Φύλλο εργασίας στα Αισθητήρια Όργανα - Βιολογία Α' Λυκείου

1. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Δραστηριότητα 1
Α. Τι είναι αίσθηση; Να αναφέρετε παραδείγματα.
Β. Τι είναι αισθητήρια όργανα; Να αναφέρετε παραδείγματα.
Γ. Από ποιο αισθητήριο όργανο γίνεται αντιληπτή κάθε αίσθηση;
Δ. Αρκούν τα μάτια για να δούμε μια εικόνα;
Ε. Συμπληρώστε το παρακάτω κείμενο (αίσθηση, αισθητήρια όργανα, αισθητικών νευρικών οδών, κεντρικό
νευρικό σύστημα, μεταβολές, νευρικών ώσεων, υποδοχείς).
Τα _____________ διαθέτουν _____________, με τους οποίους αντιλαμβάνονται ____________ στο
εσωτερικό & το εξωτερικό περιβάλλον. Πληροφορίες σχετικές με τις μεταβολές αυτές συλλέγονται και
αποστέλλονται μέσω _______________ με μορφή __________________ στο _________________, όπου
ερμηνεύονται. Το αποτέλεσμα της ερμηνείας ονομάζεται __________.
Δραστηριότητα 2
Να τοποθετήσετε τις αισθήσεις στη σωστή στήλη: αίσθηση θερμού-ψυχρού, ακοή, αφή, γεύση, ισορροπία,
όραση, όσφρηση, πίεση, πόνος.
Σωματικές Ειδικές
Δραστηριότητα 3
Α. Να αντιστοιχίσετε τους υποδοχείς με τον τύπο του ερεθίσματος που ανιχνεύουν.
Θερμοϋποδοχείς Αλλαγές στη συγκέντρωση χημικών ουσιών
Φωτοϋποδοχείς Φωτεινή ακτινοβολία
Χημειοϋποδοχείς Αλλαγές στην πίεση, την κίνηση κλπ
Μηχανοϋποδοχείς Αλλαγές στη θερμοκρασία
Β. Από τι είδους ερεθίσματα ενεργοποιείται κάθε αισθητήριο όργανο;
Δραστηριότητα 4
Α. Πού βρίσκονται οι υποδοχείς των σωματικών αισθήσεων;
Β. Για ποιο λόγο το δέρμα μας είναι περισσότερο ευαίσθητο σε ερεθίσματα που μπορούν να του
προκαλέσουν πόνο, παρά στην αίσθηση του ψυχρού;
Γ. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα σχετικά με τον πόνο.
Είδος πόνου
Χαρακτηριστικά
Ένταση Διάρκεια Προέλευση Έκταση
Οξύς
Χρόνιος
Δραστηριότητα 5
Από την Εγκυκλοπαίδεια του Ανθρώπινου σώματος μεταφερθείτε στον «Τομογράφο Συστημάτων». Kάντε
click στο βέλος κάτω από την ένδειξη «Συστήματα» στο δεξί μέρος της οθόνης και επιλέξτε το «Νευρικό

2. Σύστημα» κι από εκεί την ενότητα «Ανατομία». Επιλέξτε το «Μάτι» για να δείτε τα μέρη του. Έπειτα από την
ενότητα «Αισθήσεις» επιλέξτε την υποενότητα «Όραση» και κάντε click στο εικονίδιο πάνω δεξιά
της οθόνης,
για να δείτε ένα video για την αντίδραση του ματιού στο φως. Δείτε πώς λειτουργεί η όραση στον σύνδεσμο
https://www.youtube.com/watch?v=CNsmOwmAywI
Α. Να τοποθετήσετε τους χιτώνες του ματιού με τη σειρά από έξω προς τα μέσα: αμφιβληστροειδής, σκληρός,
χοριοειδής.
