2. • Վանի թագավորության կոծանումից հետո,Հայկական
լեռնաշխարհում հաստատվեց Երվանդունիների
Հայկազյան արքայատոհմը:Ըստ
ավանդության,Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեի
գրավման ժամանակ (Ք.ա. 612թ.) մարերին աջակցել է
հայոց նահապետներից Պարույր Սկայորդին, որին
Մարաստանի թագավորը ճանաչել է Հայոց
արքա:Պարույրի ազգականներից Երվանդ Սակավակյացը
հիմք դրեց հայկական նոր արքայատոհմի, որը նրա
անունով կոչվեց Երվանդունիների հարստություն:
Մայրաքաղաքը շարունակում էր մնալ Վանը, իսկ IV
դարից դարձավ Արմավիրը: Երվանդունիների
համահայկական թագավորությունը ընդգրկում էր
նախկին Վանի թագավորության տարածքը, այսինքն`
գրեթե ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը:
3. • Ըստ հույն պատմիչ Քսենոփոնի հայերն ունեին
8.000 հեծյալ եւ 40.000 հետեւակ զորք:
Հայաստանը լիովին պահպանում էր պետական
անկախությունը, տարածքային
ամբողջականությունը, հոգեւոր-մշակութային
ինքնուրույնությունը, որոնք հաստատուն
հիմքերի վրա էին դրվել նախորդ դարերում:
4.
5. • Երվանդ Սակավակյացը փորձեց ապստամբել
Մարաստանի Աժդահակ (Ք.ա. 585-550թթ.)
թագավորի դեմ: Սակայն վերջինիս Աժդահակի
զորավարներից Կյուրոսը կարողացավ
խաբեությամբ ձերբակալել: Այնուամենայնիվ
հայոց թագաժառանգ Տիգրանի միջնորդությամբ,
որը Կյուրոսի ընկերն էր, հաշտություն է կնքվում:
Հետագայում Աժդահակի դեմ ապստամբեց նաև
հենց ինքը Կյուրոսը, որը ազգության պարսիկ էր՝
Աքեմենյան տոհմից: Նրան միացավ Հայոց արքա
Տիգրան Երվանդյանը (Ք.ա. 560-530թթ.): Հայ-
պարսկական զորքերը գրավեցին Մարաստանի
մայրաքաղաք Էկբատանը, իսկ Աժդահակը
սպանվեց
6. • : Ք.ա. 550թ. Կյուրոս Մեծը ստեղծեց հին
աշխարհի ամենահզոր տերություններից մեկը՝
Աքեմենյան կայսրությունը, որի դաշնակիցն էր
Հայաստանը:
• Ք.ա. 538թ. Հայոց արքա Տիգրանը Կյուրոսի հետ
մասնակցել է նաեւ Նոր Բաբելոնի
թագավորության կործանմանը: Ք.ա. 522-520թթ.
մի շարք հպատակ երկրներ ապստամբեցին
աքեմենյան Դարեհ I արքայի (Ք.ա. 522-486թթ.)
դեմ:
7. • Այդ ապստամբության եւ մղած ճակատամարտերի մասին
հիշատակված է Դարեհի Բիհիսթուն ժայռի վրա թողած
եռալեզու արձանագրության մեջ: Չնայած Դարեհը
Հայաստանը չի հիշատակում ապստամբած հպատակ
երկրների շարքում, սակայն նրա զորքերը մտան նաեւ մեր
երկիր, ուր հանդիպեցին համառ դիմադրության: Դարեհը
Հայաստան էր ուղարկել երկու բանակ` պարսիկ
Վահումիսայի եւ հայազգի Դադարշիշի գլխավորությամբ:
Ճակատամարտերը հիմնականում տեղի ունեցան
Հայաստանի հարավային սահմանների մոտ: Նրանք
միայն 5 ճակատամարտերից հետո կարողացան հաղթել
եւ հնազանդեցնել Հայաստանը: Ապստամբության
ճնշումից հետո Դարեհը Աքեմենյան պետությունը
բաժանեց 20 սատրապությունների:
8. • Հայաստանն ընդգրկում էր 13-րդ եւ 18-րդ
սատրապությունների տարածքը: Սատրապի
պաշտոնը հիմնականում տրվում էր Երվանդունի
թագավորներին, որոնք պահպանել էին
իրավունքների մեծ մասը եւ ներքին
ինքնավարությունը, իսկ որոշ դեպքերում
սատրապ էր նշանակվում որեւէ պարսիկ
մեծատոհմիկ: Այս վիճակը Հայաստանում
շարունակվեց մինչեւ Ալեքսանդր Մակեդոնացու
արշավանքը:
