1. 2ο
Γυμνάσιο
Νέων
Μουδανιών
Καθηγήτρια Νάνου Μαρία
Οι εθνικοί αγώνες των Ελλήνων στη Μακεδονία 1878-1912
Ο Μακεδονικός αγώνας στη Χαλκιδική
Πρόλογος (μαθητής Καραγιάννης Θεόδωρος)
1870, Κωνσταντινούπολη, ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ εκδίδει φιρμάνι, με το οποίο
ιδρύεται η βουλγαρική Εξαρχία, η εκκλησία δηλαδή της Βουλγαρίας, η οποία,
χωρίζεται, με την έκδοση αυτού του φιρμανιού από το Πατριαρχείο της
Κωνσταντινούπολης. Έτσι, διαχωρίζονται οι ορθόδοξοι πληθυσμοί σε
«πατριαρχικούς», πιστούς στο Πατριαρχείο και σε «εξαρχικούς», πιστούς στη
βουλγαρική Εξαρχία, κάτι που θα αποτελέσει την αρχή της εθνικής αντιπαράθεσης
μεταξύ των Ελλήνων και των Βούλγαρων, η οποία θα οδηγήσει στο Μακεδονικό
Αγώνα. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, το 1878, προβλέπει τη δημιουργία ενός
ημιαυτόνομου Βουλγαρικού κράτους, με έξοδο στο Αιγαίο Πέλαγος και περιοχές της
Μακεδονίας. Η συνθήκη αυτή, δεν εφαρμόστηκε και αντικαταστάθηκε από τη
Συνθήκη του Βερολίνου, το 1878, με την οποία ιδρύεται ένα αυτόνομο Βουλγαρικό
κράτος που περιλάμβανε τη Μοισία και την περιοχή της Σόφιας. Οι βούλγαροι, μετά
τη συνθήκη, θέλοντας να δημιουργήσουν το κράτος, όπως σχεδιάστηκε στη συνθήκη
του Αγίου Στεφάνου, άρχισαν να εντείνουν τις προσπάθειες για διείσδυση στη
Μακεδονία, έτσι ώστε να έχουν το δικαίωμα διεκδίκησης της Μακεδονίας, σε μία
επικείμενη Οθωμανική αποχώρηση. Αρχικά, οι Βούλγαροι προσπαθούσαν να
προσηλυτίσουν τους Έλληνες Πατριαρχικούς, στη Βουλγαρική Εξαρχία. Όταν όμως
διαπίστωσαν πως οι ειρηνικές ενέργειες δε θα απέφεραν κάποιο όφελος, πέρασαν,
από το 1895 σε βίαιες ενέργειες, εναντίων των Ελλήνων Πατριαρχικών. Τον Ιούλιου
του 1903, κηρύσσουν την εξέγερση του Ίλιντεν στην περιοχή της βορειοδυτικής
Μακεδονίας, με σκοπό να ενσωματώσουν το σύνολο της Μακεδονίας στο κράτος
τους. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα από τον Οθωμανικό στρατό, αλλά δυστυχώς, η
Μακεδονία είχε κατακλυστεί από βουλγαρικές ένοπλες ομάδες, οι οποίες συνέχισαν
τις βίαιες πράξεις κατά των Ελλήνων Πατριαρχικών, σκοτώνοντας, βιάζοντας και
καίγοντας τις περιουσίες τους, καταστρέφοντας ολόκληρα χωριά και σχολεία.
Δολοφονούσαν επίσης Πατριαρχικούς ιερείς και κατέστρεφαν τις Πατριαρχικές
εκκλησίες. Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό κλίμα, το 1900, ο Γερμανός Καραβαγγέλης,
μητροπολίτης Καστοριάς, συγκροτεί ένοπλα σώματα, με αρχηγούς τους
καπεταναίους Κώτα (πρώην εξαρχικό), Βαγγέλη, Καραλίβανο και άλλους, για την
περιφρούρηση των πατριαρχικών χωριών. Το 1902, ο Ίων Δραγούμης, συγκροτεί το
σωματείο «Άμυνα», του οποίου σκοπός ήταν η οργάνωση δικτύου πληροφοριών και
ο εκφοβισμός των Βουλγάρων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες και υπό την πίεση της
κοινής γνώμης, η ελληνική κυβέρνηση στέλνει στη Δυτική Μακεδονία , το
Φεβρουάριο του 1904, μία επιτροπή, αποτελούμενη από τους Αναστάσιο Παπούλα,
Αλέξανδρο Κοντούλη, Γεώργιο Κολοκοτρώνη και Παύλο Μελά, αξιωματικούς του
ελληνικού στρατού, για να εξεταστεί εάν το έδαφος στη Μακεδονία ήταν κατάλληλο
για τη συγκρότηση ένοπλου αμυντικού μηχανισμού. Στα μέσα του Αυγούστου,
στάλθηκαν ένοπλα σώματα στη Μακεδονία, ενώ ο Παύλος Μελάς επιστρέφει στη

2. Μακεδονία στα τέλη Αυγούστου, με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας και με το δικό του
αντάρτικο σώμα, προς ενίσχυση των αντάρτικων σωμάτων της Μακεδονίας, αλλά με
πενιχρά αποτελέσματα. Στις 13 Οκτωβρίου του 1904, ο Μελάς δολοφονείται στο
χωριό Σιάτιστα και γίνεται εθνικό σύμβολο και σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα. Η
κινητοποίηση ήταν μεγάλη, άνδρες από όλη την Ελλάδα κατέφθαναν στη Μακεδονία
για να συνδράμουν στον αγώνα, κατά των Βουλγάρων. Μερικοί από αυτούς ήταν οι
Βάρδας, Ακρίτας, Μπούας, Κόρακας, Νικηφόρος, Ρούβας και άλλοι.
