1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 0
Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η 2 0 1 5
2014-2015
Χρήση στρατηγικών κατά την εκμάθηση του
μαθήματος της Ιστορίας Δ΄ δημοτικού σε
μαθητές με δυσκολίες αναγνωστικής
κατανόησης στο πλαίσιο μιας
διαφοροποιημένης διδασκαλίας
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΑΨΑΝΑΣ
ΠΕ70
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ
ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
2. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1
Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία – σχέδιο μαθήματος επιλέχθηκε η εκπόνηση μιας διαφοροποιημένης
διδασκαλίας με την ομάδα των Μαθησιακών Δυσκολιών στην αναγνωστική κατανόηση. Οι
μαθησιακές δυσκολίες είναι μια ανομοιογενής ομάδα εγγενών διαταραχών του ατόμου. Οι
ΜΔ εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και τη χρήση ικανοτήτων
ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας με
σημαντικές επιπτώσεις στην επικοινωνία ή τη μάθηση (Hammill, 1990a).
Οι μαθητές με ΜΔ αντιμετωπίζουν μεταγνωστικά ελλείμματα που επηρεάζουν τη σχολική
τους επίδοση (Garner, 1988). Επίσης παρουσιάζουν αδυναμία να προβούν στον αδρό
σχεδιασμό του γνωστικού έργου (Butler, 2002), οπότε χρειάζονται να διδαχτούν πώς να
αξιοποιούν τις κατάλληλες στρατηγικές, να έχουν επίγνωση για τις γνωστικές τους
λειτουργίες, τις γνωστικές τους δυνάμεις και αδυναμίες, και την αυτορρύθμισή τους
(Παντελιάδου, 2011), για να βελτιώσουν την ικανότητα και την ακρίβειά τους, ιδιαίτερα
κατά την εκπαιδευτική πράξη. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω πρέπει να γίνουν κάποιες
αλλαγές – διαφοροποιήσεις στη διδασκαλία σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του μαθητών
(την ετοιμότητα ή το επίπεδο επίδοσής τους, τα ενδιαφέροντά τους και το μαθησιακό τους
προφίλ) ή να γίνει Εξατομικευμένη Διδασκαλία (Παντελιάδου, 2011). Η ΕΔ δε θεωρήθηκε
απαραίτητη για τον μαθητή που επέλεξα να ασχοληθώ σ’ αυτό το διδακτικό σενάριο, αφού
τα μαθησιακά προβλήματα του δεν είναι τόσο μεγάλα.
1. Διδακτικές πληροφορίες
1.1. Εντοπισμός επιπέδου ετοιμότητας των μαθητών της τάξης
Η τάξη στην οποία θα γίνει η διδασκαλία αποτελείται από 25 μαθητές (15 αγόρια και 10
κορίτσια). Οι μαθητές της Δ΄ τάξης ψυχολογικά είναι ώριμοι να βιώσουν την έννοια του
πολιτεύματος και της κοινωνικής διάρθρωσης της Αθήνας των κλασικών χρόνων. Έπειτα
από προ-αξιολόγηση (διαγνωστική αξιολόγηση) που έγινε, προκύπτει πως στην τάξη
υπάρχει ένα αγόρι με μαθησιακές δυσκολίες ανάγνωσης και γραφής. Συγκεκριμένα στον
προφορικό λόγο παρουσιάζει δυσκολία στην αναγνωστική κατανόηση των πληροφοριών που
παρουσιάζονται από ένα γραπτό κείμενο, επομένως δυσκολεύεται και στην εξαγωγή
συμπεράσματος. Αυτές οι δυσκολίες στην επεξεργασία μπορούν να τον οδηγήσουν να
παραιτηθεί εύκολα, προσπαθώντας να αποφύγει μια νέα αποτυχία (Παντελιάδου, 2011).
3. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 2
Επίσης δεν μπορεί να σχηματίσει εύκολα μια συνολική εικόνα από το νόημα ενός γραπτού
κειμένου, ούτε μπορεί εύκολα να αναζητήσει πληροφορίες σε αυτό. Στον γραπτό λόγο δεν
αποδίδει τόσο καλά τις σκέψεις του όσο στον προφορικό.
Οι υπόλοιποι μαθητές δεν παρουσιάζουν κάποιο μαθησιακό πρόβλημα. Θα γίνει προσπάθεια
να χρησιμοποιηθεί διαφοροποιημένη διδασκαλία, ώστε να βοηθηθεί και ο μαθητής με τις
μαθησιακές δυσκολίες. Η διδασκαλία τροποποιήθηκε σύμφωνα με τις απαιτήσεις της τάξης
για να μπορέσουν όλοι οι μαθητές να έχουν πρόσβαση στη γνώση. Πρόκειται για ένα
εμπλουτισμένο, διαβαθμισμένο και πολύμορφο μαθησιακό περιβάλλον και διαδικασία που
αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες (ηλεκτρονικό υπολογιστή), αλλά και τα παραδοσιακά μέσα
διδασκαλίας (χάρτες, φυλλάδια). Επίσης, θα προταθεί στους μαθητές να εκτιμήσουν σε
ποιες δεξιότητες ανταποκρίθηκαν με επιτυχία και σε ποιο βαθμό (φύλλο αυτοαξιολόγησης
μαθητή).
1.2. Άξονες γνωστικού περιεχομένου και επιμέρους θεματικές ενότητες
Το μάθημα που θα διδαχθεί είναι αυτό της Ιστορίας της Δ΄ Δημοτικού και συγκεκριμένα από
την 3η
ενότητα «Κλασικά Χρόνια» - «Ο Χρυσός αιώνας - 5ος
αιώνας π.Χ.» το κεφάλαιο 21:
«Το πολίτευμα και η κοινωνία της Αθήνας στα χρόνια του Περικλή» (Βιβλίο Μαθητή,
σελίδες 66 – 68 και Τετράδιο Εργασιών, σελίδα 28).
1.3. Χρονική διάρκεια
Η χρονική διάρκεια του μαθήματος είναι δύο σαρανταπεντάλεπτα (δύο διδακτικές ώρες).
Επιλέχθηκε να γίνει κάτι τέτοιο στο μάθημα της ιστορίας διότι στα πλαίσια της διδασκαλίας
αυτής ενσωματώνονται και ασκήσεις που αφορούν το μάθημα της Γλώσσας, το οποίο έτσι κι
αλλιώς είναι δίωρο, και οι δραστηριότητες αυτές χρειάζονται χρόνο για να
πραγματοποιηθούν και να ολοκληρωθούν. Στο σχέδιο μαθήματος φαίνεται αναλυτικά πόσος
χρόνος απαιτείται για τη διεξαγωγή κάθε φάσης της διδασκαλίας.
1.4. Εκπαιδευτική Μεθοδολογία
Πρόκειται για έναν συνδυασμό μεθόδων διδασκαλίας.
Διαλεκτική μέθοδος: Αρχικά, θα χρησιμοποιηθεί η διαλεκτική μέθοδος για να γίνει γνωστό
το νέο αντικείμενο (με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή), ωστόσο δε θα λείπουν και οι
ερωτήσεις προς τους μαθητές ώστε να προκαλείται το ενδιαφέρον τους για το μάθημα.
4. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 3
Ομαδοσυνεργατική προσέγγιση: H διεθνής εργογραφία δείχνει ότι η συνεργατική μάθηση
οδηγεί σε καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα, ενώ συγχρόνως βοθάει στην
κοινωνικοποίηση των μαθητών. Η σπουδαιότητά της οφείλεται στο γεγονός ότι βοηθάει
αποτελεσματικά το σχολείο στην προώθηση τόσο κοινωνικών στόχων όσο και εκείνων που
αφορούν τη νοητική, συναισθηματική και ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού. Η μάθηση
εμπεριέχει κοινωνικές και πολιτισμικές διεργασίες. Το μαθησιακό περιβάλλον, στο πλαίσιο
μιας τέτοιας προσέγγισης, περιγράφεται ως περιβάλλον στο οποίο δάσκαλος και μαθητές
ερευνούν από κοινού και οικοδομούν ή οικειοποιούνται έννοιες και νοήματα (Vygotsky,
1987. Bruner, 1996).
H ποιότητα των συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια ομαδικών
δραστηριοτήτων, αλλά και στην ολομέλεια της τάξης, εξαρτάται, ωστόσο, από τις
συνεργατικές και διαλογικές δεξιότητες του δασκάλου και των μαθητών και από τα
χαρακτηριστικά των μελών της κάθε ομάδας. Η σύνθεση και η οργάνωση της ομάδας (το
ανθρωπογενές πλαίσιο μέσα στο οποίο εφαρμόζονται οι δραστηριότητες συνεργατικής
μάθησης) μπορεί είτε να λειτουργήσει προς όφελος είτε να εμποδίσει καθοριστικά την
πρόοδο της μαθησιακής διαδικασίας: γι’ αυτό οι διδάσκοντες θα πρέπει να είναι ενήμεροι για
το πώς θα δημιουργήσουν το επιθυμητό συνεργατικό περιβάλλον (Ματσαγγούρας, 2000).
Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε 5 ομάδες των 5 ατόμων η καθεμία και συγκεκριμένα
ανάμεικτες από πλευράς φύλου, καταγωγής, ενδιαφερόντων και γνωστικού επιπέδου. Με
αυτό τον τρόπο το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες έχει ενταχθεί σε ομάδα με ποικίλη
σύσταση, ώστε να μπορέσει να αλληλεπιδράσει με τους συμμαθητές του. Η κάθε ομάδα
επιλέγει το συντονιστή (που θα καθορίζει τις εργασίες της ομάδας), τον γραμματέα της (που
θα είναι υπεύθυνος να κρατάει σημειώσεις), τον αναγνώστη της (που θα διαβάζει τα κείμενα
και τις εκφωνήσεις των ασκήσεων) και τους δύο συμβούλους-παρατηρητές που θα πρέπει να
προσέχουν και να απαντούν σε ό,τι χρειάζεται. Καλό θα ήταν για κάθε δραστηριότητα να
αλλάζουν οι ρόλοι και φυσικά το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες αν έχει τον ρόλο του
γραμματέα, να έχει και έναν βοηθό.
Η κάθε ομάδα θα αναλάβει ένα συγκεκριμένο θέμα. Π.χ. η ομάδα 1 το παράθεμα 1– φύλλο
εργασίας 1 για την προσωπικότητα του Περικλή, που είναι άσκηση κατανόησης του
παραθέματος, όπως και το φύλλο εργασίας 2, αλλά και στις υπόλοιπες ασκήσεις εμπέδωσης
(φύλλα εργασίας 3-5), θα γίνει χρήση της ομαδοσυνεργατικής. Έτσι θα δοθεί η δυνατότητα
5. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 4
στους μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες, να ρωτούν, να εξηγούν, να σχολιάζουν, να
επικοινωνούν, να ανταλλάσσουν απόψεις και πληροφορίες, να ελέγχουν την ακρίβεια των
στοιχείων, να αντιπαραθέτουν, να υποθέτουν, να ερευνούν, να πειραματίζονται και στο
τέλος, να καταλήγουν σε τεκμηριωμένες απόψεις, λύσεις και προτάσεις. Θα παρουσιάσουν
τα αποτελέσματα της εργασίας της κάθε ομάδα για ατομική και ομαδική αξιολόγηση.
Επαγωγική μέθοδος (από τα συγκεκριμένα στα αφηρημένα) – Εποικοδομητική
προσέγγιση: Όπως προκύπτει από την εποικοδομητική προοπτική «η μάθηση με νόημα»
λαμβάνει χώρα όταν οι μαθητές σκόπιμα προσπαθούν να συνδέσουν τη νέα γνώση με την
προϋπάρχουσα. Στην αρχή του κάθε μαθήματος είναι απαραίτητο να υπάρχει ένας
προσανατολισμός που μπορεί να επιτελεί ταυτόχρονα διαφορετικές διδακτικές λειτουργίες,
όπως να κινητοποιεί την προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών και να συνδέει το προς
πραγμάτευση θέμα με τις γνώσεις και τις εμπειρίες των μαθητών (Ausubel, 1963). Mάθηση
με νόημα συμβαίνει, όταν, μετά από μια σειρά εννοιολογικών αλλαγών στις γνωστικές δομές
του M, οι ιδέες και οι απόψεις του μετασχηματίζονται και συνδέονται με τα νέα γνωστικά
δεδομένα με γέφυρες τους προκαταβολικούς οργανωτές-προοργανωτές. O Ausubel έχει
προτείνει το μάθημα να αρχίζει με έναν προκαταβολικό οργανωτή, ο οποίος θα δώσει στο M
την ευκαιρία της προεπισκόπησης των νέων πληροφοριών για να αποκτήσει η μάθηση
νόημα. Oι προκαταβολικοί οργανωτές λειτουργούν ως εξής: α) κατευθύνουν την προσοχή
στα κύρια σημεία, β) υπερτονίζουν τη γεφυροποιό σχέση ανάμεσα στο πριν και το μετά, γ)
καθορίζουν τις συνδέσεις και «τα σημεία στήριξης - σκαλωσιές», ώστε εκεί να συνδεθούν οι
νέες πληροφορίες και δ) υπενθυμίζουν τις υπάρχουσες γνώσεις που σχετίζονται.
Ανακαλυπτική μάθηση: Μέσα από τα παραθέματα και τις ερωτήσεις που θα δοθούν σε
κάθε ομάδα, προκύπτει ανακαλυπτική διδασκαλία, καθώς οι ίδιοι οι μαθητές ανακαλύπτουν
μόνοι τους τη γνώση.
Αμοιβαία διδασκαλία: Εκπαιδευτικός και μαθητής αλλάζουν συνεχώς ρόλους,
αναπτύσσοντας έναν διάλογο για την εξαγωγή νοήματος από το κείμενο, με παραγωγή
ερωτήσεων για το κείμενο, την περίληψη του και τις διευκρινίσεις για μέρη του.
Βιωματική-Επικοινωνιακή προσέγγιση: Δηλαδή με την ενεργοποίηση του μαθητή
προκειμένου να βιώνει όσα μαθαίνει μέσα σε αλληλεπιδραστικό περιβάλλον ανταλλαγής
εμπειριών με τους συνομηλίκους του, π.χ. παρατήρηση, συμπλήρωση φύλλων εργασίας,
6. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 5
αξιολόγησης – αυτοαξιολόγησης, εννοιολογικών χαρτών, λέξεων κλειδιών και απαντήσεων
σε ερωτήσεις.
Ενεργητική μάθηση: Αποδίδοντας έμφαση όχι σε μια απλή συσσώρευση γνώσεων, αλλά
στην παρακίνηση των μαθητών να ερευνήσουν και να ανακαλύψουν από μόνοι τους τη
γνώση.
Διαθεματική-Διεπιστημονική προσέγγιση: Σύνδεση του μαθήματος με τις επιμέρους
σχετικές ενότητες ή κεφάλαια των μαθημάτων του Α.Π. Δηλαδή το περιβάλλον
αντιμετωπίζεται ολιστικά και η μάθηση διαχέεται σε όλα τα σχολικά μαθήματα. Έτσι η
γνώση στηρίζεται στα βιώματά τους και τα παιδιά την αντιλαμβάνονται σαν ένα σύνολο. Το
μάθημα συνδέεται αρχικά με τη Γεωγραφία (Διαφάνεια 5) τοποθετώντας την Αθήνα
(Στερεά Ελλάδα) γεωγραφικά στο χώρο (Μελέτη Περιβάλλοντος – Ενότητα 1 – Κεφάλαιο 2
«Γνωρίζουμε καλύτερα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας»).
Επίσης, μέσα από το παράλληλο κείμενο και την κατανόησή του, εφαρμόζονται αρχές του
μαθήματος της Γλώσσας περί κατανόησης κειμένου και στρατηγικές για την απάντηση των
ερωτήσεων. Παράλληλα, ασκείται η κριτική τους σκέψη και γίνεται μεταφορά και σύγκριση
με τις συνθήκες της σύγχρονης καθημερινής ζωής απαντώντας στα φύλλα εργασίας 3 και 4
(Διαφάνειες 31-32).
Επίσης επιτυγχάνεται διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα των Εικαστικών και των
Μαθηματικών. Με αφόρμηση την άσκηση 2 από το Τ.Ε – φύλλο εργασίας 5 (Β) -
(Διαφάνεια 34) οι μαθητές Θα κατασκευάσουν κλεψύδρα (κατασκευή των αγγείων για νερό
ή άμμο με άσπρο πηλό στην ώρα των Εικαστικών) και θα τη χρησιμοποιήσουν για τη
χρονομέτρηση (οργάνωση χρόνου – μεταγνώση) κάποιων δραστηριοτήτων τους μέσα στην
τάξη (π.χ. φύλλων εργασίας). Παράλληλα η χρονομέτρηση μπορεί να γίνεται και με το ρολόι
τους για να προβούν σε συγκρίσεις ανάμεσα στα τρία διαφορετικά μέσα μέτρησης του
χρόνου: κλεψύδρα – αναλογικό ρολόι – ψηφιακό ρολόι (Μαθηματικά Ενότητα 8 –
Κεφάλαιο 50 «Μετρώ τον χρόνο (1)».
Συζήτηση-Διάλογος-Καταιγισμός ιδεών-Μαιευτική: Δε λείπει η συζήτηση, αφού τα
παιδιά μπορούν να ανταλλάσσουν μεταξύ τους γνώμες και απόψεις, τόσο στα πλαίσια της
ομάδας τους, όσο και επίπεδο τάξης με άμεσες ερωτοαπαντήσεις δημιουργώντας διάλογο. Η
ελεύθερη ή κατευθυνόμενη ή με συντονιστή τον εκπαιδευτικό συζήτηση για αναζήτηση
7. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 6
προτάσεων και λύσεων χρησιμοποιείται για να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ότι τα
προβλήματα λύνονται με συζήτηση και συνεργασία. Θα δίνεται έμφαση στον επιχειρηματικό
λόγο και δε θα τείνει στην απλουστευτική ερωτοαπόκριση.
Χρήση εποπτικού υλικού: Θα χρησιμοποιηθεί η αφήγηση για να τεθεί το θέμα και να
δημιουργηθεί ο κατάλληλος προβληματισμός, με τη χρήση PowerPoint.
