Praktikum Lab TK (Teknik Kimia) ITENAS

1. LAMPIRAN A
DATA LITERATUR
Densitas Air (Perry’s Chemical Engineers’ Handbook, 7th
ed., pp. 2-91)
Viskositas Air (Chemstations’ ChemCad 5.2 Physiochemical Databank)






⋅+⋅++= E
Cairan TDTC
T
B
A )ln(.expµ
T = Suhu mutlak, K
cairanµ = Viskositas cairan, Pa s
Nilai Parameternya untuk air :
A = -51,964
B = 3670,6
C = 5,7331
D = -5,3495×10-29
E = 10

2. LAMPIRAN B
A. DATA RUANG
HARI 1
Sebelum Sesudah
Temperatur (o
C) 26 28
Tekanan (mmHg) 698 695
HARI 2
Sebelum Sesudah
Temperatur (o
C) 27 27,5
Tekanan (mmHg) 698,5 695
B. DATA PERCOBAAN
1. Data Pengukuran Volum Bak Umpan Dan Medium Filter
Bak Umpan :
Panjang 50 cm
Lebar 40 cm
Tinggi 25 cm
Volume 50000 cm3
Medium Filter :
Panjang 17,5 cm
R Lingkaran Luar 3 cm
Luas per Frame 292,12 cm2
2. Data Kalibrasi Pipa Sight Glass Pada Tangki Penampung Filtrat
Skala Volum (m3
)
0 0,0041
1 0,0017
3 0,0028
6 0,0028
10 0,00626
15 0,0073
21 0,00936
28 0,01024
36 0,01176
45 0,01256
3. Data Pengamatan Skala Kenaikan Filtrat Terhadap Waktu
Plate & Frame 3 X 3
Konsentrasi 50 gr/l

3. Skala
t (s)
-ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 6 psia
0 30 28 23,5
2 42 38 39,2
4 51 45 49,2
6 62 60 54,6
8 75 75 64
10 89 88 81,4
12 101 99 94,6
14 110,2 108 106,2
16 118 121 112
18 130 136 120
20 144 142 129
22 156 154 135
24 171 165 144
26 183 177 156
28 182,4 171
30 180
32 188
Plate & Frame 5 X 5
Konsentrasi 50 gr/l
Skala
t (s)
-ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 5 psia
0 26 20 16
2 38 32 30
4 47 45 42
6 62 58 56
8 71,2 67 60
10 80 77 74
12 86 85 82
14 101 96 93
16 113,6 105 102
18 121 113 110
20 133 121 117
22 144 132 129
24 142 137
26 149
28 163
4. Data Untuk Penentuan Sifat Fisik Cake Dan Filtrat

4. Plate & Frame 3 X 3
Konsentrasi 50 gr/l -ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 6 psia
Massa Pikno Kosong (gram) 14,32 14,32 14,32
Massa Pikno Kosong + Aquadest (gram) 39,57 39,57 39,57
Massa Pikno Kosong + Filtrat (gram) 39,55 39,58 39,52
Massa Aquadest (gram) 25,25 25,25 25,25
Massa Filtrat (gram) 25,23 25,26 25,2
Massa Cake Basah 70,80 67,04 30,26
Massa Cake Kering 55,97 52,39 23
Waktu Alir Aquadest pada Viskometer (s) 60 60 60
Waktu Alir Filtrat pada Viskometer (s) 58 59 57,4
Plate & Frame 5 X 5
Konsentrasi 50 gr/l -ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 6 psia
Massa Pikno Kosong (gram) 14,32 14,32 14,32
Massa Pikno Kosong + Aquadest (gram) 39,57 39,57 39,57
Massa Pikno Kosong + Filtrat (gram) 39,55 39,57 39,5
Massa Aquadest (gram) 25,25 25,25 25,25
Massa Filtrat (gram) 25,23 25,25 25,18
Massa Cake Basah 68,85 72,37 50,7
Massa Cake Kering 52,52 54,91 36,71
Waktu Alir Aquadest pada Viskometer (s) 60 60 60
Waktu Alir Filtrat pada Viskometer (s) 57,4 56,8 57

5. LAMPIRAN C
HASIL ANTARA
1. Tabulasi Perhitungan Kalibrasi Tangki
Skala Volum (m3
)
0 0,0041
1 0,0017
3 0,0028
6 0,0028
10 0,00626
15 0,0073
21 0,00936
28 0,01024
36 0,01176
45 0,01256
Kurva Kalibrasi Tangki
y = 0,0002x + 0,0029
R2
= 0,9166
0
0,002
0,004
0,006
0,008
0,01
0,012
0,014
0,016
0 10 20 30 40 50
Skala
Volume(m3
)

