1. pitału, ale miał, jak twierdziła Maria Chomentowska,
„bezboleśnie dla kieszeni właściciela zmieniać się
razem z potrzebami domowników”. Nowością stało
się znacznie szersze niż dotychczas zastosowanie
giętej sklejki, zwłaszcza we wszelkiego typu krze-
słach. Meble takie proponowali głównie projektanci
młodsi (Danuta Lewandowska, Maria Chomentow-
ska, Teresa Kruszewska, Irena Żmudzińska, Maciej
Żwinis), ale możliwości, jakie zapewniał ten materiał,
uwiodły również artystów starszej generacji, z pre-
fot.: archiwum IWP
kursorem tej technologii Janem Kurzątkowskim,
a także Czesławem Knothem i Władysławem
Winczem włącznie.
Do najlepszych przykładów powstałych wów-
czas mebli ze sklejki należą: krzesło „Płucka” i „Pa-
jąk” projektu Marii Chomentowskiej oraz „Muszelka”
autorstwa Teresy Kruszewskiej. Krzesła te, z opar-
ciami i siedziskami z giętej sklejki wyprofilowanej
w modny łupinowy kształt, już samym wyglądem
sugerowały wygodę i sprężystość. „Były to – jak pisał
w 1958 roku Józef Grabowski – naprawdę cacka
wprost filigranowe, które swą lekkością, a często
i żywą barwą zapowiadały to, co nam przynieść
może nowa epoka w meblarstwie, oparta na nowych
tworzywach, dokładnych obliczeniach wytrzymałości
Powojenne lata były w Polsce, tak jak i w całej wdrażane do masowej produkcji. Zapoczątkowa- Utworzony w 1950 roku w Warszawie Instytut Wzor- surowca, dbałości o efekty barwne, wreszcie pomy-
Europie, okresem szybkiej odbudowy. Nowe ma- ny w 1956 roku okres odwilży wyznaczył jeden nictwa Przemysłowego wreszcie zyskał możliwość słowości konstrukcji i kształtu”.
teriały i technologie wpłynęły wówczas nie tylko z najciekawszych okresów w powojennej polskiej intensywnego działania w dziedzinie podnoszenia Obraz typowego wnętrza w stylu lat pięćdzie-
na budownictwo, ale także na kształt przedmiotów sztuce – okres prawdziwie burzliwy, niosący szereg poziomu estetycznego produkcji przemysłowej. siątych i sześćdziesiątych kształtowała również
codziennego użytku. Powstał nowy zawód: projek- istotnych zmian w codziennym życiu. W poodwil- Powstałe we wzorcowni IWP projekty mebli, tkanin drukowana tkanina o żywych kolorach i charakte-
tant form przemysłowych. żowej rzeczywistości z niezwykłą intensywnością i ceramiki trafiły do masowej produkcji w zakładach rystycznym, lekko geometryzowanym wzorze. To
Oficjalny nurt życia kulturalnego do połowy lat rozwijała się literatura i sztuka, moda i teatr, po- przemysłowych w całym kraju. Prezentowane na właśnie tkanina nadawała często mieszkaniom
pięćdziesiątych był odległy od światowych tenden- jawiły się nowe czasopisma, takie jak „Ekran” czy ogólnopolskich wystawach i targach aranżacje nowy charakter, zastępując typowe dla stylistyki
cji, zimna wojna skutecznie bowiem odgradzała „Plastyka”. W 1956 roku ukazał się pierwszy numer wnętrz wykonanych przy ich użyciu budziły ogrom- lat czterdziestych i pierwszej połowy lat pięć-
kraj od najnowszych trendów, a hasła realizmu „Projektu”, wydawano też książki zakazanych do ne zainteresowanie i dostarczały konkretnych dziesiątych, stonowane kolorystycznie żakardy
socjalistycznego nie pozwalały na wprowadzanie niedawna awangardowych pisarzy, m.in. Samuela wskazówek, jak modnie i funkcjonalnie urządzić produkowane w Spółdzielni Artystów „Ład”. Inwa-
nowinek z Zachodu. Kryterium socrealizmu nie Becketta i Eugène’a Ionesco. W kinach wyświetlano mieszkanie. zja gorących barw i wyrazistych wzorów zmieniła
obowiązywało jednak w dziedzinach takich, jak zachodnie filmy, jazz – do niedawna zakazany przez polskie wnętrza i wprowadziła w nie inny, bardziej
tkanina, meble, szkło, ceramika i plakat. Praca władze – triumfalnie wkroczył na salony, a w lutym linie nowoczesności nowoczesny klimat.
