gemaakt door het bijvoorbeeld te drukken op de e Toegepast onderzoek (TNO)
placemats in de kantine. Bij de strategievertaling E) engineering bedrijven
gaat het erom de essentie eruit te halen en o markten
communiceerbaar te houden. Op het kruispunt ligt het
• Strategie-doelstelling-implementatie keuzepunt van de ondernemer.
• Uitdaging, stimulans en mogelijkheden kun je Groot probleem hierbij is dat universiteiten niet
alleen overdragen door het voor te doen. direct onderzoeken voor de markt. Zijn axioma's
Stimuleer, wees expliciet; luiden dan ook;
• strategie is overtuiging van visie o Werk van stap naar stap
• concurrentie; onderlinge concurrentie werkt e Begin niet bij fundamenteel onderzoek.
belemmerend; het is beter elkaars kennis te delen.
Van Essen Instruments richt zich nu op de verkoop
Ter illustratie van hoe het kan werden twee bedrijven van sensor technologie en handelt in technologische
gepresenteerd; Texturetex en Van Essen Instruments. concepten.
T exturetex houdt zich bezig met veredeling van Als advies aan adviseurs;
synthetische garens. Hun strategie was; groei en o het moet klikken
continuïteit. Daarbij werd gefocust op scholing, e verplaats je in de situatie
automatisering, procestechniek en interne orga- E) kom met een stappenplan.
nisatie. Volgens Texturetex is strategie; op het juiste
moment in de toekomst kijken. Toch klonk het En voordat de informele borrel kon beginnen had
allemaal wat abstract; segmentering, uitbreiding, Ronteltap zijn eigen definitie; Strategie is de kunst
internationalisering, overnames, schaalvergroting. van het nee zeggen.
Bart Ronteltap van van Essen Instruments klonk een
stuk pragmatischer in zijn uitleg. Toen hij het bedrijf Els Zijlstra