Συμπλήρωση φύλλων εργασίας-εμπέδωσης-αξιολόγησης-αυτοαξιολόγησης:
Στα φύλλα εργασίας περιγράφονται οι δραστηριότητες που χρειάζεται να κάνουν οι μαθητές
προκειμένου να επιτύχουν καθορισμένους διδακτικούς στόχους. Σε κάθε διδακτικό στόχο
αντιστοιχεί συνήθως μια δραστηριότητα του φύλλου εργασίας. Για το φυλλάδιο αξιολόγησης
και αυτοαξιολόγησης προτιμάται η ατομική εργασία των μαθητών.
Ανακεφαλαίωση: Στην ανακεφαλαίωση θα χρησιμοποιηθεί ερωτηματική μέθοδος
διδασκαλίας προκειμένου να εντοπιστούν οι ελλείψεις των μαθητών από τη διδακτέα ύλη.
Διδασκαλία στρατηγικών:
Παρατίθενται παρακάτω κάποιες από αυτές που θα χρησιμοποιηθούν, καθώς οι υπόλοιπες
αναφέρονται εκτενώς στο σχέδιο μαθήματος:
Επειδή μέσα στην τάξη υπάρχει ο μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες, οι στρατηγικές που θα
εφαρμοστούν θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητές του. Έτσι λοιπόν, για να
γίνει πιο εύκολη η κατανόηση της διδακτέας ύλης, γίνεται οργάνωση του νέου αντικειμένου
σε παρουσίαση PowerPoint και χρησιμοποιούνται διαγράμματα, τα οποία διευκολύνουν
όλους τους μαθητές και ειδικότερα τα συγκεκριμένα παιδιά, να κωδικοποιήσουν και να
οργανώσουν τη νέα γνώση. Τα διαγράμματα ομαδοποιούν τις πληροφορίες και έτσι μπορούν
να αποθηκευτούν ευκολότερα στη μνήμη των μαθητών.
Άλλη στρατηγική μάθησης είναι η επανάληψη, η οποία γίνεται και μέσα από τις
δραστηριότητες (παραθέματα, ασκήσεις εμπέδωσης και άσκηση αξιολόγησης), αλλά και στο
τέλος ολοκληρωμένη μέσα από την ανακεφαλαίωση όπου παρουσιάζονται βασικά σημεία
του αντικειμένου που διδάχτηκε.
Επίσης, τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες χρειάζονται πολλές ευκαιρίες για να
εξασκούνται στην ανάγνωση κειμένων που σχετίζονται με όλα τα σχολικά μαθήματα. Κάτι
8. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 7
τέτοιο επιτυγχάνεται με τη χρήση των παραθεμάτων, τα οποία ναι μεν είναι μικρής έκτασης,
έχουν όμως λειτουργικό χαρακτήρα στο μάθημα. Πέρα από το γεγονός ότι οι μαθητές
λαμβάνουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για αυτά που διδάχθηκαν, καλούνται να
απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, αφού διαβάσουν το κείμενο. Υπάρχει δηλαδή μια
καθοδήγηση μέσω των ερωτήσεων, για την κατανόηση του κειμένου και φυσικά, γίνεται και
επαλήθευση των απαντήσεων των μαθητών από τον εκπαιδευτικό μέσα στην τάξη.
Στη συνέχεια ο εννοιολογικός χάρτης (οπτικός οργανωτής) που εξακτινώνεται με τη χρήση
γραμμών και χωροταξικών ρυθμίσεων γύρω από την επιλεγμένη θεματική πρόταση
επεξηγώντας το περιεχόμενο του κειμένου, τη δομή του και τη σχέση ανάμεσα στις ιδέες.
Αυτά τα γνωστικά πλαίσια βοηθούν στη μεταφορά και κωδικοποίηση των πληροφοριών στη
μακρόχρονη μνήμη (Παντελιάδου & Αντωνίου, 2008. Παντελιάδου, 2011). Η χρήση των
εννοιολογικών χαρτών πηγάζει από τη θεωρία της επεξεργασίας των πληροφοριών, σύμφωνα
με την οποία η γνώση οργανώνεται σε ένα προτασιακό δίκτυο. Ο J. Novak προτείνει τη
χρήση εννοιολογικών χαρτών και επισημαίνει ότι η κατασκευή ενός χάρτη από μια ομάδα
μαθητών αποδίδει σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα (Βασιλοπούλου, 2001). Οι
εννοιολογικοί χάρτες μπορούν να εκπληρώσουν διδακτικά τρεις διαφορετικούς στόχους: να
λειτουργήσουν ως διδακτικά εργαλεία βοηθώντας το έργο του διδάσκοντα, να λειτουργήσουν
ως μαθησιακά έργα, δηλαδή ως δραστηριότητες για τους μαθητές, και να αποτελέσουν
εργαλεία αξιολόγησης της μάθησής τους. Οι μαθητές παρατηρούν, συζητούν και
συμπληρώνουν τον εννοιολογικό χάρτη την ώρα της ανασκόπησης της ενότητας. Έτσι, ο
εννοιολογικός χάρτης λειτουργεί ανατροφοδοτικά, ώστε οι ίδιοι να ελέγχουν την κατανόηση
του σχετικού διδακτικού υλικού (αυτορρύθμιση).
Επιπροσθέτως θα χρησιμοποιηθούν μνημονικά βοηθήματα, δηλαδή οργανωτικές και
εργαστηριακές τεχνικές, για τη βελτίωση της μνημονικής ικανότητας (Παντελιάδου &
Αντωνίου, 2008. Παντελιάδου, 2011). Αυτό μπορεί να γίνει και με συμμετοχή και των ίδιων
των μαθητών (ερωτηματική διδασκαλία) για να εντυπωθούν καλύτερα στα παιδιά. Π.χ.:
Α) Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ (ΤΥΠΟΥ ΜΕΣΟΣΤΙΧΙΔΑΣ – ΑΚΡΩΝΥΜΙΟΥ)
ΠΕΡΙΚΛΗΣ – ΕΚΚΛΗΣΊΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ – 10 ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΠΕΣ
9. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 8
Β) Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ (ΤΥΠΟΥ ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑΣ – ΑΚΡΩΝΥΜΙΟΥ)
ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ – ΜΕΤΟΙΚΟΙ – ΔΟΥΛΟΙ ΑΠΟ ΜΕΔΟΥΛΙ (= μυελός των
οστών)
Ακόμη, αφού το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζει προβλήματα κατανόησης
κειμένου, είναι καλό να έρχεται συνέχεια σε επαφή με νέα κείμενα ώστε να αναπτύσσει
κατάλληλες στρατηγικές. Επειδή, όμως, η δραστηριότητα, αν γινόταν ατομικά, θα ήταν
δύσκολη για το παιδί αυτό, πραγματοποιείται στα πλαίσια της ομάδας όπου οι μαθητές
σκέφτονται όλοι μαζί και συζητούν τις ιδέες τους. Μέσα από τις στρατηγικές που
αναπτύσσουν οι συνομήλικοι του παιδιού, μπορεί και το ίδιο να επηρεαστεί και να
προσπαθήσει να ενεργοποιηθεί για να απαντήσει. Σκοπός των ομάδων δεν είναι να
παραγκωνιστούν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και να απαντούν οι συμμαθητές τους
στις ερωτήσεις, αλλά να μάθουν από αυτούς πώς σκέφτονται και να τους μιμηθούν. Το ίδιο
ισχύει και για τις ασκήσεις εμπέδωσης της διδασκαλίας. Βασική προϋπόθεση και εδώ είναι
πως οι μαθητές με προβλήματα γραφής και ανάγνωσης, θα βοηθηθούν στα πλαίσια της
ομάδας και δε θα παραγκωνιστούν, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος και να έχουν θετικά
αποτελέσματα από την όλη διαδικασία. Επίσης ο μαθητής με ΜΔ θα αποκτήσει ενημερότητα
των νοητικών διαδικασιών που χρησιμοποιούνται και θα αποκτήσει εικόνα για τον εαυτό του
ως λύτη προβλημάτων και θα συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους ως λύτες
προβλημάτων (μεταγνώση).
2. Διδακτικοί σκοποί και στόχοι μάθησης
Γενικός Σκοπός
Η γνωριμία των μαθητών με το αξιομνημόνευτο παρελθόν του οποίου συνέχεια αποτελεί
ο σύγχρονος κόσμος, αποκτώντας έτσι ιστορική και εθνική συνείδηση και παράλληλα να
διαμορφώσουν και να αναπτύξουν ιστορική σκέψη.
Στόχος
Του μαθήματος αυτού είναι να γνωρίσουν οι μαθητές το πολίτευμα και την οργάνωση
της κοινωνίας της Αθήνας στα χρόνια του Περικλή, βιώνοντας τον τρόπο λειτουργίας του
δημοκρατικού πολιτεύματος και των κριτηρίων κατάταξης των Αθηναίων σε κατηγορίες
αναπτύσσοντας παράλληλα την προσωπικότητά τους. Ο στόχος υποβάλλεται στους
10. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 9
μαθητές υπό μορφή προβλήματος με τον προοργανωτή (Διαφάνεια 6) διεγείροντας το
ενδιαφέρον τους και προκαλώντας τους να το λύσουν οι ίδιοι, γεγονός που θα τους
προσφέρει ικανοποίηση (διατύπωση υποθέσεων).