Ο Μακεδονικός Αγώνας κράτησε τέσσερα χρόνια, από το 1904 μέχρι το 1908. Οι
βιαιοπραγίες κατά των Ελλήνων Πατριαρχικών συνεχίστηκαν με αμείωτη ένταση,
καθώς επίσης και η αντίσταση των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων. Τελικά, το 1908
οι Νεότουρκοι δίνουν αμνηστία στους εμπόλεμου και υπόσχονται ισονομία και ίση
μεταχείριση των εθνικών ομάδων της αυτοκρατορίας. Αυτό το γεγονός σηματοδοτεί,
τη λήξη του Μακεδονικού Αγώνα.
1.Η δραστηριοποίηση του Κεντρικού Μακεδονικού Συλλόγου των αδελφών
Μαυρουδή (μαθητής Νικήτας Αλέγρας)
Ο Μαυρουδής Χ. Γερογιάννης, αντισυνταγματάρχης, μαζί με τον αδερφό του
Θεοχάρη Χ. Γερογιάννη, γιατρό, οι οποίοι είχαν την καταγωγή τους από την Αρναία
Χαλκιδικής, το 1902 ίδρυσαν τον "Κεντρικό Μακεδονικό Σύλλογο¨.
Ο Σύλλογος αυτός ιδρύθηκε σε πολύ δύσκολους καιρούς και σκοπός του ήταν η
ηθική και υλική υποστήριξη των Μακεδόνων και κυρίως η περιφρούρηση των
δικαιωμάτων του Ελληνισμού της Μακεδονίας. Από τις πρώτες ημέρες της ίδρυσής
του ανέπτυξε αξιόλογη δραστηριότητα. Μάλιστα με κατάλληλες ενέργειες επηρέασε
διπλωμάτες και δημοσιογράφους της Δ. Ευρώπης ώστε να στραφούν υπέρ των
Ελληνικών θέσεων σχετικά με την Μακεδονία.
Από την 1η Οκτωβρίου 1905 εκδίδει τη δεκαπενθήμερη εφημερίδα «Μέγας
Αλέξανδρος».
2. Η δράση των ελληνικών σωμάτων στη Χαλκιδική (Γιαγκλής, Νταφώτης,
Κοσμόπουλος, Παπατζανετέας, Κόης) (Μαθητές Ελισάβετ Μουμουλίδου 1η
εργασία – Θοδωρής Κολοσίδης 2η
εργασία)
Γιαγκλής – Νταφώτης (1η εργασία)
Ο οπλαρχηγός Ιωάννης Νταφώτης υπήρξε το πρώτο σώμα το οποίο διέρχονταν σε
ένα ειδικό κέντρο συγκροτήσεως και εκπαιδεύσεως που προοριζόταν για τα
μακεδονικά σώματα. Το κέντρο αυτό εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στην περιοχή της
Βουλιαγμένης την άνοιξη του 1905 μετά την πρωτοβουλία του μακεδονικού
κομιτάτου αλλά και με την υποστήριξη της κυβέρνησης. Το σώμα του Νταφώτη
οργανώθηκε και εκπαιδεύτηκε από τον τότε παρευρισκόμενο υπολοχαγό της Αθήνας
Μαζαράκη. Αποτελούνταν από ογδόντα άντρες και προορίζονταν για την περιοχή
Νιγρίτης-Σερρών, στο οποίο θα ακολουθούσε και ο ανθυπολοχαγός του πεζικού, ο
Μπουκουβάλας Κωνσταντίνος, ο οποίος θα αναλάμβανε την αρχηγία της περιοχής.
