O feudalismo

1. A EUROPA FEUDAL
O rei Carlos V de Francia, s. XIV

2. 1. Que é o feudalismo?
 Sistema de goberno e deSistema de goberno e de
organización económica,organización económica,
social e política propio dasocial e política propio da
Idade Media, baseado nunhaIdade Media, baseado nunha
serie de lazos e obrigas queserie de lazos e obrigas que
vinculaban vasalos e señores.vinculaban vasalos e señores.

3. 1.b. Palabras relacionadas co
feudalismo
 A modo de exemplo:A modo de exemplo:
 Monarquía, nobreza, igrexa,Monarquía, nobreza, igrexa,
monxes, servos...monxes, servos...
 Feudo, castelos, mosteiros,Feudo, castelos, mosteiros,
sociedade estamental...sociedade estamental...
 Vasalaxe, servidume, privilexios,Vasalaxe, servidume, privilexios,
románico...románico...

5. Gravado que amosa un torneo entre cabaleiros, s. XIV

6. Invasións dos séculos IX e X

7. 2. Que é un vasalo? E un
servo?
 VasaloVasalo:: suxeito ao rei ou a algún señorsuxeito ao rei ou a algún señor
con vínculos de vasalaxe. Persoa quecon vínculos de vasalaxe. Persoa que
recoñece outra por superior ou tenrecoñece outra por superior ou ten
dependencia dela. Na Idade Mediadependencia dela. Na Idade Media
feudatario, suxeito e obrigado a pagarfeudatario, suxeito e obrigado a pagar
feudo.feudo.
 ServoServo:: suxeito ao rei ou a algún señor consuxeito ao rei ou a algún señor con
vínculos de vasalaxe. Persoa que recoñecevínculos de vasalaxe. Persoa que recoñece
outra por superior ou ten dependencia dela.outra por superior ou ten dependencia dela.
Na Idade Media feudatario, suxeito eNa Idade Media feudatario, suxeito e
obrigado a pagar feudo.obrigado a pagar feudo.

8.  Entre os s. IX e X, unhaEntre os s. IX e X, unha
serie de invasiónsserie de invasións
devastaron Europadevastaron Europa
occidental: destruíronoccidental: destruíron
aldeas, cortaron pontes ealdeas, cortaron pontes e
camiños, saquearoncamiños, saquearon
mosteiros e atemorizaronmosteiros e atemorizaron
a poboación.a poboación.
 Polo norte chegaron osPolo norte chegaron os
normandosnormandos (viquingos),(viquingos),
 Polo sur osPolo sur os musulmánsmusulmáns..
 Polo leste osPolo leste os húngaroshúngaros..

9. 3. Que relación hai entre as invasións
do IX e X e o nacemento do
feudalismo?
 As invasións provocaron unha situación deAs invasións provocaron unha situación de
inseguridade á que os monarcas non lleinseguridade á que os monarcas non lle
puideron facer fronte.puideron facer fronte.
 Non tiñan medios para protexer aNon tiñan medios para protexer a
poboación, recadar impostos e manter unpoboación, recadar impostos e manter un
exército estable.exército estable.
 Para poder gobernar apoiáronse nosPara poder gobernar apoiáronse nos
nobres, cos que estableceron un sistema denobres, cos que estableceron un sistema de
relacións persoais coñecido comorelacións persoais coñecido como
vasalaxevasalaxe..

10. 3. Que relación hai entre as invasións
do IX e X e o nacemento do
feudalismo?
 Para asegurar a súa protección,Para asegurar a súa protección,
moitos homes libres pediron amoitos homes libres pediron a
protección dos grandes nobres, queprotección dos grandes nobres, que
construíron castelos fortificados econstruíron castelos fortificados e
crearon os seus propios exércitos.crearon os seus propios exércitos.
 Aqueles que podían pagar armas e unAqueles que podían pagar armas e un
cabalo convertéronse nos seuscabalo convertéronse nos seus
vasalos, mentres que os campesiñosvasalos, mentres que os campesiños
foron caendo naforon caendo na servidumeservidume parapara
obter protección.obter protección.