Επιμέρους στόχοι (υποστόχοι)
Σε επίπεδο γνώσεων:
Να κατανοήσουν τις πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν στη Αθήνα
στα χρόνια του Περικλή.
Να διακρίνουν τα στοιχεία που συνετέλεσαν στην ολοκλήρωση της αθηναϊκής
δημοκρατίας μετά τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη αναγνωρίζοντας τις αξίες της
δημοκρατίας και της ελευθερίας.
Να γνωρίσουν την τάξη των μετοίκων και να τη συσχετίσουν με τους σημερινούς
μετανάστες κάνοντας μεταφορά και σύγκριση με τις συνθήκες της σύγχρονης
καθημερινής ζωής.
Σε επίπεδο δεξιοτήτων:
Να ασκηθούν στο να οργανώνουν την ιστορική τους γνώση και άποψη
προφορικά ή γραπτά. Ειδικότερα, θα μάθουν να ταξινομούν αυτά που μαθαίνουν
(εννοιολογικοί χάρτες, φύλλα εργασίας), να παραφράζουν το κείμενο (πλαγιότιτλοι,
λέξεις-κλειδιά), να διαβάζουν ένα παράλληλο κείμενο και να απαντούν σε ερωτήσεις
πάνω σε αυτό (παράθεμα), να γράφουν πληροφοριακό κείμενο και να διατυπώνουν
την κρίση τους (φύλλα εργασίας – εμπέδωσης).
Να εκφραστούν εικαστικά.
Να ανταποκριθούν σε δυναμική αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση, ώστε να μπορεί
ο κάθε μαθητής στο τέλος του μαθήματος να συμπληρώσει το φύλλο αξιολόγησης
χωρίς κανένα λάθος. Συγκεκριμένα για τον μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες, ο
στόχος και η εργασία θα είναι ίδια, ώστε η αξιολόγηση να είναι δίκαιη, με την
προσδοκία να κάνει όσο λιγότερα λάθη γίνεται.
Σε επίπεδο στάσεων/αξιών:
Να εμπλακούν ατομικά και συλλογικά στη διαδικασία, αναπτύσσοντας ομαδικό,
συνεργατικό και ερευνητικό πνεύμα, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και
ενσυναίσθηση στα πλαίσια της ομάδας, μέσα σε κλίμα φιλίας και εμπιστοσύνης,
11. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 10
παρουσιάζοντας τις εργασίες τους και τα πορίσματά τους, στα οποία θα ασκηθεί
κριτική και θα διατυπωθούν συμπεράσματα.
Η κατανόηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις.
Η διαμόρφωση αξιών και στάσεων που οδηγούν στην εκδήλωση υπεύθυνης
συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον.
3. Βοηθητικά – Εποπτικά μέσα – υλικά
Παρουσίαση PowerPoint
Ιστορική γραμμή
Πολιτικός - Ιστορικός Χάρτης Ελλάδας
Πίνακας
Βιβλίο Μαθητή (προοργανωτής, κείμενο, εικονογραφικό υλικό, παραθέματα –
ασκήσεις)
Τετράδιο Εργασιών (ασκήσεις εμπέδωσης, αξιολόγησης)
Βιβλίο Δασκάλου (διδακτική προσέγγιση)
Καρτέλες με λέξεις-κλειδιά
Ερωτηματολόγιο με λέξεις-κλειδιά
Εννοιολογικός χάρτης
Ερωτήματα ανακεφαλαίωσης
Φύλλα εργασίας – ασκήσεις (παραθεμάτων, εμπέδωσης, αξιολόγησης-
αυτοαξιολόγησης)
4. Διαδικασία διδασκαλίας-μάθησης (Σχέδιο Μαθήματος)
Συνολικός προβλεπόμενος χρόνος: 90΄
Οι μαθητές θα ενημερωθούν για τον τρόπο και τον προγραμματισμό της εργασίας. Θα
καθορισθούν τα απαραίτητα βοηθητικά μέσα.
4.1. Δημιουργία ψυχολογικής, μαθησιακής ετοιμότητας (Διαφάνειες 1-6)
Προβλεπόμενος χρόνος: 5΄
Για να διεγερθεί το βουλητικό κίνητρο για μάθηση των μαθητών, ώστε να στραφούν προς το
αντικείμενο της διδασκαλίας και να είναι ψυχολογικά έτοιμοι να δραστηριοποιηθούν για να
κατακτήσουν τη γνώση, θα προετοιμαστούν ψυχολογικά με τη σύνδεση με το προηγούμενο
μάθημα/τα (ερμηνευτική κατανόηση – μεταγνωστική στρατηγική) και με την πρόκληση
προσδοκίας και περιέργειας για τη συνέχεια των ιστορικών γεγονότων.
12. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 11
Θα περιγράψουν εικόνες, που δημιουργούν έντονο ενδιαφέρον, κίνητρο και αφορμή για
προβληματισμό συνδέοντάς τες με το περιεχόμενο του κειμένου. Θα διατυπωθούν
συγκεκριμένες ερωτήσεις. Θα γίνει αφήγηση με ερωτήσεις με τη βοήθεια της παρουσίασης
του μαθήματος στον Η/Υ με PowerPoint. Οι μαθητές, ήδη από τα προηγούμενα μαθήματα
γνωρίζουν ότι βρισκόμαστε στα Κλασικά Χρόνια όπου η Αθήνα θα γνωρίσει μεγάλη
ανάπτυξη. Έτσι, τοποθετούμαστε στον ιστορικό χωροχρόνο βοηθούμενοι από τις Διαφάνειες
2-4. Στη συνέχεια μπορούμε να υποβάλλουμε τις παρακάτω ερωτήσεις (ερμηνευτική
κατανόηση):
Διαφάνεια 3 (Ιστορική γραμμή – Χωροχρονικό πλαίσιο)
1. Ποιες χρονικές περίοδοι προηγήθηκαν των Κλασικών Χρόνων;
2. Πότε αρχίζουν και πότε τελειώνουν τα Κλασικά Χρόνια;
3. Πόσα χρόνια περίπου απέχουμε από το σήμερα;
Διαφάνεια 4 (Χάρτης PowerPoint – Πολιτικός Χάρτης της Ελλάδας της αίθουσας)
1. Ποιο το αποτέλεσμα των Περσικών Πολέμων;
2. Πώς μεγάλωσε η δύναμη της Αθήνας;
3. Πού εκτεινόταν η Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία;
4. Πού βρίσκεται στον χάρτη η Αθήνα και η Σπάρτη και σε ποιο γεωγραφικό διαμέρισμα
της Ελλάδας;
5. Ποιος ασκούσε την εξουσία και ποια η κοινωνική οργάνωση κατά τα Αρχαϊκά Χρόνια:
στην Αθήνα του Σόλωνα;
στην Αθήνα του Κλεισθένη;
στη Σπάρτη;
σήμερα στην Ελλάδα;
Έτσι παρουσιάζεται το πρόβλημα και συνειδητοποιείται ο σκοπός της μαθησιακής εργασίας.
Η μάθηση αποκτά νόημα.
Διαφάνεια 5 (Εισαγωγή στο νέο μάθημα)
Στη συνέχεια θα γίνει ανάγνωση του τίτλου του νέου μαθήματος και περιγραφή της εικόνας.
Οι μαθητές αξιοποιώντας τον προηγούμενο προβληματισμό και τον τίτλο του κειμένου θα
προσπαθήσουν να υποθέσουν το περιεχόμενό του.
13. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 12
Διαφάνεια 6
Αξιοποίηση του προοργανωτή (πρώτη πληροφόρηση ως αφόρμηση για προβληματισμό και
δημιουργία προϋποθέσεων αποδοχής του νέου γνωστικού αντικειμένου). Εντοπισμός για
πρώτη φορά και περιγραφή της προτομής του Περικλή.
4.2. Προσέγγιση, Αισθητοποίηση και Βίωση του ιστορικού περιεχομένου
Προβλεπόμενος χρόνος: 15΄
Διαφάνειες 7-20 (Επεξεργασία νέας γνώσης)
Οι μαθητές έχουν τοποθετηθεί στον ιστορικό χωροχρόνο, έχουν συνειδητοποιήσει το
ζητούμενο και είναι έτοιμοι να υπερπηδήσουν κάποιες δυσκολίες και να προσεγγίσουν τη
νέα γνώση. Με τη βοήθεια του PowerPoint παρουσιάζονται οι πληροφορίες με όσο το
δυνατόν πιο συνοπτική μορφή και τυποποιημένη. Τα σχεδιαγράμματα και οι εικόνες βοηθούν
όχι μόνο τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, αλλά και όλους τους μαθητές, να κατανοήσουν
τη νέα γνώση, να συγκρατήσουν καλύτερα όσα τους λέει ο εκπαιδευτικός προφορικά, αλλά
και να καταλάβουν τη διαδικασία της μάθησης. Δίνεται έμφαση στις εικόνες των
διαφανειών, όπου γίνεται ερώτηση σχολιασμού: «Παρατηρήστε λίγο την εικόνα και
περιγράψτε τι βλέπετε». Είναι σημαντικό οι μαθητές να είναι σε θέση βλέποντας μια εικόνα
να την περιγράψουν και να τη συνδέουν με τις γνώσεις που έχουν μέσα από συγκεκριμένα
ιστορικά γεγονότα. Σε κάποιες εικόνες (Διαφάνειες 7, 9, 14) εμφανίζονται λέξεις ή φράσεις
του κειμένου για να χρησιμοποιηθούν ως μνημονικά βοηθήματα.
