1. Organizatorzy: I–sze SEMINARIUM NAUKOWO-TECHNICZNE z cyklu
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Anita Starzycka
Gospodarka odpadami
powstającymi podczas poszukiwań
gazu ziemnego z łupków
– stan aktualny i prognozy
Patronat honorowy:
27 czerwca 2014 , Słupsk
PREZYDENT
MIASTA SŁUPSKA
„Pomorskie Perspektywy Wydobycia Gazu z Łupków”
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy instytut Badawczy

2. Stan prac poszukiwawczych
Do 26 czerwca 2014 r. wykonano 65 otworów poszukiwawczych za gazem z łupków
Łączna długość wykonanych otworów wynosi 225 km
Województwa objęte poszukiwaniami (wiercenia): 8
Zabiegi stymulacji wykonano w 22 otworach (w tym 9 szczelinowań w odcinkach poziomych)
Liczba wykonanych otworów poszukiwawczych w latach 2010 - 2014
3
pomorskie
lubelskie
mazowieckie
warmińsko - mazurskie
lubuskie
świętokrzyskie
kujawsko - pomorskie
1
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
12
24
14 12
2010 r 2011 r 2012 r 2013 r 2014 r
2
0 5 10 15 20 25 30
dolnośląskie
1
2
5
6
18
30
Liczba wykonanych otworów w poszczególnych województwach

3. ODPADY WYDOBYWCZE
związane z pracami wiertniczymi, specjalnymi zabiegami
(np. szczelinowaniem hydraulicznym) oraz likwidacją otworu - zaliczone do
grupy 01 – zużyta płuczka, zwierciny, płyn pozabiegowy
ODPADY NIEBEZPIECZNE I INNE NIŻ NIEBEZPIECZNE
powstające na wszystkich etapach prac, w związku z funkcjonowaniem
wiertni, prowadzeniem prac pomocniczych, przebywaniem pracowników na
wiertni, demontażem urządzeń, likwidacja otworu, itp. – zaliczane do grup:
07, 12, 13, 15, 16, 17, 20
ODPADY KOMUNALNE
zaliczane do grupy 20
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Typy odpadów

4. Klasyfikacja odpadów
Katalog odpadów - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
w sprawie katalogu odpadów. (Dz. U. Nr 112, poz. 1206)
Grupa 01 – Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu,
fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin
Podgrupa 01 05 – Płuczki wiertnicze i inne odpady wiertnicze
6 rodzajów odpadów:
• 01 05 04 – Płuczki i odpady wiertnicze z odwiertów wody słodkiej
• 01 05 05* – Płuczki i odpady wiertnicze zawierające ropę naftową
• 01 05 06* – Płuczki i odpady wiertnicze zawierające substancje niebezpieczne
• 01 05 07 – Płuczki wiertnicze zawierające baryt i odpady inne niż wymienione
w 01 05 05 i 01 05 06
• 01 05 08 – Płuczki wiertnicze zawierające chlorki i odpady inne niż wymienione
w 01 05 05 i 01 05 06
• 01 05 99 – Inne nie wymienione odpady
* odpady niebezpieczne
Oprócz wyżej wymienionych, w niektórych przypadkach odpady wytwarzane podczas wierceń
poszukiwawczych i eksploatacyjnych były klasyfikowane przez ich wytwórców pod kodem
01 01 02 - odpady z wydobywania kopalin innych niż rudy metali.

5. Interpelacja nr 25501 do ministra środowiska w sprawie
środowiskowych i prawnych możliwości zagospodarowania
zwiercin i innych odpadów wiertniczych (20.03.2014 r.)
Czy ministerstwo planuje podjąć działania zmierzające do rozpatrzenia zmiany klasyfikacji
podgrup odpadów w grupie 0105 - płuczki wiertnicze i inne odpady?
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Odpowiedź na interpelację
Zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym nie są planowane prace w zakresie zmiany
rodzajów odpadów oraz sposobu ich klasyfikacji.
Sposób klasyfikacji odpadów stanowi element wielu wydanych decyzji administracyjnych,
które rozstrzygają prawa i obowiązki podmiotów gospodarujących odpadami w Polsce.