11. As Torres do Oeste na
ría de Arousa foron construídas
para defenderse dos ataques das
invasións viquingas e musulmás

12. Festa viquinga en Catoira

13. 4. Que é a vasalaxe? En que consistía a cerimonia?
 Era unEra un pacto depacto de fidelidadefidelidade que seque se
establecía entre un rei e un nobre nunhaestablecía entre un rei e un nobre nunha
dupla cerimonia:dupla cerimonia:
 HomenaxeHomenaxe, pola que o, pola que o vasalovasalo (nobre), de(nobre), de
xeonllos perante o rei, lle prometíaxeonllos perante o rei, lle prometía
fidelidade, consello no goberno e axudafidelidade, consello no goberno e axuda
militar.militar.
 InvestiduraInvestidura, na que o rei entregaba ao, na que o rei entregaba ao
vasalo un feudo (territorio) para que ovasalo un feudo (territorio) para que o
gobernase e explotase economicamente.gobernase e explotase economicamente.

14. Cerimonia de homenaxe
dun nobre (vasalo) ao seu
soberano, século XIII

15. 4.b. Que é a vasalaxe? En que consistía a
cerimonia?
 Asemade, un señor feudal podíaAsemade, un señor feudal podía
cederlles parte do feudo a outroscederlles parte do feudo a outros
nobres menos poderosos, osnobres menos poderosos, os
cabaleiros, para que o gobernasen ecabaleiros, para que o gobernasen e
mantivesen un pequeno exército.mantivesen un pequeno exército.
 Deste xeito, moitos nobresDeste xeito, moitos nobres
convertéronse en señores feudais,convertéronse en señores feudais,
primeiro só de modo vitalicio pero,primeiro só de modo vitalicio pero,
paulatinamente, foron transmitíndollespaulatinamente, foron transmitíndolles
o cargo por herdanza aos seus fillos.o cargo por herdanza aos seus fillos.

16. 5. Como se organizaba a
sociedade feudal?
 Estaba organizada enEstaba organizada en trestres
estamentosestamentos..
 A nobreza, o clero (ambosA nobreza, o clero (ambos
privilexiados), e o estado dosprivilexiados), e o estado dos
non privilexiados, campesiñosnon privilexiados, campesiños
e artesáns.e artesáns.

17. Cada orde un destino
Adalberón, bispo de Laon (s.XI)
 Crese que a casa de Deus sobre aCrese que a casa de Deus sobre a
Terra é unha, pero está dividida enTerra é unha, pero está dividida en
tres ordes: uns rezan, os outrostres ordes: uns rezan, os outros
combaten e outros, por último,combaten e outros, por último,
traballan.traballan.
 Estas tres ordes son indispensablesEstas tres ordes son indispensables
unha para a outra; a actividade deunha para a outra; a actividade de
cada unha delas permítelles ás outrascada unha delas permítelles ás outras
dúas vivir.dúas vivir.

18. 5.b. Que función lle
correspondía a cada
estamento?
 A función daA función da nobrezanobreza era a defensaera a defensa
militar e a guerra.militar e a guerra.
 OO cleroclero dedicábase á oración e ádedicábase á oración e á
Igrexa.Igrexa.
 OO terceiro estamentoterceiro estamento , formado por, formado por
campesiños e artesáns, traballaba ecampesiños e artesáns, traballaba e
mantiña os outros grupos sociais, aosmantiña os outros grupos sociais, aos
que estaba sometido.que estaba sometido.

19. 4.c. Que desigualdades había
entre eles?
 Uns eranUns eran privilexiadosprivilexiados (nobreza e(nobreza e
clero) porque gozaban de todos osclero) porque gozaban de todos os
dereitos e non pagaban impostos.dereitos e non pagaban impostos.
 OsOs non privilexiadosnon privilexiados carecían decarecían de
calquera dereito e estaban sometidoscalquera dereito e estaban sometidos
ao pagamento de fortes impostos aoao pagamento de fortes impostos ao
rei e aos señores, á servidume erei e aos señores, á servidume e
sometidos á xustiza do señor (señoríosometidos á xustiza do señor (señorío
xurisdicional).xurisdicional).

21. 6.a. Que papel tiña o rei na
sociedade feudal?
 Estaba situado no cumio daEstaba situado no cumio da
sociedade feudal. A orixesociedade feudal. A orixe
do poder do rei era divino,do poder do rei era divino,
xa que os monarcas eranxa que os monarcas eran
concebidos como aconcebidos como a
representación de Deus narepresentación de Deus na
Terra.Terra.