Β. Να γράψετε τα ονόματα των δομών του οφθαλμικού βολβού που αντιστοιχούν στις ενδείξεις 1-11 στην
παρακάτω εικόνα. Ποια (ή ποιες) από τις δομές αυτές i) μεταβάλλει το εύρος της κόρης και γιατί; ii) είναι
υπεύθυνη για το χρώμα των ματιών; iii) περιέχει χρωστικές; iv) είναι διαφανής με μεγάλη κυρτότητα; v)
μεταφέρει τη νευρική ώση στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου; vi) αποτελείται από πυκνό συνδετικό ιστό; vii)
είναι το άσπρο του ματιού; viii) αποτελεί άνοιγμα μέσω του οποίου εξέρχεται το οπτικό νεύρο;
Γ. Σε ποιο τμήμα του οφθαλμού βρίσκονται τα κωνία και τα ραβδία; Σε κάποια κατηγορία υποδοχέων
ανήκουν;
Δ. Σε ποιο μέρος του ματιού καταλήγουν όλα τα φωτεινά ερεθίσματα και γιατί;
Ε. Ποιος ο ρόλος των μυών στη λειτουργία του οφθαλμού;
Στ. Να συμπληρώσετε τον εννοιολογικό χάρτη με τις λέξεις: ακτινωτό σώμα, αμφιβληστροειδής, ίριδα,
κερατοειδής, κωνία, ραβδία, σκληρός, χοριοειδής.
στο πρόσθιο τμήμα ο ……………...
στο πρόσθιο τμήμα η ………….
το …………………….. …………… πίσω από το
σημείο σύνδεσης σκληρού με κερατοειδή
περιέχει φωτοϋποδοχείς
Χιτώνες του
οφθαλμού

3. Ζ. Από την υποενότητα «Όραση» δείτε πώς σχηματίζεται το είδωλο. Έπειτα, διαγράψτε τις λανθασμένες
λέξεις στην παρακάτω πρόταση.
Το είδωλο σχηματίζεται στον κερατοειδή/αμφιβληστροειδή όρθιο/ανεστραμμένο.
Η. Να τοποθετήσετε στη σωστή σειρά τα τμήματα του οφθαλμού από τα οποία διέρχεται το φως μέχρι να
φτάσει στον εγκέφαλο: αμφιβληστροειδής, κρυσταλλοειδής φακός, κερατοειδής, κόρη, οπτικό νεύρο,
υαλώδες σώμα, υδατοειδές υγρό.
Θ. Από τι εξαρτάται η ευκρίνεια της όρασης;
Ι. Τι ονομάζουμε προσαρμογή και γιατί είναι απαραίτητη;
Κ. Να αντιστοιχίσετε κάθε είδος πάθησης με το πρόβλημα που δημιουργεί.
Αστιγματισμός Συσσώρευση υδατοειδούς υγρού
Γλαύκωμα Σχηματισμός ειδώλου μπροστά από τον αμφιβληστροειδή
Καταρράκτης Σχηματισμός ειδώλου πίσω από τον αμφιβληστροειδή
Μυωπία Απώλεια ελαστικότητας κρυσταλλοειδούς
Πρεσβυωπία Μη ομοιόμορφη κυρτότητα κερατοειδούς
Υπερμετρωπία Θόλωση κρυσταλλοειδούς
Δραστηριότητα 6
Από την ενότητα «Ανατομία» επιλέξτε «Αυτί», για να δείτε τα μέρη του αυτιού, και από την ενότητα
«Αισθήσεις» επιλέξτε «Ακοή», για να δείτε πώς ακούμε. Έπειτα κάντε click στο «Μέσο αυτί», για να
παρακολουθήσετε τη δόνηση των ακουστικών οσταρίων, και στο «Εσωτερικό αυτί», για να δείτε τη δόνηση
των τριχοφόρων κυττάρων του Corti.
Α. Να τοποθετήσετε τα 3 ακουστικά οστάρια με τη σειρά από έξω προς τα μέσα: άκμονας, αναβολέας,
σφύρα.
Β. Με ποια σειρά μεταδίδεται η δόνηση στα παρακάτω: αιθουσαία λέμφος, ακουστικά οστάρια, ακουστικός
πόρος, βασική μεμβράνη, όργανο Corti, πτερύγιο, τυμπανική λέμφος, τυμπανικός υμένας, ωοειδής θυρίδα.