w dziedzinie wzornictwa przemysłowego okazała 1956 roku odbył się pierwszy koncert jazzowy w Sali
się ucieczką od konieczności realizowania sztuki Kongresowej PKiN. Najbardziej charakterystyczne dla stylistyki lat funkcjonalnie – dla każdego
socjalistycznej w formie i treści. Manifestacją nowych prądów w sztuce stały pięćdziesiątych były formy o płynnej linii, zaokrą-
się liczne w tym czasie wystawy plastyczne. Polscy glonych, asymetrycznych kształtach. Architekci Apogeum stylu i manifestacją stylistyki lat
nowe rytmy artyści zaczęli brać udział w organizowanych na i projektanci do realizacji chętnie wykorzystywali pięćdziesiątych była II Ogólnopolska Wystawa
świecie konkursach i pokazach. Sukcesy odnosił nowe materiały, śmiało, na większą niż dotąd skalę Architektury Wnętrz, zorganizowana w warszaw-
Zauważalne zmiany w estetyce wyrobów polski plakat, szkło, tkanina i ceramika, triumf zaczęli też wprowadzać kolor. Wyzwaniem stało
codziennego użytku i wyglądzie wnętrz przyniosła święciło wystawiennictwo. W drugiej połowie lat się dla nich stworzenie mebla o modnej, łupinowej
fot.: East News
1 J. Grabowski, Wymowa eksponatów [w:] Ogólnopolska
dopiero druga połowa lat pięćdziesiątych, kiedy pięćdziesiątych nowe tendencje wkroczyły też do formie i niskiej cenie, mebla, który nie musiał już
Wystawa Architektury Wnętrz. Katalog wystawy, Warsza-
to przedmioty w nowej stylistyce zaczęły być wzornictwa przemysłowego i architektury wnętrz. być solidny ani drogi, nie musiał też być lokatą ka-
wa 1958.
32 33

2. żyć w budowanych wówczas małych mieszkaniach. życiu artystycznym i funkcjonowaniu jego instytucji.
Autorzy aranżacji udowadniali, że „ludzie mogą Zatracono wiele wspaniałych osiągnięć minionych lat,
mieszkać nie tak zupełnie źle, że można te małe a wraz z nimi także charakterystyczną dla przełomu
powierzchnie zorganizować funkcjonalnie”. lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych stylistykę.
Funkcjonalnie zorganizowane wnętrza o nie- W latach sześćdziesiątych zakończyła się
wielkim metrażu wyposażali najchętniej w meble też odbudowa kraju po wojennych zniszczeniach,
lekkie i łatwe do przenoszenia, często składane. a wraz z nią zapotrzebowanie na rzetelne, trady-
Zależało im na tym, żeby sprzęty zajmowały jak cyjne wykonawstwo. W tym samym czasie odeszła
najmniej miejsca, a przy tym były wielofunkcyj- z czynnego życia zawodowego generacja projek-
ne. Proponowali więc niewielkie stoły i krzesła, tantów rozpoczynających swoją działalność jeszcze
ażurowe regały, które pełniły funkcję ścianek przed wojną, z fabryk odchodziło zaś pokolenie
skiej Zachęcie w 1957 roku. Ekspozycja stanowiła działowych, rozkładane fotele i różne wersje wykonawców o bardzo wysokich umiejętnościach,
prezentację poszczególnych dziedzin sztuki użytko- półkotapczanów. nabytych w tradycyjnym, również przedwojennym
wej, próbowała dopasowywać nowe tendencje do systemie szkolenia warsztatowego. Rozpoczął się
możliwości i potrzeb polskiego odbiorcy. Wystawę meble Kowalskich „rozwój mebli przemysłowych, nazywanych nowo-
poprzedził ogłoszony w 1954 roku konkurs na pełne czesnymi; projektowanych przy udziale plastyków”,
wyposażenie standardowego mieszkania dwupoko- Popularność uniwersalnych, wielofunkcyjnych mebli wytwarzanych na wielką skalę, które miały
jowego z kuchnią, łazienką i przedpokojem. Konkurs sprzętów ugruntowała wystawa mebli segmen- zaspokoić ciągle rosnące zapotrzebowanie na wy-
został rozstrzygnięty rok później, a jego pokłosiem towych, która odbyła się w styczniu 1963 roku posażenie niewielkich mieszkań. Idea szybko się
fot.: archiwum IWP
było trzydzieści pięć prac. Przewodniczący Sądu w pawilonie na Przeskoku w Warszawie. Ekspozycja jednak wypaczyła. Przekształcanie interesujących