Περίπου στις αρχές του Απριλίου το σώμα επιβιβάσθηκε στα πλοία από τον κόλπο
της Βουλιαγμένης και κατά τα μέσα του Απριλίου αποβιβάσθηκε στην ακτή του
κόλπου του ορφανού (Στρυμονικός), κοντά στο χωριό Κρούσοβον (Κερδύλλια).
Αμέσως έγινε η μεταφορά των πυρομαχικών και το σώμα άρχισε την πορεία του προς

3. το βορρά με κατεύθυνση προς τα Στεφανινά. Όμως, εξαιτίας του όγκου του σώματος
και των πολλών πυρομαχικών από τα οποία συνοδεύονταν το σώμα, η παρουσία τους
έγινε αντιληπτή από τις τουρκικές αρχές, οι οποίες στράφηκαν εναντίον τους ισχυρά.
Μετά από λίγες ημέρες, την 25η Απριλίου, τα τουρκικά αποσπάσματα προσέβαλαν το
σώμα, με αποτέλεσμα να χαθούν εννέα άνδρες. Το σώμα έτσι αναγκάστηκε να
στραφεί προς το νότο, προς το χωριό Καβάκι (Λευκάδα) αλλά και μεταξύ των λιμνών
Λαγκαδά (Αγίου Βασιλείου) και Βόλβης για να κατευθυνθούν προς το χωριό
Βασιλικά της Χαλκιδικής .Στο χωριό Λιβάδι όπου ήταν κοντά στο χωριό Βασιλικά,
το σώμα συγκρούστηκε με ένα νέο απόσπασμα, με αποτέλεσμα να χαθούν έντεκα
άνδρες. Οι άνδρες οι οποίοι έμειναν κατέφυγαν στην μονή της Αγίας Αναστασίας,
από την οποία παρόλο που το τουρκικό στράτευμα τους περικύκλωσε, το σώμα
μπόρεσε τελικά να διαφύγει προς την Θεσσαλονίκη. Έτσι το σώμα διαλύθηκε με
αποτέλεσμα την αποτυχία της προσπάθειας να εγκατασταθεί το ελληνικό σώμα στην
περιοχή Νιγρίτης-Σερρών.
Ο Γιαγκλής έδρασε στις Σέρρες.
Κοσμόπουλος – Παπατζανετέας – Κόης (2η εργασία)
Ο νέος αρχηγός της Χαλκιδικής, Κόης Αριστόβουλος κατέφθασε στον τόπο
διοίκησης. Στο μεταξύ, ο ανθυπολοχαγός Κοσμόπουλος αντικαταστάθηκε απ' τον
λοχία του πυροβολικού Παπατζανετέα Παναγιώτη, καθώς στην περιοχή του Λαγκαδά
επικρατούσε ο οπλαρχηγός Γιάννης Ράμναλης. Εν συνεχεία, κατέφθασε ο
ανθυπολοχαγός του πεζικού Κόης Αριστόβουλος, ο οποίος ως νέος αρχηγός
αναδιοργάνωσε την περιοχή και την επανάφερε σε τάξη καθώς κάποιοι, όπως ο
οπλαρχηγός Στέργιος, δρούσαν ανεξάρτητα. Τέλος, κατά τη νεοτουρκική
επανάσταση, το σώμα Χαλκιδικής διαλύθηκε και οι ντόπιοι αντάρτες επέστρεψαν στα
χωριά τους.
Η αποτυχημένη προσπάθεια των Βουλγάρων να εγκατασταθούν μόνιμα στη
Χαλκιδική, που δρούσε το σώμα του ανθυπολοχαγού Κοσμόπουλου, είχε ως βασικό
στόχο τη φραγή της οδού προς το Άγιο Όρος. Αιτία της αποκοπής ήταν η διέλευση
πολλών Βουλγάρων, με διάφορες προθέσεις, προς πολλά χωριά της Χαλκιδικής, με
σκοπό τη δημιουργία βουλγαρικής κοινότητας και μάλιστα υπό την αιγίδα των
Τούρκων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μόλις ο ανθυπολοχαγός Κοσμόπουλος
πληροφορήθηκε για την άφιξη των Βουλγάρων με τους Τούρκους έσπευσε να τους
εξολοθρεύσει, στην περιοχή της Ασπροβάλτας. Η πράξη αυτή στιγμάτισε τις
βουλγαρικές αρχές, οι οποίες δεν τόλμησαν έκτοτε να κατευθυνθούν ξανά προς
Χαλκιδική
3. Η διέλευση των μακεδονομάχων από την Χαλκιδική και η βοήθεια που τους
πρόσφεραν οι ντόπιοι από τα διάφορα χωριά. (μαθήτρια Βαλεντίνα Κουρίλα)
Στον καιρό του μακεδονικού αγώνα ολόκληρη η Μακεδονία έδινε μάχες εναντίων
των ξένων επιδρομέων. Η Χαλκιδική παρέμεινε όμως άθικτη από τις επιθέσεις των
