00

1. สารบัญ
ปรากฏการณทางดาราศาสตร 1
การเกิดกลางวันและกลางคืน 1
การเกิดฤดูกาล 1
น้ําขึ้นน้ําลง 3
การเกิดขางขึ้นขางแรม 5
การเกิดดิถี 6
การเกิดสุริยุปราคา 7
ชนิดของสุริยุปราคา 7
จันทรุปราคา 9
ประเภทของจันทรุปราคา 9
ลักษณะของดวงจันทรเมื่อเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง 10
ปจจัยในการเกิดจันทรุปราคา 10
ฝนดาวตก 11

3. 1
ปรากฏการณทางดาราศาสตร
การเกิดกลางวันและกลางคืน
เนื่องจาก โลกเปนบริวารของดวงอาทิตย โดยโลกจะหมุนรอบดวงอาทิตยเปนเวลา 365 วัน หรือ 1 ปใน
ขณะเดียวกัน โลกจะหมุนรอบตัวเองโดยกินเวลา 24 ชั่วโมง จึงสงผลใหดานที่โดนแสงจะเปนเวลากลางวัน
สวนดานที่ไมโดนแสงจะเปนเวลากลางคืน เมื่อโลกหมุนไปเรื่อย ดานที่ไมโดนแสง หรือกลางคืน จะคอยๆ
หมุนเปลี่ยนมาจนกลายมาเปนกลางวัน เราเรียกปรากฏการณนี้วา กลางวัน และกลางคืน
การเกิดฤดูกาล
คําวาฤดูกาลนี้หมายถึงฤดูทางดาราศาสตร ไมใชฤดูทางภูมิอากาศ เราอาจจะคุนเคยที่วาเมืองไทยมี ๓
ฤดู คือ ฤดูรอน ฤดูฝน และฤดูหนาว หรือสมัยนี้จะเปนฤดูรอน ฤดูรอนมาก ฤดูรอนมากพิเศษ แตตอไปในภาย
หนาเราอาจจะไมสามารถกําหนดเปนฤดูตาง ๆ ได เพราะอากาศมันจะวิปริตเอาแนเอานอนอะไรไมได ที่กลาว
มาไมใชฤดูกาลที่เราจะพูดถึง ฤดูในทางดาราศาสตรมี 4 ฤดูคือ ฤดูใบไมผลิ (spring) ฤดูรอน (summer) ฤดู
ใบไมรวง (autumn หรือ fall) และฤดูหนาว (winter) ฤดูเหลานี้เกิดจากแกนโลกเอียง มันเกี่ยวของกันอยางไร
จะวาใหฟง โดยเริ่มจากใหกลับมาสูโลกแหงความจริง คือโลกหมุนรอบดวงอาทิตย แตไมไดหมุนแบบตั้งตรง
เปนการหมุนแบบเอียง ๆ การเอียงแบบนี้ทําใหบางคราวโลกเอียงเขาหาดวงอาทิตย บางคราวก็เอียงออก ใน
เวลาที่โลกเอียงเขาหาดวงอาทิตย คือ ขั้วโลกเหนือจะอยูใกลดวงอาทิตยมากกวาขั้วโลกใต คนที่อาศัยอยูในซีก
โลกเหนือ อยางประเทศไทยเปนตนนี้ จะเปนฤดูรอน เพราะอยูใกลดวงอาทิตยมาก ฤดูรอนนี้เวลากลางวันจะ
ยาวกวากลางคืน คือเวลาสวางมากกวาเวลามืด เราสามารถสังเกตไดโดยดูที่ดวงอาทิตย คืออาทิตยจะไมขึ้นทาง
ทิศตะวันออกพอดีแตจะขึ้นเอียงไปทางทิศเหนือ เรียกวาอาทิตยปดเหนือ จุดเริ่มฤดูรอนนี้เรียกวา คริษมายัน
หรือซัมเมอรซอลสทิซ (summer solstice) เปนจุดที่โลกเอียงเขาหาอาทิตยมากที่สุด เวลากลางวันยาวที่สุด และ
อาทิตยขึ้นปดเหนือที่สุด จะเกิดประมาณวันที่ 22 มิถุนายนของทุกป แตเมืองไทยจะเปนชวงฤดูฝน

4. 2
รูปการเกิดฤดูกาลตาง ๆ
จากจุดเริ่มฤดูรอน โลกจะคอย ๆ เอียงออกจากดวงอาทิตย (ความจริงแกนโลกเอียงเทาเดิม แตจะ
คอย ๆ หันดานที่เอียงออกไป) เวลากลางวันจะคอยๆ หดลง อาทิตยจะคอย ๆ กลับมาขึ้นที่ทิศตะวันออก
จนถึงจุดที่เวลากลางวันเทากับกลางคืน และอาทิตยขึ้นทางทิศตะวันออกพอดีอีกครั้ง จุดนี้คือจุดเริ่มตนฤดู
