Didaktiko senario gia to nero deli

ΚΣΕ 56ο
Γυμνάσιο Αθηνών
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Β’ ΕΠΙΠΕΔΟΥ
ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΜΟΡΦΟΥΜΕΝΗΣ:
Γλυκερία Δελή
ΚΛΑΔΟΣ: ΠΕ 70
ΤΙΤΛΟΣ
«Το νερό πηγή ζωής. Οι συνέπειες στο
περιβάλλον από τις κλιματικές αλλαγές και
τη μόλυνση»
Ευέλικτη Ζώνη
Δ’ Τάξη Δημοτικού
Επιμορφωτική περίοδος 2014- 2015

Εκπαιδευτικό σενάριο: «Το νερό πηγή ζωής. Οι συνέπειες στο περιβάλλον από τις κλιματικές αλλαγές και τη μόλυνση»
Εργασία του Επιμορφούμενης: Γλυκερία Δελή
Α. Συνοπτική Παρουσίαση του Σεναρίου
Κεντρικό θέμα του σεναρίου είναι «Το νερό πηγή ζωής. Οι συνέπειες στο
περιβάλλον από τις κλιματικές αλλαγές και τη μόλυνση».
Το εκπαιδευτικό σενάριο είναι διαρθρωμένο σε οκτώ θεματικές ενότητες και, λόγω
του ίδιου του θέματος προσεγγίζεται διαθεματικά, με τις ενότητες να λειτουργούν
ως σημείο αναφοράς για τον σχεδιασμό των αντίστοιχων εκπαιδευτικών
δραστηριοτήτων.
Οι θεματικές ενότητες με τις οποίες θα ασχοληθούν οι μαθητές (και αντίστοιχα οι
διδακτικές παρεμβάσεις) είναι οι εξής:
1. Σημασία του νερού στη ζωή μας (2 διδακτικές ώρες)
2. Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς (καθαρό /πόσιμο) νερό; (2 διδακτικές ώρες)
3. Μορφές που παίρνει το νερό. Ο κύκλος του νερού (2 διδακτικές ώρες)
4. Το νερό στη μορφολογία του εδάφους της Ελλάδας (2 διδακτικές ώρες)
5. Περιβαλλοντολογικά προβλήματα που σχετίζονται με το νερό: λειψυδρία,
πυρκαγιές, μόλυνση. Οι συνέπειες στον άνθρωπο και στα ζώα (4 διδακτικές
ώρες)
6. Τι μπορούμε να κάνουμε για την προστασία και εξοικονόμηση του νερού;
Εξοικονόμηση-ανακύκλωση νερού (2 διδακτικές ώρες)
7. Το νερό στη λαϊκή παράδοση και την τέχνη (2 διδακτικές ώρες)
Το σενάριο θα εφαρμοστεί με την αξιοποίηση των ΤΠΕ, αφού, σύμφωνα με το
ΔΕΠΠΣ του Δημοτικού Σχολείου, οι ΤΠΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως
διερευνητικό εργαλείο, ως εργαλείο επικοινωνίας και ως εργαλείο αναζήτησης
πληροφορίας και παιδαγωγικής αξιοποίησης αυτής. Οι εργασίες/δραστηριότητες
των μαθητών βασίζονται στην εκπαιδευτική φιλοσοφία της ενεργητικής μάθησης
και της ανακάλυψης της γνώσης από τους ίδιους, με τρόπο δημιουργικό,
πρωτότυπο και ικανό να τους κινητοποιήσει ώστε να οδηγηθούν σε βαθύτερη
γνώση του θέματος.
Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις και ενσωματώνοντας
σε αυτές τις νέες τεχνολογίες, με τις οποίες τα παιδιά έχουν έρθει σε επαφή, η
όλη διαδικασία αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτά και ικανοποιεί
ταυτόχρονα μαθησιακούς και ψυχαγωγικούς στόχους.
Κατά τη διάρκεια του σεναρίου χρησιμοποιούνται λογισμικά κατάλληλα για την
ηλικία και την εμπειρία των μαθητών, τα οποία περιγράφονται αναλυτικά στη
συνέχεια.
ΚΣΕ: 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας – ΣΤ΄ Επιμορφωτική περίοδος Β΄Επιπέδου (2014-2015) 2

Α.1. Τίτλος
«Το νερό πηγή ζωής. Οι συνέπειες στο περιβάλλον από τις κλιματικές
αλλαγές και τη μόλυνση»
Α.2. Δημιουργός του σεναρίου
Αναστασία Βουρνά
ΚΛΑΔΟΣ: ΠΕ 70
Α.3 Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές
Το διδακτικό σενάριο απευθύνεται σε μαθητές της Δ΄ τάξης του Δημοτικού,
αξιοποιεί όμως και επαναφέρει αποκτηθείσες σε προηγούμενες τάξεις γνώσεις.
Συνδυάζει τα μαθήματα Μελέτης, Γλώσσας, Ιστορίας, Εικαστικών, Πληροφορικής.
Εξαιτίας του διαθεματικού του χαρακτήρα θα εφαρμοστεί σε 8 δίωρα, στο
πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης.
Α.4. Προαπαιτούμενες γνώσεις των μαθητών
Οι μαθητές, προκειμένου να φέρουν σε πέρας τις διαφορετικές δραστηριότητες
του εκπαιδευτικού σεναρίου, επαναφέρουν προηγούμενες αποκτηθείσες
γνώσεις, τόσο στο πεδίο των γνώσεων του αντικειμένου όσο και στο φάσμα των
νέων τεχνολογικών εφαρμογών.
Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές έχουν ήδη έρθει σε επαφή από τη Β’ τάξη
Δημοτικού με την έννοια του «κύκλου του νερού», στο μάθημα της Μελέτης
Περιβάλλοντος. Είναι σε θέση να διακρίνουν τις μορφές που παίρνει το νερό και
έχουν αναγνωρίσει τη σημασία του στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων (Μελέτη
Περιβάλλοντος, Β’ τάξη, Ενότητα 9, «Το νερό»). Επίσης, στη Γ’ τάξη, έχουν
αναγνωρίσει τη διαφορετική μορφολογία του εδάφους, ανάλογα με την ύπαρξη
νερού ή μη, καθώς και τα στοιχεία της χλωρίδας και της πανίδας, που
αναπτύσσονται στις αντίστοιχες περιοχές. Επίσης, σε άλλο κεφάλαιο της ίδιας
ενότητας παροτρύνονται να αναζητήσουν τρόπους εξοικονόμησης νερού στο
οικείο τους περιβάλλον - σχολείο, σπίτι και κήπο. (Μελέτη Περιβάλλοντος,
Ενότητα 2, «Ο τόπος μας», κεφάλαια 1,2,4), Ενότητα 4, «Φυτά και ζώα του τόπου
μας», κεφάλαια 1,2,8,9).
Το εκπαιδευτικό σενάριο στη συνέχεια, ξεκινάει με έναυσμα την ενότητα της
Γλώσσας, «Ρώτα το νερό τι τρέχει», όπου οι μαθητές, ανάμεσα σε άλλα,
μαθαίνουν πιο αναλυτικά τις φάσεις του κύκλου του νερού, επαναφέρουν
στοιχεία από τη μορφολογία του εδάφους, εντοπίζουν το στοιχείο του νερού σε
μύθους, παραδόσεις και θρησκεία κ.ά. (Γλώσσα, Δ’ Δημοτικού, Ενότητα 2, «Ρώτα
το νερό τι τρέχει»)
ΚΣΕ: 56ο