22. Cerimonia de coroación do rei
Henrique IV de Castela (s. XV)

23. 6.b. Con quen compartía o
poder?
 Compartía o goberno coa granCompartía o goberno coa gran
nobreza (condes, duques enobreza (condes, duques e
marqueses) e as autoridadesmarqueses) e as autoridades
relixiosas (bispos e abades).relixiosas (bispos e abades).
 Contaba coa axuda daContaba coa axuda da CuriaCuria ouou
Consello RealConsello Real, formada por un, formada por un
grupo de notables que o aconsellabangrupo de notables que o aconsellaban
á hora de tomar decisións.á hora de tomar decisións.

24. As insignias da realeza
Coroa: autoridade
suprema, poder
Anel de ouro: a
unión de Deus e o
seu pobo a través
do monarca
Cetro: orixe divina
do poder real
Man da xustiza:
autoridade para
xulgar
Espada: forza
militar
Manto: servizo cara
a Igrexa

25. 6.c. Cales eran as súas
funcións?
 Dirección das campañas militares,Dirección das campañas militares,
ás que debían acudir os seusás que debían acudir os seus
vasalos cos seus exércitos.vasalos cos seus exércitos.
 Recadación de impostos en casoRecadación de impostos en caso
de guerra, coroacións...de guerra, coroacións...
 Xuíz supremo en litixios ouXuíz supremo en litixios ou
preitos.preitos.

26. 7. Observa o mapa de Europa do
século XI...
 No século XI Europa estaba divididaNo século XI Europa estaba dividida
nun conxunto de reinos, condados enun conxunto de reinos, condados e
principados que tiñan en común oprincipados que tiñan en común o
cristianismo e a organización feudal.cristianismo e a organización feudal.
 Os principais reinos eran Inglaterra,Os principais reinos eran Inglaterra,
Francia, Borgoña, o Sacro ImperioFrancia, Borgoña, o Sacro Imperio
Romano Xermánico, os EstadosRomano Xermánico, os Estados
papais e os reinos e condadospapais e os reinos e condados
hispánicos.hispánicos.

29. 8. Que era o Sacro Imperio
Romano?
Cando se creou?
 OO Sacro Imperio RomanoSacro Imperio Romano
XermánicoXermánico continúa a tradicióncontinúa a tradición
carolinxia de manter a unidadecarolinxia de manter a unidade
espiritual do antigo Imperio Romanoespiritual do antigo Imperio Romano
sobre o cristianismo.sobre o cristianismo.
 No século X, o rei de XermaniaNo século X, o rei de Xermania Otón IOtón I,,
foi coroado polo Papa como Santofoi coroado polo Papa como Santo
Emperador Romano, dando orixe aoEmperador Romano, dando orixe ao
Sacro Imperio.Sacro Imperio.

30. Xesucristo, acompañado por
San Pedro e San Paulo, coroa a
Henrique II e a súa esposa como
emperadores do Sacro Imperio
Romano Xermánico no ano 1002

31. 8.b. Que papel desempeñaba o
emperador na Cristiandade?
 O emperador converteuse, xunto coO emperador converteuse, xunto co
papa, nunha das dúas cabezas visiblespapa, nunha das dúas cabezas visibles
da Europa cristiá.da Europa cristiá.
 O seu papel era o de defenderO seu papel era o de defender
militarmente aos cristiáns.militarmente aos cristiáns.

32. 9. Diferenzas entre un monarca dun
reino e un emperador da Cristiandade
 O monarca exerce o seu poderO monarca exerce o seu poder
sobre o seu territorio e os seussobre o seu territorio e os seus
súbditos.súbditos.
 O emperador teoricamente é o reiO emperador teoricamente é o rei
máis importante de tódolos reinosmáis importante de tódolos reinos
da Cristiandade pero na práctica éda Cristiandade pero na práctica é
un título honorífico de escaso poderun título honorífico de escaso poder
práctico.práctico.

33. 10. Os castelos: funcións, onde
se situaban...?
 Os castelos adoitaban situarse nun lugarOs castelos adoitaban situarse nun lugar
estratéxico e elevado, no centro dun feudo, eestratéxico e elevado, no centro dun feudo, e
as súas murallas servían de refuxio para aosas súas murallas servían de refuxio para aos
campesiños en caso de perigo.campesiños en caso de perigo.
 Debían ser autosuficientes e contaban conDebían ser autosuficientes e contaban con
pozo de auga e talleres artesáns parapozo de auga e talleres artesáns para
subministrar todo o necesario para garantir asubministrar todo o necesario para garantir a
defensa do castelo e dos habitantes do feudo.defensa do castelo e dos habitantes do feudo.
Tamén tiñan a función de residencia daTamén tiñan a función de residencia da
nobreza e dos propios reis.nobreza e dos propios reis.