ใบไมรวง เปนวิษุวัตหรืออีควินอกซจุดหนึ่ง เรียกวา ศารทวิษุวัต (autumnal equinox) อยูประมาณวันที่ 23
กันยายนของทุกป จากนั้นโลกก็จะคอย ๆ เอียงออกจากดวงอาทิตย เวลากลางวันคอย ๆ หดสั้นลงอีก อาทิตย
จะคอย ๆ ขึ้นเอียงไปทางทิศใต จนถึงจุดที่ขั้วโลกเหนืออยูหางจากดวงอาทิตยมากที่สุด ขั้วโลกใตอยูใกลดวง
อาทิตยที่สุด เวลากลางวันสั้นกวากลางคืนที่สุด และอาทิตยปดใตมากที่สุด จุดนี้เปนจุดเริ่มฤดูหนาวนั่นเอง
เรียกวา เหมายัน (เห-มา-ยัน) หรือวินเทอรซอลสติซ (winter solstice) อยูประมาณ 22 ธันวาคมของทุกป
ตอจากนั้นโลกจะคอย ๆ เอียงเขาหาดวงอาทิตย เวลากลางวันคอย ๆ ยาวขึ้น อาทิตยคอย ๆ กลับมาขึ้นทาง
ตะวันออก จนถึงจุดที่กลางวันเทากับกลางคืนอีกครั้งหนึ่ง เปนจุดเริ่มฤดูใบไมผลิ เรียกวา วสันตวิษุวัต หรือ
เวอรนัลอีควินอกซ (vernal equinox) อยูประมาณวันที่ 21 มีนาคมของทุกป เมืองไทยจะเปนชวงฤดูรอน
สําหรับประเทศที่อยูในซีกโลกใตฤดูกาลตามที่วามาจะตรงขามกับทางซีกโลกเหนือ แตวสันตวิษุวัตคือจุด
เดียวกัน ขอใหจําจุดวสันตวิษุวัตนี้ไวใหดี เพราะเปนจุดที่สําคัญมาก ทางโหราศาสตรตะวันตกใชจุดนี้เปนจุด
ตั้งตนของจักรราศี (zodiac) เรียกอีกอยางวา จุดราศีเมษ (Aries point) จักรราศีแบงตามฤดูออกเปน 4 สวน แต
ละสวนแบงออกไปอีก 3 เปน ตนฤดู กลางฤดู และปลายฤดู รวมการแบงจักรราศีไดทั้งหมด 12 ราศี มีชื่อ

5. 3
เรียกวาราศี เมษ พฤษภ มิถุน กรกฎ สิงห กันย ตุล พิจิก ธนู มกร กุมภ และมีน เราจึงเรียกระบบจักรราศีแบบ
ตะวันตกวา จักรราศีฤดูกาล (tropical zodiac)
น้ําขึ้นน้ําลง
น้ําขึ้นน้ําลงเกิดจากแรงดึงดูดของดวงจันทร และดวงอาทิตย ถึงแมวาดาวอาทิตยจะมีมวล 27 ลานเทา
ของดวงจันทร แตดวงอาทิตย อยูหางจากโลก 93 ลานไมล สวนดวงจันทรที่เปนบริวารของโลกนั้น อยูหางจาก
โลกเพียง 240,000 ไมล ดังนั้นดวงจันทร จึงสงแรงดึงดูดมายังโลกมากกวาดวงอาทิตย และน้ําที่เกิดจากแรง
ดึงดูดของดวงอาทิตยจะสูงเพียง รอยละ 46 ของระดับน้ําที่สูงจากแรงดึงดูดของดวงจันทรน้ําซึ่งเปนของเหลว
เมื่อถูกแรงดึงดูดจากดวงจันทร ในขณะที่ดวงจันทรโคจรผานบริเวณนั้น น้ําก็จะสูงขึ้น ไปในทิศทางเดียวกับที่
ดวงจันทรปรากฏ และบนผิวโลกในดานตรงขามกับดวงจันทร น้ําจะสูงขึ้นดวย เพราะอํานาจดึงดูดของดวง
จันทร กับของโลกไปรวมกันในทิศทางนั้น และในตําแหนงที่คนเห็นดวงจันทร อยูสุดลับขอบฟา ตรงนั้นน้ํา
จะลดลงมากที่สุด จึงเทากับวามีน้ําขึ้น น้ําลง สองแหงบนโลกในเวลาเดียวกันน้ําจะขึ้นสูง เต็มที่ทุกๆ 12
ชั่วโมง โดยประมาณ และหลังจากน้ําขึ้นเต็มที่แลว ระดับน้ําจะเริ่มลดลง ใชเวลาประมาณ 6 ชั่วโมง แต
เนื่องจากดวงจันทรหมุนรอบโลกจากตะวันตกไปตะวันออก หนึ่งรอบกินเวลาประมาณ 29 วัน น้ําขึ้นและน้ํา
ลงจึงชากวาวันกอน ไปประมาณ 50 นาที หรือพูดอีกอยางหนึ่งวา ในหนึ่งวัน หรือ 24 ชั่วโมง 50 นาที น้ําจะ
