2. A lingua materna de Michel de Montaigne era
o latín clásico.
O seu pai, imbuído de humanismo, fíxolle
educar por un alemán que non sabía francés
e que lle falaba exclusivamente en latín e
prohibiu que ninguén, nin a servidume, lle
dirixise a palabra en lingua vulgar.
Os seus mesmos pais tiveron que aprender
latín para falar con este neno, que aos sete
anos lía de corrido as Metamorfoses de
Ovidio pola sinxela razón de que non sabía
francés para ler o Lancelot ou o Amadis, que
eran lecturas propias de raparigos.
3. Esta rara educación, que a calquera outro lle
transformou nun ser inútil ou dunha pedantería
insoportable,
- amoldouno ao espírito dos autores latinos,
- afíxoo desde a súa infancia a estudarse a si mesmo e
a analizarse na súa terrible soidade.
4. • Cando aos dez anos o seu pai o enviou a un colexio, o
mozo Montaigne tivo que aprender o francés, lingua
que escribiría cunha perfección marabillosa.
5. • Montaigne confesaba que a
súa permanencia no colexio
de Guienne significou un
retroceso na súa formación: o
latín se lle bastardeou e
deixou de usalo.
• Isto foi sen dúbida venturoso
para as letras francesas, pois,
contra todo o que podía
suporse, Montaigne non
escribiu en latín, o que lle
restou moito mérito, senón na
lingua da súa nación.
6. • Estudou logo Dereito e exerceu de
avogado.
• Cando morreu o seu pai, en 1571,
Montaigne retirouse ás súas propiedades.
• Na súa biblioteca colocou unha inscrición
latina na que dicía que, cansado da
servidume dos tribunais e dos cargos
públicos, decidira, aos seus trinta e oito
anos, gozando aínda de saúde, dedicar o
resto da súa vida ao estudo, sen máis
ambición que a súa independencia, a súa
tranquilidade e os seus leceres.
7. • La Alegría del sabio
consiste en amar la vida y
disfrutarla en plenitud: Es
de una perfección absoluta
y por así decirlo, divina,
saber disfrutar lealmente
del propio ser.
• Todo hombre contiene en sí
la forma entera de la
condición humana.
8. Non o conseguiu do todo,
pois tivo que exercer de
alcalde de Burdeos e
emprender unhas viaxes
por Suíza, Alemaña e Italia
en busca de augas
salutíferas con que curar o
seu mal de pedra.
9. • A lectura dos seus libros, feita por
puro pracer, ás veces un pouco ao
azar, acotando e subliñando
pensamentos e ideas que lle
chamaban a atención, foi a orixe,
constantemente renovada, dos
escritos de Montaigne, comentarios e
ideas e observacións de moi distinta
índole, unhas veces breves e
esquemáticos, outras extensos como
pequenos tratados ou monografías.
10. Os autores da antigüidade,
principalmente Plutarco e Séneca
son os precedentes deste tipo de
literatura de comentario e
reflexión.
Montaigne, considerándoa de feito
non definitiva nin organizada,
publicou baixo o título de Ensaios.
Este nome fixo fortuna e chegou a
constituír un xénero da crítica
moderna.
Os dous primeiros libros foron
publicados en 1580; o terceiro, en
1588.
11. • Nos Ensaios, Montaigne non pretendeu reunir unha doutrina
orgánica e estruturada senón o resultado dunha serie de
reflexións sobre as materias máis dispares.
• As sentenzas dos autores clásicos eran moitas veces os
puntos de partida das súas reflexións,
• pero non raramente parte de observacións persoais e logo
busca autoridades da antigüidade para confirmalas.
• Nos clásicos non buscaba, pois, xenialidade, imaxinación nin
poesía senón madurez e razón. Por iso é polo que bota man
con farta frecuencia de Plutarco que lía traducido -pois non
chegou a dominar o grego- e de Séneca.