36.  Seteiras (1)Seteiras (1): aberturas na muralla a: aberturas na muralla a
través das que disparan os arqueiros.través das que disparan os arqueiros.
 Ameas (17)Ameas (17): elemento arquitectónico: elemento arquitectónico
con forma de prisma que se estendíacon forma de prisma que se estendía
por toda a muralla tras o que sepor toda a muralla tras o que se
resgardaban os defensores.resgardaban os defensores.
 Reixa (21)Reixa (21): porta enreixada que: porta enreixada que
pechaba o castelo.pechaba o castelo.
 Adarve (5)Adarve (5): corredor estreito sobre a: corredor estreito sobre a
muralla que servía para desprazarse.muralla que servía para desprazarse.
Estaba protexido do exterior por unEstaba protexido do exterior por un
muro ameado.muro ameado.
 Muralla (15)Muralla (15): muro alto que rodeaba: muro alto que rodeaba
ao castelo. Podía ter 2,5 m de ancho.ao castelo. Podía ter 2,5 m de ancho.
 Torre (13)Torre (13): no recinto do castelo: no recinto do castelo
había máis dunha e servían para ahabía máis dunha e servían para a
vixilancia e defensa da fortificación.vixilancia e defensa da fortificación.

37.  Torre de homenaxe (2)Torre de homenaxe (2)::
espazo central do castelo, deespazo central do castelo, de
dous ou tres pisos, que servíadous ou tres pisos, que servía
como vivenda do señor feudalcomo vivenda do señor feudal
e da súa familia, e tamén comoe da súa familia, e tamén como
lugar de vixilancia.lugar de vixilancia.
 O interior do casteloO interior do castelo
comprendía un conxunto decomprendía un conxunto de
edificacións situadas arredoredificacións situadas arredor
dos patios comodos patios como cortes oucortes ou
cabaleirizascabaleirizas (11)(11), que servían, que servían
para gardar aos cabalos;para gardar aos cabalos;
ferreirías (4)ferreirías (4) para produciónpara produción
de ferramentas e armas;de ferramentas e armas;

38.  forno (7)forno (7) para a produciónpara a produción
de pan;de pan; pozo (18)pozo (18) parapara
abastecemento de auga;abastecemento de auga;
almacéns (10)almacéns (10) para gardarpara gardar
alimentos e outrosalimentos e outros
produtos;produtos; capela (3)capela (3) parapara
os servizos relixiosos...os servizos relixiosos...
 A finalidade destasA finalidade destas
construcións era satisfacerconstrucións era satisfacer
todas as necesidade datodas as necesidade da
vida no castelo e contribuírvida no castelo e contribuír
a súa autosuficiencia ena súa autosuficiencia en
caso de perigo.caso de perigo.

39.  NosNos patiospatios (12)(12) do castelodo castelo
realizábase actividadesrealizábase actividades
moi diversas:moi diversas:
entrenamento militar doentrenamento militar do
señor e dos seusseñor e dos seus
soldados, tanto a pé comosoldados, tanto a pé como
a cabalo, mercado local,a cabalo, mercado local,
recadación e impostos,recadación e impostos,
espectáculos e actividadesespectáculos e actividades
festivas.festivas.

40. A caza con falcón.
Miniatura do século XIII

41. Damas da nobreza nunha
miniatura do século XIV

42. Escena de amor cortés
nunha miniatura do
século XIV

43. Banquete do rei cos seus
nobres. Pintura do século XV

44. Cerimonia de investidura.
Miniatura do século XII

45. Miniatura dun cabaleiro.
Século XII

46.  Vestidos con cotas deVestidos con cotas de
malla e os helmos osmalla e os helmos os
cabaleiros eran moicabaleiros eran moi
difíciles de recoñecer.difíciles de recoñecer.
Por iso, cada unPor iso, cada un
posuía un escudo queposuía un escudo que
o identificaba polaso identificaba polas
súas cores e debuxos.súas cores e debuxos.
 AA heráldicaheráldica é a cienciaé a ciencia
que describe e explicaque describe e explica
os escudos de armas.os escudos de armas.