สูงขึ้น และลดลง 2 ครั้งความแตกตางระหวางระดับน้ําสูงสุดกับระดับน้ําต่ําสุด แตละแหงบนโลกจะไมเทากัน
โดยเฉลี่ยจะขึ้นหรือลงประมาณ 3-10 ฟุต ซึ่งสาเหตุประการหนึ่งเกิดจากตําแหนงของดวงจันทร และดวง
อาทิตยเมื่อโลก และดวงจันทรกับดวงอาทิตย มาอยูในแนวเดียวกัน ไมวาดวงอาทิตยหรือดวงจันทรจะอยูขาง
เดียว หรือคนละขางกับโลก น้ําจะสูงขึ้นกวาปกติ เรียกวา น้ําเกิด (spring tide) ซึ่งจะเกิดขึ้นเดือนละ 2 ครั้ง คือ
ใกลวันขึ้น 15 ค่ํา และวันแรม 15 ค่ําและเมื่อใดที่ดวงจันทร และดวงอาทิตย อยูในแนวตั้งฉาก ซึ่งกันและกัน
ระดับน้ําจะไมสูงขึ้น แตจะอยูในระดับเดิม ไมขึ้นไมลง เรียกวา น้ําตาย จะเกิดขึ้นเดือนละ 2 ครั้ง เชนเดียวกับ
น้ําเกิด คือใกลวันขึ้น 8 ค่ํา และวันแรม 8 ค่ําสวนอีกสาเหตุหนึ่งที่น้ําขึ้นมากขึ้นนอย ลงมากลงนอย เกี่ยวกับ
ขนาดรูปรางและความลึกของทองมหาสมุทรดวย อยางเชนเกาะแกงตางๆ จะตานการขึ้นลงของกระแสน้ําได
มาก ในหมูเกาะตาฮิติ ระดับน้ําจะขึ้นสูงเพียง 1 ฟุตเทานั้น แตบริเวณแผนดินที่เปนรูปกรวย หันปากออกไปสู
ทะเล จะรับปริมาณของน้ําไดมาก เชนปากอาวของแควน โนวาสโคเตียน แหงแคนดีทางตะวันออกของ
อเมริกาเหนือ น้ําจะขึ้นสูงถึง 40 ฟุต

6. 4
รูปที่ 1 แสดงการเกิดน้ําขึ้น น้ําลง
เนื่องจากเปลือกโลกเปนของแข็ง ไมสามารถยืดหยุนตัวไปตามแรงไทดัลซึ่งเกิดจากแรงโนมถวงของ
ดวงจันทรได แตพื้นผิวสวนใหญของโลกปกคลุมดวยน้ําทะเลในมหาสมุทร เปนของเหลวสามารถปรับทรง
เปนรูปรี ไปตามแรงไทดัลที่เกิดขึ้น (ดังรูปที่ 1) ทําใหเกิดปรากฏการณน้ําขึ้นน้ําลง โดยที่ระดับน้ําทะเลจะขึ้น
สูงสุด บนดานที่หันเขาหาดวงจันทรและดานตรงขามดวงจันทร ( ตําแหนง H และ H') และระดับน้ําทะเลจะ
ลงต่ําสุด บนดานที่ตั้งฉากกับดวงจันทร (ตําแหนง L และ L') โลกหมุนรอบตัวเอง 1 รอบ ทําให ณ ตําแหนง
หนึ่งๆ บนพื้นผิวโลก จึงเคลื่อนผานบริเวณที่เกิดน้ําขึ้น และน้ําลง ทั้งสองดาน จึงทําใหเกิดน้ําขึ้น – น้ําลง วัน
ละ 2 ครั้ง
รูปที่ 2 แสดงการเกิดน้ําขึ้น น้ําลง
ในวันเพ็ญเต็มดวง และในวันเดือนมืด (ขึ้น 15 ค่ํา และแรม 15 ค่ํา) ดวงอาทิตย โลก และดวงจันทร อยู
ในแนวเดียวกัน แรงโนมถวงของดวงอาทิตยและดวงจันทรเสริมกัน ทําใหแรงไทดัลมากขึ้น ระดับน้ําทะเลจึง
มีการเปลี่ยนแปลงมากกลาวคือ น้ําขึ้นสูงมากและน้ําลงต่ํากวามาก เราเรียกวา “ น้ําเปน ” (Spring tides)
ดังรูปที่ 2

7. 5
รูปที่ 3 แสดงการเกิดน้ําขึ้น น้ําลง
สวนในวันที่เห็นดวงจันทรครึ่งดวง (ขึ้น 8 ค่ํา และ แรม 8 ค่ํา) ดวงอาทิตย โลก และดวงจันทร อยูใน
แนวตั้งฉากกัน แรงโนมถวงของดวงอาทิตยและดวงจันทรไมเสริมกัน ทําใหระดับน้ําทะเลเปลี่ยนแปลงนอย
เราเรียกวา “ น้ําตาย ” (Neap tides) ดังรูปที่ 3
