DNT-nin replikasiyası

1. Azərbaycan Tibb universiteti
FƏNN: Biotexnologiya və gen mühəndisliyi
TƏLƏBƏ: 627A – Əliyeva Zeynəbxanım
DNT-NIN REPLIKASIYASI

2. •DNT nədir?
İrsi materialın
saxlanmasında və
nəsilə
verilməsində
daşıyıcıdır.

3. DNT-nin struktur quruluşu
DNT-(dezoksibonuklein
turşusu)birtipli ,sadə
molekullardan təşkil olunmuş
polimerdir.
Kimyəvi tərkibi-Azot əsası (2
purin-A,Q 2 pirimidin- S,T),fosfat
turşusu qalığı və karbohidrat
əsası-dezoksiribozadan təşkil
olunmuşdur.

4. Dezoksiriboza molekuluna
birləşmiş azot əsasları
nukleozidlər
adlanır.Nukleozidlər bir-birilə
fosfat turşusu qalığının köməyilə
qonşu nukleozidlərin karbon
atomu vasitəsilə
birləşirlər.Nukleozidin fosfat
turşusu qalığı ilə birləşməsi
monomer və nukleotid adlanan
DNT makromolekullarını təşkil
edir.

5. Nukleotidlərin nisbətinin şəkil dəyişməsində müəyyən
məhdudlaşmalar mövcuddur. Belə Ki, adeninin (A)
timinə (T) nisbəti, quaninin (Q) sitozinə (S) nisbəti
vahidə olduqca yaxındır, ancaq birinci (A+T) və ikinci
(Q+S) cüt əsasların cəmi miqdar nisbəti olduqca güclü
şəkildə dəyişə bilər. DNT makromolenulu bir–birinə
komplementar olan iki zəncirdən ibarətdir ki, burada
A, yaxud S-in bir zəncirdə olması müvafiq olaraq,
digərində T və Q-nin olmasına səbəb olur. Belə
bərabərliyi nəticəsində Q nisbi miqdarı və ona qoşa
olan S,həmçinin A miqdarda isə T miqdarın bərabərliyi
aydın izah oluna bilir.

6. DNT– nin iki zənciri azotlu birləşmələr arasında
yaranmış hidrogen rabitəsi ilə birləşmişdir. Spiral
burulduqda azot əsasları arasından H rabitəsi qırılır
və DNT-nin iki zənciri bir-birindən aralanır. Hər bir
zəncir üzərində DNT-nin struktur elementlərindən
yeni zəncir sintez olunur. Bu zaman hər bir əsasla
ona komplementar olan əsas elə əlaqələnir ki, hər
iki yeni zəncir valideyn zəncirə komplementar olur.
Beləliklə, bir ikiqat spiral əvəzinə onun iki dəqiq
surəti meydana çıxır. Bu proses DNT-nin
replikasiyası adını almışdır. DNT–nin belə dəqiq
replikasiyası adını almışdır.

8. •DNT-polimeraza yeni DNT zəncirinin sintezidir.
Praymer matris zəncirinə komplementar olan
qısa nukleotid zənciri, RNT praymaza -RNT-nin
qısa nukleotid zənciridir. DNT-nin struktur
elementlərinin hər bir zəncirinə yeni zəncir sintez
olunur. Bu zaman ona komplementar olan əsas
qaynaqlaşdırılır, belə ki, 2 yeni zəncirdən hər biri
valideyn zəncirinə komplementar olacaqdır.
Beləliklə, 1 ikili spiralın əvəzinə onun 2 surəti
meydana çıxır. DNT-nin belə replikasiyası genetik
məlumatın saxlanmasına zəmanət verir

9. Genetik kod
Hər bir gen DNT molekulunun müəyyən sahəsi ilə
təmsil olunur. Gendə olan spesifik informasiya DNT
molekulu zəncirində əsasların ardıcıllığı ilə müəyyən
olunur. DNT informasiyası əlifbanın 4 hərfi vasitəsilə
işarə olunur: adenin (A), quanin (Q), timin (T) və
sitozin (S). mRNT–də timin urasillə (U) əvəz
olunmuşdur. Sintezinə genlər nəzarət edən zülal
fermentlərinin spesifikliyi polipeptid zəncirdə amin
turşularının ardıcıllığı ilə müəyyən olunur. Bu ardıcıllıq
zülalın məkan strukturunu, yəni informasiyanı (ikinci,
üçüncü və dördüncü struktur) təyin edir.