κομιτατζήδων και οι μάχες που έγιναν ήταν λίγες λόγω της γεωγραφικής της θέσης
και της αρραγούς συμπαράστασης του πληθυσμού της. Παρόλα αυτά η Χαλκιδική
από την πρώτη μέρα του κινδύνου έλαβε δράση, καθώς έβαλε τα καλύτερα παιδιά της

4. στην πρώτη γραμμή του αγώνα για να μεταφέρει τα όπλα στα πεδία των μαχών και να
δημιουργήσει ένα τείχος απέναντι στην ξένη εισβολή. Η απόφαση της ήταν να
κερδίσει τη λευτεριά ή τον θάνατο. Όταν οι αντάρτες κατρακυλούσαν με τις σημαίες
τους στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη, η Χαλκιδική πάλεψε και έδωσε ό,τι
μπορούσε, χωρίς ανταλλαγές . Σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας όπως στον
Πολύγυρο, ο μητροπολίτης Κασσάνδρειας Ειρηναίος μαζί με τον πληθυσμό του
στάθηκε στις επάλξεις και ο καπετάν Γιώργης Τσιάρας οργάνωσε ένοπλο σώμα. Στην
Ιερισσό ο καπετάν Γιαγκλής με τα παλικάρια του βγήκε στην Α. Μακεδονία και
έδρασε λαμπρά στην περιοχή της Νιγρίτας. Στον Ταξιάρχη που βρίσκεται σε μια
πλαγιά του Χολομώντα, άντρες σκληροί που δουλεύανε το ξύλο και τη λιγοστή γη,
ανάμεσα στα μεγάλα δάση, δεν μπόρεσαν να δεχθούν την προσβολή των ξένων.
Αλλά και σε άλλες περιοχές όπως η Ορμύλια, Αρναία, Νικήτη κ.α. οι ντόπιοι
πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα και άλλα χωριά του Χολομώντα
βοήθησαν στον αγώνα, όπως το Νιχώρι, η Μ. Παναγία κ.α. Έτσι ζούσαν τότε οι
Έλληνες. Με το καημό της λευτεριάς και τη λαχτάρα της ελευθερίας του γένους.
4. Το έργο του μητροπολίτη Ειρηναίου το 1907-1908 (επιτροπές χωριών)
(μαθήτρια Σοφία Μέγα)
Ο Εμμανουήλ Παντολέοντος, γνωστός ως μητροπολίτης Ειρηναίος, γεννήθηκε στη
Χάλκη των Πριγκηπόννησων στις 23 Νοέμβρη του 1863. Σπούδασε στη Θεολογική
Σχολή της Χάλκης και είναι απόφοιτος της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου. Στις
26 Ιουλίου 1907 η Ιερά Σύνοδος τον εκλέγει μητροπολίτη Κασσανδρείας και φθάνει
στον Πολύγυρο στις 18 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου. Ήδη έμπειρος στη
διοργάνωση του αγώνα και γνώστης της ρωσικής γλώσσας απέκτησε τη συμπάθεια
του Ρώσου Συνταγματάρχη, αρχηγού της χωροφυλακής αλλά και του Ρώσου
Διπλωματικού Πράκτορα. Τη φιλία μεταξύ τους τη χρησιμοποιούσε αποσκοπώντας
την επιτυχία των εθνικών συμφερόντων. Παράλληλα σε συνεννόηση με τον υπεύθυνο
Χαλκιδικής του ελληνικού προξενείου Θεσσαλονίκης, Δημήτριο Κακκάβο και τους
αρχηγούς των σωμάτων Χαλκιδικής αρχίζει την οργάνωση. Σε κάθε χωριό οργανώνει
και ανασυγκροτεί την Επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα που βρίσκει με ικανά άτομα
που γίνονται δεκτά έπειτα από ορκομωσία. Οι επιτροπές αυτές έχουν ως σκοπό την
βοήθεια των ανταρτών και την περίθαλψη τους. Ο σεβαστός μητροπολίτης
επισκέπτεται συχνά τα χωριά της μητροπόλεώς του, εμπνέοντας το ποίμνιό του να
συμβάλλει και να προσφέρει στην πατρίδα όσα περισσότερα μπορεί. Παρά τις
φιλότιμες προσπάθειές του, οι πράξεις του γίνονται αντιληπτές από τους Τούρκους
και στις 8 Μαΐου του 1909 πυροβολείται από το δήθεν μεθυσμένο συνοδό του
χωροφύλακα στην Πορταριά Χαλκιδικής.