การเกิดขางขึ้นขางแรม
ดิถี หรือ เฟส หรือ การเกิดขางขึ้นขางแรม ของดวงจันทร (อังกฤษ: lunar phase) ในทางดาราศาสตร
เปนปรากฏการณทางดาราศาสตรอยางหนึ่งที่เกิดกับดวงจันทร นั่นคือ ดวงจันทรจะมีสวนสวางที่สังเกตไดที่
ไมเทากันในแตละคืน เกิดจากการโคจรของดวงจันทรรอบโลก โดยหันสวนสวางเขาหาโลกตางกัน ดิถีที่
ตางกันนี้เองมักใชกําหนดวันสําคัญทางพุทธศาสนา และใชเปนหลักในการนับเวลา ในปฏิทินจันทรคติ กอนที่
จะมานิยมใชปฏิทินสุริยคติ
การคํานวณดิถีของดวงจันทร สามารถทําไดทั้งแบบดาราศาสตรสมัยใหมและดาราศาสตรแผนเกา
เชน ใชกระดานปกขคณนาของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว หรือใชตําราสุริยยาตร ในการคํานวณ
สําหรับในทางโหราศาสตร ดิถีคือวันทางจันทรคติ (lunar day) ซึ่งก็เกี่ยวพันกับขางขึ้นขางแรมหรือ
ดิถีในความหมายทางดาราศาสตรที่กลาวมาแลว ดิถีเปนสวนประกอบของปฏิทินจันทรคติ ซึ่งนั่นคือขางขึ้น
ขางแรมที่สังเกตไดยามค่ําคืนนั่นเอง
สําหรับกลองขอความดานขวานี้จะแสดงดิถีของดวงจันทรตามการคํานวณแบบดาราศาสตรสมัยใหม
โดยที่แสดงวันที่ไวเพื่อใหทราบวาเปนดิถีของวันใด มิใหเกิดความสับสน และแสดงรอยละของสวนสวางบน
ดวงจันทรไวดานลาง

8. 6
ภาพการเกิดดิถีของดวงจันทร
การเกิดดิถี
ภาพแสดงการเกิดดิถีของดวงจันทร โดยที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย และดวงจันทรโคจรรอบโลก
ภาพที่เห็นอยูนี้มองลงไปยังขั้วโลกเหนือ แสงอาทิตยมาทางขวาดังแสดงเปนลูกศรสีเหลือง จากภาพจะเห็นได
วา ในวันเดือนเพ็ญ ดวงจันทรจะขึ้นตอนดวงอาทิตยตก และในวันเดือนดับ จะไมสามารถสังเกตเห็นดวง
จันทรได เพราะถูกแสงอาทิตยบดบัง
ดิถีเกิดจากการโคจรของดวงจันทรรอบโลก ขณะที่โคจรทั้งรอบโลกและรอบดวงอาทิตย ก็จะมีสวน
สวางที่เกิดจากแสงของดวงอาทิตย โดยที่สวนสวางของดวงจันทรที่หันเขาหาโลกมีไมเทากันเนื่องจาก
ตําแหนงรอบโลกที่ตางกัน จนเกิดการเวาแหวงไปบาง และเกิดเปนขางขึ้นขางแรม โดยที่มีคาบของการเกิด
ประมาณ 29.53 วัน (29 วัน 12 ชั่วโมง 44 นาที) เรียกระยะนี้วา เดือนจันทรคติ (synodic month) ซึ่งยาวกวา
เดือนดาราคติ (sidereal month) ไปประมาณ 2 วัน
บางครั้ง อาจเกิดสุริยุปราคาไดเมื่อดวงจันทรเคลื่อนที่มาในตําแหนงที่บังแสงจากดวงอาทิตย เมื่อเทียบ
กับผูสังเกตบนโลก ซึ่งจะเกิดในวันเดือนดับ และอาจเกิดจันทรุปราคาไดเมื่อดวงจันทรมาอยูในเงาของโลก ซึ่ง
เกิดในวันเดือนเพ็ญ ทั้งนี้ก็เกี่ยวของกับการเปลี่ยนแปลงดิถีของดวงจันทร
ในซีกโลกเหนือ ถาเราหันหนาลงทิศใต ดวงจันทรจะแสดงสวนสวางดานทิศตะวันตกกอนในขางขึ้น
จากนั้นจะคอย ๆ แสดงสวนสวางมากขึ้น และจากนั้นก็ลดสวนสวางจากดานทิศตะวันตกไปจนหมด สวนใน
ซีกโลกใต ถาหันหนาขึ้นทิศเหนือ ทิศทางก็จะเปนไปในทางกลับกัน นั่นคือ ดวงจันทรจะแสดงดานทิศ