Επίσης, γίνονται διάφορες ερωτήσεις από τις ομάδες και τον εκπαιδευτικό πάνω στη νέα ύλη
(διαμορφωτική αξιολόγηση), προκειμένου να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον των
μαθητών, να ενεργοποιηθούν και να συμμετέχουν και οι ίδιοι στη διδασκαλία μέσα από
διαλογική συζήτηση (Χρησιμοποιούνται οι ερωτήσεις της Διαφάνειας 24).
Θα επισημανθεί η φιλοδοξία του Περικλή να κάνει την Αθήνα πνευματικό κέντρο των
Ελλήνων ως αποτέλεσμα της αύξησης της δύναμης της Αθήνας (Διαφάνεια 8, σύνδεση
κεφαλαίων 20-21). Επίσης, θα αναδείξουν και τις διαφορές, ανάμεσα σε Σπάρτη και Αθήνα,
(Δύο βασιλιάδες, Πέντε Έφοροι – 10 στρατηγοί) στην άσκηση της εξουσίας (Διαφάνειες 10 –
13) όπως και τις ομοιότητες (Σπαρτιάτες – Αθηναίοι πολίτες, Περίοικοι – Μέτοικοι, Είλωτες –
Δούλοι, Απέλλα – Εκκλησία του δήμου) στην κοινωνική οργάνωση (Διαφάνειες 14 – 20), και θα
14. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 13
αναγραφούν στον πίνακα (σύνδεση με την προηγούμενη γνώση). Στη συνέχεια θα διακρίνουν τα
στοιχεία που συνετέλεσαν στην ολοκλήρωση της αθηναϊκής δημοκρατίας μετά τον Σόλωνα
(σεισάχθεια, διαχωρισμός των πολιτών σε τάξεις ανάλογα με το εισόδημα και όχι την καταγωγή,
τυραννία - Πεισίστρατος) και τον Κλεισθένη (διαχωρισμός των πολιτών σε 10 φυλές με τα μέλη
κάθε φυλής να προέρχονται από όλες τις τάξεις της κοινωνίας, βουλή των πεντακοσίων, εκκλησία
του δήμου, εγκατάσταση στην Αθήνα ξένων που ασχολούνταν με το εμπόριο) των Αρχαϊκών
Χρόνων (Διαφάνειες 10 – 20, σύνδεση με την προηγούμενη γνώση). Οι μαθητές μαθαίνουν να
σκέφτονται ευέλικτα και αφού παρακινηθούν να σκεφτούν στην ομάδα θα διατυπώσουν
συμπεράσματα – περίληψη των όσων διδάχτηκαν μέχρι τώρα (διαμορφωτική αξιολόγηση).
Τέλος, τίθεται ερώτηση από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές εάν έχουν απορίες, οι
οποίες αφού διευκρινιστούν προχωρεί παρακάτω. Είναι σημαντικό να λύνονται οι απορίες,
για να μπορούν τα παιδιά να ακολουθούν μια λογική συνέχεια στο μάθημα, χωρίς
διαστρεβλώσεις.
4.3. Επεξεργασία, Εμβάθυνση, Κατανόηση (Διαφάνειες 21-27)
Προβλεπόμενος χρόνος: 25΄
Διαφάνειες 21-22 (Αξιοποίηση του κειμένου και του εικονογραφικού υλικού, μαθαίνω
πώς να μαθαίνω)
Πλαγιότιτλοι Παραγράφων – Υπογράμμιση Λέξεων-Κλειδιών – Περίληψη Κειμένου
Οι μαθητές θα μελετήσουν και θα κατανοήσουν ατομικά με σιωπηρή ανάγνωση το σχετικό
κείμενο του εγχειριδίου τους, ώστε να ενθαρρυνθεί η ανεξάρτητη μάθηση. Θα εντοπίσουν τις
άγνωστες λέξεις του κειμένου (πέραν αυτών που εξηγούνται στο βιβλίο) απευθύνοντας στον
εαυτό τους την ερώτηση: «Ποιες είναι οι λέξεις που (δεν) γνωρίζω;» και θα προσπαθήσουν
να αποδώσουν την πιθανή σημασία τους μέσα από τα συμφραζόμενα (αυτορρύθμιση). Αν
δεν μπορέσουν να την αποδώσουν, βάζουν δίπλα ένα ερωτηματικό και θα την αναζητήσουν
στο λεξικό ή θα την εξηγήσει ο εκπαιδευτικός με τη χρήση συνώνυμων λέξεων και
παραδειγμάτων δημιουργώντας συνδέσεις με την προϋπάρχουσα γνώση/εμπειρία του μαθητή
σε σχέση με αυτή τη λέξη (ανάπτυξη λεξιλογίου). Θα χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο για
την κατανόηση του νοήματος του κειμένου (π.χ. τυπογραφικά χαρακτηριστικά: σημαντικές
ιδέες σε πλάγια γραφή). Συζητάμε με τους μαθητές το είδος του κειμένου, τους αναγνώστες
στους οποίους απευθύνεται και το σκοπό του (εδώ να πληροφορήσει, να εξηγήσει, να
διευκρινίσει). Από κοινού με τους μαθητές ξεκαθαρίζουμε ποιος είναι ο σκοπός του κειμένου
15. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 14
έτσι ώστε όλοι οι μαθητές να έχουν μια κοινή αρχή (κοινό στόχο ή σκοπό) για την εξεύρεση
της κύριας ιδέας. Μπορούν να κρατούν μοντελοποιημένα σημειώσεις σε δύο στήλες
(Παντελιάδου, 2011) στο τετράδιό τους (κύριες ιδέες – σημειώσεις ), ώστε να διακρίνουν
τις κεντρικές ιδέες από τις λεπτομέρειες (κυριολεκτική κατανόηση). Ο τρόπος με τον οποίο
οι πληροφορίες είναι οργανωμένες σε ένα κείμενο είναι σημαντικό στοιχείο βοήθειας στον
αναγνώστη για να κατανοήσει τις ιδέες και να δημιουργήσει συνδέσεις με νόημα (εύρεση
οργανωτικών δομών κειμένου – σειρά σπουδαιότητας, ταξινόμηση). Προκειμένου για τον
μαθητή με τις ΜΔ μπορούμε να ορίσουμε για κάθε μήνα έναν καλό μαθητή που θα κρατά
σημειώσεις γι’ αυτόν. Πρώτα καταγράφουν τις πληροφορίες στη δεξιά στήλη και μετά την
ανάγνωση θα οργανώσουν τις ίδιες πληροφορίες σε κατηγορίες. Τότε καταγράφουν τις
κύριες ιδέες στην αριστερή στήλη. Στη συνέχεια παρατηρούν – αναλύουν συστηματικά το
κείμενο, με τη βοήθεια των σημειώσεων τους, και τις εικόνες στις ομάδες. Βάζουν
πλαγιότιτλους στις παραγράφους και υπογραμμίζουν τις λέξεις ή φράσεις – κλειδιά, όπως
φαίνεται στις σχετικές διαφάνειες (μνημονικά βοηθήματα) - (Παντελιάδου, 2011) που
ανακοινώνονται στην ολομέλεια της τάξης. Αποκαλύπτουμε τις σχετικές διαφάνειες στο
PowerPoint καταλήγοντας σε κοινά αποδεκτές λύσεις. Προσπαθούν οι μαθητές να φτιάξουν
προφορικά περίληψη του κειμένου, στοχοποιώντας την ομάδα του παιδιού με τις μαθησιακές
δυσκολίες, ώστε αυτός με τη βοήθεια κάποιου συνεργάτη του να επιχειρήσει μια πρώτη
σύντομη αναπαραγωγή του περιεχομένου του κειμένου φωναχτά, με δικά του λόγια και
προσπαθώντας να θυμηθεί τις πιο σημαντικές ιδέες του μαθήματος (διαμορφωτική
αξιολόγηση).
Διαφάνειες 23-25
Σε πρώτη φάση οι λέξεις-κλειδιά θα γίνουν καρτέλες σε χαρτόνι (Διαφάνεια 23) και θα
αναρτηθούν στον τοίχο ανακατεμένες (τοίχος λέξεων). Οι μαθητές θα παίξουν παιχνίδι με
αυτές. Μία ομάδα θα κάνει μια ερώτηση από τη δεύτερη στήλη της Διαφάνειας 24 (τις
ερωτήσεις θα τις έχει κάθε μαθητής φωτοτυπημένες έτοιμες ως μοντελοποιημένο φύλλο
εργασίας ή μπορούν να τις γράψουν οι ίδιοι στο φύλλο εργασίας με βάση τις σημειώσεις τους
και αυτό θα χρησιμοποιηθεί μετά τη συμπλήρωση του για τη μελέτη στο σπίτι) και οι άλλες
ομάδες θα πρέπει να απαντούν με τη σωστή καρτέλα. Οι λέξεις-κλειδιά θα αντιγραφούν στην
πρώτη στήλη του πίνακα του φύλλου. Κερδίζει η ομάδα με τις περισσότερες σωστές
απαντήσεις που αποκαλύπτονται με τη Διαφάνεια 25. Στη συνέχεια ο τοίχος λέξεων θα
16. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 15
οργανωθεί αλφαβητικά. Έτσι θα επιτευχθεί ο οπτικός εμπλουτισμός του λεξιλογίου των
μαθητών.
