Ashtanga Hridaya Sutrasthana chapter - 4 ROGANUTPADANIYA - रोगानुत्पादनीय

2. https://ahsutrasthana.blogspot.com

3. Chapter - 4
ROGANUTPADANIYA -
रोगानुत्पादनीय
roga = disease
anutpadaniya = prevention of origin

4. ADHARANIYAVEGA / अधारणीयवेग –
URGES NOTTO BE SUPPRESSED BY FORCE
– वेगान्न धारयेत्वातववण्मुत्रक्षवतृट्क्क्षुधाम्
ननद्राकासश्रम श्वासजृम्भाश्रुच्छर्द्ददरेतसाम्
1. वात - अधो वात / flatus
2. ववण् - feces
3. मूत्र urine
4. क्षवथु - sneezing
5. तृट्क् - thirst
6. क्षुधा - hunger
7. ननद्रा - sleep
8. कास - cough
9. श्रम श्वास - breathing on exertion
10. जृम्भा - yawning
11. अश्रु -tears
12. छर्द्दद - vomiting
13. रेतस् - semen

5. अधोवातरोध / SUPPRESSIONOF FLATUS
• अधोवातस्य रोधेन गुल्मोदावत् रुक्कक्कलमााः
वातमूत्रशक्रु त्सङ्गदृष्टट्क्यग्ननवधह्रुर्दगदााः
causes
1. गुल्म - abdominal tumor
2. उदावत् - bloating / abdominal distension
3. रुक् - pain in the abdomen
4. क्कलमा - exhaustion even without excretion
5. वातमूत्रशक्रु त्सङ्ग- obstruction to elimination
of flatus, urine and feces
6. दृग्ष्टि वधा - loss of vision
7. अग्नन वधा - loss of digestive capacity
8. ह्रुर्द गदा - heart diseases

6. पुरीष रोध/ SUPPRESSIONOF FECES
• शकृ ताः वपण्डीकोर्दवेष्टि प्रनतश्याय शशरोरुजाः
ऊर्धव्वायुाः परीकतो हृदयस्योपरोधनम्
मुखेन ववट्क्प्रवृविश्च पूवोक्कताश्च आमयााः स्मृतााः
1. वपण्डीकोर्दवेष्टि- twisting pain of calf muscles
2. प्रनतश्याय - running nose
3. शशरोरुजाः - headache
4. ऊर्धव्वायुाः - upward movement of air / belchings
5. परीकतो - cutting pain in the rectum
6. हृदयस्योपरोधनम् - oppression/ stiffening feeling in
the chest region
7. मुखेन ववट्क्प्रवृविश्च - vomiting of feces
8. पूवोक्कताश्च आमयााः स्मृतााः - diseases mentioned
earlier / under suppression of flatus

7. • TREATMENT
अन्नपानं च ववड् भेदद ववड्
रोधोत्थेषु यक्ष्मसु
Foods and drinks which helps elimination
of feces - laxatives and purgatives are to
be used

8. मूत्ररोध / SUPPRESSION OF URINE
• अङ्गभङ्गाश्मरीबग्स्तमेढ्रवंक्षणवेदनााः
मूत्रस्य रोधात्पूवे च प्रायो रोगााः
1.अङ्गभङ्गा - cutting pain all over the body
2. अश्मरी - formation of urinary stones
3. बग्स्तमेढ्रवंक्षणवेदनााः- severe pain in the
urinary bladder, penis and groin
4. पूवे च प्रायो रोगााः - diseases mentioned
under suppression of flatus and feces

9. • TREATMENT
मूत्रजेषु तु पाने च प्रानभक्कतं शस्यते ृृतम्
जीणा्ग्न्तकं चोिमया मात्रया योजनार्दवयम्
अवपीडकमेतच्च संज्ञितम्
· Drinking of ghee before breakfast is
idealAVAPEEDAKA SNEHAM should be
resorted
· Drinking ghee in the maximum dose at the
end of digestion of food of both the midday
and the night.