ตะวันออกกอนในขางขึ้น และเผยสวนทิศตะวันตก

9. 7
การสุริยุปราคา
สุริยุปราคาเต็มดวง
สุริยุปราคา หรือ สุริยคราส เปนปรากฏการณธรรมชาติ เกิดขึ้นเมื่อดวงอาทิตย ดวงจันทร และโลก
โคจรมาเรียงอยูในแนวเดียวกันโดยมีดวงจันทรอยูตรงกลาง เกิดขึ้นเฉพาะในวันที่ดวงจันทรมีดิถีตรงกับจันทร
ดับ เมื่อสังเกตจากพื้นโลกจะเห็นดวงจันทรเคลื่อนเขามาบดบังดวงอาทิตย โดยอาจบังมิดหมดทั้งดวงหรือ
บางสวนก็ได ในแตละปสามารถเกิดสุริยุปราคาบนโลกไดอยางนอย 2 ครั้ง สูงสุดไมเกิน 5 ครั้ง ในจํานวนนี้
อาจไมมีสุริยุปราคาเต็มดวงเลยแมแตครั้งเดียว หรืออยางมากไมเกิน 2 ครั้ง โอกาสที่จะไดเห็นสุริยุปราคาเต็ม
ดวงสําหรับสถานที่ใดสถานที่หนึ่งบนพื้นโลกนั้นคอนขางยาก เนื่องจากสุริยุปราคาเต็มดวงแตละครั้งจะเกิด
ในบริเวณแคบ ๆ ภายในแถบที่เงามืดของดวงจันทรพาดผานเทานั้น
สุริยุปราคาเต็มดวงเปนปรากฏการณธรรมชาติที่สวยงาม นาตื่นเตน และสรางความประทับใจแกคนที่
ไดชม ผูคนจํานวนมากตางพากันเดินทางไปยังดินแดนอันหางไกลเพื่อคอยเฝาสังเกตปรากฏการณนี้
สุริยุปราคาเต็มดวงเมื่อ พ.ศ. 2542 ที่เห็นไดในทวีปยุโรป ทําใหสาธารณชนหันมาสนใจสุริยุปราคาเพิ่มขึ้นมาก
สังเกตไดจากจํานวนประชาชนที่เดินทางไปเฝาสังเกตสุริยุปราคาวงแหวนใน พ.ศ. 2548 และสุริยุปราคาเต็ม
ดวงใน พ.ศ. 2549 สุริยุปราคาครั้งที่ผานมาเมื่อเร็ว ๆ นี้ คือสุริยุปราคาวงแหวนเมื่อวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2552
และสุริยุปราคาเต็มดวงเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2552
ชนิดของสุริยุปราคา
สุริยุปราคาวงแหวน ดวงจันทรผานหนาดวงอาทิตย
ดวงจันทรผานหนาดวงอาทิตย สังเกตจากยาน STEREO-B เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ พ.ศ. 2550 ที่ระยะ 4.4 เทา
ของระยะระหวางโลกกับดวงจันทร

10. 8
สุริยุปราคามี 4 ชนิด ไดแก
• สุริยุปราคาเต็มดวง (total eclipse): ดวงจันทรบังดวงอาทิตยหมดทั้งดวง
• สุริยุปราคาบางสวน (partial eclipse): มีเพียงบางสวนของดวงอาทิตยเทานั้นที่ถูกบัง
• สุริยุปราคาวงแหวน (annular eclipse): ดวงอาทิตยมีลักษณะเปนวงแหวน เกิดเมื่อดวงจันทรอยูใน
ตําแหนงที่หางไกลจากโลก ดวงจันทรจึงปรากฏเล็กกวาดวงอาทิตย
• สุริยุปราคาผสม (hybrid eclipse): ความโคงของโลกทําใหสุริยุปราคาคราวเดียวกันกลายเปนแบบ
ผสมได คือ บางสวนของแนวคราสเห็นสุริยุปราคาเต็มดวง ที่เหลือเห็นสุริยุปราคาวงแหวน บริเวณที่
เห็นสุริยุปราคาเต็มดวงเปนสวนที่อยูใกลดวงจันทรมากกวา
สุริยุปราคาจัดเปนอุปราคาประเภทหนึ่ง เกิดขึ้นเฉพาะในวันที่ดวงจันทรมีดิถีตรงกับจันทรดับ
การที่ขนาดของดวงอาทิตยกับดวงจันทรเกือบจะเทากันถือเปนเหตุบังเอิญ ดวงอาทิตยมีระยะหาง
