Açık bilim ve açık erişim kavramları; açık bilimin katkıları; açık erişim politikaları; açık erişim ekosistemi; Türkiye

1. Açık
Bilim
ve
Açık
Erişim
Ekosistemi
Yaşar
Tonta
Hace5epe
Üniversitesi
Bilgi
ve
Belge
Yöne<mi
Bölümü
yunus.hace5epe.edu.tr/~tonta/tonta.html
yasartonta@gmail.com
@yasartonta
4.
Ulusal
Açık
Erişim
HaHası,
19-­‐21
Ekim
2015,
TÜBİTAK,
Ankara

2. Plan
• Açık
Bilim
• Bilimsel
ile<şim
• Açık
Erişim
• Açık
Erişim
Ekosistemi

3. Louis
Pasteur
1822-­‐1895
«Bilim
sınır
tanımaz,
çünkü
bilgi
insanlığa
ai[r,
ve
dünyayı
aydınlatan
bir
meşaledir.»

4. Açık
Bilim
• Herkesin
katkıda
bulunabileceği
• Araş]rma
verilerine
ve
diğer
araş]rma
süreçlerine
serbestçe
erişilebilen
• Araş]rmaların
veri
ve
yöntemleriyle
birlikte
yeniden
kullanım,
dağı]m
ve
üre<minin
kolaylaş]rıldığı
bilim
uygulaması
Kaynak:
www.fosteropenscience.eu/foster-­‐taxonomy/open-­‐science-­‐defini<on

5. Açık
girişim
olarak
bilim
• Bilimsel
yayınlara
açık
erişim
• Verilere
açık
erişim
Kaynak:
Science
as
an
open
enterprise,
2012,
s.
16

6. Bilgisayar
John
von
Neumann
Kaynak:
Dyson,
G.
(2012).
Turing’s
cathedral.
London:
Penguin
Books.

7. World
Wide
Web
Tim
Berners-­‐Lee

8. İnsan
Genomu
Projesi
Kaynak:
h5ps://www.youtube.com/watch?v=MKiw7yAqqsU

9. Açık
Bilim
ve
Yenilik
İlişkisi
h5p://www.hurriyet.com.tr/planet/17887286.a

10. Açık
Bilim-­‐Yenilik
İlişkisi
(2)
• Entellektüel
mülkiyet
hakları
bilimsel
araş]rma
ve
ürün
geliş<rmeyi
%30
azal]yor.
“Intellectual
property
rights
and
innova<on:
Evidence
from
the
human
genome,”
h5p://users.nber.org/~heidiw/papers/5_12_10a_hlw.pdf
• Bilimsel
kaynak
merkezleri
a]f
oranlarını
%81
ar]rıyor
“Climbing
atop
the
shoulders
of
giants:
The
impact
of
ins<tu<ons
on
cumula<ve
research”,
h5p://www.card.iastate.edu/research/stp/papers/furman-­‐stern-­‐july-­‐02.pdf
• Açıklık
maliye<
azal]yor
ve
çeşitliliği
ar]rıyor.
“Of
mice
and
academics:
Examining
the
effect
of
openness
on
innova<on”,
h5p://www.nber.org/papers/w14819.pdf

11. Bilimsel
Bilgi
• Kamu
malı
– Değeri
azalmadan
başkalarıyla
paylaşılabilir
(non-­‐rivalrous)
– Sadece
belli
bir
grubun
kullanımıyla
sınırlamak
zor
ve
maliyetli
(non-­‐excludable)
Kaynak:
Chris<ne
L.
Borgman,
Scholarship
in
the
Digital
Age.
(MIT
Press,
2007),
s.
35-­‐36

12. AR-­‐GE
Ya]rımları
(2014)
Ülke
GSMH'ye
oranı
(%)
Harcama
(Milyar
USD)
ABD
2,8
465
Çin
2
284
Japonya
3,4
165
Almanya
2,9
92
G.
Kore
3,6
63
İsrail
4,2
11
İsviçre
2,9
11
Türkiye
0,9
11
İran
0,8
9
Top/ort
(40
ülke)
2
1.576
Toplam
1,8
1,618
Kaynak:
h5p://www.ba5elle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf
Ülke
GSMH'ye
oranı
(%)
Harcama
(Milyar
USD)
ABD
2,8
465
Çin
2,0
284
Japonya
3,4
165
Almanya
2,9
92
G.
Kore
3,6
63
İsrail
4,2
11
İsviçre
2,9
11
Türkiye
0,9
11
İran
0,8
9
Top/ort
(40
ülke)
2,0
1.576
Toplam/Ortalama
1,8
1.618

13. Kamu
Sektörünün
AR-­‐GE’ye
Katkısı
• ABD
(federal):
144,4
milyar
USD
(2011)
– Ulusal
Sağlık
Ens<tüleri
(NIH)
bütçesi:
29,9
milyar
USD
(142
ülkenin
yıllık
GSMH’sinden
daha
büyük
-­‐2006)
– NIH,
ABD’deki
araş]rmaların
%30’unu,
dünyadakinin
%7’sini
üre<yor
• Avrupa:
Kamu
kesimi
Avrupa’daki
araş]rmaların
%28’ini
üre<yor
(dünya
üre<minin
%9’u)
• TR’de
AR-­‐GE
finansmanı:
7,8
milyar
USD
(2013)
– Kamu
%27;
üniversiteler:
%20;
Sanayi:
%49
Kaynak:
h5p://www.nsf.gov/sta<s<cs/seind14/index.cfm/chapter-­‐4/c4s6.htm;
h5p://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsle5er/12-­‐02-­‐06.htm
h5ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF,
s.
13;
h5p://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16163