10. TREATMENT FOR DISEASESARISINGFROM
SUPPRESSIONOF FLATUS, FECES AND URINE
• तदौषधं वत्य्भ्यङ्गावगाहाश्च स्वेदनं बग्स्तकम् च
1. वनत् - rectal wicks / suppositories
2. अभ्यङ्ग - oil massage and bath
3. अवगाह - immersion bath
4. स्वेदनं - sudation
5. बग्स्तकम् - enema

11. उर्दगाररोध / SUPPRESSIONOF BELCHING
• धारणात ् पुनाः
उर्दगारस्यारुचचाः कम्पो ववबन्धो हृदयोरसोाः
आर्धमानकास दहर्धमाश्च
1. अरुचच- loss of taste
2. कम्प - tremors
3. ववबन्धो हृदयोरसोाः - feeling of
obstruction in chest region
4. आर्धमान- flatulence
5. कास- cough
6. दहर्धमा - hiccup

12. • TREATMENT
दहर्धमावित्र भेषजम ्
· treatment is similar to that of
hiccups

13. क्षवधुरोध SUPPRESSION OFSNEEZING
• शशरोतीग्न्द्रयदौब्ल्यमन्यास्तंभादद्तं क्षुतेाः
1. शशरो अनत् / headache
2. इग्न्द्रय दौब्ल्यं / weakness of sense organs
3. मन्यास्तम्भ / neck stiffness
4. अदद्ता / facial palsy

14. • TREATMENT
तीक्ष्णधूमान्जनाघ्राणनावनाक् ववलोकनाः
प्रवत्यत्क्षुनतं सक्कतां स्नेहस्वेदौ च शीलयेत्
• Inducing sneezing by
1. तीक्ष्णधूम - powerful / strong inhalations
2. अन्जन - collyrium
3. घ्राणनावन - snuffing
4. अक् ववलोकनाः - gazing at the sun directly
for a few seconds
5. स्नेह- oleation
6. स्वेद - sudation

15. तृष्टणारोध / SUPPRESSIONOF THIRST
• शोषाङ्ग साद बाचधय् सम्मोह भ्रम ह्र्दर्दगदााः
तृष्टणाया ननग्रहात्
1. शोषा- emaciation
2. अङ्गसाद - debility of body
3. बाचधय् - deafness
4. सम्मोह - loss of consciousness
5. भ्रम - giddiness
6. ह्र्दर्दगदााः - heart diseases

16. • TREATMENT
तत्र शीताः सवो ववचधदह्ताः
All kinds of cold measures are ideal
· cold food
· drinks
· bath
· use of drugs of cold potency

17. क्षुत्रोध / SUPPRESSIONOF HUNGER
• अङ्गभङ्ग अरुचच नलानन काश्य् शूल भ्रमााः क्षुधाः
1. अङ्गभङ्ग - body ache / myalgia
2. अरुचच - anorexia
3. नलानन - debility
4. काश्य् - emaciation / weight loss
5. शूल - pain in the abdomen
6. भ्रमााः - giddiness

18. • TREATMENT
तत्रयोज्यं लृु ग्स्ननधं उष्टणं अल्पं च भोजनम ्
Treated with food which is
· easy to digest - लृु
· fatty - ग्स्ननधं
· warm - उष्टणं
· little in quantity - अल्पं च भोजनम ्

19. NIDRARODHA/ ननद्ररोध -
SUPPRESSION OF SLEEP
• ननद्राया मोह मूधा्ज्ञक्ष गौरवालस्य जृग्म्भकााः
अङ्गमद्श्च तत्र इष्टिाः स्वप्नाः संवाहनानन च
1. मोह delusion
2. मूधा्ज्ञक्षगौरवाfeeling of heaviness of the head
and eyes
3. आलस्य lassitude
4. जृग्म्भकााः too many yawnings
5. अङ्गमद् squeezing pain all over the body

20. • TREATMENT
तत्र इष्टिाः स्वप्नाः संवाहनानन च
1. इष्टिाः स्वप्नाः - good sleep
2. संवाहनानन - mild massaging

21. कासरोध / SUPPRESSIONOF COUGH
• कासस्य रोधात ् तत्वृर्दचधाः
श्वासारुचच हृदामयााः
शोषो दहर्धमा च ,
causes
1. तत्वृर्दचधाः - increase in cough
2. श्वास - difficulty in breathing
3. अरुचच - loss of taste / appetite
4. हृदामयााः - heart diseases
5. शोषो - emaciation
6. दहर्धमा - hiccup

22. • TREATMENT
काय् अत्र कासहासुतरां ववचधाः
All treatments which relieve cough
should be done.