เฉลี่ยจากโลกไกลกวาดวงจันทรประมาณ 390 เทา และเสนผานศูนยกลางของดวงอาทิตยก็ใหญกวาเสนผาน
ศูนยกลางของดวงจันทรประมาณ 400 เทา ตัวเลขทั้งสองนี้ซึ่งไมตางกันมาก ทําใหดวงอาทิตยกับดวงจันทรมี
ขนาดใกลเคียงกันเมื่อมองจากโลก คือปรากฏดวยขนาดเชิงมุมราว 0.5 องศา
วงโคจรของดวงจันทรรอบโลกเปนวงรีเชนเดียวกันกับวงโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย ขนาดปรากฏ
ของดวงอาทิตยกับดวงจันทรจึงไมคงที่ ]
อัตราสวนระหวางขนาดปรากฏของดวงจันทรตอดวงอาทิตยขณะเกิด
คราสเปนสิ่งที่บงบอกไดวาสุริยุปราคาอาจเปนชนิดใด ถาคราสเกิดขึ้นระหวางที่ดวงจันทรอยูบริเวณจุดใกล
โลกที่สุด (perigee) อาจทําใหเปนสุริยุปราคาเต็มดวง เพราะดวงจันทรจะมีขนาดปรากฏใหญมากพอที่จะบด
บังผิวสวางของดวงอาทิตยที่เรียกวาโฟโตสเฟยรไดทั้งหมด ตัวเลขอัตราสวนนี้จึงมากกวา 1 แตในทางกลับกัน
หากเกิดคราสขณะที่ดวงจันทรอยูบริเวณจุดไกลโลกที่สุด (apogee) คราสครั้งนั้นอาจเปนสุริยุปราคาวงแหวน
เพราะดวงจันทรจะมีขนาดปรากฏเล็กกวาดวงอาทิตย อัตราสวนนี้จึงมีคานอยกวา 1 สุริยุปราคาวงแหวนเกิดได
บอยกวาสุริยุปราคาเต็มดวง เพราะโดยเฉลี่ยแลวดวงจันทรอยูหางจากโลกมากเกินกวาจะบดบังดวงอาทิตยได
ทั้งหมด

11. 9
จันทรุปราคา
จันทรุปราคา (เรียกไดหลายอยาง ตัวอยางเชน จันทรคาธ, จันทรคราส, ราหูอมจันทร หรือ กบกิน
เดือน) คือปรากฏการณที่เกิดขึ้น เมื่อดวงอาทิตย, โลก และดวงจันทร เรียงอยูในแนวเดียวกันพอดี หากเกิดขึ้น
ในชวงพระจันทรเต็มดวง เมื่อดวงจันทรผานเงาของโลก จะเรียกวา จันทรุปราคา ปรากฏการณจันทรุปราคาแม
จะเกิดขึ้นตามธรรมชาติ แตมีอิทธิพลตอความคิดและความเชื่อในหลายวัฒนธรรมมาชานาน รวมทั้งของไทย
ดวย ซึ่งลักษณะของจันทรุปราคาขึ้นอยูกับตําแหนงของดวงจันทรที่เคลื่อนที่ผานเงาของโลกในเวลานั้นๆ
ประเภทของจันทรุปราคา
• จันทรุปราคาเงามัว* เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทรเคลื่อนที่ผานเงามัวของโลก จันทรุปราคาลักษณะนี้จะ
สังเกตเห็นไดไมชัดเจนมากนัก เนื่องจากความสวางของดวงจันทรจะลดลงไปเพียงเล็กนอยเทานั้น
• จันทรุปราคาเงามัวเต็มดวง เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทรเคลื่อนที่เขาไปในเงามัวของโลกทั้งดวงแตไมไดเขา
ไปอยูในบริเวณเงามืด ดวงจันทรดานที่อยูใกลเงามืดมากกวาจะมืดกวาดานที่อยูไกลออกไป
จันทรุปราคาลักษณะนี้เกิดขึ้นไมบอยนัก
• จันทรุปราคาเต็มดวง* เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทรเคลื่อนที่เขาสูเงามืดของโลกทั้งดวง ดวงจันทรจะอยู
ภายใตเงามืดของโลกนานเกือบ 107 นาที เนื่องจากดวงจันทรเคลื่อนที่ดวยอัตราเร็วประมาณ 1
กิโลเมตรตอวินาที แตหากนับเวลาตั้งแตดวงจันทรเริ่มเคลื่อนเขาสูเงามืดจนออกจากเงามืดทั้งดวง อาจ
กินเวลาถึง 6 ชั่วโมง 14 นาที