Επίλογος (μαθητής Θοδωρής Καραγιάννης)
Τελειώνοντας αυτή την εργασία καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα,
πρώτον στην περιοχή της Χαλκιδικής δεν υπήρξε έντονη ένοπλη αντίσταση,
όπως στη λίμνη των Γιαννιτσών, παρά μόνο τη μάχη στην Ασπροβάλτα με τον
ανθυπολοχαγό Κοσμόπουλο να απωθεί τους Βούλγαρους, ή τις μάχες του
Ιωάννη Νταφώτη σε διάφορα χωριά της Χαλκιδικής. Δεύτερον, ο αγώνας στη
Χαλκιδική ήταν κυρίως αγώνας υποστήριξης των υπόλοιπων ένοπλων
σωμάτων σε όλη την περιοχή της Μακεδονίας. Μέσω της Χαλκιδικής πέρασαν
ένοπλα σώματα με κατεύθυνση τη Νιγρίτα, τις Σέρρες και άλλες περιοχές της
Μακεδονίας. Μέσω της Χαλκιδικής, τροφοδοτούνταν με πυρομαχικά τα

5. ένοπλα σώματα σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας, η Χαλκιδική έγινε κέντρο
περίθαλψης των πονεμένων ανταρτών του αγώνα από όλες τις εμπόλεμες
περιοχές. Τρίτον, ο αγώνας ήταν επίσης διπλωματικός, με τις προσπάθειες των
αδερφών Μαυρουδή και Θεοχάρη να προσελκύσουν τους δημοσιογράφους από
όλη την Ευρώπη για να προβληθεί το πρόβλημα της Μακεδονίας. Τέλος,
μπορεί η Χαλκιδική να μην συνέβαλλε τόσο στον ένοπλο αγώνα, αλλά με τη
δράση των ανθρώπων της, η Χαλκιδική βοήθησε καταλυτικά στην εδραίωση
του αγώνα, ανεφοδιάζοντας και περιθάλπτοντας αντάρτες, σκοπός εξίσου
σημαντικός με τον ένοπλο αγώνα, αν όχι και σπουδαιότερος…..
Καούδης (μαθήτρια Χρηστάρα Δήμητρα)
Δύο σημαντικά πλήγματα στα τέλη του Ιουλίου 1904 έρχονται να επαγρυπνήσουν την
ελληνική κυβέρνηση. Η εξόντωση του καπετάν Βαγγέλη και η εξουδετέρωση του
Κώττα, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη δημιουργίας ενός ένοπλου ανταρτικού
σώματος για την έναρξη του αγώνα στη Δυτική Μακεδονία. Το έργο αυτό καλείται
να πραγματοποιήσει ο Παύλος Μελάς. Με τη βοήθεια του Καούδη ως αρχηγού
σώματος ανταρτών, καταφέρνουν με τις κινήσεις τους να θορυβήσουν τις ξένες
δυνάμεις και να συνεχίσουν το εθνικό έργο με επιτυχίες. Η είσοδος πλέον στη Δυτική
Μακεδονία είναι ένας διακαής πόθος που τείνει να γίνει πραγματικότητα. Ως αρχηγός
σώματος πλέον, ο Μελάς, έχοντας στο πλευρό του το λαό, οργανώνει και ενισχύει
την ελληνική άμυνα. Τουρκική δύναμη έρχεται να βάλει τέλος στη ζωή του, ενώ ο
θάνατός του αποτελεί το εγερτήριο σάλπισμα ολόκληρου του ελληνικού εθνους που
θρηνεί τον εθνικό του ήρωα ζητώντας εκδίκηση. Τη συνέχιση του έργου αναλαμβάνει
ο Γεώργιος Κατεχάκης, όπου μαζί με τους άντρες του Καούδη χαράζουν μια ηρωική
πορεία με λαμπρές δράσεις, έχοντας στο πλευρό του πάντα τον ελληνικό λαό.
Βάρδας (μαθήτρια Γκίλντα Χαμόλλι)
O Γεώργιος Τσόντος Βάρδας γεννήθηκε στα Σφακία Κρήτης το 1871 και πέθανε στην
Αθήνα σε ηλικία 71 χρονών.
Αποφοίτησε απο την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.
Ήταν από τους πρώτους οργανωτές του Μακεδονικού Κομιτάτου και μέσω αυτού
βρέθηκαν την άνοιξη του 1903 τέσσερις εμπειροπόλεμοι και ριψοκίνδυνοι εθελοντές
από την Κρήτη,οι οποίοι δέχτηκαν να μεταβούν στη Δυτική Μακεδονία.Αυτοί ήταν
οι: Ευθίμιος Καούδης,Λαμπρινός Βρανάς,Γεώργιος Πέρος και Γεώργιος Δικώνυμος.
Αργότερα βρέθηκαν από την Κρήτη πάλι μέσω του Υπολοχαγού Τσόντου και άλλοι
εθελοντές οι οποίοι μαζί με τους προαναφερόμενους μεταφέρθηκαν στις αρχές
Ιουνίου του 1903 στα Τρίκαλα με την συνοδεία του Ανθυπολοχαγού Μαζοράκη.