Παράλληλα με τις αποκτηθείσες γνώσεις, οι μαθητές ενεργοποιούν τις γνώσεις
που έχουν στις ΤΠΕ και συγκεκριμένα καλούνται να χρησιμοποιήσουν τις
δεξιότητες που έχουν αποκτήσει όσον αφορά την αναζήτηση και
κατηγοριοποίηση/καταγραφή πληροφοριών μέσω διαδικτύου και τη χρήση
λογισμικών, με σκοπό την οργάνωση και παρουσίαση (οπτικοποιημένη ή μη)
εργασιών που έχουν ετοιμάσει. Για παράδειγμα, αξιοποιούμε όσα έχουν μάθει
σχετικά με την πλοήγηση στο διαδίκτυο, με την εξερεύνηση του διαδικτυακού
χάρτη Google Earth με την επεξεργασία κειιμένου (word, power point), με τη
σύνθεση εικόνων συνδυασμένων με κείμενο, όπως οι εννοιολογικοί χάρτες
(nspiration), με την παραγωγή κόμικς (διαδικτυακή εφαρμογή toondoo) και
βίντεο (movie maker), με τη δημιουργική παραγωγή εικόνων (λογισμικό tux
paint).
Οι προηγούμενες γνώσεις των μαθητών αναδύονται μέσα από τη διαδικασία της
ενεργητικής παρακολούθησης σχετικών βίντεο ανά διδακτική παρέμβαση, τα
οποία με τον ταυτόχρονα ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό τους χαρακτήρα,
κεντρίζουν το ενδιαφέρον των μαθητών και έρχονται, μέσα από ομαδική
συζήτηση να προκαλέσουν γνωστική σύγκρουση, όπου εκτίθενται και
ανασυντίθενται οι στάσεις τους γύρω από το θέμα. Συγκεκριμένα, προκαλείται
καταιγισμός ιδεών (brainstorming) με προφορικό αρχικά τρόπο και ενθαρρύνεται
η καταγραφή τους σε αντίστοιχους εννοιολογικούς χάρτες ή σε παρουσιάσεις,
κειμενικές ή οπτικοποιημένες. Με βάση τις αρχικές παρατηρήσεις, διαρθρώνεται
και το εκπαιδευτικό σενάριο, θέτοντας τους επιμέρους στόχους του, οι οποίοι
παρουσιάζονται παρακάτω.
Α.5. Εκτιμώμενη διάρκεια
Το εκπαιδευτικό σενάριο αποτελείται από 7 διδακτικές παρεμβάσεις, μία εκ των
οποίων εκτείνεται σε 2 δίωρα, ενώ οι υπόλοιπες εφαρμόζονται σε αντίστοιχα
δίωρα.
Α.6. Συσχετισμός με το Αναλυτικό Πρόγραμμα
Το σενάριο είναι συμβατό µε τα σχετικά Α.Π.Σ. Γλώσσας και Μελέτης
Περιβάλλοντος των τάξεων Β’, Γ’ και Δ’ καθώς και με τα ΔΕΠΠΣ.
Α.7. Ανάλυση Περιεχομένου
Οι μαθητές, μετά το τέλος της ενότητας, αναμένεται να έχουν συνειδητοποιήσει
τη σημαντικότητα και την αξία του νερού σε διαφορετικές πτυχές της ζωής, να
γνωρίζουν τις βασικές έννοιες που σχετίζονται με αυτό (π.χ. κύκλος του νερού), τα
συστατικά από τα οποία αποτελείται, τις μορφές που παίρνει ανάλογα με τα
μετεωρολογικά φαινόμενα (π.χ. βροχή, χιόνι), τις διαφορετικές μορφολογικές
ΚΣΕ: 56ο

ζώνες όπου συναντάται, το συσχετισμό του με την κλιματική αλλαγή και τα
οικολογικά ζητήματα (π.χ. λειψυδρία, μόλυνση υδάτινων πόρων) και να έχουν
ευαισθητοποιηθεί γύρω από παγκόσμια προβλήματα που σχετίζονται με το νερό,
όπως η έλλειψη διαθέσιμων αποθεμάτων πόσιμου νερού και η μόλυνσή του από
τον ανθρώπινο παράγοντα.
Β. Οι εναλλακτικές αντιλήψεις των μαθητών
Εξαιτίας των εναλλακτικών αντιλήψεων των μαθητών – για παράδειγμα, το
ποσοστό του νερού στο ανθρώπινο σώμα, η μη ταύτιση των σύννεφων με το
νερό, η αντίληψη ότι το νερό δεν ανακυκλώνεται κ.ά – αναμένεται να προκληθεί
γνωστική σύγκρουση μέσα από την υλοποίηση των δραστηριοτήτων των
διδακτικών παρεμβάσεων. Έτσι, επιχειρείται να αναδυθεί το εύρος των γνώσεών
τους σχετικά με τις διαστάσεις του οικολογικού προβλήματος που αφορά το νερό,
προκειμένου να προχωρήσουμε σε εμβάθυνση του ζητήματος στη συνέχεια.
Γ. Στόχοι του εκπαιδευτικού σεναρίου
Βασικός στόχος του εκπαιδευτικού μας σεναρίου είναι η αναγνώριση της
σημασίας του νερού σε ποικίλες διαστάσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Πιο συγκεκριμένα:
Α. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Οι μαθητές καλούνται:
1. Να αντιληφθούν με πόσες διαστάσεις της ζωής και στοιχεία του
περιβάλλοντος συνδέεται το νερό
2. Να αποδεχτούν τη σημασία του νερού σε όλες του τις μορφές για τη
διατήρηση της ζωής μας
3. Να διακρίνουν τα διαφορετικά συστατικά του νερού
4. Να διερωτηθούν πόσο απαραίτητο είναι το νερό για την ύπαρξη ζωής
στον πλανήτη
5. Να συσχετίσουν το νερό με διαφορετικές πτυχές της καθημερινής μας
ζωής
6. Να αναγνωρίσουν τις φάσεις του κύκλου του νερού
7. Να διαπιστώσουν ότι τα καιρικά φαινόμενα συνδέονται άμεσα με τον
κύκλο του νερού
8. Να διακρίνουν τις διαφορετικές μορφές που παίρνει το νερό
9. Να απαριθμήσουν τις διαφορετικές μορφές που συναντάται το νερό
ΚΣΕ: 56ο

στη μορφολογία της Ελλάδας
10. Να αντιληφθούν τη μεταξύ τους σχέση/διασύνδεση, π.χ. το νερό των
πηγών μεταφέρεται στα ποτάμια και καταλήγει στη θάλασσα
11. Να διακρίνουν τις διαφορές του νερού (γλυκό/αλμυρό) και τη
διαφοροποίηση χλωρίδας και πανίδας
12. Να παροτρυνθούν σε ευαισθητοποίηση γύρω από τα
περιβαλλοντολογικά προβλήματα που σχετίζονται με το νερό
13. Να προβλέψουν τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η μη σωστή
χρήση του νερού στη φύση και στον άνθρωπο
14. Να αναλογιστούν και να προτείνουν τι θα μπορούσε να κάνει ο
άνθρωπος για την αποτροπή αυτών των προβλημάτων
15. Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία που έχει για τον πλανήτη συνολικά
(χλωρίδα, πανίδα) η έλλειψη νερού και μάλιστα καθαρού
16. Να διερευνήσουν τρόπους εξοικονόμησης νερού σε όλα τα επίπεδα της
ζωής
17. Να ενημερωθούν για τους διεθνείς και τοπικούς οργανισμούς
προστασίας των υδάτινων πόρων, καθώς και για τις σύγχρονες
δυνατότητες ανακύκλωσης του νερού
18. Να έρθουν σε επαφή με την τέχνη και τη λαϊκή παράδοση της χώρας
μας, διακρίνοντας τις διαφορετικές μορφές της π.χ. μυθολογία,
δημοτική ποίηση, παραμύθι, λαογραφία, ζωγραφική
19. Να γνωρίσουν λαϊκούς καλλιτέχνες, των οποίων οι δημιουργίες
επηρεάστηκαν από το στοιχείο του νερού
20. Να κατανοήσουν τη διασύνδεση της καθημερινότητας των ανθρώπων
με το στοιχείο του νερού, όπως αυτό αποτυπώνεται στη λαϊκή
παράδοση και την τέχνη.
Β. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ
Μέχρι σήμερα, η παραδοσιακή διδακτική προσέγγιση ήταν κυρίως
δασκαλοκεντρική, βασισμένη μάλιστα στο συμπεριφοριστικό μοντέλο μάθησης.
Αντίθετα, οι σύγχρονες αντιλήψεις, επιδιώκουν ενεργητική συμμετοχή του
μαθητή στη διδασκαλία και παρότρυνση στην ανακάλυψη της γνώσης από τον
ίδιο. Εκεί έγκειται και η αξία των ΤΠΕ, οι οποίες γίνονται πλέον εργαλεία και
πηγές μάθησης και παρέχουν τις δυνατότητες για εξοικείωση με ένα πιο
ενεργητικό/διερευνητικό μοντέλο μάθησης, με παράλληλη καλλιέργεια
δεξιοτήτων συνεργασίας μεταξύ των μαθητών. Η παιδαγωγική διάσταση της
διδασκαλίας συνδέεται με την τεχνολογική, ωθώντας στην εξάσκηση των
ΚΣΕ: 56ο

μαθητών με πλούσια εκπαιδευτικά και μη λογισμικά, η οποία μακροπρόθεσμα
μπορεί να συνδεθεί με την επιστημονική διερεύνηση ενός θέματος (με χρήση
παρατήρησης, επιλογής και καταγραφής πληροφοριών, σύγκρισης και ερμηνείας
τους και εμβάθυνσης).
Πιο συγκεκριμένα, στο παρόν εκπαιδευτικό σενάριο, οι μαθητές καλούνται:
1. Να εξοικειωθούν με την πλοήγηση στο διαδίκτυο για την αναζήτηση
πηγών σχετικών με το θέμα τους και την εργασία που έχουν αναλάβει
2. Να μάθουν να οργανώνουν, μέσω των χρησιμοποιούμενων εφαρμογών τις
ιδέες που έχουν πάνω στο θέμα και να τις αντιπαραθέτουν με τις
προηγούμενες γνώσεις τους
3. Να αξιοποιήσουν νέες τεχνολογίες, όπως το google earth, προκειμένου να
μάθουν να ερευνούν και να ανακαλύπτουν νέες γνώσεις, εμπλουτίζοντας
τις ήδη υπάρχουσες
4. Να εξοικειωθούν με την εφαρμογή κατασκευής εννοιολογικού χάρτη
inspiration ώστε να μπορούν να κωδικοποιούν τις πληροφορίες
5. Να εξοικειωθούν με την χρήση του λογισμικού συγγραφής κειμένων word,
παράγοντας και μορφοποιώντας το δικό τους κείμενο
6. Να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες στην εικαστική έκφραση μέσω του
προγράμματος tux paint
7. Να αξιοποιήσουν μια ηλεκτρονική οπτικοποίηση του φαινομένου του
κύκλου του νερού ως πηγή πληροφοριών
8. Nα καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητά τους, ενσωματώνοντας τις
πληροφορίες που έχουν βρει σε ζωγραφιές στον ηλεκτρονικό υπολογιστή
και στην συνέχεια κόμικ μέσω του προγράμματος toondoo
9. Να πειραματιστούν με το πρόγραμμα power point για τη δημιουργική
παρουσίαση της δουλειάς τους
10. Να χρησιμοποιήσουν διαδικτυακά παιχνίδια (π.χ. παζλ), ανακαλύπτοντας
με παιγνιώδη και ευχάριστο τρόπο νέες γνώσεις, εμπλουτίζοντας τις ήδη
υπάρχουσες.
Γ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Εκτός από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος είναι απαραίτητος για την
υλοποίηση του εκπαιδευτικού σεναρίου, βασικό εργαλείο αποτελούν τα φύλλα
εργασίας, που καλούνται οι μαθητές να τα δουλέψουν συμπληρωματικά με τις
δραστηριότητες στον υπολογιστή. Έτσι, η μάθηση θα έχει χαρακτήρα
ΚΣΕ: 56ο