6. 2. Hasil Perhitungan Δt/ΔV dan V2 + V1 dan Grafik
Plate & Frame 3 X 3
RUN 1
-ΔP = 2 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 30 - -
2 0,0033 42 30000 0,0062
4 0,0037 51 22500 0,007
6 0,0041 62 27500 0,0078
8 0,0045 75 32500 0,0086
10 0,0049 89 35000 0,0094
12 0,0053 101 30000 0,0102
14 0,0057 110,2 23000 0,011
16 0,0061 118 19500 0,0118
18 0,0065 130 30000 0,0126
20 0,0069 144 35000 0,0134
22 0,0073 156 30000 0,0142
24 0,0077 171 37500 0,015
26 0,0081 183 30000 0,0158
y = 494505x + 23984
R
2
= 0,0863
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012 0,014 0,016 0,018
V2 + V1 (m
3
)
∆t/∆V(s/m
3
)
RUN 2
-ΔP = 4 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 28 - -

7. 2 0,0033 38 25000 0,0062
4 0,0037 45 17500 0,007
6 0,0041 60 37500 0,0078
8 0,0045 75 37500 0,0086
10 0,0049 88 32500 0,0094
12 0,0053 99 27500 0,0102
14 0,0057 108 22500 0,011
16 0,0061 121 32500 0,0118
18 0,0065 136 37500 0,0126
20 0,0069 142 15000 0,0134
22 0,0073 154 30000 0,0142
24 0,0077 165 27500 0,015
26 0,0081 177 30000 0,0158
28 0,0085 182,4 13500 0,0166
y = 775862x + 18603
R2
= 0,1843
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
0 0,005 0,01 0,015 0,02
V2 + V1 (m3
)
t/V(s/m3
)
RUN 3
-ΔP = 6 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 23,5 - -
2 0,0033 39,2 39250 0,0062
4 0,0037 49,2 25000 0,007
6 0,0041 54,6 13500 0,0078
8 0,0045 64 23500 0,0086
10 0,0049 81,4 43500 0,0094
12 0,0053 94,6 33000 0,0102
14 0,0057 106,2 29000 0,011

8. 16 0,0061 112 14500 0,0118
18 0,0065 120 20000 0,0126
20 0,0069 129 22500 0,0134
22 0,0073 135 15000 0,0142
24 0,0077 144 22500 0,015
26 0,0081 156 30000 0,0158
28 0,0085 171 37500 0,0166
30 0,0089 180 22500 0,0174
32 0,0093 188 20000 0,0182
y = 1E+06x + 8213,2
R2
= 0,4124
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
50000
0 0,005 0,01 0,015 0,02
V2 + V1 (m3
)
t/V(s/m3
)
RUN 4
-ΔP = 2 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 26 - -
2 0,0033 38 30000 0,0062
4 0,0037 47 22500 0,007
6 0,0041 62 37500 0,0078
8 0,0045 71,2 23000 0,0086
10 0,0049 80 22000 0,0094
12 0,0053 86 15000 0,0102
14 0,0057 101 37500 0,011
16 0,0061 113,6 31500 0,0118
18 0,0065 121 18500 0,0126
20 0,0069 133 30000 0,0134
22 0,0073 144 27500 0,0142

9. y = 541360x + 21771
R2
= 0,0312
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012 0,014 0,016
V2 + V1 (m3
)
t/V(s/m3
)
RUN 5
-ΔP = 4 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 20 - -
2 0,0033 32 30000 0,0062
4 0,0037 45 32500 0,007
6 0,0041 58 32500 0,0078
8 0,0045 67 22500 0,0086
10 0,0049 77 25000 0,0094
12 0,0053 85 20000 0,0102
14 0,0057 96 27500 0,011
16 0,0061 105 22500 0,0118
18 0,0065 113 20000 0,0126
20 0,0069 121 20000 0,0134
22 0,0073 132 27500 0,0142
24 0,0077 142 25000 0,015

10. y = 599154x + 17122
R2
= 0,3761
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
0 0,002 0,004 0,006 0,008 0,01 0,012 0,014 0,016
V2 + V1 (m3
)
t/V(s/m3
)
RUN 6
-ΔP = 5 psia, Konsentrasi 50 gr/l
Skala Volum (m3
) t (s) Δt/ΔV (s/m3
) V2 + V1 (m3
)
0 0,0029 16 - -
2 0,0033 30 35000 0,0062
4 0,0037 42 30000 0,007
6 0,0041 56 35000 0,0078
8 0,0045 60 10000 0,0086
10 0,0049 74 35000 0,0094
12 0,0053 82 20000 0,0102
14 0,0057 93 27500 0,011
16 0,0061 102 22500 0,0118
18 0,0065 110 20000 0,0126
20 0,0069 117 17500 0,0134
22 0,0073 129 30000 0,0142
24 0,0077 137 20000 0,015
26 0,0081 149 30000 0,0158
28 0,0085 163 35000 0,0166