Σε δεύτερη φάση οι μαθητές απαντούν στις ερωτήσεις της Διαφάνειας 24 ατομικά και
αυθόρμητα (ό,τι τους έρχεται στο μυαλό) με μια γρήγορη καταγραφή στην τρίτη στήλη. Ο
δάσκαλος παρατηρεί ατομικά τους μαθητές και ιδίως τον μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες,
κατά τη διάρκεια της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας (διαμορφωτική αξιολόγηση),
που δυσκολεύεται στην κατανόηση και αναζήτηση πληροφοριών, ώστε να επεξηγήσει τη
διαδικασία. Θα συζητήσουν στις ομάδες και μετά θα ανακοινώσουν τις απαντήσεις στην
ολομέλεια της τάξης, όπου και θα συζητηθούν εκ νέου. Θα καταγράψουν τις απαντήσεις, με
τις τυχόν διορθώσεις, σύμφωνα με τη Διαφάνεια 25 (κυριολεκτική κατανόηση).
Διαφάνειες 26-27 (Εννοιολογικός χάρτης)
Μετά τις παραπάνω δραστηριότητες οι μαθητές είναι έτοιμοι να κατασκευάσουν τον
γνωστικό χάρτη (μνημονικό βοήθημα) του μαθήματος. Δίνεται σε κάθε μαθητή
μοντελοποιημένος φωτοτυπημένος κενός χάρτης (Διαφάνεια 26, που θα χρησιμοποιηθεί μετά
τη συμπλήρωση του για τη μελέτη στο σπίτι). Η κάθε ομάδα θα οργανώσει τις πληροφορίες
που επεξεργάστηκε ως τώρα σε κατηγορίες (Διαφάνειες 24-25) και στη συνέχεια σε ένα
προτασιακό δίκτυο με τις λεπτομέρειες να εξακτινώνονται γύρω από τις κεντρικές ιδέες κι
αυτές γύρω από την επιλεγμένη θεματική πρόταση (παρουσιάζοντας και αναλύοντας
παράγραφο – παράγραφο του κειμένου στις διαφάνειες του PowerPoint). Εδώ
χρησιμοποιούμε τη στρατηγική του αστεριού για την οργάνωση πριν τη δημιουργική γραφή
(κεντρική ιδέα ποιος; - πού; - πότε; -πώς; - γιατί;) - (Παντελιάδου, 2011). Έτσι, ο
γνωστικός χάρτης λειτουργεί ανατροφοδοτικά, ώστε να ελεγχθεί η κατανόηση του
μαθήματος, και θα αποτελέσει εργαλείο αξιολόγησης της μάθησής τους (διαμορφωτική
αξιολόγηση). Στο τέλος, αποκαλύπτεται ο χάρτης στο PowerPoint και διορθώνονται τυχόν
σημαντικά λάθη (Διαφάνεια 27).
4.4. Μεταφορά, Γενίκευση, Εφαρμογή (Διαφάνειες 28-33)
Προβλεπόμενος χρόνος: 20΄
Η νέα γνώση θα μεταφερθεί και θα αναζητηθεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις (όπως
προαναφέρθηκε για την άσκηση της εξουσίας και την κοινωνική οργάνωση στη Σπάρτη σε
σχέση με την Αθήνα, βουλή των Ελλήνων σήμερα σε σχέση με την Εκκλησία του δήμου
κ.τ.λ.), για να δομηθεί και να στηριχθεί και σε άλλα γνωστικά στηρίγματα μέσα από
17. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 16
συγκρίσεις, ώστε να δομήσουν και να οργανώσουν καλύτερα κι ευρύτερα τις νέες τους
γνώσεις. Έτσι, γενικεύεται το κύρος του συμπεράσματος καθώς θα αναζητηθούν παρόμοιες
περιπτώσεις στη σημερινή ζωή του ανθρώπου. Συνδυάζουμε τις αποκτημένες με τις
σημερινές εμπειρίες των παιδιών.
Παρατηρούν και αξιοποιούν οι μαθητές συστηματικά το υπόλοιπο υλικό, δηλαδή τα
παραθέματα και τις ασκήσεις του τετραδίου εργασιών (ανατροφοδότηση – αξιολόγηση). Οι
ομάδες καλούνται να επιλέξουν ένα από τα φύλλα εργασίας (ερευνητικές εργασίες με
ασκήσεις-ερωτήσεις), τα οποία είναι ήδη μοιρασμένα σε ομάδες για την οικονομία του
σχεδίου μαθήματος, σχετικά με σημαντικές πτυχές του θέματος. Οι παραπάνω εργασίες είναι
φωτοτυπημένες, αλλά και στο PowerPoint.
Στη συνέχεια, η κάθε ομάδα διανέμει τους ρόλους και προγραμματίζει την εργασία της. Το
κάθε μέλος της μελετάει την άσκηση, ανακαλύπτει την απάντηση (παρέχουμε εξηγήσεις στο
παιδί με μαθησιακές δυσκολίες κατανόησης), ανταλλάσσει τις σκέψεις του στην ομάδα
(επαφή με την ομάδα), γίνεται διάλογος, καταλήγουν σε κοινά συμπεράσματα,
συμπληρώνουν τις ασκήσεις, σε συγκεκριμένο χρόνο, και τις παρουσιάζουν στην ολομέλεια,
όπου και ασκείται κριτική και βγαίνουν τα τελικά συμπεράσματα. Όλα αυτά υποδεικνύονται
στις διαφάνειες, καταγράφονται στον πίνακα και αντιγράφονται και από τις υπόλοιπες
ομάδες.
Διαφάνειες 28-29
Τα φύλλα εργασίας 1 και 2 αφορούν παραθέματα (πληροφοριακά κείμενα) από το βιβλίο
του μαθητή. Όπως ενδείκνυται άλλωστε, για το μάθημα της ιστορίας, οι πηγές (παράλληλα
κείμενα-παραθέματα) αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι. Μέσα από αυτές μπορούν οι
μαθητές να βρουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη διδακτέα ύλη και να κατανοήσουν
καλύτερα τις συνθήκες της εποχής. Δίνεται χρόνος επεξεργασίας του κειμένου, όπως και στα
υπόλοιπα φύλλα εργασίας, και κάθε ομάδα καλείται, αφού διαβάσει το κείμενο να απαντήσει
σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Όταν περάσει ο προκαθορισμένος χρόνος, οι ερωτήσεις
διατυπώνονται μία μία μέσα στην τάξη με μορφή διήγησης και τα παιδιά, αναλόγως με την
ομάδα που έχει το αντίστοιχο κείμενο, συμπληρώνουν τα κενά της αφήγησης.
18. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 17
Διαφάνεια 30
Το φύλλο εργασίας 3 είναι παραγωγή γραπτού λόγου και άσκησης της κριτικής σκέψης
(κριτική κατανόηση). Αφορά μια φράση του Περικλή από το παράθεμα 2 του βιβλίου του
μαθητή με την οποία επιδιώκεται να γίνει επέκταση της μέχρι τώρα γνώσης μας για τους
μετοίκους και να εξηγηθεί το όφελος της Αθήνας από την εγκατάσταση ξένων στην πόλη
(έλεγχος κατανόησης στον μεταφορικό λόγο). Η Αθήνα ήταν μια ανοιχτή κοινωνία, σε
αντίθεση με τη Σπάρτη, που ήταν κλειστή κοινωνία και απαγόρευε την είσοδο των ξένων, για
να μη διαφθείρουν τα σπαρτιατικά ήθη. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που η Σπάρτη
δε γνώρισε την οικονομική, πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Αθήνας. Σ΄ αυτό
έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι μέτοικοι μέσα από τη δραστηριοποίησή τους στο εμπόριο.
Διαφάνεια 31
Το φύλλο εργασίας 4 είναι πάλι παραγωγή γραπτού λόγου και επιχειρηματολογίας από το
τετράδιο εργασιών. Αφορά το παράθεμα 2 και τη σύγκριση ανάμεσα στους μετοίκους και
τους σημερινούς μετανάστες. Καλό θα ήταν να κατευθυνθεί επιλογή της συγκεκριμένης
άσκησης από την ομάδα όπου ανήκει το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες καθώς η εξάσκηση
στον γραπτό λόγο θα το βοηθήσει να αποδώσει καλύτερα τις σκέψεις του στο γραπτό λόγο
όσο στον προφορικό κάνοντας σύνδεση με τις εμπειρίες του και το σύγχρονο
πολυπολιτισμικό περιβάλλον.
Θα χρησιμοποιηθεί η «Γραφή κατά Ζεύγη» (Paired Writing) και η ανακοίνωση των
αποτελεσμάτων σε επίπεδο ομάδας. Ο μαθητής με ΜΔ θα δουλέψει με έναν πιο επαρκή
συμμαθητή του (αυτό θα γίνει 2-3 φορές την εβδομάδα για 20 λεπτά και για διάστημα 6
εβδομάδων σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα). Η τεχνική αυτή θεωρείται ότι μπορεί να
περιορίσει το άγχος που νιώθουν οι μαθητές με δυσκολίες όταν αντιμετωπίζουν μια λευκή
σελίδα. Στόχος είναι να επωφελούνται και οι δύο μαθητές από την τεχνική και όχι μόνο ο
μαθητής με δυσκολίες.