10. Nuklein turşusu dilindən amin turşusu dilinə keçilməsinə
spesifik kod xidmət edir. Hər bir amin turşusu üç qonşu
nukleotid qrupu ilə triplet və ya kodonla müəyyən olunur.
Nuklein turşularında tripletlərin bu və ya digər ardıcıllığı
birmənalıdır və polipeptid zəncirində amin turşularının
ardıcıllığını təyin edir. Tripletdə nukleotidlərin 64 müxtəlif
kombinasiyası ola bilər. Əgər hər bir 20 amin turşusu yalnız
bir tripletdə kodlaşarsa, onda 44 kombinasiya istifadə
olunmamış qalar. Ancaq məlum olmuşdur ki, bir çox amin
turşuları iki və daha çox müxtəlif tripletlə kodlaşır. Bəzi
tripletlər xüsusi məna kəsb edir,onlar polipeptid zəncirin
"başlanğıc" və "son"unu bildirir.

12. DNT transkripsiyası
•DNT
Transkripsiya
Əks
Transkripsiya
M-RNT
translyasiya
Zülal

13. DNT irsi informasiyanın daşıyıcısı olsa da, polipeptidin sintezi
zamanı matriks rolunu daşımır. Zülalların biosintezi ribosomlarda
gedir və bunlar DNT ilə əlaqəli olmur. DNT–də qeyd olunmuş
informasiyanın zülal sintezi yerinə verilməsini matriks və ya
informasiya ribonuklein turşusu (m-RNT) həyata keçirir. RNT
polimer olub, DNT-dən dezoksiribozanın riboza ilə, timinin (T) isə
urasillə (U) əvəz edilməsi ilə fərqlənir. Quruluşuna görə birzəncirli
DNT–ni xatırladır. Matriks RNT DNT–nin hər hansı bir zəncirində
sintez olunur və bunun mexanizmi DNT-nin replikasiya
mexanizminə bənzəyir. Nukleotid əsasınm ardıcıllığına görə bunun
zənciri DNT zəncirinə komplementardır. Beləliklə, mRNT-nin
sintezində DNT-nin nukleotid ardıcıllığının surəti çıxarılır. Bu proses
transkripsiya adlanır və bu translyasiyamn əksi kimi qeyd olunur

14. Translyasiya
Amin turşuları mRNT tripletləri tərəfindən müəyyən olunmuş qaydada
polipeptid zənciri ilə birləşirlər. Bu prosesdə mRNT nəqliyyat RNT–si
(n-RNT), bir sıra fermentlər, ATF və digər faktorlar iştirak edir. Amin
turşularının aktivləşməsi və onun müvafiq n-RNT ilə birləşməsi spesifiıc
fermentaaminoasil RNTsintetaza ilə həyata keçirilir və bu da bir
tərəfdən amin turşusunu, digər tərəfdən isə müvafiq n-RNT-ni tanıyır.
20 müxtəlif sintetaza mövcuddur. Ribosomlar mRNT boyunca yerini
dəyişir və beləliklə, növbəti amin turşusunun yaranması və polipeptid
zəncirinin formalaşması baş verir. Eyni vaxtda polipeptid zəncirinin
burulması və kələf forması alması müşahidə edilir, bu isə öz növbəsində
amin turşularının ardıcıllığı və onların yan zəncirinin təbiəti ilə
müəyyən olunur.

16. m-RNT-yə adətən, bir neçə ribosom birləşir və onun
həmin matriksdə eynı vaxtda bir neçə polipeptid
zənciri sintez olunur. Bir m-RNT-nin ribosomla belə
kompleksi polisom adlanır . Ribosomdan polipeptid
zəncirinin ayrılması prosesi m–RNT–nin ucunda
olan kodondan asılıdır. Beləliklə, DNT–nin nukleotid
ardıcıllığı spesifik zülalın strukturunu müəyyən
edən gen kodlaşmış “təlimatla” özunu göstərir.
Genetik materialı DNT olan bütün oqanizmlərdə
informasiya məhz bu yolla ötürülür.

17. POLISOM

18. Viruslarda informasiyanın ötürülməsi
Virusun RNT genomu=>virus zülallarının
transkripsiyası
• Virusun RNT genomu=>M-RNT-nin
transkripsiyası =>Virus zülallarının
translyasiyası
+RNT tərkibli viruslar -RNT tərkibli viruslar

19. Virusun RNT genomu => komplementar DNT =>
transkripsiya => mRNT translyasiyası => virus zülalları