διερευνητικό/ανακαλυπτικό και οι μαθητές επιδιώκεται να αποκτήσουν
δεξιότητες στη χρήση των ΤΠΕ για την επίτευξη των γνωστικών στόχων που
προαναφέρθηκαν.
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τη μαθησιακή διαδικασία, οι μαθητές
καλούνται:
1. Να καλλιεργήσουν δεξιότητες συνεργασίας στο πλαίσιο της ομάδας
2. Να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της συνεργατικής
μάθησης
3. Να αναπτύξουν την ελεύθερη έκφραση, τη φαντασία και τη
δημιουργικότητά τους
4. Να ασκήσουν την κριτική τους σκέψη μέσω της έρευνας του θέματος
5. Να εξοικειωθούν με την κωδικοποίηση των πληροφοριών που λαμβάνουν
6. Να πειραματιστούν με την παρουσίαση των εργασιών τους στις υπόλοιπες
ομάδες της τάξης
7. Nα οικοδομήσουν τη γνώση αναλαμβάνοντας κεντρικό και ενεργητικό
ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία
8. Nα δημιουργήσουν κείμενο υπηρετώντας τις αρχές της επικοινωνιακής
προσέγγισης/ σε επικοινωνιακό πλαίσιο
9. Να ασκηθούν στην πολύπλευρη και πολυπρισματική προσέγγιση του
εκάστοτε γνωστικού αντικειμένου μέσα από τον εντοπισμό και τη
σύγκριση ευρέος φάσματος πηγών
10. Να εξοικειωθούν με την κριτική διερεύνηση και επιλογή πληροφοριών
μέσα από το πλούσιο υλικό του διαδικτύου ή μέσα από το πληροφοριακό
υλικό που παρέχουν λογισμικά
11. Να αναπτύξουν αυτενέργεια και να μάθουν να οικοδομούν μόνοι τους της
γνώση
12. Να ενεργοποιήσουν, μέσα από εμπειρίες και βιώματα, ατομικές και
κοινωνικές αξίες και αρχές.
Δ. Διδακτικό Υλικό & Απαιτούμενη Υλικοτεχνική Υποδομή
ΚΣΕ: 56ο

Δ.1. Υλικοτεχνική υποδομή
Το εκπαιδευτικό σενάριο θα υλοποιηθεί στο εργαστήριο πληροφορικής του
σχολείου, όπου οι μαθητές εργάζονται ανά ομάδα σε κάθε υπολογιστή, η ομαδική
όμως προβολή των σχετικών βίντεο θα γίνει με τη χρήση βιντεοπροβολέα
(προαιρετική η χρήση του διαδραστικού πίνακα).
Τα σχετικά λογισμικά που θα χρησιμοποιηθούν είναι εγκατεστημένα στους
υπολογιστές, ενώ στην επιφάνεια εργασίας, θα υπάρχουν τα σχετικά εικονίδια
συντόμευσης, προκειμένου να διευκολυνθεί η χρήση τους.
Όσον αφορά στο σκέλος της πλοήγησης στο διαδίκτυο, οι υπολογιστές έχουν
πρόσβαση, μέσω του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου, στο διαδίκτυο, ώστε οι
μαθητές να είναι σε θέση να επισκεφτούν τις προτεινόμενες από τον εκπαιδευτικό
ιστοσελίδες.
Τα φύλλα εργασίας είναι αποθηκευμένα σε σχετικό φάκελο στην επιφάνεια
εργασίας, με τον τίτλο του εκπαιδευτικού σεναρίου, ώστε οι μαθητές να μπορούν
να συμπληρώνουν και ηλεκτρονικά. Παράλληλα, υπάρχει η δυνατότητα εκτύπωσής
τους.
Δ.2. Διδακτικό υλικό
.
Η διεκπεραίωση του εκπαιδευτικού σεναρίου θα πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια
του σχολικού βιβλίου της Γλώσσας της Δ΄ Δημοτικού, των φύλλων εργασίας και
εκπαιδευτικών και μη προγραμμάτων του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, θα αξιοποιηθούν με
παιδαγωγικό τρόπο προγράμματα της ΜICROSOFT όπως:
• ο κειμενογράφος word
• το πρόγραμμα παρουσιάσεων power point.
Και τα δύο αυτά προγράμματα θα βοηθήσουν τα παιδιά να οργανώσουν τις
πληροφορίες που έχουν βρει και να τις παρουσιάσουν καταγεγραμμένες αλλά και
εμπλουτισμένες με εικόνες.
Επίσης, θα αξιοποιήσουν συγκεκριμένους ιστοτόπους και εφαρμογές του
διαδικτύου :
• μηχανή αναζήτησης google
• google earth για εικονική περιήγηση σε χάρτες
• ιστοσελίδες εκπαιδευτικού περιεχομένου
• ιστότοπος βίντεο youtube για αναζήτηση video
Σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες θα μπορούν να αναζητήσουν υλικό χρήσιμο για τη
μελέτη ενός θέματος. Επίσης, οι μαθητές θα διεκπεραιώσουν δραστηριότητες
χρησιμοποιώντας τα παρακάτω λογισμικά:
ΚΣΕ: 56ο

• λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης (inspiration), ώστε να ανιχνευθούν
οι προϋπάρχουσες απόψεις των μαθητών για τον κύκλο του νερού, τις
ιδιότητές του και τις μεταβολές της φυσικής κατάστασής του, αφού η
εννοιολογική χαρτογράφηση είναι μια ειδική τεχνική οπτικοποίησης των
σχέσεων ανάμεσα σε διάφορες έννοιες.
• λογισμικό ζωγραφικής (tux paint), με σκοπό την εικαστική απεικόνιση ενός
θέματος η οποία ενισχύει τη φαντασία, την ελεύθερη έκφραση και τη
δημιουργικότητα.
• πρόγραμμα δημιουργίας video (movie maker), ώστε οι μαθητές να
αυτενεργήσουν και να δημιουργήσουν ένα δικό τους καλλιτεχνικό
δημιούργημα με ήχο, εικόνα και κίνηση.
Ε. Περιγραφή της Δραστηριότητας & Υλοποίηση του Σεναρίου
Ε.1. Οργάνωση της Τάξης
Το σενάριο διδασκαλίας θα πραγματοποιηθεί στο εργαστήριο πληροφορικής. Οι
μαθητές εργάζονται σε ομάδες, χωρισμένοι ανά 4-5 άτομα. Ο εκπαιδευτικός
συντονίζει, εμψυχώνει και παροτρύνει τους μαθητές να αναπτύξουν πρωτοβουλίες
και να αναπτύξουν περεταίρω δεξιότητες συνεργασίας. Σε περίπτωση δε που
χρειαστεί, είναι παρών για να βοηθήσει τους μαθητές στην αντιμετώπιση τυχόν
δυσκολιών, παρέχοντας γνωστικές «σκαλωσιές» βοήθειας.
Κάθε ομάδα έχει τουλάχιστον ένα φύλλο εργασίας για συμπλήρωση και έναν
ηλεκτρονικό υπολογιστή. Κατά την ενασχόληση με τους υπολογιστές, η εργασία σε
μικρές ομάδες κρίνεται πρόσφορη μορφή οργάνωσης. Μπορεί σε όλες τις ομάδες
να ανατεθεί η ίδια εργασία ή να γίνει καταμερισμός σε διαφορετικές ομάδες. Στο
τέλος κάθε δραστηριότητας οι ομάδες παρουσιάζουν στην υπόλοιπη τάξη τα
αποτελέσματα της δουλειάς τους.
Ε.2. Διδακτικές προσεγγίσεις και στρατηγικές
Ε.1. Θεωρητική προσέγγιση
ΚΣΕ: 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας – ΣΤ΄ Επιμορφωτική περίοδος Β΄Επιπέδου (2014-2015)
10

