1. Trung Tâm An Toàn Bức Xạ & Môi Trường
Vi n Khoa H c & K Thu t H t Nhân (INST)ệ ọ ỹ ậ ạ
Viện Năng Lượng Nguyên Tử Việt Nam (VINATOM)

2. Nội dung
1- Tương tác của b c xứ ạ với vật chất
2- Nguyên lý đảm bảo AT bức xạ

3. B c x ion hóaứ ạ
Sự ion hóa trực tiếp và gián tiếp
 Các hạt mang điện như alpha, bêta gây ion hoá trực tiếp: do
có sự tương tác trực tiếp tạo ra các phần tử mang diện trái
dấu.
 Các hạt không mang điện như tia X, tia gamma và neutron
chỉ gây ion hoá gián tiếp vì không trực tiếp tạo ra các phần
tử mang điện trái dấu mà phải thông qua 1 số hiệu ứng khác.

4. Quá trình ion hóa

5. Ph©n lo¹i sù ion hãa
S ion hóa m nh, trung bình và y u:ự ạ ế
 Thuật ngữ ion hoá mạnh, TB hay yếu được sử dụng để mô tả
khả năng tạo ra các ion dọc đường đi của BX
 Các hạt alpha và các hạt tích điện nặng tạo ra mật độ lớn các ion
dọc đường đi của chúng -> BX ion hoá m nh.ạ
 Các hạt bêta tạo ra ít ion hơn -> BX ion hoá TBình
 Tia-X & gamma t o ra ít ion nh t -> BX ion hoá y uạ ấ ế
 Nơtron không gây ion hoá trực tiếp, tuy nhiên quá trình tương
tác với VC -> Sự ion hoá từ yếu đến mạnh

6. Phân cấp quá trình ion hóa
Quá trình tạo ra những sự kiện ion hoá đầu tiên trong
chất hấp thụ được gọi là sự ion hoá sơ cấp
Các điện tử được tạo ra trong quá trình ion hoá sơ cấp
tiếp tục gây ion hóa các nguyên tử khác trong chất hấp
thụ. Quá trình này được gọi là ion hoá thứ cấp
Một sự kiện ion hoá sơ cấp đơn lẻ có thể gây ra rất
nhiều sự kiện ion hoá thứ cấp và kích thích.
Điều q/trọng cần q/tâm là các t/tác thứ cấp sẽ truyền
hầu hết NL cho MT hấp thụ, và quá trình này trong mô
của cơ thể có thể gây ra các sai hỏng nhiễm sắc thể ->
bệnh PX.

7. S kích thíchự

8. Alpha và beta

9. B c x hãmứ ạ

10. Neutron
Neutron không t ng tác v i electron =>ươ ớ
không kích thích hay ion hóa tr c ti pự ế
Neutron t ng tác v i h t nhân đ t o raươ ớ ạ ể ạ
h t mang đi n t do ho c m nh v có thạ ệ ự ặ ả ỡ ể
kích thích ho c ion hóa tr c ti p nguyên t .ặ ự ế ử
Ngoài ra neutron cũng có th b chính h tể ị ạ
nhân b t => ta có h t nhân nguyên t m iắ ạ ử ớ
(b n ho c phát x )ề ặ ạ

11. Gamma và tia X
Hi u ng quang đi nệ ứ ệ
Tán x comptonạ
Hi u ng t o c pệ ứ ạ ặ

12. Hi u ng quang đi nệ ứ ệ
Photon tới truyền toàn bộ năng lượng cho 1 electron bật ra khỏi nguyên tử.
Nếu xảy ra sự nhảy electron lớp ngoài vào vị trí electron vừa thoát ra… ta
có thêm các photon tia X

13. Tán x comptonạ
Photon tới truyền một phần năng lượng cho electron vỏ
ngoài và làm bật nó ra khỏi nguyên tử

14. Quá trình tạo cặp
photon có E >1,02 MeV tương
tác với điện trường mạnh của
HN nặng và tạo ra hai hạt: e-
và
e+
, mỗi hạt có năng lượng
0.51MeV. Phần năng lượng dư
sẽ làm cho hạt nhân bia bị giật
lùi.

16. B- Các nguyên lý đảm bảo ATBX
Tính hợp lý của công việc
Nguyên lý ALARA
Nguyên lý tối ưu hóa sự bảo vệ

17. Tính hợp lý của công việc
Mọi công việc chiếu xạ chỉ được chấp nhận nếu nó
đem lại cho cá nhân bị chiếu xạ và XH một lợi ích lớn
để có thể bù đắp được cho những thiệt hại mà nó có
thể gây ra (công việc phải có lợi > thiệt hại).
Công việc chiếu xạ được coi là không hợp lý khi nó
làm tăng các chất PX trong thức ăn, nước uống, thuốc
tiêm, đồ chơi, đồ trang sức, mỹ phẩm ...
Chiếu xạ y tế phải được chứng minh là hợp lý sao cho
lợi ích trong chuẩn đoán và điều trị mà chúng mang lại
lớn hơn tổn thất do chúng gây ra.

18. Nguyên lý ALARA
All exposures should be kept As Low As Reasonably
Achievable, social and economic factors being taken
into account.
Sự chiếu xạ từ bất kỳ 1 nguồn phóng xạ nào, trừ
chiếu xạ y tế thì:
 Độ lớn của liều,
 Số người bị chiếu xạ và
 Khả năng bị chiếu xạ.
 phải được giữ càng thấp càng tốt, có chú ý đến các
yếu tố kinh tế và xã hội – Nguyên lý ALARA.

19. Nguyên lý t i u hóa s b o vố ư ự ả ệ
Sự chiếu xạ trong mọi lĩnh vực phải được tối ưu hoá, đặc
biệt là trong y tế, mục tiêu tối ưu hoá phải được tuân thủ
nghiêm ngặt để bảo vệ bệnh nhân.
Sự tối ưu hoá ở đây được thực hiện bằng cách chọn các
thông số tốt nhất (sao cho liều thấp nhất) để nhận các kết
quả mong muốn khi chuẩn đoán hoặc điều trị.

20. Sự tối ưu hoá giữa chi phí bảo vệ (X)
và chi phí phục hồi sức khoẻ (Y)

21. 3 biện pháp giảm chiếu xạ ngoài