47.  Os torneos eran
enfrontamentos con armas
auténticas entre grupos de
cabaleiros.
 As xustas consistían nun
combate entre dous
cabaleiros.
 A súa celebración era unha
gran diversión no castelo, e
os señores e as damas
seguíanos desde unha
tribuna.
 No enfrontamento, un
cabaleiro contabilizaba os
puntos cando tocaba o
adversario coa súa lanza no
escudo ou os perdía se
rompía a punta da súa lanza.
 A máxima puntuación
adquiríase desmontando do
seu cabalo ao adversario.
Representación dunha xusta.
Século XV

48. Miniatura do século XV.
Ataque a un castelo

49. 11. Que papel desempeñou a
Igrexa na Idade Media?
 Durante a Idade Media, a IgrexaDurante a Idade Media, a Igrexa
unificaba todos os habitantes de Europaunificaba todos os habitantes de Europa
occidental e regulaba a vida social eoccidental e regulaba a vida social e
privada de toda a comunidade.privada de toda a comunidade.
 Dentro da sociedade feudal aquelesDentro da sociedade feudal aqueles
que estaban dedicados á vida relixiosaque estaban dedicados á vida relixiosa
pertencían ao estamento privilexiado.pertencían ao estamento privilexiado.

50. Celebración dunha misa
segundo unha pintura italiana
do século XV

51. 11.b. Funcións dos membros da
Igrexa
 Ademais da función espiritual, a IgrexaAdemais da función espiritual, a Igrexa
realizaba funcións de asistencia aosrealizaba funcións de asistencia aos
pobres, o coidado dos enfermos nospobres, o coidado dos enfermos nos
hospitais e a ensinanza nas escolas doshospitais e a ensinanza nas escolas dos
mosteiros e bispados.mosteiros e bispados.
 A Igrexa era propietaria de granA Igrexa era propietaria de gran
cantidade de terras e edificios que llecantidade de terras e edificios que lle
proporcionaban importantes rendas eproporcionaban importantes rendas e
beneficios.beneficios.

52. 12. Como influía a Igrexa na vida
cotiá da comunidade?
 Na Idade Media influía na vida social eNa Idade Media influía na vida social e
privada.privada.
 O toque de campás da igrexa, o edificioO toque de campás da igrexa, o edificio
máis importante de calquera aldea oumáis importante de calquera aldea ou
cidade, marcaba o ritmo da vida diaria,cidade, marcaba o ritmo da vida diaria,
anunciaba oracións, advertía do perigoanunciaba oracións, advertía do perigo
e convocaba as asembleas de veciños.e convocaba as asembleas de veciños.

53. 12.b. Que normas relixiosas
rexían a vida social?
 Organizaba as cerimonias que marcaban os grandesOrganizaba as cerimonias que marcaban os grandes
acontecementos da vida (bautizo, matrimonio, funeral)acontecementos da vida (bautizo, matrimonio, funeral)
 Regulaba as festividades do calendario (domingos, Nadal,Regulaba as festividades do calendario (domingos, Nadal,
Cuaresma, Pascua...).Cuaresma, Pascua...).
 As normas rexían a vida cristiá baseábanse nas obrigasAs normas rexían a vida cristiá baseábanse nas obrigas
dos crentes que consistían en orar cotiamente, oír misa osdos crentes que consistían en orar cotiamente, oír misa os
domingos, xexuar en Coresma, confesarse unha vez aodomingos, xexuar en Coresma, confesarse unha vez ao
ano, cumprir coa penitencia imposta e comungar porano, cumprir coa penitencia imposta e comungar por
Pascua.Pascua.
 Debía practicarse a caridade, levar unha vida virtuosa eDebía practicarse a caridade, levar unha vida virtuosa e
doar bens á Igrexa.doar bens á Igrexa.
 Recomendábase, a ser posible, a peregrinaxe a lugaresRecomendábase, a ser posible, a peregrinaxe a lugares
santos (Roma, Xerusalén, Santiago).santos (Roma, Xerusalén, Santiago).

54. Testamento dun cristián
Testamento medieval (s.XIV)
 Eu, Bernardo, señor de Albret, desexando aEu, Bernardo, señor de Albret, desexando a
salvación eterna da miña alma, quero que llesalvación eterna da miña alma, quero que lle
sexa doada á Igrexa a suma de 10.000 librassexa doada á Igrexa a suma de 10.000 libras
para:para:
 Todos os albergues e hospitais do Camiño deTodos os albergues e hospitais do Camiño de
Santiago. Igualmente, que non puiden realizarSantiago. Igualmente, que non puiden realizar
as cinco peregrinacións prometidas, queroas cinco peregrinacións prometidas, quero
que as fagan os meus fillos.que as fagan os meus fillos.
 Todos os lugares piadosos para que sexaTodos os lugares piadosos para que sexa
destinada a obras de caridade e que os seusdestinada a obras de caridade e que os seus
executores decidan cal é a mellor maneira deexecutores decidan cal é a mellor maneira de
empregala para a salvación da miña alma.empregala para a salvación da miña alma.