Γ. Να γράψετε τα ονόματα των δομών του αυτιού που αντιστοιχούν στις ενδείξεις 1-11 στην παρακάτω
εικόνα. Ποια από τις δομές αυτές i) περιέχει το όργανο του Corti ii) συλλέγει τους ήχους iii) πάλλεται από τα
ηχητικά κύματα iv) χωρίζει το εξωτερικό από το εσωτερικό αυτί v) περιέχει τριχίδια και κυψελίδα και γιατί vi)
συνδέει το αυτί με τη ρινοφαρυγγική κοιλότητα και γιατί vii) εξαλείφει τις κινήσεις της λέμφου viii) περιέxει
τις ακουστικές κηλίδες; Σε ποιες δομές δημιουργείται νευρική ώση; Ποιες δομές αποτελούν τα 3 οστάρια;

4. Δ. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω εννοιολογικό χάρτη με τις λέξεις: αίθουσα, αιθουσαίο κανάλι, άκμονας,
ακουστικά οστάρια, ακουστικός πόρος, αναβολέας, ημικύκλιοι σωλήνες, κανάλια, κοχλιακός πόρος, κοχλίας,
όργανο Corti, πτερύγιο, σφύρα, τυμπανική κοιλότητα, τυμπανικό κανάλι, τυμπανικός υμένας.
Ε. Ερεθίσματα που αφορούν τη θέση μας στο χώρο ενεργοποιούν τους υποδοχείς της ισορροπίας στο
εσωτερικό αυτί και στη συνέχεια μετατρέπονται σε νευρικά μηνύματα. Σε ποιο μέρος του ΚΝΣ μεταφέρονται
κατά τη γνώμη σας τα μηνύματα αυτά;
Στ. Ποια εικόνα απεικονίζει τις ακουστικές ακρολοφίες και ποια τις ακουστικές κηλίδες; Να δικαιολογήσετε
την απάντησή σας. Σε ποιο μέρος του αυτιού βρίσκονται οι ακουστικές ακρολοφίες και σε ποιο οι ακουστικές
κηλίδες;

5. Δραστηριότητα 7
Α. Σε ένα πείραμα το ακουστικό νεύρο ενός βατράχου αποσυνδέθηκε από το κέντρο της ακοής στον εγκέφαλο
με το οποίο είναι συνδεδεμένο και συνδέθηκε με το κέντρο της γεύσης. Πώς θα ερμηνεύει πλέον το
πειραματόζωο τα ακουστικά ερεθίσματα και γιατί;
Β. Να αντιστοιχίσετε καθένα από τα παρακάτω κέντρα με το μέρος του ΚΝΣ, όπου εντοπίζεται.
Κέντρο σωματικών αισθήσεων Παρεγκεφαλίδα
Κέντρο όρασης Βρεγματικός λοβός
Κέντρο ακοής Ινιακός λοβός
Κέντρο ισορροπίας Κροταφικός λοβός
Κέντρο γεύσης
Κέντρο όσφρησης
Γ. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.