14. Bilimsel
İle)şim:
Araş]rma
ile
Ticare<n
Kesişimi
Kaynak:
John
J.
Regazzi,
Scholarly
Communica6ons.
(Rowman
&
Li5lefield,
2015),
s.
1
Araş]rma
Ticaret
Bilimsel
İle)şim
Bilimsel
yayıncılık
yaklaşık
25
milyar
dolarlık
bir
küresel
pazar

15. Açık
Erişim
• Kamu
kaynaklarıyla
desteklenen
araş]rmalardan
üre<len
yayınların
tam
me<nlerine
çevrimiçi
ücretsiz
erişim
• Okuma,
indirme,
kopyalama,
dağıtma,
yazdırma,
bağlan]
verme,
dizinleme,
me<n
madenleme,
vd.

16. Açık
Erişimin
paydaşları
• Fon
sağlayıcılar
• Araş]rma
kurumları
• Araş]rmacılar
• Yayıncılar
• Kurumsal
arşivler/veri
merkezleri

17. Açık
Erişimin
Yararları
Çalışmanızı
daha
çok
kişi
görüyor
Proje
destek
kurallarına
uygun
Vergi
verenler
vergisinin
karşılığını
alırlar
Gelişen
ülkelerdeki
araş]rmacılar
çalışmanızı
görebilir
Daha
yüksek
a]f
oranları
Pra<syenler
bulgularınızı
uygulayabilirler
Herkes
bulgularınıza
erişebilirler
Araş]rmanız
poli<kayı
etkileyebilir

18. Açık
Erişimin
Ekonomik
Modeli
• Okuyucu
öder
(abonelik,
lisans,
vs.)
• Yazar
ya
da
kurumu
öder
(makale
işlem
ücretleri)

19. Açık
Erişim
yayıncılığa
geçiş
• Akademik
dergi
sa]şları
yılda
7.6
milyar
EUR
(yılda
yaklaşık
2M
makale,
-­‐WoS’ta
1.45M
makale
listelenmiş
-­‐2013)
• Birim
maliyet
3800-­‐5000
EUR
arasında
• Piyasadaki
bu
para
“açık
erişim”
amacıyla
kullanılabilir
Kaynak:
R.
Schimmer
et
al.,
Disrup<ng
the
subscrip<on
journals’
business
model
for
the
necessary
large
scale
transforma<on
to
open
access
(28.04.20h5p://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/item/escidoc:2148961:7/component/escidoc:2149096/MPDL_OA-­‐Transi<on_White_Paper.pdf

20. Açık
erişim
poli<ka
yönelimleri
• Yap]rım
• Özendirme
• Kolaylaş]rıcılar
– Alt
yapı
(kurumsal
arşivler,
veri
tabanları,
dijital
kütüphaneler)
– Beceriler
(veri
hizmetleri,
veri
yöne<mi)
– Yasal
düzenlemeler
(telif
hakları,
veri
ve
me<nn
madenleme)
Kaynak:
Making
Open
Science
a
Reality
(OECD
Report,
2015)
h5ps://www.innova<onpolicypla„orm.org/sites/default/files/DSTI-­‐STP-­‐TIP%282014%299-­‐REV2_0_0_0_0_0.pdf

21. Açık
Erişim
ekosistemi
Kurumsal
Arşiv
Kütüph
ane
AES
ADES
BAP
TR
ÜAK
ARBİS
YÖKSİS
GS
ORCID
Kurumsal
Arşiv
• Bilimsel
Araş]rma
Projeleri
(BAP)
• Akademik
Envanter
Sistemleri,
Özgeçmiş
Hizmetleri
(AES)
• Akademik
Değerlendirme
Sistemleri
(ADES)
• Kütüphane
• .
.
.
• TÜBİTAK
ARBİS,
YÖKSİS,
ÜAK,
vd.
• TRUBA
• ULAKBİM,
DergiPark
• OpenAIRE
• Yayıncılar
• Yazar
numaraları
(ORCID,
RID)
• Thomson
Reuters,
Research
Gate,
Google
Scholar,
Mendeley,
vd.
.
.
.
TRUBA
OpenAIRE
Yayıncılar
ULAKBİM,
DergiPark

22. Ne
yapılmalı?
• Poli<ka
geliş<rilmesi
• Özendirici
girişimler
• Kolaylaş]rıcılar
(yumuşak
ve
sert
altyapılar)

23. Son
söz
“Açıklık
bilimin
ve
bilim
yapmanın
norma<f
özüdür.
Açıklık
sonuçların
bilimsel
ve
pra<k
uygulamalar
için
tekrarlanmasının,
doğrulanmasının
ve
yeniden
kullanılmasının
ön
koşuludur.
Bu
nedenle
her
araş]rma
fonlayıcısının
temel
ödevi
poli<k
ve
mali
olarak
tam
Açık
Erişime
geçişi
uygulamak]r.”
-­‐-­‐
Dr.
Falk
Reckling,
Avusturya
Bilim
Fonu
(FWF)
Stratejik
Analiz
Bölümü
Yöne<cisi

24. Açık
Bilim
ve
Açık
Erişim
Ekosistemi
Yaşar
Tonta
Hace5epe
Üniversitesi
Bilgi
ve
Belge
Yöne<mi
Bölümü
yunus.hace5epe.edu.tr/~tonta/tonta.html
yasartonta@gmail.com
@yasartonta
4.
Ulusal
Açık
Erişim
HaHası,
19-­‐21
Ekim
2015,
TÜBİTAK,
Ankara