23. श्रमश्वासरोध /
SUPPRESSIONOF HEAVY RESPIRATION
• गुल्म ह्रद्रोग सम्मोहााः श्रमश्वासार्दववधाररतात्
1. गुल्म - tumors of abdomen
2. ह्रद्रोग - heart diseases
3. सम्मोहााः - delusion

24. • TREATMENT
दहतं ववश्रमणं तत्र वातघ्नश्च क्रक्रयाक्रमाः
1. ववश्रमणं - taking rest
2. वातघ्नश्च क्रक्रयाक्रमाः - therapies
which mitigate vata

25. जृम्भरोधा / SUPPRESSIONOF YAWNING
• जृम्भायााः क्षववद्रोगााः ,
· Leads to diseases enumerated under
suppression of sneezing
TREATMENT
सव्श्चाननलग्जर्दववचधाः
•
· All therapies which mitigate vata

26. अश्रुरोधा / SUPPRESSIONOF TEARS
• पीनसाज्ञक्षशशरोह्रदरुक्कमन्यास्तंभारुचचभ्रमााः
सगुल्मा बाष्टपताः
1. पीनस - running nose
2. अज्ञक्षशशरोह्रदरुक् - pain in the eyes, head,
and heart
3. मन्यास्तंभ - stiffness of the neck
4. अरुचच - loss of taste / appetite
5. भ्रम - giddiness
6. गुल्म - abdominal tumors

27. • TREATMENT
तत्र स्वप्नो मर्धयं वप्रयााः कथााः
1. स्वप्नो - good sleep
2. मर्धयं - drinking wine
3. वप्रयााः कथााः - hearing of pleasant
stories

28. वमथुरोधा / SUPPRESSIONOF VOMITING
• ववसप्कोठकु ष्टठ अज्ञक्षकण्डूपाण्ड्वामयज्वरााः
सकासस्वासहृल्लासव्यङ्गश्वयथवो वमेाः
1. ववसप् - herpes
2. कोठ - skin rashes
3. कु ष्टठ - leprosy
4. अज्ञक्षकण्डू - irritation in the eyes
5. पाण्ड्वामय - anemia
6. ज्वरााः - fever
7. कास - cough
8. श्वास - breathing difficulty
9. हृल्लास - nausea
10. व्यङ्ग - pigmented patches on face
11. श्वयथवो - swelling

29. • TREATMENT
गण्डूषधुमानाहारा रूक्षं भुक्कत्वा तदुर्दवमाः
व्यायामाः स्रुनतरस्रस्य शस्तं चात्र ववरेचनम्
सक्षारलवणं तलमभ्यङ्गाथे च शस्यते
1. गण्डूष - mouth gargles
2. धूम - inhalations
3. नाहारा - fasting
4. रूक्षं भुक्कत्वा - eating dry foods
5. तदुर्दवमाः - foods inducing vomiting
6. व्यायामाः - exercises
7. स्रुनतरस्रस्य - blood letting
8. ववरेचनम् - purgation
9. सक्षारलवणं तलमभ्यङ्गा - oil mixed with
alkalies and salts is ideal for oil massage and bath

30. शुक्ररोधा / SUPPRESSIONOF SEMEN
• शुक्राित्स्रवणं गुह्यवेदनाश्वयथुज्वरााः
हर्द्व्यथामूत्रसङ्गाङ्गभङ्गवृर्दर्धयश्मषण्ढतााः
1. स्रवणं - discharge of semen
2. गुह्यवेदनाश्वयथु - pain and swelling of genitals
3. ज्वरााः - fever
4. हर्द्व्यथा - discomfort in chest
5. मूत्रसङ्ग - obstruction to micturition
6. अङ्गभङ्ग - cutting pain in the body
7. वृर्दचध - inguinal / scrotal hernia
8. अश्मरर - urinary stones
9. षण्ढतााः - impotence

31. • TREATMENT
ताम्रचूडसुराशाशलबस्त्यभ्यङ्ग अवगाहनम्
बग्स्तशुर्दचधकराः शसर्दधं भजेत्क्षीरं वप्रयााः ग्स्त्रयाः
1. Treated with food containing
· ताम्रचूड - poultry
· सुरा - beer
· शाशल - rice
2. बस्त्य - enema therapy
3. अभ्यङ्ग - oil massage
4 अवगाहनम् - immersion / tub bath
5.बग्स्तशुर्दचधकराः शसर्दधं भजेत्क्षीरं - milk processed
with drugs which clean the bladder
6.वप्रयााः ग्स्त्रयाः – copulation