55. 13. Le o testamento anterior e
analizao
 O signatario dispón a doazón áO signatario dispón a doazón á
Igrexa dunha importante suma deIgrexa dunha importante suma de
diñeiro para asegurar a salvación dadiñeiro para asegurar a salvación da
súa alma.súa alma.
 Con estas doazóns, a IgrexaCon estas doazóns, a Igrexa
incrementaba o seu patrimonio e oincrementaba o seu patrimonio e o
seu poder económico.seu poder económico.

57. 14. Observa o esquema anterior. Pódense considerar
os bens da Igrexa como señoríos feudais? Por que?
 A igrexa obtiña as súas rendas en tanto queA igrexa obtiña as súas rendas en tanto que
señora feudal:señora feudal:
a)a) Cobrando dereitos señoriais (parte daCobrando dereitos señoriais (parte da
produción).produción).
b)b) Décimo (décima parte para mantemento doDécimo (décima parte para mantemento do
culto).culto).
c)c) Venda dos produtos das súas terras.Venda dos produtos das súas terras.
d)d) Dos alugueiros de casas e edificios da súaDos alugueiros de casas e edificios da súa
propiedade.propiedade.
e)e) Finalmente de doazóns dos fieis pola salvaciónFinalmente de doazóns dos fieis pola salvación
das almas despois de morrer.das almas despois de morrer.

59. O papa reunido cos cardeais
na Curia, ano 1474

60. 15. Quen era a máxima autoridade
da Igrexa?
 A Igrexa baseábase naA Igrexa baseábase na
organización xeraráquica.organización xeraráquica.
 No cumio está o Papa,No cumio está o Papa,
representante de Cristo narepresentante de Cristo na
terra, máxima autoridade.terra, máxima autoridade.

61. 15.b. Como se presentaba
xerarquicamente a Igrexa?
 Despois do Papa, no seguinte chanzo estaban osDespois do Papa, no seguinte chanzo estaban os
cardenaiscardenais (bispos residentes no Vaticano que(bispos residentes no Vaticano que
forman a Curia),forman a Curia), arcebisposarcebispos (coordinadores de(coordinadores de
varios bispados) e osvarios bispados) e os abadesabades (mandan nun(mandan nun
mosteiro).mosteiro).
 Debaixo:Debaixo: bisposbispos (mandan nunha demarcación(mandan nunha demarcación
territorial) eterritorial) e priorespriores (mosteiros de menor rango(mosteiros de menor rango
supeditados a un mosteiro maior (abadía)).supeditados a un mosteiro maior (abadía)).
 Máis abaixo osMáis abaixo os sacerdotessacerdotes,, freiresfreires,, monxesmonxes ee
monxasmonxas..
 Finalmente estaban osFinalmente estaban os freguesesfregueses..

62. 15.c. Quen tiña contacto cos
fregueses?
Basicamente osBasicamente os
sacerdotessacerdotes,, freiresfreires,,
monxesmonxes ee monxasmonxas..

63. 16. Diferenzas entre clero regular e
secular
 Clero secularClero secular composto por sacerdotescomposto por sacerdotes
(moitos exercen a función de párrocos) e(moitos exercen a función de párrocos) e
bispos, atenden aos fregueses no seubispos, atenden aos fregueses no seu
contexto cotián.contexto cotián.
 Clero regularClero regular composto por monxes,composto por monxes,
monxas e freires. Viven integrados nunhamonxas e freires. Viven integrados nunha
comunidade baixo unha norma de vida (regla)comunidade baixo unha norma de vida (regla)
establecida polo fundador da orde. Dedícanseestablecida polo fundador da orde. Dedícanse
basicamente á oración (monxes e monxas)basicamente á oración (monxes e monxas)
retirados enretirados en mosteirosmosteiros (no mundo rural) ou(no mundo rural) ou
a oración e predicación ena oración e predicación en conventosconventos
(freires) (no mundo urbano).(freires) (no mundo urbano).