Έλαβε μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα με τον ρόλο του Γενικού Αρχηγού των
αντάρτικων σωμάτων στην περιφέρεια Κορεστίων-Καστοριάς-Φλώρινας-
Μοναστηριού (1904-1907).
Τέθηκε επίσης επικεφαλής του κόμματος που συγκρώτησε το Μακεδονικό Κομιτάτο
για να ενισχύσει τον αγώνα στην Δυτική Μακεδονία.
Ο Γεώργιος Τσόντος υπήρξε απο τους σπουδαιώτερους οργανωτές της Ελληνικής
άμυνας κατά των ενεργειών του Βουλγαρικού Κομιτάτου.

6. Μέσα από την δράση του στον Μακεδονικό Αγώνα απέκτησε το ψευδώνυμο Βάρδας
το οποίο αργότερα αποτέλεσε το επίθετό του.
Παύλος Μελάς (μαθητής Θοδωρής Τσαβδαρίδης)
Ο Παύλος Μελάς ή αλλιώς Μίκης Ζέζας γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870 με
Ηπειρωτική καταγωγή από τον πατέρα του. Το 1876 εγκαταστάθηκε με την
οικογένειά του στην Αθήνα. Ο πατέρας του το 1878 δρούσε ως ταμίας της Εθνικής
Αμύνης του οργανισμού, ο οποίος διοργάνωσε τις Επαναστατικές κινήσεις στην
Κρήτη, την Ήπειρο και την Μακεδονία. Από την παιδική του ηλικία ανατράφηκε με
τις παραδόσεις της Μεγάλης Ιδέας και ακολούθησε το στρατιωτικό στάδιο της ΣΣΕ
το 1891 ως Ανθυπολοχαγός του πυροβολικού. Έλαβε ενεργά μέρος στην οργάνωση
της Εθνικής Εταιρείας στην οποία υπήρξε και μέλος του Δ.Σ. Ακόμα συμμετείχε στον
πόλεμο του 1897. 'Ηταν ένας από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του Ελληνικού
αγώνα στην Μακεδονία αλλά τελικά δολοφονήθηκε στο χωριό Στάτιστα των
Κορεστίων στις 13/10/1904.
Κώττας (μαθήτρια Σμαράγδα Σαραφιανού)
Ο καπετάν Κώττας γεννήθηκε το 1863 στην Ρούλια των Κορεστίων (το σημερινό
Κώττα). Από μικρός έδειξε μεγάλο θάρρος κατά των Μπέηδων και των Αγάδων. Η
κύρια ασχολία του ήταν η γεωργία! Το 1896 ήταν πρόεδρος του χωριού του.
Είχε μεγάλες προστριβές με τον Κασίμ Μπέη. Αυτό έγινε αφορμή να γίνει δύσκολη η
ζωή τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του. Ο ίδιος σκότωσε τον Κασίμ Μπέη
και αναγκάστηκε να φύγει στα βουνά. Το 1898 οι πρώτες ένοπλες ομάδες ΕΜΕΟ
σχηματίστηκαν στις οποίες σίγουρος οπλαρχηγός ήταν ο Κώττας! Οι Βούλγαροι
βλέποντας τα δικά τους συμφέροντα τον πλησίασαν και τον έπεισαν να είναι μαζί
τους. Γρήγορα όμως κατάλαβε τους σκοπούς τους και έφυγε! Κατά τη διάρκεια της
ζωής του έδωσε πολλές μάχες και οργάνωσε άλλους οπλαρχηγούς πάντα με σκοπό
την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ήταν πάντα πολύ πιστός στην εκκλησία και
έλαβε χρηματοδότηση από τον μητροπολίτη ώστε να συνεχίσει τον αγώνα του. Ένας
από τους οπλαρχηγούς που συνεργάστηκε ήταν ο Παύλος Μελάς. Τον Σεπτέμβριο
του 1905 συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές. Πέθανε στις 27/9/1905 αφού τον
οδήγησαν στην αγχόνη, αλυσοδεμένο, γιατί δεν έπαψε ακόμη και τότε να φωνάζει
"ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ"
Νταλίπης (μαθήτρια Βασιλική Τσίμπα)
Ο Δημήτριος Νταλίπης ήταν γόνος παλαιάς αρματολικής οικογένειας, κατάγεται απο
το Γκαμπρέσι των Κορεστίων και προέρχεται από οικογένεια νομάδων κτηνοτρόφων.