32. • Those who should not be treated
तृट्क्शूलातं त्यजेत ् क्षीणं ववड्वमं वेगरोचधनम्
· those persons with तृट्क् thirst
· with शूलातं pain in the abdomen
· who are habituated to suppression
of urges
· क्षीणं - with emaciation
· ववड्वमं - with fecal vomiting
-Should be rejected

33. ROOT CAUSE FOR ALL DISEASES
• रोगााः सवे अवप जायन्ते वेगोदीरणधारणाः
ननदद्ष्टिं साधनं तत्र भूनयष्टठं ये तु तान् प्रनत
ततश्चानेकधा प्रायाः पवना यत्प्रकु प्यनत
अन्नपानौषधं तस्य युञ्जीतातो अनुलोमनम ्
All diseases arise from
1. वेगोधीरण - initiation of urges by force
2. वेगधारण - suppression of urges by force
For those common diseases arising from these
acts specific treatments were enumerated so
far.

34. • In others, usually pavana / vata gets
aggravated,
· hence they should be treated with
a. foods
b. drinks
c. Therapies
· which clear the passages of vata and
help its downward movement.

35. धारणीयवेगा / URGESTO BE CONTROLLED
• धारयेिु सदा वेगान् दहतषी प्रत्य चेह च
लोभ ईष्टया्र्दवेषमात्सय्रागादीनां ग्जतेग्न्द्रयाः
He who is desirous of happiness in this life and life
in the other world should
1. control the urges of
· लोभ - greed
· ईष्टया् - envy
· र्दवेष - hatred
· मात्सय् - jealousy
· रागादीनां - love/ desire etc.
2 . ग्जतेग्न्द्रयाः - and gain control over his sense
organs

36. शोधन चचक्रकत्सा प्रशंसा
/ IMPORTANCEOF SHODHANA CIKITSA /
PURIFACTORY THERAPIES
• यतेत् च यथा कालं मलानां शोधनं प्रनत अत्यथ् सग्ञ्चतास्ते दह
क्रु र्दधााः स्युजीववतग्च्छदाः
· All our efforts should be made to clear out the malas (
doshas and waste products )at appropriate times.
· Too much of their accumulation leads to their
aggravation and even death
दोषााः कदाचचत्कु प्यग्न्त ग्जता लङ्ृन पाचनाः
ये तु संशोधनाः शुर्दधा न तेषां पुनरुर्दभवाः
· the doshas which are mitigated by langhana and pacana
therapies might sometimes become aggravated again
· but those which are cleared by samshodhana therapies
will not get aggravated again

37. • यथाक्रमं यथायोगमत ऊर्धवं प्रयोजयेत्
रसायनानन शसर्दधानन वृष्टययोगांश्च कालववत्
· the physician who knows the proper
time of every therapy should administer
them in proper procedure and proper
degree,
· later on administer appropriate
effective rejuvenators and aphrodisiacs

38. भेषजक्षवपत चचक्रकत्सा /
TREATMENTFOR THOSE DEBILITATED BY
PURIFACTORY THERAPY
• भेषजक्षवपते पथ्यमाहारबृंहणं क्रमात्
शाशलषग्ष्टिकगोधूममुर्दगमांसृृताददशभाः
ह्र्दर्दयदीपनभेषज्य संयोगाद्रुचचपग्क्कतदाः
साभ्यङ्गोर्दवत्नस्नानननरूहस्नेहनग्स्तशभाः
For those who are emacited by therapies
· it is ideal to give them brmhana / nourishing foods
such as
a. शाशल - rice
b. षग्ष्टिक - rice which matures in 60 days
c. गोधूम - wheat
d. मुर्दग - green gram
e. मांस - meat
f. ृृता - ghee

39. • Medicines which
· ह्र्दर्दयदीपनभेषज्य - are good to heart or mind
· संयोगाद्रुचचपग्क्कतदाः - which increase hunger
combined together to improve taste and
digestive capacity
Therapies such as
a. अभ्यङ्ग - oil massage and bath
b. उर्दवत्न - simple massage
c. स्नान - bath
d. ननरूह वग्स्त - decoction enema
e. स्नेह वग्स्त -oil enema