64. 17. Pódese considerar que o clero formaba parte dun
estamento privilexiado?
 O clero forma parte dun estamentoO clero forma parte dun estamento
privilexiado (segundo estamento) pero nonprivilexiado (segundo estamento) pero non
tódolos clérigos gozaban do mesmo nivel detódolos clérigos gozaban do mesmo nivel de
vida.vida.
 OO Alto cleroAlto clero (cardenais, bispos, abades...)(cardenais, bispos, abades...)
gozaban dos mesmos privilexios que osgozaban dos mesmos privilexios que os
nobres e tiñan un nivel de vida alto.nobres e tiñan un nivel de vida alto.
 OO Baixo cleroBaixo clero (sacerdotes de parroquias(sacerdotes de parroquias
rurais, monxes...) levaba unha vida humilderurais, monxes...) levaba unha vida humilde
similar aos campesiños.similar aos campesiños.

65. 18. Que é un feudo? Como se conseguía ser señor
dun deles?
 Terras outorgadas polo rei ou nobreTerras outorgadas polo rei ou nobre
a outro señor feudal.a outro señor feudal.
 Nace como o resultado da relaciónNace como o resultado da relación
feudovasallática entre o rei e unfeudovasallática entre o rei e un
alto nobre ou entre un alto nobre ealto nobre ou entre un alto nobre e
un baixo nobre polo cal, mediante oun baixo nobre polo cal, mediante o
pacto de fidelidadepacto de fidelidade (homenaxe-(homenaxe-
investidura) concedíase un feudoinvestidura) concedíase un feudo
pola investidura.pola investidura.

66. Unha campesiña diríxese a
moer o gran no muíño do
señor. Miniatura do s. XV

69. 19. De que partes constaba un
feudo?
 CasteloCastelo: residencia do: residencia do
señor.señor.
 ReservaReserva: fronte ao: fronte ao
castelo, prados ecastelo, prados e
terras do señor máisterras do señor máis
outras posesiónsoutras posesións
privadas (muíño, forno,privadas (muíño, forno,
ponte...).ponte...).
 ComunaisComunais: terreos: terreos
que podían utilizar osque podían utilizar os
campesiños ou servoscampesiños ou servos
para obter leña, cazarpara obter leña, cazar
ou levar a pastar osou levar a pastar os
seus animais.seus animais.

70. 19. De que partes constaba un
feudo?
 AldeaAldea: atópase a: atópase a
igrexa e as casasigrexa e as casas
dos campesiñosdos campesiños
libres e servos.libres e servos.
 MansosMansos: terras: terras
traballadas polostraballadas polos
campesiños oucampesiños ou
servos para o seuservos para o seu
uso persoal.uso persoal.

71. 19. De que partes constaba un
feudo? Síntese
 En resumo o feudo organizábase en dúasEn resumo o feudo organizábase en dúas
partes:partes:
 Reserva señorial ou dominioReserva señorial ou dominio : abarca: abarca
as mellores terras para a explotación directaas mellores terras para a explotación directa
do señor.do señor.
 FeudoFeudo: formado polos: formado polos mansosmansos, que eran, que eran
as terras que o señor lles entregaba aosas terras que o señor lles entregaba aos
servos ou campesiños libres a cambio doservos ou campesiños libres a cambio do
pagamento dunhas rendas. Tamén podíanpagamento dunhas rendas. Tamén podían
exisir algunhas parcelas que era propiedadeexisir algunhas parcelas que era propiedade
doutros campesiños libres (doutros campesiños libres (alodiosalodios).).

72. 20. Dereitos que tiña o señor feudal
no seu feudo
 O campesiño tiña as seguintes obrigas conO campesiño tiña as seguintes obrigas con
respecto ao señor feudal:respecto ao señor feudal:
a)a) Realizar prestacións persoais de traballo.Realizar prestacións persoais de traballo.
b)b) Pagar censos, primicias, peaxes, dereitosPagar censos, primicias, peaxes, dereitos
de monopolio e outros impostos.de monopolio e outros impostos.
c)c) Pagar peaxes.Pagar peaxes.
d)d) Dereitos de caza e pesca.Dereitos de caza e pesca.
e)e) Obedecer todas as ordes do señor e acatarObedecer todas as ordes do señor e acatar
a súa xustiza.a súa xustiza.

73. 20.b. Que significa que o feudo era
unha propiedade vinculada?
 O feudo non é propiedadeO feudo non é propiedade
privada, senón vinculada, éprivada, senón vinculada, é
dicir, que o señor tiña o dereitodicir, que o señor tiña o dereito
de explotala e podía cedela ende explotala e podía cedela en
herdanza, pero non podía ninherdanza, pero non podía nin
comprarse nin venderse.comprarse nin venderse.