Το εκπαιδευτικό σενάριο το οποίο υλοποιούμε σχετικά με το νερό και τη σημασία
του στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, καθώς και τις συνέπειες της μόλυνσης και
της λειψυδρίας στον κύκλο της χλωρίδας και της πανίδας του πλανήτη, εντάσσεται
στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης, λόγω όμως του οικολογικού του χαρακτήρα,
αγγίζει το περίγραμμα της Μελέτης Περιβάλλοντος, ενσωματώνοντας, όπως έχουμε
προαναφέρει, πληροφορίες και ερεθίσματα από τρεις διαφορετικές τάξεις του
Δημοτικού, τη Β’, τη Γ’ και τη Δ’. Η Μελέτη Περιβάλλοντος ως γνωστικό αντικείμενο
έρχεται να εμπλουτιστεί από τις ΤΠΕ, προκειμένου ο μαθητής να διαχειριστεί
έννοιες πιο αφηρημένες, να οπτικοποιήσει σύνθετα φαινόμενα που αλληλεπιδρούν
μεταξύ τους, να διερευνήσει και να αναζητήσει τη μεταξύ τους σχέση, να
επεξεργαστεί τα δεδομένα. Λόγω των ποικίλλων δυνατοτήτων που παρέχουν οι
ΤΠΕ, είναι επίσης εφικτή η προσομοίωση φαινομένων και καταστάσεων (π.χ. στην
περίπτωσή μας ο κύκλος του νερού) και η δημιουργία μοντέλων, που βοηθούν την
καλύτερη διατύπωση υποθέσεων και την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Η αλήθεια είναι ότι τα περισσότερα εκπαιδευτικά λογισμικά, τα οποία
χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο των ΤΠΕ βασίζονται στη συμπεριφοριστική
προσέγγιση (μπιχεβιορισμός), που λαμβάνει υπόψη μόνο τις μεταβολές της
εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς. Γι’ αυτό και στο τέλος των σωστών
απαντήσεων που δίνει ο μαθητής σε μια εργασία, επιβραβεύεται (ανταμοιβή) ή,
συνήθως με ένα «λυπημένο» emoticon, του ζητείται να προσπαθήσει ξανά
(λειτουργία εξωτερικού ερεθίσματος, μάθηση = σύνδεση ερεθίσματος-
ανταπόκρισης). Παρά το γεγονός ότι η προσέγγιση αυτή προϋποθέτει την ενεργή
συμμετοχή του μαθητή και είναι αρκετά αποτελεσματική, δεν παύει να έχει ως
κέντρο το δάσκαλο, γι’ αυτό και έχει μάλλον παραδώσει τη σκυτάλη σε
τάσεις/στάσεις. Αυτές οι τάσεις δίνουν έμφαση και στις εσωτερικές, προσωπικές
νοητικές διεργασίες του ατόμου κατά τη διάρκεια της μάθησης
(κονστρουκτιβισμός), η οποία πλέον βασίζεται και σε προγενέστερες γνώσεις του
μαθητή, που αναδιατάσσονται και αναδομούνται για να οδηγηθεί στη νέα γνώση
και στην ανακαλυπτική –ακόμα και καθοδηγούμενη από τον δάσκαλο-εμψυχωτή–
μάθηση (J. Bruner), σύμφωνα με την οποία ο μαθητής κινείται με τον δικό του
προσωπικό ρυθμό (και όχι απλά με ενεργητικό τρόπο, βασισμένο όμως σε
συγκεκριμένα εξελικτικά στάδια, όπως τα ορίζει στη θεωρία του εποικοδομισμού ο
J. Piaget).
Η δική μας στάση στην προσέγγιση του εν λόγω εκπαιδευτικού σεναρίου, λαμβάνει
υπόψη της ότι τα χρησιμοποιούμενα λογισμικά, παρέχοντας όσο το δυνατόν
περισσότερες πολλαπλές αναπαραστάσεις, καλούνται να δημιουργήσουν
διδακτικές καταστάσεις όπου η γνώση οικοδομείται από τον ίδιο τον μαθητή, με
σταδιακή ανακάλυψη, σε αλληλεπίδραση με το έμψυχο και άψυχο περιβάλλον του,
με βασικό στοιχείο επίσης την ενθάρρυνση της προσωπικής έκφρασης αλλά και της
κοινωνικογνωστικής σύγκρουσης, δηλαδή της ανατροπής τυχόν λανθασμένων
αντιλήψεων.
Σημαντικό στοιχείο της προσέγγισής μας, η οποία συνδυάζει θεωρητικές
προσεγγίσεις, είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση. Η μάθηση, με βάση τον κοινωνικό
εποικοδομισμό (L. Vyotsky), δεν συντελείται σε ένα πολιτισμικό-επικοινωνιακό
ΚΣΕ: 56ο
11

«κενό», αλλά σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια (γλώσσα, στερεότυπα,
αντιλήψεις) μέσα στα οποία δρα και αλληλεπιδρά ο κάθε μαθητής, μέσω κοινών
δραστηριοτήτων. Με βάση την ειδικότερη υπόθεση στη ζώνη επικείμενης
ανάπτυξης του Vyotsky, ο μαθητής δεν μπορεί να οικοδομήσει μόνος του τη γνώση,
αλλά με τη βοήθεια του περιβάλλοντος, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση είναι
και η χρησιμοποιούμενη υλικοτεχνική υποδομή και το λογισμικό και οι συμμαθητές
και οι εκπαιδευτικοί. Οι κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες, τις οποίες υποστηρίζουμε,
βασίζονται στη συνεργατική μάθηση, δίνοντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερες
δυνατότητες αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας στο πλαίσιο της τάξης, προκειμένου
η γνώση να μη «μεταβιβαστεί» απλά από τον δάσκαλο αλλά να δημιουργηθεί με
συμμετοχικότητα και δημιουργικότητα.
E.2. Μεθοδολογική προσέγγιση
Οι σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις ευνοούνται ιδιαίτερα από τη χρήση των ΤΠΕ,
οι οποίες, για την ακρίβεια, καταργούν στην πράξη ορισμένες παραδοσιακές
μεθόδους διδασκαλίας ανοίγοντας νέες δυνατότητες, π.χ. μέσω της πρόσβασης στο
διαδίκτυο και τα τεράστια αποθέματα πληροφοριών. Όπως αναφέραμε και πιο
πάνω, στη θεωρητική μας προσέγγιση, οι σύγχρονες θεωρίες μάθησης
αναδεικνύουν τη σημαντικότητα του κοινωνικοπολιτισμικού παράγοντα. Γι’ αυτό
και η οργάνωση των μαθημάτων και εν προκειμένω του εκπαιδευτικού σεναρίου
υποστηρίζει την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργατική-ομαδική μάθηση.
Περίπου έτσι επιχειρείται να σχεδιάζονται και τα νέα εκπαιδευτικά λογισμικά, ώστε
να προσφέρουν ποικίλες δυνατότητες επικοινωνίας και συνεργασίας (ταυτόχρονη
επικοινωνία με ήχο, εικόνα, κείμενο, συνεπεξεργασία υλικού και, συνεπακόλουθα,
από κοινού επίλυση προβλημάτων, συμμετοχή σε ψηφιακές κοινότητες, ιστολόγια,
wikis κ.ά.).
Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος έχει πολλά διδακτικά πλεονεκτήματα, αν και απαιτεί
περισσότερο χρόνο για την υλοποίηση των εργασιών. Επίσης, ο ρόλος του
δασκάλου παραμένει κεντρικός στην οργάνωση της τάξης σε ομάδες ή τη λήψη
άλλων σημαντικών αποφάσεων. Κατά κάποιο τρόπο και στο δικό μας εκπαιδευτικό
σενάριο για το νερό, η ομάδα της τάξης εμπλέκεται στην υλοποίηση ενός project, το
οποίου οι ομαδικές εργασίες έχουν διερευνητικό χαρακτήρα, έχουν μια κάποια
διάρκεια, το συνολικό αποτέλεσμα αξιολογείται από τα μέλη της ομάδας, όμως
κέντρο βάρους αποτελεί η διαδικασία της μάθησης μέσω εσωτερικών κινήτρων και
όχι μόνο το αποτέλεσμα.
Όπως έχουμε προαναφέρει, η συμβολή των ΤΠΕ στην εφαρμογή των σύγχρονων
διδακτικών μεθόδων είναι ουσιαστική, τόσο στο επίπεδο του περιεχομένου (του
υλικού, κυρίως ψηφιακού, το οποίο αναζητείται ηλεκτρονικά, συνδυάζεται,
μορφοποιείται) όσο και στο επίπεδο οργάνωσης των δεδομένων σε μορφή π.χ. blog
αλλά και της προέκτασης των πρακτικών αυτών σε ερευνητικές δουλειές
μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας. Στα εκπαιδευτικά σενάρια, το στοιχείο της
ΚΣΕ: 56ο
12