11. y = 120192x + 24159
R2
= 0,0023
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
0 0,005 0,01 0,015 0,02
V2 + V1 (m3
)
t/V(s/m3
)
3. Hasil Perhitungan Densitas dan Viskositas Filtrat
Plate & Frame 3 X 3
Konsentrasi 50 gr/l -ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 6 psia
Densitas Filtrat (kg/m3
) 995,6887 996,8726 994,5048
Viskositas Filtrat (Pa s) 0,000854 0,000869 0,000844
Plate & Frame 5 X 5
Konsentrasi 50 gr/l -ΔP = 2 psia -ΔP = 4 psia -ΔP = 6 psia
Densitas Filtrat (kg/m3
) 995,6887 996,478 993,7155
Viskositas Filtrat (Pa s) 0,000845 0,000836 0,000837
4. Tabulasi Nilai Tahanan Spesifik Cake terhadap Beda Tekanan dan
Grafik
Konsentrasi 50 gr/l
Plate & Frame 3 X 3 Plate & Frame 5 X 5
α (m/kg) -ΔP (Pa) α (m/kg) -ΔP (Pa)
10298891,82 13782,31 31615287 13782,31
22438178,98 27564,63 49949758 27564,63
36398472,52 41346,94 11127862,6 34455,78

12. y = -1E+07x + 5E+07
R2
= 0,2778
y = 2E+07x - 2E+07
R2
= 0,9822
0
10000000
20000000
30000000
40000000
50000000
60000000
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
-∆ P (Pa)
(m/kg)
5. Tabulasi Hasil Perhitungan Konsentrasi Cake
Plate & Frame 3 X 3
Cs
(kg/m3
) mb (gram) mk (gram) mb/mk
ρfiltrat
(kg/m3
) Cs/ρfiltrat C (kg/m3
)
50,674 70,80 55,97 1,2649 995,6887 0,05089 51,3665
50,673 67,04 52,39 1,2796 996,8726 0,05087 51,4427
50,806 30,26 23 1,3157 994,5048 0,05109 51,6389
Plate & Frame 5 X 5
50,793 68,85 52,52 1,3109 995,6887 0,0510 51,6113
50,811 72,37 54,91 1,3245 996,478 0,05099 51,6659
50,977 50,7 36,71 1,3811 993,7155 0,0513 51,9935
6. Data Untuk Membuat Grafik log α vs log (-ΔP)
Plate & Frame 3 X 3
α -ΔP log α log (-ΔP) Kp B s
10298891,8
2
13782,31 7,0128 4,1393
4212,20
7
23984
1,1464
22438178,9
8
27564,63 7,351 4,4403
4673,13
6
19603
36398472,5
2
41346,94 7,561 4,6164
4917,88
4
8213,2

13. y = 1,1464x + 2,2655
R2
= 0,9997
6,9
7
7,1
7,2
7,3
7,4
7,5
7,6
4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7
log (-∆ P)
log
Plate & Frame 5 X 5
α -ΔP log α log (-ΔP) Kp B s
31615286,9
9
13782,31 7,4999 4,1393
4611,319 21771
-0,7096
49949757,9
7
27564,63 7,6985 4,4403
3608,796 17122
11157862,5
6
34455,78 7,0476 4,5373
647,507 24159
y = -0,7096x + 10,518
R2
= 0,1949
7
7,1
7,2
7,3
7,4
7,5
7,6
7,7
7,8
4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6
log (-∆ P)
log

14. Plate & Frame 5 x 5
α -ΔP log α log -ΔP
41852831.1 13782.31 7.0128 4.1393
33464.4792 27564.63 4.524584071 4.4403
36483237 41346.94 7.562093364 4.6164
y = -2.2069x + 17.446
R2
= 0.773
7
7.2
7.4
7.6
7.8
8
8.2
8.4
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
log (-∆P)
logα
BAB VI
HASIL PERCOBAAN
Plate & Frame 3 X 3

15. ΔP (Pa) s α (m-1
kg-1
) Rm (m-1
)
13782,31
1,1464
10298891,82 33922327044
27564,63 22438178,98 54447331645
41346,94 36398472,52 35255801352
Plate & Frame 5 X 5
ΔP (Pa) s α (m-1
kg-1
) Rm (m-1
)
13782,31
-0,7096
31615286,99 51900000000
27564,63 49949757,97 82400000000
34455,78 11157862,56 145000000000