6. Odpady wydobywcze
Podział odpadów wydobywczych według miejsca i czasu wytwarzania
Etap wiercenia Etap zabiegów
stymulacji
Zużyta płuczka + zwierciny Płyn pozabiegowy, proppant zwrotny,
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
osady lub szlamy ze zbiorników
Etap likwidacji
Zużyta płuczka
Płuczki na bazie wody:
01 05 04, 01 05 07, 01 05 08
Płuczki na bazie oleju:
01 05 05*, 01 05 06*
Płuczki :
01 05 05*, 01 05 06*, 01 05 07
01 05 08, 01 05 99
Płyn pozabiegowy:
01 05 05*, 01 05 06*, 01 05 08,
01 05 99, 01 01 02
W dalszym ciągu nie zostało jednoznacznie ustalone, czy
i w którym momencie płyn pozabiegowy staje się odpadem

7. Wiercenie
Głębokość i konstrukcja otworu
Rodzaj przewiercanych formacji skalnych
Technologia wiercenia i sposób gospodarowania płuczką
Urządzenia stosowane do minimalizacji odpadów (stacja odwadniająca, sita wibracyjne, odmulacze, itp.)
Stymulacja (szczelinowanie hydrauliczne)
Liczba, rodzaj , skala wykonanych zabiegów (np. szczelinowania hydraulicznego)
Ilość, skład, właściwości cieczy zabiegowych
Rodzaj skały poddanej zabiegom
Obecność wód złożowych
Reakcje chemiczne zachodzące pomiędzy skałą a cieczą
Czas przebywania płynów w otworze
Możliwość użycia do ponownych zabiegów
Sposób oczyszczania płynu pozabiegowego
Założenia
Ilość odpadów wytwarzanych podczas poszukiwania gazu łupkowego w Polsce wynosi średnio 650 kg na 1 m otworu
(źródło: dane z 29 otworów poszukiwawczych za gazem łupkowym wykonanych w latach 2010 – 2012 w Polsce)
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Ilość odpadów

8. Ilość wszystkich odpadów wytworzonych w Polsce w 2012 r. – 123 123 500 ton
Odpady z poszukiwania gazu łupkowego stanowią 0,038% wszystkich wytworzonych odpadów
Odpady komunalne wytworzone w 2012 r. – 9 580 867 ton
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Ilość odpadów

9. Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Ilość odpadów
Średnia dla okresu lat 2010 – 2012: 2 036,5 ton/otwór
w 2010 r. – średnio 3 490 ton odpadów/otwór
w 2011 r. – średnio 2 832 ton odpadów/otwór
w 2012 r. - średnio 1 966,2 ton odpadów /otwór
oraz 650 kg/1 m otworu
W 2012 r. najwięcej odpadów wytworzono na terenie województw:
pomorskie (15 569 ton)
lubelskie (12 812 ton )
lubuskie (7 835,8 ton)
kujawsko – pomorskie (5 191 ton)
W 2012 r. było 19 wytwórców odpadów z podgrupy 01 05

10. Ilość płynu pozabiegowego
W ciągu 4 lat poszukiwań - od roku 2010 na powierzchnię wróciło łącznie około
33 000 m3 płynów pozabiegowych po procesach szczelinowania hydraulicznego
podczas poszukiwania gazu łupkowego (dobowy przepływ w oczyszczalni ścieków w
Słupsku wynosi 19 647 m3)
Ilość płynu pozabiegowego wracającego na powierzchnię w poszczególnych
otworach wahała się od 33 m3 do 8 000 m3
Średnio wracało 1 583 m3 płynu pozabiegowego na jeden otwór, w którym wykonano
zabieg (bez rozróżniania: otwór pionowy lub horyzontalny)
Procent powrotu cieczy zabiegowych wahał się:
• od 24% do 80% w otworach pionowych (dane mogą być niepełne)
• od 13% do 44% w otworach horyzontalnych (dane mogą być niepełne)
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl

11. Według założeń zawartych w koncesjach:
Prognozowana ilość wierceń w Polsce – 309 otworów do 2021 r. (128 – pewnych, 181 –
opcjonalnych – według Ministerstwa Środowiska)
W ciągu jednego roku wykonanych zostanie 35 odwiertów poszukiwawczych
Średnia ilość odpadów wytwarzanych podczas jednego wiercenia wynosi około 2 000 – 3 500 ton
Na etapie poszukiwań wytwarzanych będzie około 70 000 – 122 500 ton odpadów (rocznie)
Realny wariant przy obecnym poziomie wierceń (około 20 otworów rocznie): 40 000 – 70 000 ton
Maksymalna ilość odpadów (przy założeniu 35 otworów rocznie i 8 000 ton odpadów na każdy
otwór): 280 000 ton
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Prognozy

12. Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Prognozy
?????
Zbyt duża ilość zmiennych:
• nieznana liczba wykonanych otworów
• nieznana liczba zabiegów
• nieznana ilość szczelinowanych sekcji w pojedynczym otworze
• nieznana ilość płynów użytych podczas zabiegów
• nieznany procent powracającej cieczy
• …..itd

13. Właściwości odpadów
Właściwości zależne od: właściwości przewiercanej skały, rodzaju płuczki, technologii wiercenia
oraz innych czynników związanych z wykonywanym odwiertem, sposobu przetworzenia
(np. odwadnianie)
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Podstawowe cechy odpadów z etapu wiercenia
wysoka zawartość wody (30-40% zwierciny, 70- 90% - zużyta płuczka, do 99,9% - płyn zwrotny)
konsystencja odpadów (płynna, półpłynna, stała), postać szlamu, mazi
możliwe duże stężenie chlorków (do 100 000 mg/ dm3), sodu i potasu
zawartość substancji rozpuszczonych do 200 000 mg/kg
możliwość występowania pewnej ilości substancji ropopochodnych (ropa, tłuszcze, oleje i smary)
zawartość izotopów promieniotwórczych w odpadach z etapu wiercenia jest niska i porównywalna
do przeciętnej zawartości izotopów promieniotwórczych w glebie, przykładowo:
226Ra – 39, Bq/kg, 228Th - 36 Bq/kg

14. Testy wymywania z odpadów 1:10
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl

15. Właściwości płynu pozabiegowego
www.infolupki.pl
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Zależą m.in. od:
składu chemicznego płynów technologicznych użytych do zabiegów w
otworze,
rodzaju skały,
reakcji chemicznych zachodzących pomiędzy skałą a płynem,
obecnością wód złożowych,
czasu przebywania płynów w otworze,
procesów oczyszczania płynu zwrotnego
Przykładowo: wahania parametrów chemicznych płynu
pozabiegowego, otwór Łebień LE-2H
odczyn pH: 5,73 – 6,35
chlorki: 4 100 – 48 000 mg/l
siarczany: >5 – 52 mg/l
Ca: 318 – 7 568 mg/l
NH4: 9 – 159 mg/l
B: 2,5 – 40,1 mg/l
Ba: 5,3 – 217,9
K: 82 – 536 mg/l
Na: 2 118 – 22 596 mg/l

16. Właściwości płynu pozabiegowego
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
W pierwszych dniach wraca
przeważająca ilość płynu
pozabiegowego (nawet do 95%)
Odbiór płynu pozabiegowego może
trwać nawet kilkanaście tygodni,
ale wraz z upływem czasu jego ilość
maleje

17. Gospodarka odpadami
W 2012 r. wytworzono w Polsce 47,2 tys. ton odpadów z grupy 01 05
Sposób postępowania z odpadami wydobywczymi z podgrupy 0105 wytworzonymi w Polsce
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
w 2012 r. (powstałymi podczas poszukiwania gazu łupkowego)
• odzysk: 36 008 ton (tj.76,3% odpadów wytworzonych)
• unieszkodliwienie 10 424 ton (tj. 22,1% odpadów wytworzonych)

18. Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
Instalacje do
przetwarzania
odpadów z
podgrupy
01 05
(według posiadanych
pozwoleń)
50 instalacji
– stan na
31.12.2012 r.
Łączna
przepustowość
według decyzji:
2 376 107 ton/rok
Łączna
przepustowość w
woj. pomorskim
według decyzji:
444 900 ton/rok

19. INSTALACJE DO ODZYSKU / UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW z podgrupy 01 05
Typy instalacji w których może odbywać się odzysk lub unieszkodliwienie odpadów w Polsce
linie do odwadniania i zestalania
odpadów
instalacje do produkcji paliw
alternatywnych
instalacje stosujące metody
fizyko-chemiczne (filtracja,
flokulacja, koagulacja,
odsalanie)
oczyszczalnie ścieków
przemysłowych i
komunalnych
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
kruszarki, rozdrabniarki
instalacje do produkcji
materiałów budowlanych
cementownie
wyeksploatowane złoże gazu
ziemnego – podziemne składowiska
odpadów
spalarnie odpadów
obiekty unieszkodliwiania odpadów
wydobywczych
składowiska odpadów

20. Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
www.pgi.gov.pl
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
anita.starzycka@pgi.gov.pl
www.infolupki.pl