Bulgan

1. Гүйцэтгэсэн : Б.Булган /F.PH15E202/
Удирдагч багш: Ж.Батбаяр, Доктор (PhD)
Зөвлөх багш: С.Туяа , Магистр
Б.Аззаяа, Магистр
УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ
УРГАМЛЫН БҮРХЭВЧИД НӨЛӨӨЛӨХ НЬ
/Баянхонгор аймгийн Заг сум/

2. • Үндэслэл
• Зорилго
• Шинэлэг тал, практик ач холбогдол
• Судалгааны талбар, ашигласан мэдээ
• Судалгааны аргачлал
• Судалгааны үр дүн, дүн шинжилгээ
• дүгнэлт
Агуулга

3. Монгол орны хувьд сүүлийн 70 жилд агаарын дундаж
температур 2.140С дулаарсан нь дэлхийн хэмжээнд
сүүлийн 100 жилийн (0.740C) дунджаас 2-3 дахин илүү
байна.
Монгол улсын нийт газар нутгийн 90 хувь нь хуурай
болон хагас хуурай газрын эмзэг экосистемээс бүрддэг.
Нийт газар нутгийн 78,2 хувь нь дунд ба түүнээс дээш
эрчимтэй цөлжилтөнд өртсөн.
Иймд Монгол орны эдийн засгийн хөшүүрэг болсон
хөдөө аж ахуйн үндсэн тулгуур бэлчээрт сөргөөр
нөлөөлж байна.
.
Үндэслэл

4. Зорилго
Уур амьсгалын өөрчлөлт бэлчээрийн
ургамлын нөмрөгт нөлөөлөх байдлыг хиймэл
дагуулын мэдээ ашиглан үнэлэх.

5. Уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний нөлөөллийн
талаар олон судалгааны ажил байдаг ч Баянхонгор
аймгийн Заг сумын бэлчээрийн ургамлын бүрхэвчид
нөлөөлөх байдлыг үнэлсэн судалгааны ажил
байдаггүй.
Практик ач холбогдол нь бэлчээрийн
ургамлын нөмрөгт уур амьсгалын өөрчлөлтийн
нөлөөлөх байдал, бусад хүчин зүйлсийг тооцож,
бэлчээрийн зөв зохистой ашиглах менежментийг
боловсронгуй болгоход оршино.
СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ШИНЭЛЭГ , ПРАКТИК АЧ
ХОЛБОГДОЛ

6. Судалгааны талбар
•Заг сум нь
Ургамал-газарзүйн
мужлалтаар
хангайн өмнөд
өндөр уулын,
хээрийн бүсэд
оршдог, хуурай
сэрүүн уур
амьсгалтай болно.
Баян Өндөр
Баянлиг
Шинэжинст
Богд
Заг
Жинст
Баацагаан
Галуут
Бууцагаан
Баянговь
Өлзийт
Баянцагаан
Хүрээмарал
Гурванбулаг
Жаргалант
Эрдэнэцогт
Бөмбөгөр
Баян Овоо
Баянбулаг
Баянхонгор

7. Судалгааны талбар

8. Хээрийн хэмжилт, бэлчээрийн хянан баталгааны тоон мэдээ:
• Өвөлжөө хаваржаа, зуслан, намаржаа, уст цэгийн байршил
• 2009 оны бэлчээрийн хянан баталгааны тоон мэдээг
Хиймэл дагуулын MODIS мэдээ: 2008-2013 оны 4-9 дүгээр
сарын I, II, III арав хоногийн өгөгдөлийг боловсруулан
ургамалжилтын динамикийг тодорхойлов. 2001-2015 оны 4-8
дүгээр сарын дунджаар тухайн жилийн ургамалжилтын
нормчлогдсон индексийг тодорхойлов.
Цаг уурын мэдээ: Цаг уурын харуулын станцын хур тунадас,
агаарын температурын тоон мэдээг статистик аргаар боловсруулан
судалгааны ажилдаа ашиглав.
Нийгэм, эдийн засгийн мэдээ: Малын тоо толгойн мэдээ
Ашигласан мэдээ

9. Судалгааны аргачлалын схем
дүн
шинжилгээ
3. Цаг уурын
станцын мэдээ
Судалгааны
аргачлал
Хур тунадас,
агаарын
темпратур
статистик
Microsoft
Excel 2010
2. ЗТС
Terra хиймэл
дагуулын
MODIS мэдээ
NDVI /2001-
2015/
Тоон мэдээний
анхдагч
боловсруулалт
1. ГМС
Хээрийн
хэмжилт
Сэдэвчилсэн
зурагууд
Өндөршил ,
налуугийн тоон
загвар