Αψηφούσε τους κινδύνους, ήταν πολυμήχανος και συμμετείχε στον Μακεδονικό
αγώνα με σκοπό να βοηθήσει τους Έλληνες είτε μόνος του είτε ως μέλος του
σώματος του Κώττα. Την άνοιξη του 1903 δεν δίστασε να τραυματίσει τον υπεύθυνο
της ΕΜΕΟ επειδή καταπάτησε ένα κτήμα της οικογένειας του. Μετά από αυτό για να
αποφύγει την δίωξη του Κομιτάτου κατέφυγε στο σώμα του Κώττα . Μέχρι τη
σύλληψη του Κώττα ο Νταλίπης είχε εγκαταλείψει το σώμα του Κώττα και πήγε σε
αυτό του Κατεχάκη. Το σώμα του περιλάμβανε ορισμένους ικανότατους και με
μεγάλη πείρα αγωνιστές. Ένας εξ’ αυτών ήταν και ο Νταλίπης. Αργότερα το μικρό
σώμα του Νταλίπη απελευθερώθηκε από τις δυνάμεις του Φιλόλαον. Τα σώματα του

7. Νταλίπη και πολλών ακόμα αγωνιστών ήταν ενισχυμένα με Κρήτες και άλλους
άνδρες. Ο χειμώνας ήταν το αδύναμο σημείο των ελληνικών σωμάτων. Εξαιτίας
αυτού, τα σώματα των Νταλίπη και Κύρου υποχώρησαν από την Αθήνα.
Μακρής (μαθητής Απόστολος Χρυσάφης)
Με διαταγή του ανθυπολοχαγού Τσόντου, βρέθηκαν την άνοιξη του 1903 τέσσερις
κρητικοί όπου ανάμεσα τους ήταν και ο Γεώργιος Μακρής. Οι Τούρκοι τους
θεώρησαν υπόπτους και τους έθεσαν σε παρακολούθηση. Μετά από λίγο καιρό, οι 3
από αυτούς επέστρεψαν στην Αθήνα.
Στης 13 Ιουνίου 1903, οι κριτές μεταφέρθηκαν στα τρικέφαλα. Την ίδια ήμερα
οπλίστηκαν και πηγαίναν στην Μακεδονία ως αντάρτες. Η παρουσία του πρώτου
αντάρτικου σώματος στην Μακεδονία ήταν ευεργετική. Η πείρα των δυο
στρατιωτών, Καλούδη και Δικώνυμου ήταν σημαντική και τους προήγαγαν σε
αρχηγούς σωμάτων. Στης 9 Ιουνίου του 1904, ενισχύθηκε σωματικά από τα σώματα
3ον κρητικών Καούδη, Μακρή και Περάκη. Την επόμενη μέρα όλοι οι κρητικοί
εγκατέλειψαν τον Κώττα και πήγαν στην Καστοριά. Στης αρχές του Ιουλίου οι
κρητικοί Καούδης, Μακρής και Περάκης επέστρεψαν στην Αθήνα. Ο ανθυπολοχαγός
Τσόντος στης 17 Νοεμβρίου ξεκίνησε για τον βορρά. Στο σώμα του υπήρχαν ικανοί
άντρες όπου ανάμεσα τους ήταν και ο Μακρής. Σε μια επιχείρηση, η οποία είχε στόχο
την σύλληψη του Κωστάντωφ και άρχισε την νύχτα στης 4/5 Δεκεμβρίου επικεφαλής
ήταν ο Γεώργιος Μακρής. Στην περιοχή του Σισαίου, έφτασε το σώμα δυνάμεως 20
ανδρών του Μακρή. Στην μονή των Αγίων Ανάργυρων όλα τα ένοπλα σώματα με
δύναμη 180 ανδρών έφτασαν σε Τούρκικο έδαφος ανάμεσα τους ήταν και ο Μακρής.