40. • तथा स लभते शम् सव्पावक पािवम्
धीवणेग्न्द्रय वमल्यं वृषतां दघ्य्मायुषाः
By theses they will obtain
· शम् happiness/ health
· सव्पावक पािवम् keenness of all the
pavaka / fire - like activities of the body
· धी improved intelligence
· वणेग्न्द्रय वमल्यं clarity of colour and
sensory perception
· वृषतां sexual vigour
· दघ्य्मायुषाः long life

41. आगन्तु रोग / TRAUMATIC DISEASES
• ये भूतववषवाय्वग्ननक्षतभङ्गाददसंभवााः
रागर्दवेषमयार्धयाश्च ते स्युरागन्तवो गदााः
Those diseases produced by
1. bhuta - भूत
· evil spirits,
· bacteria,
· parasites,
· insects
· and other living beings

42. • 2. visha -poisons ववष
3. air - वायु
· hurricane
· cyclone
4. agni - अग्नन
· fire ,
· electricity,
· radiation etc.
5. kshata - क्षत
· injury,
· wounds etc.
6. bhanga - fracture of bones भङ्गा
7. as also due to raga- desire, lust राग
8. dvesha / र्दवेष - hatred
9. bhaya / भय - fear
-agantu rogas - arising from external causes

43. सव्रोग सामान्य चचक्रकत्सा /
GENERALTREATMENT FOR ALL DISEASES
• त्यागाः प्रिापराधानाशमग्न्द्रयोपशमाः स्मृनताः
देशकालात्मवविानं सर्दरुिस्यानुवत्नम ्
अथव्ववदहता शाग्न्ताः प्रनतकू लग्रहाच्नम्
भूतार्धयस्पश् ननदद्ष्टिश्च पृथक् पृथक्
अनुत्पिय समासेन ववचधरेषाः प्रदशश्ताः
ननजागन्तुववकाराणा मुत्पन्नानां च शान्तये

44. • 1. त्यागाः प्रिापराधान्- avoidance of improper
activities of body, mind, and speech by wilful
obeying of rules
2. इग्न्द्रयोपशमाः control of the senses
3. स्मृनताः remembering previous experiences and
acting rightly
4. देशकालात्मवविानं good knowledge of the
· land
· time/ season/age
· self
and their importance to health
5. सर्दरुिस्यानुवत्नम् adherence to rules of good
conduct

45. • 6. अथव्ववदहता शाग्न्ताः conduct of propitiary / peaceful
rites as prescribed in the atharva veda
7. प्रनतकू लग्रहाच्नम्worshipping of celestial powers
/planets
8. भूतार्धयस्पश् staying away from bhutas
· evil spirits
· bacteria
· insects
· other creatures
These are the method to prevent the onset of both nija
and agantu diseases
Also for the cure of those diseases which have already
risen

46. ELIMINATIONOF DOSHASACCORDINGTO
SEASONS/ RTU
• शीतोत्र्दभवं दोषचयं वसन्ते ववशोधयन् ग्रीष्टमजं अभ्रकाले
ृनात्यये वावष्कमाशु सम्यक् प्राप्नोनत रोगान् ततुजान्न जातु
1. Accumulation of doshas arising from cold season should
be expelled during vasanta / spring
2. That arising from summer / grishma should be expelled
during abhrakala / varsha / rainy season
3. That arising from varsha be expelled during ghanatyaya /
sarat / autumn
By this
· People will not become victims of diseases born by the
effect of seasons

47. अरोगहेतवाः / PERSONSWHOWILL BECOME
FREE FROM ALL DISEASES
• ननत्यं दहताहारववहारसेवी समीक्ष्यकारी ववषयेष्टवसक्कताः
दाता समाः सत्यपराः क्षमावानाप्तोपसेवी च भवत्यरोगाः
He
1. दहताहारववहारसेवी who indulges daily in healthy
foods and activities
2. समीक्ष्यकारी who discriminates good and bad of
everything and act wisely

48. • 3. ववषयेष्टवसक्कताः who is not attached too much
to the object of senses
4. Who develops -
· दाता the habit of charity
· समाः of considering all as equal
· सत्यपराः of truthfullness
· क्षमावान ् of pardoning
· आप्तोपसेवी keeping company of
good persons only
- becomes free from all diseases