10. Өвөлжөө, хаваржаа, зуслан, намаржаа, худаг усны байршилыг GPS
ашиглан тодорхойлж, тоон мэдээллийн сан үүсгэв.
Хээрийн хэмжилт / 2015.08.10-20/
С.Туяа багш
БИ

13. Заг сумын бэлчээрийн төлөв байдал

14. Заг сумын малын тоо толгой

15. Заг сумын 2008 оны бэлчээрийн ургамалжилтын динамик

16. y = 34.218x + 4.966
R² = 0.9499
0
5
10
15
20
25
30
0 0.5 1
Агаарынтемператур/С0/
Ургамалжилтын нормчлогдсон индекс
Ургамалжилт, Агаарын
температурын хамаарал
Series1
Linear
(Series1)
y = 110.63x1.4123
R² = 0.8249
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
0 0.2 0.4 0.6 0.8
Хуртунадас/мм/
Ургамалжилтын нормчлогдсон
индекс
Ургамалжилт , Хур тунадасны
хамаарал
Series1
Power
(Series1)
Ургамалжилт, агаарын температур,
хур тунадасны хамаарал

17. 0-0.1 0.1-0.2 0.2-0.3 0.3-0.4 0.4-0.5 0.5-0.6 0.6-0.7 0.7-255
2001-2015 оны жилийн дундаж бэлчээрийн ургамалжилт
2009 он2007 он 2008 он2006 он 2010 он
2012 он2011 он 2014 он 2015 он2013 он
2005
он
2001 он 2002 он 2003 он 2004 он

18. -
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Ургамалжилт/%/
Ургамалжилт
Сийрэг
Дунд
сайн
Ургамалжилтын 2001-2015 оны жилийн дундаж

19. 2001-2015 оны жилийн дундаж бэлчээрийн
ургамалжилт, хур тунадас
0
50
100
150
200
250
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ургамалжилт,хуртунадас
он
ургамалжилтын нягтшил сайн Дулаан үеийн /IY-X сар/

20. 2001-2003 оны
дундаж
2007-2009 оны
дундаж
2004-2006 оны
дундаж
2010-2012 оны
дундаж
2013-2015 оны
дундаж
Бэлчээрийн ургамалжилт 3 жилийн дунджаар
Сийрэг Дунд Сайн Ангилалаас бусад
0-0.2 0.2-0.4 0.4-0.7 255

21. 3 жилийн дундажаар бэлчээрийн ургамалжилт
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
0.0
50.0
100.0
150.0
200.0
250.0
2001-2003 он 2004-2006 он 2007-2009 он 2010-2012 он 2013-2015 он
Ургамалжилт/хувиар/
Нийлбэрхуртунадас/мм/
он
3 жилийн дунджаар ургамалжилт, дулаан үеийн хур тунадлас
Дулаан үеийн хур тунадас /IY-X сар/ Сайн

22. 1. “Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох
хөдөөгийн амьжиргаа” төсөлийн хүрээнд 2015 оны
8 дугаар сарын 10-20 ны хооронд хийгдсэн хээрийн
хэмжилтэнд оролцож өвөлжөө, хаваржаа, зуслан,
намаржаа, уст цэгийн байршилыг тодорхойлон
тоон мэдээллийн сан үүсгэв.
2. Хээрийн хэмжилтийн үр дүнд бий болсон тоон
мэдээллийг ашиглан бэлчээр ашиглалт, бэлчээрийн
төрөл, төлөв байдал, усжуулалтын зураглалыг тус
тус хийж гүйцэтгэв.

23. 3. 2008 оны 5-9 дүгээр сарын ургамалжилтын
нягтшил нь агаарын температуртай 0.95, хур
тунадастай 0.84 гэсэн хамааралтай байгаа нь
манай орны бэлчээрийн төлөв байдалд уур
амьсгалын нөлөө шууд хамааралтай болох нь
харагдаж байна.
4. Хиймэл дагуулын 2001-2015 оны MODIS
мэдээгээр боловсруулсан ургамалжилтын жилийн
дундаж утгын динамикийг авч үзэхэд, 2003, 2005,
2011 онууд хамгийн сайн, 2009 онд ургамалжилт
харьцангуй муу байгаа нь тухайн жилийн хур
тунадастай шууд хамааралтай байв.

24. “Ази номхон далайн
орнуудын хиймэл дагуулын
мэдээний хэрэглээ” ОУ-ын
VII хурал,
2016.10.24-28, Korea, Songdo
ШУТИС-ийн эрдэм шижилгээний бүтээлийн
эмхтгэл 2016 оны №18/201-д , хуудас149-156
Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.