Αυτή τη φορά θα δώσουμε περισσότερο βάρος στην αποτύπωση των ιδεών του με νοηματική
αλληλουχία και λιγότερο στη μορφή του γραπτού του (γράμματα, ορθογραφία, συντακτικό,
γραμματική) χρησιμοποιώντας όσα διδάχτηκε στο παρόν μάθημα (λέξεις-κλειδιά, γνωστικός
χάρτης, καταιγισμός ιδεών, γρήγορη καταγραφή) και τα τρία στάδια γραφής: προ-γραφή
19. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 18
(παραγωγή με ιδεοθύελλα και οργάνωση σκέψεων και ιδεών), γραφή (μεταφορά σκέψεων
και ιδεών στον γραπτό λόγο), μετα-γραφή (έλεγχος και επανεξέταση του κειμένου).
Διαφάνεια 32
Το φύλλο εργασίας 5 (Α) από το τετράδιο εργασιών ζητά την εφαρμογή των όσων
διδάχτηκαν οι μαθητές σχετικά με τον χωρισμό των κατοίκων της Αττικής σε κατηγορίες.
Διαφάνεια 33
Το φύλλο εργασίας 5 (Β) από το τετράδιο εργασιών έχει σχέση με τη μέτρηση του χρόνου
των ομιλητών στην Εκκλησία του δήμου με την κλεψύδρα στα κλασικά χρόνια και σήμερα
στη βουλή. Όπως προαναφέρθηκε και στην εκπαιδευτική μεθοδολογία η κλεψύδρα θα
χρησιμοποιηθεί και διαθεματικά.
4.5. Άσκηση, Εμπέδωση, Δυναμική – Αθροιστική Αξιολόγηση (Διαφάνειες 34-38)
Προβλεπόμενος χρόνος: 25΄
Διαφάνεια 34 (Ανακεφαλαίωση)
Θα υποβληθούν σχετικές ερωτήσεις που θα παρακινήσουν τους μαθητές να αναπλάσουν, να
συστηματοποιήσουν, να εμπεδώσουν και να αξιοποιήσουν τις κατακτημένες γνώσεις τους.
Θα γίνει μια επανάληψη των πιο ουσιωδών στοιχείων με παράλληλη συνοπτική προβολή στο
PowerPoint, ώστε να αναπτυχθεί η αφαιρετική και κριτική ικανότητα των μαθητών, τα οποία
θα γραφτούν στον πίνακα. Στη συνέχεια θα επιδιωχθεί, ιδίως από τον μαθητή με μαθησιακές
δυσκολίες, να κάνουν οι μαθητές ατομικά και ομαδικά παράφραση του κειμένου,
αποδίδοντας το νόημα του με διαφορετικά λόγια, με μια μόνο κύρια ιδέα για κάθε
παράγραφο, με κάποιες (δύο) λεπτομέρειες και εκφράζοντας ιδέες με νοηματική αλληλουχία.
Η στρατηγική της παράφρασης θα είναι βασισμένη στο μνημονικό ακρωνύμιο RAP από
τα αρχικά των λέξεων:
(Read) Διάβασε μια παράγραφο.
(Ask) Αναρωτήσου μια ερώτηση για να βρεις την κύρια ιδέα και τις λεπτομέρειες.
(Put) Πες την κύρια ιδέα και τις λεπτομέρειες με δικά σου λόγια.
20. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 19
Διαφάνεια 35-37 (Αξιολόγηση)
Η τελευταία δραστηριότητα είναι το ατομικό φυλλάδιο επανάληψης – αξιολόγησης μετά το
πέρας της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας που περιέχει άσκηση συμπλήρωσης
κενών. Πρόκειται για άσκηση κλειστού τύπου που έχει αποκλειστικό στόχο την αξιολόγηση
της αποτελεσματικότητας της διδακτικής διαδικασίας και με βάση αυτή θα γίνει
προγραμματισμός των επόμενων διδακτικών δραστηριοτήτων. Το φύλλο αξιολόγησης
σχεδιάστηκε με βάση τη διδασκόμενη ύλη και οργανώθηκε με μια μοντελοποιημένη άσκηση
χρησιμοποιώντας αυτούσιο το κειμενικό περιβάλλον παραλείποντας λέξεις ή φράσεις κλειδιά
κ.ά. που παρατίθενται ανακατεμένες, ώστε να επιλέξει ο μαθητής τις σωστές. Η επιλογή
αυτής της τυποποιημένης άσκησης έγινε καθώς θεωρήθηκε ότι είναι αυξημένης δυσκολίας
και παρ’ όλα αυτά δε θα δυσκολέψει το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες, αφού θα κινηθεί σε
ένα γνώριμο περιβάλλον χωρίς να χρειαστεί να σχηματίσει μια εκ νέου νοηματική εικόνα του
γραπτού κειμένου, ούτε να αναζητήσει καινούριες πληροφορίες σε αυτό. Όση ώρα οι
μαθητές απαντούν τις ερωτήσεις, ο εκπαιδευτικός περιφέρεται ανάμεσά τους και διακριτικά
κοιτά τις απαντήσεις τους, ώστε να παρακαμφθούν περιοχές αδυναμιών. Εφόσον
ολοκληρώσουν τις εργασίες τους οι μαθητές, ελέγχουν όλοι μαζί τις ερωτήσεις στην τάξη,
συμβουλευόμενοι το σχολικό εγχειρίδιο.
Διαφάνεια 38 (Αυτοαξιολόγηση)
Ζητούμενο της αξιολόγησης είναι ο έλεγχος και η αυτοβελτίωση του Μαθητή
(μεταγνωστικές στρατηγικές). Για αυτό χρήσιμο είναι ο δάσκαλος να βοηθά τους μαθητές
να οικειοποιούνται σταδιακά δεξιότητες αυτοαξιολόγησης και ως άτομα και ως ομάδες.
Έτσι, οι Μ μαθαίνουν να αξιολογούν όχι μόνο τη δική τους δουλειά αλλά και τη δουλειά της
ομάδας τους, ώστε ο καθένας μόνος του αλλά και όλοι μαζί να προσπαθούν για καλύτερα
αποτελέσματα. Σ’ αυτό το κεφάλαιο επιλέχθηκε η αυτοαξιολόγηση της γνωστικής
συμπεριφοράς και της αποτελεσματικής χρήσης στρατηγικών μάθησης όπου ο μαθητής
αξιολογεί τον εαυτό του για την πρόοδο που πέτυχε σε συγκεκριμένες στάσεις και
δεξιότητες. Έτσι, θα λάβει απόφαση για εκείνες που τμηματικά θα προσπαθήσει να
βελτιώσει.
21. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 20
Βιβλιογραφία
Ξένη Βιβλιογραφία
Ausubel, D. (1963). The Psychology of Meaningful Verbal Learning. New York: Grune &
Stratton.
Bruner, J. (1996). The Culture of Education. Cambridge, Massachusetts, London, England:
Harvard University Press.
Butler, D.L. (2002). Metacognition in comprehension instruction. In C. Collins Block & M.
Pressley (Eds.), Comprehension instruction: Research-based best practices (pp. 77-95). New
York, NJ: The Guilford Press.
Garner, R. (1988). Metacognition and reading comprehension. Norwood, NJ: Ablex.
Hammill, D.D. (1990a). A brief history of Learning Disabilities. In P. Myers & D.D.
Hammill (Eds.), Learning Disabilities: Basic concepts, assessment practices and instructional
strategies. Austin, TX: Pro-Ed.
Vygotsky, L.S. (1987). Σκέψη και Γλώσσα, μτφρ. Α. Ροδή, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα.
Ελληνική Βιβλιογραφία
Βασιλοπούλου, Μ. (2001). Ο χάρτης εννοιών ως εργαλείο μάθησης, Αθήνα: Ιδίας.
Δερβίσης, Σ. (1999). Σύγχρονη Γενική Μεθοδολογία της Διδασκαλίας – Μάθησης, 5η
Έκδοση, Θεσσαλονίκη.
Ματσαγγούρας, Η.Γ. (2000). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Τόμος Β΄,
Εκδόσεις Γρηγόρη.
Ματσαγγούρας, Η.Γ. (2004). «Στρατηγικές Διδασκαλίας. Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική
Πράξη», Αθήνα: Gutenberg.
Νιάκα, Ε. Σχολική Σύμβουλος 1ης εκπαιδευτικής περιφέρειας Κοζάνης. Εκπαιδευτικό Υλικό
για τη Διαφοροποιημένη διδασκαλία. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου, 2015 από
http://dmaked.pde.sch.gr/attachments/article/2400/diaforopoiimeni.pdf
22. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 21
Παντελιάδου, Σ. (2011). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη: Τι & Γιατί.
Αθήνα: Πεδίο.
Παντελιάδου, Σ., & Αντωνίου, Φ. (2008). Διδακτικές προσεγγίσεις και πρακτικές για
μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες. Βόλος: Γράφημα.