• จันทรุปราคาบางสวน เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทรเคลื่อนที่ผานเงามืดของโลกเพียงบางสวน จันทรุปราคา
เกิดจากประมาณวาดวงจันทรมาบังดวงอาทิตย
ลักษณะของดวงจันทรเมื่อเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง

12. 10
เมื่อเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง ดวงจันทรไมไดหายไปจนมืดทั้งดวง แตจะเห็นเปนสีแดงอิฐ เนื่องจากมี
การหักเหของแสงอาทิตยเมื่อสองผานชั้นบรรยากาศของโลก สีของดวงจันทรเมื่อเกิดจันทรุปราคาแตละครั้ง
จะไมเหมือนกัน แบงออกไดเปน 5 ระดับ ดังนี้
• ระดับ 0 ดวงจันทรมืดจนแทบมองไมเห็น
• ระดับ 1 ดวงจันทรมืด เห็นเปนสีเทาหรือสีน้ําตาลแตมองไมเห็นรายละเอียด ลักษณะพื้นผิว
ของดวงจันทร
• ระดับ 2 ดวงจันทรมีสีแดงเขมบริเวณดานในของเงามืด และมีสีเหลืองสวางบริเวณดานนอก
ของเงามืด
• ระดับ 3 ดวงจันทรมีสีแดงอิฐและมีสีเหลืองสวางบริเวณขอบของเงามืด
• ระดับ 4 ดวงจันทรสวางสีทองแดงหรือสีสม ดานขอบของเงาสวางมาก
จันทรุปราคาเต็มดวง
(ระดับ 4)
จันทรุปราคาบางสวน (ราว 1
ใน 5) ในกรุงเทพฯ เมื่อ 8 ก.ย.
2549 เวลา 01.25 น.
จันทรุปราคาเต็มดวง (ขณะ
เริ่มสัมผัส) เชามืดวันที่ 4
มีนาคม พ.ศ. 2550
จันทรุปราคาเต็มดวง ระดับ
0 เชามืดวันที่ 4 มีนาคม
พ.ศ. 2550
ปจจัยในการเกิดจันทรุปราคา
จันทรุปราคาไมไดเกิดขึ้นบอยๆ เนื่องจากระนาบการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตยและระนาบการ
โคจรของดวงจันทรรอบโลกทํามุมกัน 5 องศา ในการเกิดจันทรุปราคา ดวงจันทรจะตองอยูบริเวณจุดตัดของ
ระนาบวงโคจรทั้งสอง และตองอยูใกลจุดตัดนั้นมาก จึงจะเกิดจันทรุปราคาเต็มดวงหรือจันทรุปราคาบางสวน
ไดระยะหางระหวางโลกและดวงจันทรมีผลตอความเขมของจันทรุปราคาดวย นอกจากนี้ หากดวงจันทรอยูใน

13. 11
ตําแหนงที่หางจากโลกมากที่สุด (apogee) จะทําใหระยะเวลาในการเกิดจันทรุปราคานานขึ้น ดวยเหตุผล 2
ประการ คือ
1 ดวงจันทรจะเคลื่อนที่อยางชาๆ เพราะตําแนงนี้เปนตําแหนงที่ดวงจันทรเคลื่อนที่ชาที่สุดตลอดการ
โคจรรอบโลก
2 ดวงจันทรที่มองเห็นจากโลกจะมีขนาดเล็ก จะเคลื่อนที่ผานเงาของโลกไปทีละนอย ทําใหอยูในเงา
มืดนานขึ้น
ในทุกๆ ปจะมีจันทรุปราคาเกิดขึ้นอยางนอยปละ 2 ครั้ง หากเก็บสถิติการเกิดจันทรุปราคาแลว จะ
สามารถทํานายวันเวลาในการเกิดจันทรุปราคาครั้งตอไปได
การสังเกตจันทรุปราคาแตกตางจากสุริยุปราคา จันทรุปราคาสวนใหญจะสามารถสังเกตไดจาก
บริเวณใดๆ บนโลกที่อยูในชวงเวลากลางคืนขณะนั้น ขณะที่สุริยุปราคาจะสามารถสังเกตไดเพียงบริเวณเล็กๆ
เทานั้น
หากขึ้นไปยืนอยูบนพื้นผิวของดวงจันทรขณะที่เกิดจันทรุปราคาบนโลก ก็จะสามารถเห็นการเกิด
สุริยุปราคาบนดวงจันทรไดในเวลาเดียวกัน ทั้งนี้ เนื่องจากการที่โลกกําลังบังดวงอาทิตยอยูในเวลานั้น