αλληλεπίδρασης θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό και εκτείνεται στις διαφορετικές
δραστηριότητες που σχεδιάζονται και υλοποιούνται, περιλαμβάνοντας συχνά τη
διαπραγμάτευση-διερεύνηση σύνθετων εννοιών. Συνδυάζει δε περισσότερους από
έναν διδακτικούς πόρους, π.χ. περισσότερα από ένα λογισμικό, sites κ.ά. ενώ στο
πλαίσιο της πιο διευρυμένης του διάρκειας, η οπτική γωνία της διερεύνησης είναι
πιο αμβλεία, προσεγγίζεται δηλαδή το θέμα διαθεματικά και διεπιστημονικά,
εμπλέκοντας περισσότερα από ένα γνωστικά πεδία και επιχειρώντας έτσι μια
υπέρβαση των ορίων ανάμεσα στα επιμέρους μαθήματα. Ρόλος του εκπαιδευτικού
είναι η προσπάθεια να ενσωματώσει γνώσεις και δεξιότητες από διαφορετικά
γνωστικά αντικείμενα, προκειμένου να καλλιεργήσει πιο αποτελεσματικά την
κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία.
Στο εκπαιδευτικό μας σενάριο για το νερό, το μόνο σημείο όπου δεν εφαρμόζεται το
μοντέλο της ομαδοσυνεργατικής προσέγγισης είναι αυτό κατά τη διάρκεια του
οποίου οι μαθητές έρχονται σε μια πρώτη επαφή με το θέμα στην ολομέλεια της
τάξης, παρακολουθώντας κάποια βίντεο που λειτουργούν ως αφόρμηση. Πέρα
όμως από την αρχική προετοιμασία της τάξης, όλα τα υπόλοιπα στάδια,
συμπεριλαμβανομένης της φάσης παρουσίασης του έργου που εκπονήθηκε και της
αξιολόγησης των δραστηριοτήτων, διέπονται από το ομαδοσυνεργατικό πνεύμα.
Ρόλος του εκπαιδευτικού είναι η ώθηση, η παρότρυνση των μαθητών να
διερευνήσουν και να ανακαλύψουν νέα δεδομένα – με βάση το θεωρητικό πλαίσιο,
κυρίως, του κοινωνικού εποικοδομιτισμού του L. Vygotsky, το οποίο αναπτύχθηκε
στην προηγούμενη ενότητα. Η παρουσία του μέσα σε αυτό το πλαίσιο έχει
καθοδηγητικό, διαμεσολαβητικό, συμβουλευτικό και υποστηρικτικό χαρακτήρα,
λειτουργεί όχι ως πομπός γνώσεων όπως στα παραδοσιακά μοντέλα αλλά ως
συντονιστής συμμετοχικών μαθησιακών ενεργειών.
Η τάξη οργανώνεται σε μικρές ομάδες, με ενεργό συμμετοχή όλων των μελών στην
εκπόνηση εργασιών τόσο στον Η/Υ όσο και στα φύλλα εργασίας. Τα μέλη των
ομάδων επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν, αναπτύσσουν τη δημιουργικότητα και
την κριτική τους σκέψη, αλλά και αναπτύσσονται συναισθηματικά, βελτιώνοντας τις
διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Ε.3. Διδακτική προσέγγιση με ΤΠΕ
Η χρήση/αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία ευνοεί την αλλαγή του
παραδοσιακού διδακτικού μοντέλου και τη χρήση σύγχρονων διδακτικών
ΚΣΕ: 56ο
13

προσεγγίσεων. Το παραδοσιακό διδακτικό μοντέλο αλλάζει αισθητά και
ουσιαστικά, εμπλέκοντας τη διερεύνηση και την αναζήτηση πηγών, με την
υποστήριξη του εκπαιδευτικού, ο οποίος βρίσκεται στη διάθεσή τους να συμβάλει
σε όποιο πρόβλημα προκύψει. Οι επιμέρους διδακτικές παρεμβάσεις αλλά και η
αξιοποίηση των λογισμικών διαπνέονται από τη φιλοσοφία της αυτενέργειας αλλά
και της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, που όπως έχουμε επισημάνει,
αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον, ανθρώπινο και ηλεκτρονικό.
Τα χρησιμοποιούμενα λογισμικά και οι διαδικτυακές εφαρμογές, βοηθούν τους
μαθητές, ενταγμένους όπως προείπαμε σε ομάδες, να αναζητούν και να
οργανώνουν στοιχεία και δεδομένα, να δομούν πολυτροπικές παρουσιάσεις μέσω
power point ή πιο απλές με word. Έτσι, οι ΤΠΕ, αξιοποιούνται πολλαπλά, ως
εργαλεία διερεύνησης/ανακάλυψης της γνώσης και δυναμικού
χειρισμού/αναπαράστασης των στοιχείων. Ενδεικτικά, μπορούν επίσης να
αξιοποιηθούν για την αναπαράσταση ιδεών, όπως π.χ. το λογισμικό εννοιολογικής
χαρτογράφησης inspiration αλλά και για την καλλιέργεια της δημιουργικότητας και
της καλλιτεχνικής έκφρασης των μαθητών, με προγράμματα όπως το tux paint ή το
movie maker.
Ε.4. Περιγραφή δραστηριοτήτων του σεναρίου
Το εκπαιδευτικό σενάριο που περιγράφουμε, λειτουργώντας ως ενότητα,
περιλαμβάνει μια ολόκληρη σειρά από δραστηριότητες, ανάμεσά τους,
δραστηριότητες ψυχολογικής και γνωστικής προετοιμασίες με τη χρήση
κατάλληλων λογισμικών και βίντεο που λειτουργούν, όπως έχουμε ξαναναφέρει, ως
αφόρμηση, προκειμένου να αποτιμηθεί η προϋπάρχουσα γνώση, να ανιχνευτούν οι
αναπαραστάσεις και οι τυχόν γνωστικές δυσκολίες. Περιλαμβάνονται επίσης
δραστηριότητες διδασκαλίας του γνωστικού αντικειμένου, προσαρμοσμένες στους
αντίστοιχους στόχους, καθώς και δραστηριότητες εμπέδωσης του γνωστικού
αντικειμένου, κυρίως μέσω των φύλλων εργασίας, δραστηριότητες αξιολόγησης
(μαθητών και σεναρίου) και, τέλος, μεταγνωστικές δραστηριότητες, πάλι
ενσωματωμένες στα αντίστοιχα φύλλα εργασίας.
Το διδακτικό σενάριο που προτείνεται διαρθρώνεται σε 7 διδακτικές παρεμβάσεις.
Οι έξι από αυτές διαρκούν από ένα διδακτικό δίωρο, ενώ η μία διεκπεραιώνεται σε
δύο δίωρα, σε διαφορετικές ημέρες. Κάθε διδακτική παρέμβαση βασίζεται σε
συγκεκριμένη θεματική.
1η Διδακτική Παρέμβαση (διάρκεια 2 διδακτικές ώρες)
Θέμα: Σημασία του νερού στη ζωή μας, μορφές και συστατικά του
1η Δραστηριότητα:
Η 1η διδακτική παρέμβαση έχει ως θέμα της τη σημασία του νερού στη ζωή μας, τις
μορφές και τα συστατικά του. Η διδασκαλία ξεκινάει με αφορμή το σχετικό μάθημα
του σχολικού βιβλίου της Γλώσσας, «Ρώτα το νερό τι τρέχει» και πιο συγκεκριμένα
το 1ο
τμήμα με τίτλο «Το νερό συστήνεται», αλλά και με επίκληση/αξιοποίηση
προηγούμενων γνώσεων από την ύλη της Μελέτης Περιβάλλοντος Β’ Δημοτικού
ΚΣΕ: 56ο
14

(«Το ταξίδι της σταγόνας») και της Μελέτης της Γ΄Δημοτικού (“O τόπος μας” και
“Φυτά και Ζώα του τόπου μας”). Οι μαθητές, αφού διαβάσουν το κείμενο του
βιβλίου συζητούν σχετικά με αυτό προκειμένου να αναδυθούν οι απόψεις/γνώσεις
των μαθητών για τη σημασία του νερού. Στη συνέχεια, παρακολουθούν από τον
ιστότοπo youtube το βίντεο “the story of water” https://www.youtube.com/watch?
v=6Kd8jEnkrDM μέσω του οποίου επιχειρείται η ευαισθητοποίηση των παιδιών σε
περιβαλλοντικά ζητήματα που έχουν ως βασικό άξονα το νερό.
Η τάξη χωρίζεται σε δύο ομάδες προκειμένου να μελετηθεί πιο ουσιαστικά το θέμα.
Η μία διερευνά τη σημασία του νερού στη ζωή μας και η δεύτερη μελετά τις μορφές
που παίρνει και τα συστατικά του. Για να διευκολυνθούν επισκέπτονται την
ιστοσελίδα:http://dikaiwmastonero.webnode.gr/news/%CE%B7%20%CF%83%CE
%B7%CE%BC%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%CF
%85%20%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%8D/Εκεί υπάρχουν συγκεντρωμένες
πληροφορίες σχετικά με τη σημασία του νερού για τον οργανισμό του ανθρώπου
αλλά και τα διαφορετικά συστατικά του. Ακολουθεί συζήτηση στα πλαίσια της
ομάδας τους ώστε να ακολουθήσει η συμπλήρωση του φύλλου εργασίας.
2η
Δραστηριότητα
Οι μαθητές, ύστερα από την έρευνα, την παρακολούθηση και τη συζήτηση που
ακολουθεί σχετικά με τη σημασία του νερού, τις μορφές και τα συστατικά του,
χρησιμοποιούν ένα εποικοδομιστικό εργαλείο, το σύστημα εννοιολογικής
χαρτογράφησης Ιnspiration, για τη δημιουργία εννοιολογικού χάρτη με τις
κυριότερες έννοιες, οπτικοποιώντας έτσι την καινούρια γνώση. Με τη χρήση του
συγκεκριμένου λογισμικού ο εκπαιδευτικός αξιοποιεί πρότερες γνώσεις μαθητών,
και τους ωθεί σε συσχετισμούς, συγκρίσεις και μοντελοποιήσεις.
Συγκεκριμένα, κάθε μία από τις δύο ομάδες παροτρύνεται να κατασκευάσει έναν
εννοιολογικό χάρτη, η 1η
ομάδα να κατασκευάσει χάρτη στον οποίο καταγράφονται
οι τομείς της ζωής όπου το νερό είναι απαραίτητο, ενώ η 2η
ομάδα να διακρίνει σε
πόσα μέρη και σε πόσες μορφές συναντάται το πολύτιμο στοιχείο του νερού και να
αναφέρει τα συστατικά του. Οι εννοιολογικοί χάρτες που θα κατασκευάσουν τους
παρέχονται ημιδομημένοι σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας. Χρησιμοποιούν
επίσης σχετικές εικόνες από το διαδίκτυο (google search), τις οποίες αντιγράφουν
στην εφαρμογή του Ιnspiration.
ΚΣΕ: 56ο
15