Konkursowego Jerzy Jastrzębowski stwierdził, że prezentowała sprzęty zaprojektowane na konkurs na nawet projektów przez anonimowego producenta,
„miał on charakter raczej społeczny niż artystycz- meble segmentowe ogłoszony w 1959 roku. Pierw- zastępowanie solidnych materiałów gorszymi
ny, gdyż rozwiązywał bardziej praktyczne sprawy szą nagrodę zdobyły meblościanki zaprojektowane jakościowo, brak dbałości o wykończenie dopełniły
mieszkaniowe niż zagadnienia piękna”. Za wielki przez poznańskich architektów, uczniów Jerzego dzieła. W związku z tym nie zawsze udawało się
fot.: archiwum IWP
sukces konkursu Jastrzębowski poczytywał sobie, Staniszkisa – Bogusławę i Czesława Kowalskich. utrzymać tak charakterystyczną dla wzornictwa tego
że tylko jeden z nadesłanych projektów „miał cha- Irena Huml pisała: „W różnych segmentach zawie- czasu chłodną estetykę wyrobu przemysłowego,
rakter drobnomieszczański”... rały one wszelkie niezbędne sprzęty, ze składanymi a często stosowane bogate okucia i okleiny udające
Założenia konkursu i wystawy nawiązywały posłaniami i stołami włącznie. Nazwisko Kowalskich kosztowne forniry zmieniały pierwotny, nawet bardzo
do międzywojennej działalności artystów z kręgu przybrało w tej sytuacji jakby dwojakie znaczenie, interesujący projekt, w jego karykaturę. Zmiany
funkcjonalizmu i podejmowanych przez nich prób raz jako projektantów, po wtóre jako adresatów te były szczególnie widoczne w meblościankach
stworzenia taniego mebla dostępnego dla szero- – statystycznych obywateli kraju. Często zatem produkowanych masowo od lat sześćdziesiątych
kiego kręgu odbiorców i urządzenia małego miesz- tak nazywano potocznie wszystkie meble seg- i bardzo popularnych w polskich wnętrzach. Wytwa-
kania. Organizatorzy zakładali, że celem wystawy mentowe, niezależnie od rzeczywistego nazwiska rzane z coraz gorszych materiałów, takich jak płyta
będzie postulowanie nowoczesnych rozwiązań projektanta”4. wiórowa, szybko stały się synonimem prowizorki
wnętrz w skali całego kraju, które zaspokajałyby i bylejakości.
potrzeby szerokich mas. Dydaktyczny charakter styl na cenzurowanym Zatrudnieni w przemyśle projektanci rzadko
ekspozycji podkreślał umieszczony na ścianie fryz mieli wpływ na ostateczny kształt mebli swego
Wojciecha Zamecznika będący rodzajem komiksu, Problematyka „nowoczesności” ustalona war- autorstwa i jakość użytych do jego produkcji
w którym autor pokazał negatywne przykłady szawską Wystawą Architektury Wnętrz z 1957 roku materiałów. Praca w fabrykach wymagała zbyt
aranżacji wnętrza, np. mieszkanie zagracone i źle zaczęła stopniowo wygasać w drugiej połowie lat wielu kompromisów i szybko przestała być dla
oświetlone, a obok pozytywny przykład. W drugiej sześćdziesiątych. Miało na to wpływ szereg czyn- nich atrakcyjna. „Odpływ” projektantów z fabryk
części ekspozycji znajdowały się wnętrza zapro- ników. Jednym z ważniejszych było ograniczenie sprawił, że polskie wnętrze mieszkalne w kolejnych
jektowane przez kilku autorów: Jana Kurzątkow- swobód politycznych i wzmożenie cenzury, które dekadach nie miało już spójnej stylistyki, tak charak-
skiego, Olgierda Szlekysa, Władysława Winczego nastąpiło jeszcze przed połową lat sześćdziesiątych. terystycznej dla wnętrz przełomu lat pięćdziesiątych
i Oskara Hansena. Kompleksowo zaaranżowane Zmiana polityki kulturalnej odcisnęła się piętnem na i sześćdziesiątych.
pomieszczenia pokazywały, jak można wygodnie
fot.: archiwum IWP
fot.: East News
3 O. Hansen, Podjęliśmy tę próbę [w:] Użytkowa fanta- 5 W. Lipowicz, Trwanie „nowoczesności”. Wnętrza
W. Jastrzębowski, Projekty i ludzie [w:] Ogólnopolska styka lat pięćdziesiątych. Katalog wystawy, Poznań 1991. i meble poznańskie w 1. połowie lat sześćdziesiątych
Wystawa, dz. cyt. 4 I. Huml, Meblarstwo dawniej i dzisiaj, „Sztuka” 1976, nr 3-4. [w:] Użytkowa fantastyka, dz. cyt.
34 35