ฝนดาวตก คืออะไร
นักดาราศาสตรศึกษาถึงที่มาของฝนดาวตก หรือฝนอุกกาบาต พบวาอุกกาบาต เหลานี้ ตางโคจรรอบ
ดวงอาทิตย ในเสนทางเดียวกับดาวหาง บางดวง และไดขอสรุป ชัดเจนวา ฝนดาวตกมีความสัมพันธ กับดาว
หาง ดาวหางเปนวัตถุทองฟาอยางหนึ่ง คลายกอนน้ําแข็งสกปรกของหินและฝุน เกาะกันอยู ดวยกาซและน้ําที่
แข็งตัว เมื่อดาวหางเคลื่อนเขาใกล ดวงอาทิตยมากขึ้น ความรอนจากดวงอาทิตย ทําให น้ําแข็งรอบนอกระเหิด
ออก ปลอยซากเศษชิ้นสวนเล็ก ๆ กระจายเปนธารอุกกาบาตเคลื่อนที่ไปตามเสนทางโคจรของดาวหาง เมื่อ
โลกเคลื่อนที่ ผานธารอุกกาบาตเหลานี้ จึงดูดเศษหินและเศษโลหะเหลานั้น ใหวิ่งเขามาในเขต บรรยากาศโลก
ดวยความเร็วสูง ความรอนจากการเสียดสีกับบรรยากาศ เกิดเปนลูกไฟ สวาง เรียกวา ฝนดาวตก
ทุกวันนี้ เรารูจักฝนดาวตกชุดที่มีปริมาณดาวตกหนาแนน นาสนใจมากกวา 10 ชุด ซึ่งปรากฏใหเห็น
เปนประจํา เกือบทุกเดือนในรอบป นอกจากนั้นยังมีฝนดาวตก ชุดที่เบาบาง ไมนาสนใจอีกหลายชุด ฝนดาว
ตกเปนปรากฏการณที่ไมแนนอน บางปเราอาจเห็นฝนดาวตกชุดหนึ่ง มีจํานวนดาวตกมากเห็นไดชัดเจน แต
อาจเบาบางในอีกปหนึ่ง เพราะสาเหตุหลายอยางแตที่สําคัญคือ โลกเคลื่อนที่ ตัดกับวงทางโคจรของดาวหาง
เปนระยะใกลไกล มากเพียงใดในปนั้น และเพราะซากเศษดาวหาง หลุดออกมาเปนกลุม ๆ ถามีจํานวนมาก
แลวโลก เคลื่อนที่ผานกลุมซากอุกกาบาตนั้นในปใด ก็ทําใหเกิดปรากฏการณฝนดาวตก หนาแนนมากเปน
พิเศษ เรียกวาพายุฝนดาวตก
บรรณานุกรม

14. 12
จงจิต สุธาอรรถ. จักรวาลและดวงดาว. พิมพครั้งที่ 3 กรุงเทพฯ อักษรวัฒนา, 2542.
พิมล ไถทอง. ฟากฟายามราตรี. หจก.อุบลยงสวัสดิ์ออฟเซท, อุบลราชธานี , 2548.
สก็อตต เอส. เชพพารด. The Jupiter Satellite Page. Carnegie Institution for Science, Department of
Terrestrial Magnetism.
Eric W. Weisstein (2006). "Galileo Galilei (1564–1642)". Wolfram Research. เก็บขอมูลเมื่อ 2006-11-08.
"Discoverer of Titan: Christiaan Huygens". ESA Space Science. 2005. เก็บขอมูลเมื่อ 2006-11-08.
"Comet Halley". University of Tennessee. เก็บขอมูลเมื่อ 2006-12-27.
"Etymonline: Solar System". เก็บขอมูลเมื่อ 2008-01-24.
"Herschel, Sir William (1738–1822)". enotes.com. เก็บขอมูลเมื่อ 2006-11-08.
"Discovery of Ceres: 2nd Centenary, January 1, 1801–January 1, 2001". astropa.unipa.it. 2000. เก็บ
ขอมูลเมื่อ 2006-11-08.
"Spectroscopy and the Birth of Astrophysics". Center for History of Physics, a Division of the American
Institute of Physics. เก็บขอมูลเมื่อ 2008-04-30.
Irvine, W. M.. The chemical composition of the pre-solar nebula. Amherst College, Massachusetts.
สืบคนวันที่ 2007-02-15