Αίσθηση Αισθητήριο όργανο Υποδοχέας Νεύρο
Όραση
Ακοή
Ισορροπία
Γεύση
Όσφρηση
Δραστηριότητα 8
Α. Ποιες αισθήσεις χρησιμοποιούμε κυρίως, για να επιλέξουμε την τροφή μας;
B. Ποιου συστήματος μέρος αποτελεί η ρινική κοιλότητα;
Γ. Με βάση την απάντησή σας στην προηγούμενη ερώτηση ώς νομίζετε ότι φτάνουν οι οσμηρές ουσίες στα
υποδεκτικά κύτταρα του οσφρητικού βλεννογόνου;
Δ. Τι συμβαίνει λίγη ώρα αφού μπούμε σε ένα δωμάτιο που μυρίζει άσχημα;
E. Η Μελίνα, που φορά το άρωμα “Cheap & chic”, συναντήθηκε το πρωί με την Άννα, που επίσης φορά το
“Cheap & chic”, για να συζητήσουν για μια ενδεχόμενη επαγγελματική συνεργασία, ενώ το απόγευμα
συναντήθηκε στα γυρίσματα του “The Voice” με τη Δέσποινα, που φορά το άρωμα “La vie est belle”. Σε ποια
από τις δύο είπε η Μελίνα «Τι ωραίο άρωμα φοράς!»; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Στ. Γιατί χρησιμοποιούμε σκύλους για τον εντοπισμό εκρηκτικών και την ανίχνευση ναρκωτικών;
Ζ. Γιατί αδυνατούμε να γευτούμε τη γεύση ξηράς τροφής, όταν στη γλώσσα δεν υπάρχει σάλιο;
Η. Ένας μαθητής (ή μια μαθήτρια) από την ομάδα σας θα είναι ο εθελοντής. Κλείστε του/της τα μάτια με ένα
μαντήλι και τη μύτη με ένα μανταλάκι και βάλτε του/της διαδοχικά στο στόμα κομμάτια από τις δύο τροφές
που θα σας δώσει η καθηγήτριά σας, χωρίς αυτός/αυτή να βλέπει. Αφήστε τον να μασήσει και να
προσπαθήσει να διαπιστώσει τι είναι. Βγάλτε του/της το μανταλάκι και επαναλάβετε. Ανεξάρτητα από την
υφή, που βοηθά να προσδιορίσουμε τι τρώμε, σε ποια περίπτωση (με το μανταλάκι ή χωρίς) η γεύση
παρουσίαζε μεγαλύτερη ευαισθησία;
Θ. Νομίζετε ότι έχουν γεύση τα φαγητά, όταν είμαστε συναχωμένοι;
Ι. Γιατί οι ηλικιωμένοι βρίσκουν τις τροφές άοσμες και άγευστες;
Κ. Ποιες είναι οι 4 διαφορετικές γεύσεις που αναγνωρίζονται από τις διαφορετικές περιοχές της γλώσσας;
Λ. Νομίζετε ότι κάθε περιοχή της γλώσσας έχει την ίδια ευαισθησία για κάθε βασική γεύση;
Εκτελέστε την παρακάτω δραστηριότητα ανά ομάδες, για να επιβεβαιώσετε την απάντησή σας.
Υλικά
Διάλυμα αλατόνερου

6. Διάλυμα ζαχαρόνερου
Χυμός γκρέηπ-φρουτ
Χυμός λεμονιού
Μπατονέτες
Κάθε ομάδα ξεπλένει καλά το στόμα, στεγνώνει τη γλώσσα με καθαρό χαρτομάντηλο και παίρνει από ένα
διάλυμα. Βουτήξτε μια μπατονέτα στο διάλυμά σας και ακουμπήστε τη σε διάφορες περιοχές της γλώσσας
σας (μπροστά, πίσω, αριστερά, δεξιά). Σημειώστε την περιοχή, όπου αισθανθήκατε τη γεύση του διαλύματος,
στη γλώσσα που εικονίζεται παρακάτω. Συγκρίνετε τα αποτελέσματά σας με αυτά των άλλων ομάδων.
Για να ελέγξετε τις απαντήσεις σας ανοίξτε το λογισμικό της Βιολογίας γυμνασίου και από την ενότητα
«Ερεθιστικότητα» μεταβείτε στην οθόνη «Αισθητήρια όργανα».
Κάντε click στη «Γλώσσα» και σύρτε με το ποντίκι τα τέσσερα αντικείμενα που αντιστοιχούν στις
τέσσερις βασικές γεύσεις και τοποθετήστε το καθένα πάνω στην περιοχή της γλώσσας, η οποία θεωρείτε
ότι είναι ευαίσθητη στην αντίστοιχη γεύση.
Μ. Υπάρχει στην αίσθηση της γεύσης εξοικείωση του υποδοχέα ανάλογη της όσφρησης; Με ποιο τρόπο
μπορεί να αποφευχθεί η απώλεια της γεύσης;
Ν. Γιατί οι δοκιμαστές κρασιών μετατοπίζουν συνεχώς τη γουλιά του κρασιού μέσα στο στόμα τους;
Επιμέλεια
Έρη Παπαδέλη - Βιολόγος