12. • "É o xuízo un instrumento necesario no exame de toda clase de asuntos, por iso eu
exercítoo en toda ocasión nestes ensaios. Se se trata dunha materia que non entendo,
con maior razón sírvome del, sondando o vao de lonxe; e logo, se o atopo demasiado
profundo para a miña estatura, detéñome na beira. O convencemento de non poder ir
máis aló é un signo do valor do xuízo, e dos de maior consideración. Ás veces imaxino dar
corpo a un asunto baladí e insignificante, buscando en que apoialo e consolidalo; outras,
as miñas reflexións pasan a un asunto nobre e discutido no que nada novo pode acharse,
posto que o camiño está tan trillado que non hai máis recurso que seguir a pista que
outros percorreron. Nos primeiros o xuízo atópase como ás súas anchas, escolle o camiño
que mellor se lle antolla, e entre mil carreiros decide que este ou aquel son os máis
convenientes. Elixo ao azar o primeiro argumento. Todos para min son igualmente bos e
nunca me propoño esgotalos, porque a ningún contemplo de maneira total: non declaran
outro tanto quen nos prometen tratar todos os aspectos das cousas. De cen membros e
rostros que ten cada cousa, escollo un, xa para acariñalo, xa para desflorarlo e ás veces
para penetrar ata o óso. Reflexiono sobre as cousas, non con amplitude senón con toda a
profundidade de que son capaz, e as máis das veces gústame examinalas polo seu
aspecto máis inusitado. Atreveríame a tratar a fondo algunha materia se me coñecese
menos e enganáseme sobre a miña impotencia. Soltando aquí unha frase, alá outra,
como partes separadas do conxunto, desviadas, sen designio nin plan, non se espera de
min que o faga ben nin que me concentre en min mesmo. Varío cando me place e
entrégome á dúbida e á incerteza, e ao meu xeito habitual que é a ignorancia".
13. • Fala sen afectación, e para facerse entender non rexeita o
termo familiar ou dialectal.
• Ata hai un ensaio contra toda a reórica clásica e o
rexeitamento a toda gran pretensión literaria lévao a
recoñecer a súa preferencia pola linguaxe relativizada:
“Fanme odiar as cousas verosímiles cando mas plantan por
infalibles. Gústanme esas palabras que abrandan e moderan a
temeridade: Seica, Dise, Eu penso, e semellantes. E se tivese
que educar nenos poñeríalles moito na boca ese modo de
reponder, inquisitivo, non resolutivo”.
14. • Nos seus Ensaios Montaigne fala constantemente de si
mesmo:
explica a súa educación,
as súas viaxes,
os seus costumes,
as súas preferencias,
as súas teimas,
as súas doenzas
e ata nos dá detalles do
seu aspecto físico.
• Isto fai que a obra adquira un aspecto vivaz e persoal,
que non se perda en abstraccións e ideas xerais.
15. • Un escritor que, como él, tomou como emblema a
pregunta Que sei eu? («Que sais- je?»), ha de partir
moitas veces do más persoal e íntimo, e nestas
preocupacións é onde atopamos os máis acusados
méritos literarios de Montaigne, «el severo señor
Montaña», como o chamaba Quevedo.
16. • Con este acento podemos comprender a súa
relatividade na moral (o bo caníbal) para xustificar
costumes que no seu propio mundo parecían
mostruosas.
• Quere ser benévolo, comprensivo no medio das
matazas dos hugonotes,
• vaise sentindo vello e cando remata a obra aparece
como un ancián canso e asustado da dureza do
mundo.
• E o antihumanista, o gran dignificador da lingua cotiá,
remata cuns versos de Horacio, pedindo unha boa
vellez capaz de facer soar aínda a súa lira.
“concédeme tú, hijo de Latona, / disfrutar de mis bienes
con salud / y te lo ruego, con la mente entera; / que no
sea humillante mi vejez / ni le falten las cítaras”.