74. 21. Que diferenciaba a un campesiño libre dun
servo? Que dereitos tiñan uns e outros?
 Campesiño libreCampesiño libre: eran propietarios das: eran propietarios das
súas terras (alodios) e non estaban suxeitos asúas terras (alodios) e non estaban suxeitos a
un señor. Por iso, podía dispor libremente deun señor. Por iso, podía dispor libremente de
si mesmos: casar, abandonar o feudo,si mesmos: casar, abandonar o feudo,
dedicarse a un oficio...dedicarse a un oficio...
 ServosServos: traballaban a terra dun señor e non: traballaban a terra dun señor e non
tiñan liberdade persoal. Non podíantiñan liberdade persoal. Non podían
abandonar as terras, nin casar, nin deixarabandonar as terras, nin casar, nin deixar
herdanza sen permiso do señor.herdanza sen permiso do señor.

75. Campesiño arando, século XV

76. 22. En que consiste a rotación
bienal e trienal? Cultivos da
época
 Para non esgotar a terra practicábase oPara non esgotar a terra practicábase o
barbeitobarbeito. Este sistema consistía en cultivar. Este sistema consistía en cultivar
cada ano a metade das terras mentres que acada ano a metade das terras mentres que a
outra metade se deixaba en repouso paraoutra metade se deixaba en repouso para
que se rexenerase (que se rexenerase (rotación bienalrotación bienal).).
 Máis adiante pasouse a unMáis adiante pasouse a un sistema trienalsistema trienal
(nunha parte cultivábase un cereal, noutra(nunha parte cultivábase un cereal, noutra
unha leguminosa e outra quedaba enunha leguminosa e outra quedaba en
barbeito.barbeito.
 Principais cultivosPrincipais cultivos (zona mediterránea):(zona mediterránea):
cereais, legumes, viñedo e oliveiras, ademaiscereais, legumes, viñedo e oliveiras, ademais
de verduras e árbores froiteiras.de verduras e árbores froiteiras.

77. Rotación bienal.
A técnica do barbeito

78. 23. Que é a agricultura de subsistencia? Hai moitos
intercambios? Por que?
 Aquela destinada ao autoconsumo, é dicir,Aquela destinada ao autoconsumo, é dicir,
vivían do que producían.vivían do que producían.
 Os intercambios eran moi escasos. EnOs intercambios eran moi escasos. En
contadas ocasións compraban algún produto,contadas ocasións compraban algún produto,
como o sal, utensilios metálicos de ferro oucomo o sal, utensilios metálicos de ferro ou
cobre.cobre.
 Os intercambios son escasos pola escasezaOs intercambios son escasos pola escaseza
de recursos monetarios e a falta dede recursos monetarios e a falta de
excedente agrícola.excedente agrícola.

79. 24. Principais instrumentos
agrícolas
 GadañaGadaña: segar a: segar a
herba.herba.
 TesoirasTesoiras: tosquiar ás: tosquiar ás
ovellas.ovellas.
 PodadeiraPodadeira: poda de: poda de
arbustos ou árbores.arbustos ou árbores.
 FouceFouce: segar.: segar.
 TrilloTrillo: separar o gran: separar o gran
da palla.da palla.
 Rastro ou angazoRastro ou angazo::
recoller follas cereais.recoller follas cereais.

80. 24. Completa o cadro sobre a actividade
agraria no ano
 Xaneiro: limpar o campo, arrincar malas herbas, labrar.
Angazo e pa de punta de ferro.
 Febreiro: estender o esterco polos campos. Cesto.
 Marzo: podar a viña. Podadoira.
 Abril: tosquiar as ovellas. Recoller a la das ovellas. Tesoiras
de tasquiar.

81. 24. Completa o cadro sobre a actividade
agraria no ano
 Maio: o señor sae de caza. Cetrería, frechas.
 Xuño: Segar o feo. Segar e recoller plantas forraxeiras.
Gadaña, fouce.
 Xullo: podar a viña. Podadoira.
 Agosto: trillar o trigo. Separar o trigo da palla. Trillo.

82. 24. Completa o cadro sobre a actividade
agraria no ano
 Setembro: sementar. Sementar o gran. Ao chou.
 Outubro: Pisar a uva (vendima). Triturar a uva para obter
mosto. Lagar.
 Novembro: Recoller landras e castañas. Varear aciñeiras e
carballos para obter landras para a alimentación dos porcos.
Vara.
 Decembro: matanza do porco. Sacrificio do animal para
aproveitar a súa carne. Coitelo.