Θέμα: Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς καθαρό/πόσιμο νερό;
ΚΣΕ: 56ο
16

Οι μαθητές παροτρύνονται από τον εκπαιδευτικό να φανταστούν πώς θα ήταν η
ζωή μας χωρίς νερό. Αφού διατυπώσουν τις υποθέσεις τους μπορούν να τις
επαληθεύσουν παρακολουθώντας στον ιστότοπο youtube το φουτουριστικό βίντεο
«Γράμμα από το 2070». Μετά το βίντεο, όπου αναδεικνύεται το νερό ως
αναντικατάστατο στοιχείο, ακολουθεί συζήτηση/προβληματισμός για το πόσο κοντά
είμαστε σε αυτό που περιγράφει και θα αναζητηθούν ομοιότητες με τη σημερινή
ζωή στον πλανήτη.
Στη συνέχεια οι μαθητές ανά ομάδες των 4-5 ατόμων δημιουργούν μία φανταστική
ιστορία με θέμα τη ζωή χωρίς πόσιμο νερό. Τη γράφουν στον επεξεργαστή κειμένου
word και τη διανθίζουν με εικόνες που έχουν αναζητήσει στη μηχανή αναζήτησης
εικόνων google. Ο επεξεργαστής κειμένου είναι ένα λογισμικό που χρησιμοποιείται
για την παραγωγή, τροποποίηση, εικονογράφηση και επικοινωνία κειμένων σε
ψηφιακή μορφή. Άρα, θα λέγαμε ότι προτείνει μία νέα μέθοδο γραφής,
διαφορετική από τη γραφή που λαμβάνει χώρα με χαρτί και μολύβι.
Τέλος, οι μαθητές χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους ζωγραφίζουν στο πρόγραμμα
ζωγραφικής tux paint εικόνες σχετικές με το πώς θα ήταν το περιβάλλον γύρω μας
αν υπήρχε έλλειψη νερού για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το tux paint δίνει στους
μαθητές τη δυνατότητα να δημιουργήσουν πολυσύνθετες αναπαραστάσεις
καλλιεργώντας τη δημιουργική τους έκφραση. Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες
γίνονται παράλληλα με τη συμπλήρωση του δεύτερου φύλλου εργασίας.
Θέμα: Μορφές που παίρνει το νερό. Ο κύκλος του νερού
Ο δάσκαλος προβάλλει στον βιντεοπροβολέα ένα βίντεο σχετικό με τη σημασία του
νερού από την ιστοσελίδα http://www.vimeo.com/59026775. Οι μαθητές αφού το
παρακολουθήσουν καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους στη σχετική ερώτηση του
φύλλου εργασίας. Στη συνέχεια, θα δουν ένα ακόμα βίντεο στον ιστότοπο
http://www.kinderella.gr/trisdiastati-kataskevi-o-kiklos-tou-nerou/ όπου
παρουσιάζεται ο κύκλος του νερού και, μετά από συζήτηση, καλούνται να
περιγράψουν με δικά τους λόγια τον κύκλο του νερού και να του δώσουν όνομα.
Στη συνέχεια, για την καλύτερη κατανόηση του κύκλου του νερού, παροτρύνονται
να παρακολουθήσουν από συγκεκριμένη ιστοσελίδα την οπτικοποίηση του κύκλου
του νερού και να απαντήσουν στο φύλλο εργασίας.
Τέλος, οι μαθητές θα παρακολουθήσουν στην ιστοσελίδα youtube το βίντεο με
τίτλο «Ο κύκλος του νερού μέσα από ένα παραμύθι». Έπειτα θα σκεφτούν με την
ομάδα τους ένα δικό τους παραμύθι μέσα από το οποίο θα παρουσιάζεται ο κύκλος
του νερού. Το παραμύθι αυτό θα το μορφοποιήσουν με λόγια και εικόνες (που θα
έχουν βρει μέσω της μηχανής αναζήτησης google search) μέσα από το πρόγραμμα
ΚΣΕ: 56ο
17

movie maker και θα το παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους. Το movie maker
επιτρέπει την πολυεπίπεδη κατασκευή βίντεο με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό.
Θέμα: Το νερό στη μορφολογία του εδάφους της Ελλάδας
Στην τέταρτη διδακτική παρέμβαση οι μαθητές αναζητούν εδάφη της Ελλάδας με
χαρακτηριστικό στοιχείο τους το νερό. Προκειμένου να διαπιστώσουν πού
συναντάται το υγρό στοιχείο στη χώρα μας ερευνούν τον γεωγραφικό τους άτλαντα
ανά ομάδες. Έπειτα, οι μαθητές χειρίζονται το σύστημα εννοιολογικής
χαρτογράφησης Ιnspiration, για να δημιουργήσουν έναν εννοιολογικού χάρτη
σχετικά με τη μορφολογική αποτύπωση του νερού στο ελληνικό έδαφος. Συνδέουν
το νερό με πιθανές μορφές του που συναντώνται στην ελληνική μορφολογία. Στο
φάκελο της εργασίας στην επιφάνεια εργασία του υπολογιστή θα υπάρχει ο
παρακάτω ημιδομημένος εννοιολογικός χάρτης τον οποίο τα παιδιά θα πρέπει να
συνεχίσουν.
Αφού εξετάσουν τον γεωγραφικό άτλαντα, τα παιδιά θα εξετάσουν και τον
ηλεκτρονικό χάρτη με τη βοήθεια της εφαρμογής google earth. Το λογισμικό αυτό
παρέχει δορυφορικές εικόνες μεγάλης ευκρίνειας για όλη τη γη. Οι εικόνες αυτές
ΚΣΕ: 56ο
18

συνδυάζονται με χάρτες και διάφορες άλλες πληροφορίες. Οι μαθητές μπορούν να
πλοηγηθούν σε όλο τον πλανήτη και να επιλέξουν το ύψος από το οποίο θα κάνουν
την πλοήγηση αυτή.
Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα περιηγούνται στον χάρτη της Ελλάδας και
βλέπουν σε αναπαράσταση το στοιχείο του νερού στο έδαφός της (π.χ. λίμνες,
πηγές και ποτάμια, καταρράκτες). Κάθε ομάδα πρέπει να σημειώσει με μία πινέζα
μία λίμνη, ένα ποτάμι, ένα καταρράκτη και μία παραλία στο γεωγραφικό
διαμέρισμα της αρεσκείας της. Τέλος, θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους στην τάξη.
3η
Δραστηριότητα:
Οι μαθητές πλοηγούνται στο διαδίκτυο προκειμένου να αναζητήσουν πληροφορίες
σχετικές με το νερό στη μορφολογία του εδάφους της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, μέσω
της μηχανής αναζήτησης google search engine αναζητούν πληροφορίες, κείμενα και
εικόνες από θάλασσες, λιμνοθάλασσες, λίμνες, ποτάμια της χώρας μας και
καλούνται να τις αποθηκεύσουν σε ένα αρχείο microsoft word.
4η
Αφού αποθηκεύσουν όλες τις πληροφορίες και έχοντας κατά νου όσα συνάντησαν
στο διαδίκτυο, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες, καλύπτοντας τις μορφές του
νερού. Μία ομάδα δουλεύει το νερό στην αλμυρή του μορφή (θάλασσες,
λιμνοθάλασσες) και μια δεύτερη ετοιμάζει μια παρουσίαση για το νερό στη γλυκιά
του μορφή (λίμνες, ποτάμια, πηγές, καταρράκτες, δέλτα). Kαι οι δύο παρουσιάσεις
γίνονται στο power point, ένα εργαλείο πολυμεσικό και υπερμεσικό που βοηθά
τους μαθητές να αναπτύξουν ικανότητες διαχείρισης έργου, δεξιότητες οργάνωσης
και σχεδιασμού, δεξιότητες έρευνας, δεξιότητες συλλογισμού και δεξιότητες
παρουσίασης ώστε να δημιουργήσουν ένα υπερμέσο. Σε αντίθεση με την
παραδοσιακή εκπαίδευση που χαρακτηρίζεται από λογοκεντρισμό, η δημιουργία
υπερμέσων ενισχύει τη χρήση πολλαπλών τρόπων αναπαράστασης (με εικόνες
ήχους, κίνηση και βίντεο).
Στη συνέχεια, οι ομάδες παρουσιάζουν το έργο τους στην τάξη, συζητώντας με τους
συμμαθητές τους.
5η
Διδακτική Παρέμβαση (διάρκεια 2 διδακτικά δίωρα)
Θέμα: Περιβαλλοντολογικά προβλήματα που σχετίζονται με το νερό: λειψυδρία,
μόλυνση, αύξηση της στάθμης του νερού των θαλασσών. Οι συνέπειες στον
άνθρωπο και στα ζώα
1η
Ως αφόρμηση για τη διδασκαλία των περιβαλλοντικών προβλημάτων θα
αξιοποιηθούν δύο βίντεο από το youtube στις διευθύνσεις
https://www.youtube.com/watch?v=r8Obp-n1AUc και
https://www.youtube.com/watch?v=3zLfMblEALw.
ΚΣΕ: 56ο
19

