1. «Радиациялық қауіпсіздік негіздері» пәні
Дәріс № 8
Тақырыбы: Табиғи сулардың радиоактивтілігі
«Экология және геология» кафедрасы
аға оқытушы: Баймукашева Ш.Х.
2. Радиоактивтік табиғи сулар —
радиоактивтік заттектері бар сулар.
Табиғи суларда радиоактивтіліктің
болу мөлшері жоғары емес.
Әдетте, олар суда 40 К және 226
Ка болуымен байланысты 50-ден
500 Бк/м3-ге дейін болады.
Салыстырмалы түрде алғанда,
кейбір жанартаулы аудандардағы
суларда радийдің көптігі
байқалады. Өзендер мен
суқоймалар уран қазу
немесе АЭС және т.б.
имаратгардан түсетін ағынды
сулардан радиоактивтік
ластанады.
3. Радиоактивті заттектерді пайдаланатын
көсіпорындардан шығатын сулар
барлық елдерде қатаң бақыланады
және олардың радиоактивтілігі қажетті
нормадан аспайды. Солай бола тұра,
олар табиғи сулар мен су түбі
шөгінділерінің радиоактивтілігін
арттыруда.
Атом қаруын ауада сынауға тыйым
салынғанга дейін табиғи
сулардың тритиймен ластануы күшті
болды. Қазіргі кезде мұхит және жер
бетіндегі сулардағы тритерийдің
мөлшері анағүрлым азайды.
4. Табиғи суларда олардың
радиоактивтік мутагендік қасиеттеріне
байланысты уранды иеленуіне бақылау
жасау айрықша экологиялық маңызға
ие.
Жер шары өзендерінің суларындағы
уранның концентрациясы 0,04 мкг/л-
ден бірнеше мкг/л-ге дейін болады,
яғни бар-жоғы 2 шама көлемінде
ауытқып отырады. Салыстырмалы
түрде алғанда, уран
концентрациясының барынша мол
болуы антропогендік ластанумен
түсіндіріледі.
5. Радиоактивтік заттектердің белгілі бір
дәрежеде таралу мүмкіндігі
судың сутектік көрсеткіші, ондық күшке,
түп шөгінділерінің түріне, заттектің суда
болу уақытының ұзақтығына
байланысты анықталады, алайда басты
рөлді суға косылган элементтердің
атқаратыны анық.
Өзен және көл суларының
радиоактивтілігі олардың қоректену
көзіне байланысты. Жаңбыр, қар және
мұз суы тұздардың аз мөлшерін
құрайды, сондықтан осы қоректену көзі
бар таулы аудандардың су қоймалары
табиғи радионуклидтерге қатысты
стерильді болып келеді.
6. Теңіз және өзен суларындағы табиғи радионуклидтердің құрамы 1-кестеде
көрсетілген . Уранның құрамы бойынша теңіз сулары ультра негізді тау
жыныстарына – дунитдерге жақындайды және соңғысымен салыстырғанда едәуір
азайған.
1-кесте-кейбір өзендердің судағы уран құрамы
Өзен
Уран,
масаның
құрамы. %
Өзен
Уран,
масаның
құрамы. %
Рион 7 10-8
Дунай 5-30 10-8
Обь 5-30 10-7
Ока 1 10-7
Волга 13-17 10-8
Кама 8-15 10-8
Днепр 13-17 10-8
Енисей 2 10-7
Иртыш 15-21 10-8
Сыр-Дарья 1 10-6
7. Егер уран кен аудандарын дренаждайтын
өзендерді алып тастаса, онда өзен сулары
теңіз суларына қатысты уранның,
радийдің, торийдің, калийдің және
радонның аз болуымен ерекшеленеді деп
есептеуге болады, бірақ бұл ережеден
(мысалы, Сыр-Дарья) ерекшеліктер бар.
Кестеде д. С. Николаевтың деректері
бойынша кейбір өзендердегі уран
мөлшері келтірілген.
Су тасқыны кезінде өзен суының
радиоактивтілігі төмендейді, ал желге
– көтеріледі.
Қыс мезгілінде өзендер мұзбен
жабылған кезде суда радиоактивті
газдардың – радон мен торонның
жоғары мөлшері байқалады.
8. Жер асты сулары жер үстімен
салыстырғанда уран, радием,
торий және радонмен едәуір
бай. Олардағы радиоактивті
элементтердің саны
сыйысымды жыныстардың
заттай құрамына және судың
химизміне байланысты.
Гидрогеоологияда құрамында
қандай да бір радиоактивті
элементтің басым болуына
байланысты радонды,
радиациялық және уран
суларын бөлу қабылданған.
Аралас сулар да бар: радон-
радийлі, уран-радийлі, радий-
мезоторийлі. Жер асты
суларындағы радий
концентрациясы 2,5 – 10-11%,
ал уран-3-10-5% - ға жетуі
мүмкін.
9. ХХ ғасырдың отызыншы жылдарында В. Г.
Хлопин мұнай кен орындарының суындағы
радийдің жоғары концентрациясы
байқалды.
Қазіргі уақытта көмірсутек шикізаты кен
орындарын қарқынды пайдалану
нәтижесінде бұл мұнай және газ кен
орындарының технологиялық
жабдықтарында және құбырларында
табиғи радионуклидтердің жинақталуына
алып келеді.
Жекелеген кен орындарында жабдықтан
экспозициялық дозаның қуаты 6 мР/сағ
жетеді,ал шламдағы табиғи
радионуклидтердің меншікті белсенділігі
105 Бк / кг асады.