Εποπτικό υλικό εργασίας
1. Εικόνα-Διαφάνεια 6,12(α),19 από σχολικά βιβλία Δ΄ τάξης
2. Ανακτήθηκαν στις 15 Απριλίου, 2015:
Εικόνα 1-Εξώφυλλο από
http://www.dyslexia-goneis.gr/view_site.asp?mcid=1&cid=17&scid=24&ns=1
Εικόνα 2-Εξώφυλλο από
https://nohmatikh.files.wordpress.com/2011/11/308915_1871980458545_1812153121_12311
93_2006775015_n1.jpg
Εικόνα-Διαφάνεια 3 από http://www.e-selides.gr/download/6374
Εικόνα-Διαφάνεια 4,5,7-11,12(β),13,14 από
http://xristx.blogspot.gr/2013/01/421.html#.VQlKOI6UcZk
Εικόνα-Διαφάνεια 15,16 από http://archaia-ellada.blogspot.gr/2014/03/blog-post_9.html
Εικόνα-Διαφάνεια 17 από http://archaia-ellada.blogspot.gr/2013/09/blog-post_27.html
23. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 22
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ POWER POINT
2. ΚΑΡΤΕΛΕΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ
3. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ ΤΗΣ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
4. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ
5. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
6. ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΗ ΚΑΙ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
7. ΦΥΛΛΟ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΗ
40. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 39
Λέξεις-κλειδιά Ερώτηση Απάντηση
Περικλής
Ποιος σπουδαίος πολιτικός ξεχωρίζει
αυτήν την εποχή; Ο Περικλής
Δράση
Πώς επηρέασε την πολιτική ζωή της
Αθήνας; Με τη δράση του
Ρήτορας Τι ήταν ο Περικλής;
Σπουδαίος ρήτορας. Δηλαδή έβγαζε
λόγους για πολιτικά θέματα.
Χαρίσματα
Ποιο ήταν το σημαντικότερο χάρισμα
του; Ενέπνεε εμπιστοσύνη στους Αθηναίους.
Αθήνα Τι θέλησε να κάνει την Αθήνα; Πνευματικό κέντρο των Ελλήνων
Θέματα της πόλης Τι προσπάθησε να πείσει τους πολίτες;
Να δείξουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για
τα θέματα της πόλης.
Αξίωμα
Ποιο κίνητρο έδωσε για να
κινητοποιήσει το ενδιαφέρον τους;
Να πληρώνονται όσοι έπαιρναν κάποιο
αξίωμα.
Δύναμη
Ποιος είχε την πιο μεγάλη δύναμη στην
πόλη; Η Εκκλησία του δήμου
Εκκλησία του
δήμου Τι γινόταν στην Εκκλησία του δήμου;
1.Συγκέντρωση όλων των ελεύθερων
πολιτών
2.Λήψη των πιο μεγάλων αποφάσεων
Εξουσία
Ποιοι άλλοι είχαν μεγάλη εξουσία και για
πόσο χρονικό διάστημα; ΟΙ 10 στρατηγοί και για έναν χρόνο
10 στρατηγοί Ποιες ήταν οι αρμοδιότητές τους;
1.Στρατός 2.Στόλος 3. Ασφάλεια της
πόλης
Κατηγορίες
Πώς ήταν χωρισμένοι οι κάτοικοι της
Αττικής;
1.Αθηναίοι πολίτες 2. Μέτοικοι
3.Δούλοι
Αθηναίοι πολίτες Ποια ήταν τα γνωρίσματα τους;
1.Ο πατέρας και η μητέρα τους
κατάγονταν από την Αθήνα 2.Είχαν τα
περισσότερα δικαιώματα
Μέτοικοι Τι γνωρίζουμε για αυτούς;
1.Ξένοι-μετανάστες 2. Μόνιμα
εγκατεστημένοι στην πόλη 3.Εμπόριο
4.Μετοίκιο (φόρος προστασίας)
Δούλοι Πώς ήταν η ζωή τους;
1.Βαριές δουλειές 2.Πολλοί ήταν
αιχμάλωτοι 3.Δύσκολη και
κοπιαστική 4.Πιο καλή σε σύγκριση με
άλλων σε διάφορες πόλεις
5.Αστυνομικοί-Λογιστές-Παιδαγωγοί
Ναός Πότε ένας δούλος κατέφευγε εκεί;
Για να ζητήσει προστασία από τον
αφέντη του, αν είχε παράπονα.
Αφέντης
Ποια θα ήταν η λύση του προβλήματός
του;
Ήταν δυνατό να πουληθεί σε άλλο
αφέντη, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι
θα καλυτερέψει η ζωή του.
41. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 40
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 27 (Σε μεγέθυνση στο τέλος του εγγράφου)
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 26 (Σε μεγέθυνση στο τέλος του εγγράφου)
53. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 52
(*Πηγή: Ματσαγγούρας, 2004. Αυτοαξιολόγηση Γνωστικής Συμπεριφοράς.)
Αυτοαξιολόγηση του μαθητή
ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΠΟΤΕ
*1. Ξεκαθαρίζω τα δεδομένα και τις οδηγίες
πριν αρχίσω την εργασία.
*2. Ζητώ διευκρινίσεις και
συμπληρωματικές πληροφορίες.
*3. Σκέφτομαι καλά πριν απαντήσω.
*4. Δεν εγκαταλείπω τη δουλειά μου με την
πρώτη δυσκολία.
*5. Με ενδιαφέρουν και προσέχω τις
απόψεις των άλλων.
54. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 53
Σ’ αυτό το κεφάλαιο έμαθα: ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ
ΑΚΟΜΑ
ΒΟΗΘΕΙΑ
ΜΠΟΡΩ
ΜΟΝΟΣ ΜΟΥ
ΜΠΟΡΩ ΝΑ
ΒΟΗΘΗΣΩ ΤΟΝ
ΣΥΜΜΑΘΗΤΗ
ΜΟΥ
1. Να αξιοποιώ τον τίτλο του κειμένου για να
υποθέτω το περιεχόμενό του.
2. Να αξιοποιώ τις εικόνες συνδέοντάς τες με
το περιεχόμενο του κειμένου.
3. Να εντοπίζω τις άγνωστες λέξεις του
κειμένου.
4. Να αποδίδω την πιθανή σημασία των
άγνωστων λέξεων μέσα από τα
συμφραζόμενα.
5. Να εντοπίζω τις λέξεις κλειδιά σε κάθε
παράγραφο του κειμένου
6. Να επικεντρώνομαι στο νόημα κάθε
παραγράφου και να συνθέτω πλαγιότιτλο.
7. Να απαντώ αποτελεσματικά στις
ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου.
8. Να αποδίδω προφορικά το νόημα του
κειμένου.
56. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 27 (Από μεγέθυνση)
4.Ήταν υπεύθυνοι για
την ασφάλεια της πόλης.
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ
ΠΕΡΙΚΛΗ
Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ
6.Προσπάθησε να πείσει τους
πολίτες να δείξουν μεγαλύτερο
ενδιαφέρον για τα θέματα της
πόλης.
1.Είχαν
μεγάλη
εξουσία.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
ΟΙ 10
ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ
ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
Η ΕΞΟΥΣΙΑ
ΣΤΗΝ
ΑΘΗΝΑ
2.Είχαν τα
περισσότερα
δικαιώματα.
3.Οι
Αθηναίοι τού
είχαν
εμπιστοσύνη.
1. Με τη δράση του
επηρέασε την
πολιτική ζωή της
Αθήνας.
1.Ήταν όσοι είχαν
πατέρα και μητέρα
από την Αθήνα.
2.Ήταν
σπουδαίος
ρήτορας.
4.Άνθρωπος
με πολλά
χαρίσματα
ΜΕΤΟΙΚΟΙ
5.Θέλησε να κάνει
την Αθήνα
πνευματικό
κέντρο των
Ελλήνων.
7.Φρόντισε να πληρώνονται
όσοι έπαιρναν κάποιο αξίωμα.
3.Πλήρωναν
έναν φόρο
(μετοίκιο) για
την προστασία
που τους
πρόσφερε η
πόλη.
3.Εκεί οι
Αθηναίοι
έπαιρναν τις
πιο μεγάλες
αποφάσεις.
2.Λάβαιναν
μέρος όλοι οι
ελεύθεροι
πολίτες.
2.Ασχολούνταν
συνήθως με το
εμπόριο.
1.Είχε την πιο
μεγάλη δύναμη.
2.Εκλέγονταν από τους
πολίτες για 1 χρόνο.
1.Ξένοι που
είχαν
εγκατασταθεί
μόνιμα στην
πόλη.
3.Φρόντιζαν για τον στρατό και
τον στόλο.
1.Έκαναν όλες τις
βαριές δουλειές.
6.Γενικά η ζωή των
δούλων στην Αθήνα,
σε σύγκριση με τη
ζωή άλλων σε
διάφορες πόλεις,
ήταν πιο καλή.
7.Πολλοί
δούλευαν ως
αστυνομικοί,
λογιστές και
παιδαγωγοί.
ΔΟΥΛΟΙ
3.Η ζωή τους
ήταν δύσκολη
και κοπιαστική.
4.Αν ένας δούλος είχε
παράπονα από τον αφέντη
του, μπορούσε να
καταφύγει σ΄ ένα ναό και
να ζητήσει προστασία.
5.Μετά ήταν
δυνατό να
πουληθεί σε άλλο
αφέντη, χωρίς
όμως να είναι
βέβαιο ότι θα
καλυτερέψει η
ζωή του.
2.Πολλοί ήταν
αιχμάλωτοι.