Στη συνέχεια, οι μαθητές ενθαρρύνονται να αναζητήσουν περισσότερες
πληροφορίες σχετικά με την οικολογική διάσταση του ζητήματος και συγκεκριμένα
καλούνται να επισκεφτούν την ιστοσελίδα
http://www.watersave.gr/files/PDF/07math.pdf όπου θίγονται παγκόσμια
προβλήματα που σχετίζονται με την εξοικονόμηση του νερού. Επίσης, μέσα από την
ίδια διεύθυνση μελετούν τα προβλήματα ρύπανσης των υδάτων, τόσο γενικά όσο
και στην Ελλάδα (π.χ. Πηνειός, Ασωπός): http://www.watersave.gr/index.php/2013-
11-08-12-12-08.
Έπειτα, καλούνται να καταγράψουν με δικά τους λόγια στο φύλλο εργασίας τα
προβλήματα που σχετίζονται με το νερό.
2η
Αφού πραγματοποιηθεί η πρώτη δραστηριότητα και η συζήτηση για το ποια είναι τα
προβλήματα που σχετίζονται με το νερό, οι μαθητές τα καταγράφουν στο φύλλο
εργασίας τους και τα κατηγοριοποιούν και τα εικονοποιούν σε εννοιολογικό χάρτη
με το πρόγραμμα inspiration. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν και εικόνες από το
διαδίκτυο (σχετική επιλογή από τη μηχανή αναζήτησης εικόνων της google
3η
Ως τρίτη δραστηριότητα, οι μαθητές παρουσιάζουν στους συμμαθητές τους όλα τα
περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με στοιχείο του νερού μέσω του
προγράμματος power point. H τρίτη δραστηριότητα συντελείται στο επόμενο
διδακτικό δίωρο σε διαφορετική ημέρα. Οι μαθητές χωρίζονται σε 3 ομάδες, η
πρώτη ομάδα θα ασχοληθεί με τη λειψυδρία, η δεύτερη με τη μόλυνση των υδάτων
και η τρίτη με την αύξηση της στάθμης του νερού των θαλασσών. Στο power point,
μέσα από κατάλληλες εικόνες, θα πρέπει να φαίνονται και οι συνέπειες αυτών των
προβλημάτων στους ανθρώπους και στα ζώα. Οι ιστοσελίδες που προαναφέρθηκαν
στην 1η
δραστηριότητα και η μηχανή αναζήτησης google θα τους βοηθήσουν στην
εύρεση υλικού. Ο εκπαιδευτικός, κατά τη διάρκεια αυτής τη διαδικασίας κινείται
μέσα στην τάξη, ενισχύει και καθοδηγεί τους μαθητές.
4η
Tέλος, οι μαθητές, επισκέπτονται τη σελίδα του διαδικτυακού προγράμματος
toondoo και κατασκευάζουν το δικό τους κόμικ, παρουσιάζοντας μια αστεία ιστορία
με ήρωες ζώα ή ανθρώπους και με κύριο θέμα τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα
που προαναφέρθηκαν. Το toondoo είναι ένα ευχάριστο διαδικτυακό περιβάλλον
που αυξάνει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των χρηστών του. Στη συνέχεια,
παρουσιάζουν την ιστορία τους στους συμμαθητές τους.
Θέμα: Τι μπορούμε να κάνουμε για την προστασία και εξοικονόμηση του νερού;
Εξοικονόμηση-ανακύκλωση νερού.
ΚΣΕ: 56ο
20

1η
Ως αφόρμηση χρησιμοποιούμε το ηλεκτρονικό παζλ που βρίσκεται στον ιστότοπο
http://www.jigsawplanet.com/?rc=play&pid=0fa9485c60af&ret=%2F. Οι μαθητές,
αφού συμπληρώσουν το παζλ αυτό, ρωτούνται σε ποιο περιβαλλοντικό πρόβλημα
αναφέρεται και στη συνέχεια τους ζητείται να αναρωτηθούν τι μπορούμε να
κάνουμε εμείς για να αντιμετωπίσουμε το σοβαρό πρόβλημα της λειψυδρίας.
Προκειμένου να διευκολυνθούν στη συζήτηση, επεκτείνουν τις γνώσεις τους και
αφού καταγραφούν οι πρώτες απόψεις, αναζητούν πληροφορίες σε σχετική
ιστοσελίδα και συμβουλεύονται σχετικό άρθρο.
2η
Οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις ομάδες, προκειμένου να αναζητήσουν, τόσο από τις
παραπάνω σελίδες όσο και από το διαδίκτυο με τη χρήση των κατάλληλων μηχανών
αναζήτησης (π.χ. google search engine) και να καταγράψουν σε ένα αρχείο power
point τρόπους εξοικονόμησης του νερού, στο σπίτι, στο σχολείο (στην πόλη) και στη
γεωργία (στην ύπαιθρο). Στη συνέχεια, παρουσιάζουν ό,τι ετοίμασαν στο μαθητικό
κοινό της τάξης.
3η
Τέλος, έχοντας έρθει σε επαφή με όλο το προηγούμενο πληροφοριακό υλικό,
παροτρύνονται να μετασχηματίσουν δημιουργικά τις αποκτηθείσες γνώσεις σε
εικόνες, τις οποίες σχεδιάζουν με το πρόγραμμα tux paint. Οι ζωγραφιές τους θα
έχουν θέμα τρόπους εξοικονόμησης του νερού. Στις εικόνες που θα φτιάξουν,
μπορούν να προσθέσουν και λεζάντες με τις συμβουλές που έχουν διατυπώσει.
Θέμα: Το νερό στη λαϊκή παράδοση και την τέχνη
1η
Αρχικά, οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Η 1η
αναλαμβάνει να βρει και να
παρουσιάσει στις υπόλοιπες ομάδες το στοιχείο του νερού στη λαϊκή παράδοση, τα
ήθη και τα έθιμα http://dim-rizou.pel.sch.gr/ergasies/nero/page13.html και τους
μύθους http://tetarti.wikispaces.com/%CE%A4%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE
%B4%CE%B5%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82+%CE%BC%CE%B5+%CF
%84%CE%BF%CF%85%CF%82+%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%82. Η
2η
ομάδα αναλαμβάνει να ασχοληθεί με έργα μουσικής εμπνευσμένα από το νερό
http://tetarti.wikispaces.com/%CE%A4%CE%BF+%CE%BD%CE%B5%CF%81%CF%8C+
%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD+%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7
ΚΣΕ: 56ο
21

καθώς και τραγούδια τόσο από Ελλάδα όσο και από τον κόσμο
http://valtadoreioenvironmental.blogspot.gr/2010/06/blog-post_8434.html.
Η 3η
ομάδα, θα ασχολείται με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής που έχουν ως θέμα
τους το νερό, τα οποία βρίσκει στις παρακάτω διευθύνσεις:
https://www.flickr.com/photos/64152994@N04/sets/72157627070519206/
http://www.star.gr/Pages/Perierga.aspx?
art=115897&artTitle=glyptiki_nerou__empnefsmeni_apo_ti_skyla_kai_ti_charyvdi
Στη συνέχεια, κάθε ομάδα επιλέγει όσες πληροφορίες κρίνει πιο σημαντικές από
τους παραπάνω ιστoτόπους και δημιουργεί μια παρουσίαση του θέματός της στο
πρόγραμμα power point. Για να βοηθηθούν οι μαθητές, πριν δημιουργήσουν τη
δική τους παρουσίαση, ο/η εκπαιδευτικός τους δείχνει την παρακάτω παρουσίαση:
Το νερό στην τέχνη, ως πρότυπο με βάση το οποίο θα δουλέψουν και θα πάρουν
ιδέες.
2η
Μετά την παρουσίαση των εργασιών τους οι ομάδες των μαθητών παροτρύνονται
να δημιουργήσουν, αντίστοιχα με το θέμα τους, έργα σχετικά με το νερό. Η πρώτη
ομάδα αναλαμβάνει να δημιουργήσει στο word μια ιστορία (σαν τους αρχαίους
μύθους) με πρωταγωνιστή το νερό, η δεύτερη ομάδα ενισχύεται για να γράψει σε
word το δικό της ποίημα για το νερό και να το μελοποιήσει και η τρίτη ομάδα
φτιάχνει στο tux paint μια ζωγραφιά που να αναπαριστά έναν από τους μύθους που
είναι σχετικοί με το νερό. Στο τέλος, οι μαθητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους
στην τάξη.
Ε4. Φύλλα εργασίας
Φύλλο εργασίας 1
Στ. Αξιολόγηση
Στ.1. Αξιολόγηση μαθητών
ΚΣΕ: 56ο
22