Μετά την μάχη της Ζαγοριτσάνης όλα τα σώματα αναχώρησαν, το σώμα του Μακρή
αναχώρησε για Λέχοβο. Στην περιοχή Δροσοπηγή ήταν το σώμα του Μακρή. Σε
αυτήν έφτασαν ο Μιχαήλωφ, ο Ποπώφ και Τσακάλωφ. Το σώμα του Μακρή
ενισχύθηκε κατά 28 άνδρες και όπλα. Στης 25 Μάιου, μετά από αγώνα που
διαρκούσε 1 ώρα τους καταδίωξε. Μετά από λίγες μέρες τούς κύκλωσε. Στις 20
Ιουνίου το σώμα του ενισχύθηκε κατά 26 άνδρες. Στης 17 Ιουλίου το σώμα του
αποχώρισε και κατευθύνεται προς Περιστέρι. Στην πορεία του τρομοκράτησε τον
ιερέα και τούς χωρικούς να εγκαταλείψουν την εκκλησιά καθώς πυρπόλησε τα
βουλγάρικα εκκλησιαστικά βιβλία. Στης 26 Ιουλίου τα σώματα Μακρή και Καραβίτη
επιτέθηκαν σε ένα χωριό. Η επίθεση ήταν επιτυχής. Στις 2 Σεπτεμβρίου το σώμα
Μακρή δέθηκε επίθεση η οποία δεν ήταν επιτυχής. Το σώμα Μακρή και Βλαχογιάννη
συνεπλάκησαν σε μάχη με την Τσετα του Ναούμ και σχεδόν την διέλυσαν. Ο
Μακρής όταν επέστρεψε στην περιοχή του, βοήθησε την Τσετα του Ναούμ στην
απόπειρα κατά του μητροπολίτη. Στης αρχές του Απριλίου το σώμα του ενισχύθηκε
κατά 305 άνδρες. Τα σώματα έφτασαν στην Μονή Αγίας Τριάδας οπού και
διασπάστηκαν σε χωρία. Φτάνοντας στο τελευταίο χωρίο, πληροφορήθηκαν ότι την
επόμενη μέρα θα ήταν εκεί και η Τσετα του Μήτρου Βλάχου. Την επόμενη έφτασαν
250 Τούρκοι στρατιώτες, ακολούθησε σκληρός αγώνας, τελικά οι Τούρκοι νικήθηκαν
με 305 νεκρούς. Και 8 Έλληνες νεκρούς και 10 τραυματίες οπού ανάμεσα τους ήταν
και ο οπλαρχηγός Μακρής. Στα τέλη του Απριλίου 1908 έφτασαν στην περιοχή
Καστανοχώρια τα ελληνικά σώματα του Παπαλουκά και Μακρή-Δικωνύμου με
συνολική δύναμη 505 ανδρών. Στης 12 Μάιου, αφού κύκλωσαν το χωρίο Κόρτσιστα,

8. βρισκόταν μέσα κομιτατζήδες, αλλά οι Έλληνες χρησιμοποίησαν 300 κομιτατζήδες.
Οι Έλληνες είχαν 2 νεκρούς και 10 τραυματίες. Τέλος το Σώμα Μακρή
κατατεθειμένα προς το εσωτερικό των Κορεστιων βρισκόταν υπό την
παρακολούθηση των Τούρκικων αποσπασμάτων. Μετά από λίγες μέρες το σώμα
Μακρή απέφυγε την ενέδρα από τους Τούρκους.
Καπετάν Κόδρας (μαθητής Μποράλντο Τάφα)
Ο λοχαγός Μιχαήλ Μωραϊτης ή καπετάν Κόδρος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1856.
Ήταν γόνος αρβανίτικης καταγωγής από τα Μεσόγεια. Σαν ανθυπολοχαγός πολέμησε
στον πόλεμο του 1897. Στην συνέχεια όταν πλέον έγινε λοχαγός, τοποθετήθηκε το
1904 και έως τις αρχές του 1905 από το Υπουργείο Εξωτερικών με το ψευδώνυμο
Μιχαήλ Ρουμελιώτης, σαν «γραμματέας» του ελληνικού προξενείου Θεσσαλονίκης.
Το ίδιο έτος έρχεται σαν πρόξενος στην πόλη ο Λάμπρος Κορομηλάς [1]. Στις 27
Απριλίου 1905, αφού εν τω μεταξύ είχε προηγηθεί προετοιμασία σε στρατόπεδο της
Βουλιαγμένης, το αντάρτικο σώμα του Μωραϊτη αποβιβάζεται κοντά στο
Μακρύγιαλο της Πιερίας. Μετά από πορεία 120 χιλιομέτρων μέσω του Ρουμλουκιού
(κάμπος της Βέροιας), της Έδεσσας και της Καρατζόβας (Αριδαίας) φθάνει και
εγκαθίσταται στα Μεγάλα Λιβάδια. Το σώμα του καπετάν Κόδρου αποτελείται από
σαράντα άνδρες, μεταξύ των οποίων και ντόπιοι αγωνιστές, όπως οι Λιβαδιώτες
Μίσας Νικόλαος και Ναούμ Στέργιος, καθώς και τα αδέρφια από την Καστανερή,
Γκόνος και Δημήτρης Δογιάμας. Με τη συνεργασία του επίσης Λιβαδιώτη Στέργιου
Τίκα, το σώμα του Κόδρου έχει σαν τομέα δράσης την περιοχή της Γευγελής, της
Όσσιανης (Αρχάγγελος) και της Γουμένισσας. Στις 18 Μαϊου 1905 κάτω από το
Γαντάτσι, την κορυφή του Πάικου στα βορειοανατολικά των Μεγάλων Λιβαδίων,
πέφτει ηρωικά ο καπετάν Κόδρος μετά από μάχη που έδωσε με τις τουρκικές
δυνάμεις