huling paalam ni Gat Jose Rizal for choral reading

1. Ang Huling Paalam ni Jose Rizal
•Salin ito ng huling sinulat ni Rizal nguni’t
walang pamagat. Sinulat niya ito sa Fort
Santiago, isinilid sa kusinilyang
dealkohol, at ibinigay sa kapatid na si
Trinidad nang huling dumalaw sa kaniya
bago siya (Rizal) barilin.

2. •Ang tulang kilala ngayon sa pamagat na “Ultimo
Adios” o “Huling Paalam” ang likhang-guro o
obra maestra ni Rizal. Ang orihinal sa kastila ay
isinalin na sa mga pangunahing wika sa daigdif,
tulad ng Ingles, Prances, Aleman, Italyano,
Nippongo, Malyo, at marami pang iba, gayon din
sa iba’t ibang wikain sa Pilipinas, tulad ng
Tagalog , Ilokano, kapampangan, Pangasinan,
Bikol, Sugbuhanion, Hiligaynon, at iba pa.

3. •Maraming nagsalin ng tula sa Tagalog, nguni’t ang
pinakakaraniwang bigkasin at siyang matatagpuan sa
Luneta ay ang salin ni Jose Gatmaytan na
matutunghayan dito. Ang kahuli-hulihang tulang ito ni
Rizal ay tigib ng kalungkutan pagka’t maiiwan na niya
ang kaniyang mga minamahal sa buhay at mawawalay
na siya sa kaniyang bayan. Sa harap ng kamatayan, wala
siyang hiniling para sa sarili; ang lahat ay para sa
kapakanan ng kaniyang mga kababayan at ng kaniyang
bayan.

4. •Paalam na, sintang lupang tinubuan,
Bayang masagana sa init ng araw,
Edeng maligaya sa ami’y pumanaw
At perlas ng dagat sa dakong Silangan.

5. •Inihahandog ko ng ganap na tuwa
Sa iyo yaring buhay na lanta na’t aba;
Naging dakila ma’y iaalay rin nga
Kung dahil sa iyong ikatitimawa.

6. •Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban
Handog din sa iyo ang kanilang buhay,
Hirap ay di pansin at di gunamgunam
Ang pagkaparool o pagtagumpay.

7. •Bibitaya’t madlang mabangis na sakit
O pakikibakang lubhang mapanganib,
Pawang titiisin kung ito ang nais
Ng baya’t tahanang pinakaiibig.

8. •Ako’y mamamatay ngayong minamalas
Ang kulay ng langit na nanganganinag
Ibinababalang-araw ay sisikat
Sa kabila niyang mapanglaw na ulap.

9. •Kung dugo ang iyong kinakailangan
Sa ikadidilag ng iyong pagsilang,
Dugo ko’y ibubo’t sa isa man lamang
Nang gumigiti mong sinag ay kuminang

10. •Ang mga nasa ko, mulang magkaisip,
Magpahanggang ngayon maganap ang bait,
Ang ikaw’y makitnag hiyas na marikit
Ng dagat Silangan na nakaliligid.

11. •Noo mo’y maningning at sa mga mata
Mapait na luha bakas ma’y wala na,
Wala ka ng poot, wala ng balisa,
Walang kadungua’t munti mang pangamba,

12. •Sa sandaling buhay maalab kong nais
Ang kagalingan mo’t ang paiwang sulit
Ng kaluluwa kung gayak ng aalis:
Ginhawa’y kamtan mo! Anong pagkarikit!

13. •Nang maaba’t ikaw’y mapataas lamang,
Mamatay at upang mabigyan kang buhay,
Malibing sa lupang puspos ng karika’t
Sa silong ng iyong langit ay mahimlay.

14. •Kung sa ibang araw ikaw’y may mapansin
Nipot na bulaklak sa aba kong libing,
Sa gitna ng mga damong masisinsin,
Hagka’t ang halik mo’y itaos sa akin.

15. •Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis,
Mataos na taghoy ng may sintang sibsib,
Bayang tumaggap noo ko ng init,
Na natatabunan ng lupang malamig.

16. •Bayaan mong ako’y malasin ng buwan
Sa liwang niyang hilano’t malamlam;
Bayan ihatid sa aking liwayway
Ang banaang niyang dagling napaparam.

17. •Bayaang humalik ang simoy ng hangin;
Bayaang sa huning masaya’y awitin
Ng darapong ibon sa krus ng libing
Ang buhay payapang ikinaaaliw.

18. •Bayaang ang araw na lubhang maningas
Pawiin ang ulan, gawing pawang ulap,
Maging panganuring sa langit umakyat,
At ang aking daing ay mapakilangkap.

19. •Bayaang ang aking maagang pagpanaw,
Itangis ng isang lubos na nagmamahal;
Kung may umalala sa akin ng dasal,
Ako’y iyo sanang idalangin naman

20. •Idalangin mo rin ang di nagkapalad,
Na nangamatay na’t yaong nanganhirap
sa daming pasakit, at ang lumalangap
naming mga ina luhang masaklap.

21. •Idalangin sampo ng bawa’t ulila
at nangapipiit na tigib ng dusa;
idalangin mo ring ikaw’y matubos na
sa pagkaaping laong binata.

22. •Kung nababalot na ang mga libingan
Ng sapot na itim ng gabing mapanglaw,
at wala ng tanod kundi pawing patay,
huwang gambalain ang katahimikan

23. •Pagpitagan mo ang hiwagang lihim,
at mapapakinggan ang tinig marahil,
ng isang saltero: Ito nga’y ako ring
inaawitan ka ng aking paggiliw.

24. •Kung ang libingan kong limot na ang madla
ay wala nang krus at bato mang tanda
sa nangangabubukid ay ipaubayang
bungkali’t isabog ang natipong lupa.

25. •Ang mga abo ko’y bago pailanglang
mauwi sa wala na pinaggalingan,
ay makalat munag parang kapupunan ng
iyong alabok sa lupang tuntungan.

26. •Sa gayo’y wala ang anoman sa akin,
na limutin mo ma’t aking lilibutin
ang himpapawid mo kaparanga’t hangin
at ako sa iyo’y magiging taginting.

27. •Bango, tinig, higing, awit na masaya
liwanag at kulay na lugod ng mata’t
uulit-ulitin sa tuwi-tuwina.

28. •Ako’y yayao na sa bayang payapa,
na walang alipi’t puno ng mapang-aba,
doo’y di namatay ang paniniwala
at ang naghahari Diyos na dakila.

29. •Paalam anak, magulang, kapatid,
bahagi ng puso’t unang nakaniig,
ipagpasalamat ang aking pag-alis
sa buhay na itong lagi ng ligalig.

30. •Paalam na liyag, tanging kaulayaw,
taga ibang lupang aking katuwaan,
paaalam sa inyo, mga minamahal;
mamatay ay ganap na katahimikan.