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε προηγούμενες ενότητες, η προσέγγιση της
διδασκαλίας μέσω ΤΠΕ είναι αρκετά διαφορετική από το παραδοσιακό μοντέλο,
κάτι που κάνει τους μαθητές να την απολαμβάνουν, να ανταποκρίνονται πιο
αποτελεσματικά στους γνωστικούς στόχους και παράλληλα τους εξοικειώνει στον
εύκολο χειρισμό ηλεκτρονικών λογισμικών. Κι όλα αυτά, αξιοποιώντας τις
δυνατότητες συνεργασίας και αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, μέσω της
συνεργασίας και της ομαδικής δουλειάς των μαθητών, τόσο στο ερευνητικό σκέλος
όσο και στο στάδιο της παρουσίασης των εργασιών τους. Ας μην ξεχνάμε, ότι είναι
ταυτόχρονα σημαντικό να διατηρείται ο παιγνιώδης χαρακτήρας του εκπαιδευτικού
σεναρίου, προκειμένου οι μαθητές να μην χάνουν το ενδιαφέρον τους για το νέο
αντικείμενο, το οποίο προσλαμβάνεται μέσω των ΤΠΕ ευχάριστα και
αποτελεσματικά.
Η αξιολόγηση των μαθητών γίνεται σε διάφορες φάσεις της υλοποίησης του
εκπαιδευτικού σεναρίου (αρχικά, διαμορφωτική, τελική). Στο αρχικό στάδιο, όπου
επιχειρούμε να σταθμίσουμε τις γνώσεις των μαθητών, δίνουμε βάρος στις
εναλλακτικές τους αντιλήψεις, χωρίς όμως να τις αξιολογούμε. Προκειμένου να
χτιστεί η καινούρια γνώση, διερευνούμε με κατάλληλες δραστηριότητες τις
προϋπάρχουσες, ελέγχοντας παράλληλα τον βαθμό εξοικείωσής τους με τα σχετικά
λογισμικά.
Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια εφαρμογής των ποικίλλων δραστηριοτήτων του
σεναρίου, διατηρώντας ρόλο εμψυχωτικό και ενθαρρυντικό, θέτουμε ερωτήματα
στους μαθητές, παρατηρούμε τον τρόπο εργασίας τους και τους παροτρύνουμε σε
διάλογο, με σκοπό να διαπιστώσουμε το επίπεδο κατανόησης των στόχων που
έχουμε θέσει και να κάνουμε τυχόν τροποποιήσεις της διδακτικής μας προσέγγισης,
ειδικά όσον αφορά στις δικές μας διαμεσολαβητικές.
Τέλος, προκειμένου να ερευνήσουμε το κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι στόχοι που
θέσαμε, χρησιμοποιούμε τα φύλλα εργασίας σε κάθε διδακτική παρέμβαση, τα
οποία έχουν δομηθεί με βάση τη λογική της συνέχειας, εφόσον ολόκληρο το
εκπαιδευτικό σενάριο αποτελεί μια ενότητα.
Στ. 2 Αξιολόγηση σεναρίου
Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του εκπαιδευτικού σεναρίου, η επαφή των
μαθητών με τα συγκεκριμένα λογισμικά, αν και κάπως δύσκολη στην αρχή, όξυνε το
ενδιαφέρον τους κι έτσι οι θεματικές που προσεγγίστηκαν σε σχέση με το νερό
ερευνήθηκαν πολύπλευρα, έγιναν σε πολύ υψηλό βαθμό κατανοητές και η
πρόσληψη των σχετικών εννοιών έγινε με ευχάριστο τρόπο, ειδικά μέσω
πρωτότυπων και δημιουργικών εφαρμογών, όπως το tux paint, το toondoo και το
movie maker, λογισμικά και εφαρμογές που συνδυάζουν διαφορετικά πολυμέσα.
Στο πλαίσιο των ομάδων της τάξης, αν και η αρχική ομαδοποίηση απαιτούσε τη
μεγαλύτερη εμπλοκή του εκπαιδευτικού με διάφορες μικρές «παρενέργειες»
(κάποιοι μαθητές δυσκολεύονταν να διαλέξουν ομάδα ή ήθελαν να συμμετάσχουν
ΚΣΕ: 56ο
23

σε πάνω από μία ομάδα), καλλιεργήθηκε αρκετά η συνεργατικότητα ανάμεσά τους,
με αποτέλεσμα να συμμετάσχουν ενεργά και οι πιο αδύναμοι μαθητές.
Η γνώση αρκετών πεδίων και εννοιών κατακτήθηκε σε βαθμό πολύ άνω του μετρίου,
ενώ σε κάθε περίπτωση οι μαθητές προβληματίστηκαν σε σχέση με τα ποικίλα
οικολογικά ζητήματα που διερευνήθηκαν με κριτικό πνεύμα. Τέλος, πέρα από τα
γνωστικά οφέλη, ενισχύθηκε η δημιουργικότητά τους και απέδειξαν ότι μπορούν να
δημιουργήσουν μικρά έργα τέχνης, εμπλουτίζοντας έτσι και τις δυνατότητές τους
στην αισθητική έκφραση.
Η. Βιβλιογραφία – Δικτυογραφία
Βιβλιογραφία:
Κόμης Β. & άλ., Επιμορφωτικό Υλικό των Εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης
Επιμόρφωσης, , Τεύχος 2: Κλάδοι ΠΕ60/ΠΕ70, Πάτρα, ΕΑΙΤΥ
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) &
Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ), Αθήνα, 2002
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ , Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού, Α΄ τεύχος, Βιβλίο Μαθητή, Αθήνα, ΟΕΔΒ, 2007
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ , Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού, Α΄ τεύχος, Βιβλίο Δασκάλου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, 2007
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ, Μελέτη Περιβάλλοντος Β΄ Δημοτικού, Βιβλίο Μαθητή, Αθήνα, ΟΕΔΒ,
2007
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ, Μελέτη Περιβάλλοντος Β΄ Δημοτικού, Βιβλίο Δασκάλου, Αθήνα, ΟΕΔΒ,
2007
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ, Μελέτη Περιβάλλοντος Γ΄ Δημοτικού, Βιβλίο Μαθητή, Αθήνα, ΟΕΔΒ,
2007
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ, Μελέτη Περιβάλλοντος Γ΄ Δημοτικού, Βιβλίο Δασκάλου, Αθήνα, ΟΕΔΒ,
2007
Δικτυογραφία:
http://dikaiwmastonero.webnode.gr/news/%CE%B7%20%CF%83%CE%B7%CE%BC
%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%BD%CE
%B5%CF%81%CE%BF%CF%8D/
ΚΣΕ: 56ο
24

https://www.youtube.com/watch?v=Q4SirjZv1b
https://www.youtube.com/watch?v=6Kd8jEnkrDM
https://www.youtube.com/watch?v=0_c0ZzZfC8c
https://www.youtube.com/watch?v=StPobH5ODTw
https://vimeo.com/41802925
https://www.youtube.com/watch?v=r8Obp-n1AUc
https://www.youtube.com/watch?v=3zLfMblEALw.
http://www.watersave.gr/files/PDF/07math.pdf
http://www.watersave.gr/index.php/2013-11-08-12-12-08
https://www.google.gr/search?q=%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B2%CE
%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1+%CF
%80%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%BB%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE
%B1&biw=1366&bih=643&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=ZdNMVarWC4SAUc7yg
YAJ&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAQ.
http://www.jigsawplanet.com/?rc=play&pid=0fa9485c60af&ret=%2F
http://dim-rizou.pel.sch.gr/ergasies/nero/page13.html
http://tetarti.wikispaces.com/%CE%A4%CE%BF+%CE%BD%CE%B5%CF%81%CF%8C+%CF
%83%CF%84%CE%B7%CE%BD+%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7
http://valtadoreioenvironmental.blogspot.gr/2010/06/blog-post_8434.html
https://www.flickr.com/photos/64152994@N04/sets/72157627070519206/
http://www.star.gr/Pages/Perierga.aspx?
art=115897&artTitle=glyptiki_nerou__empnefsmeni_apo_ti_skyla_kai_ti_charyvdi
http://tetarti.wikispaces.com/%CE%A4%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%8D
%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82+%CE%BC%CE%B5+%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82+
%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CF%85%CF%82
ΚΣΕ: 56ο
25

Didaktiko senario gia to nero deli

Recommended

Recommended

More Related Content

Recently uploaded

Recently uploaded (18)

Featured

Featured (20)

Didaktiko senario gia to nero deli