1. บทที่ 2
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ในบทนี้จะกล่าวถึง “ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง” ในประเด็นของที่มา ความหมาย กรอบ
แนวคิดและคุณลักษณะที่สำคัญ เพื่อให้เห็นภาพโดยรวมของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อให้ทราบถึง
แนวคิดหลักและประโยชน์ต่อการนำไปใช้เป็นกรอบของชุดคำอธิบายในการวิเคราะห์เรื่องการจัดการ
ขยะตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
นอกจากนี้ เนื้อหาในบทนี้ ยังกล่าวถึงเศรษฐกิจพอเพียงและกิจกรรมทางเศรษฐศาสตร์ที่
เกี่ยวข้องกับมนุษย์ ทั้งโดยทางตรงและทางอ้อม อันได้แก่ การผลิต การบริโภค ประสิทธิภาพและ
ประสิทธิผลในการผลิตและบริโภค รวมถึงอรรถประโยชน์ ซึ่งจะกล่าวโดยรวมเพื่ออธิบายเปรียบเทียบ
เกี่ยวกับเศรษฐศาสตร์กระแสหลักและเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใช้เป็นแนวคิดหลักในการวิเคราะห์ปัญหา
การจัดการขยะ อันมีสาเหตุโดยตรงมาจากการผลิตและการบริโภค นั่นเอง
2.1 ที่มาของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
แนวคิดของเศรษฐกิจพอเพียงปรากฏอยู่ในการดำเนินโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
มาช้านาน ในรูปของหลักการสร้างความ “พออยู่-พอกิน” และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรง
พระราชทานแนวคิดนี้เพื่อใช้ปรับทิศทางการพัฒนาประเทศไทยเป็นครั้งแรกแก่นิสิต
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เมื่อวันที่ 18 กรกกาคม 2517 (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น. 33)
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเป็นปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
ทรงมีพระราชดำรัชชี้แนะแนวทางการดำเนินชีวิตแก่พสกนิกรชาวไทยมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2517 (พระมหา
วุฒิชัย วชิรเมธี, 2550) และได้ทรงเน้นย้ำอย่างชัดเจนในวันที่ 4 ธันวาคม พ.ศ. 2540 (ภายหลังวิกฤติ
เศรษฐกิจ พ.ศ. 2540) จวบจนปัจจุบัน นานกว่า 30 ปี ซึ่งเป็นแนวทางการแก้ไขเพื่อให้รอดพ้น และ
สามารถดำรงอยู่ได้อย่างมั่นคงและยั่งยืน ภายใต้กระแสโลกาภิวัตน์และความเปลี่ยนแปลงต่างๆ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (2517) ทรงมีพระราชกระแสรับสั่งแก่ผู้เข้าเฝ้าถวายพระพรชัย
มงคล เนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ.2517
คนอื่นจะว่าอย่างไรก็ช่างเขาจะว่าเมืองไทยล้าสมัย ว่าเมืองไทยเชย ว่าเมืองไทยไม่มีสิ่งใหม่
แต่เราอยู่อย่างพอมีพอกิน และขอให้ทุกคนมีความปรารถนาที่จะให้เมืองไทยพออยู่พอกิน มี

2. 15
ความสงบ ช่วยกันรักษาส่วนร่วม ให้อยู่ที่พอสมควร ขอย้ำพอควร พออยู่พอกิน มีความสงบ
ไม่ให้คนอื่นมาแย่งคุณสมบัตินี้ไปจากเราได้
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (2540) ทรงมีพระราชกระแสรับสั่งแก่ผู้เข้าเฝ้าถวายพระพรชัย
มงคล เนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ.2540
ถ้าสามารถจะเปลี่ยนให้กลับเป็นเศรษฐกิจพอเพียง ไม่ต้องทั้งหมด แม้จะไม่ถึงครึ่ง อาจจะ
เศษหนึ่งส่วนสี่ ก็สามารถที่จะอยู่ได้ การแก้ไขจะต้องใช้เวลาไม่ใช่ง่ายๆ โดยมากคนใจร้อน
เพราะเดือดร้อน แต่ถ้าทำตั้งแต่เดี๋ยวนี้ก็จะสามารถที่จะแก้ไขได้
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมิใช่เรื่องใหม่ เนื่องจากพระองค์ท่านได้ทรงใช้เป็นหลักในการ
ดำเนินโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริที่มีอยู่กว่า 3,000 โครงการ (มนูญ มุกข์ประดิษฐ์, 2549) ตลอด
ห้าทศวรรษที่ผ่านมา นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2493 โดยเน้นการพัฒนาคุณภาพชีวิตของพสกนิกรที่ยังยากจนใน
ถิ่นทุรกันดารเป็นเบื้องแรก เพื่อสร้างความ “พออยู่-พอกิน” อันเป็นรากฐานของระบบเศรษฐกิจพอเพียง
ภายหลังจากที่คำว่า “เศรษฐกิจพอเพียง” เริ่มเป็นคำที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย โดยที่ผู้พูดแต่ละ
คน จะตีความเอาเอง ทำให้ความหมายเศรษฐกิจพอเพียงของแต่ละคน อาจจะแตกต่างกันมาก
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงมีพระบรมราชวินิจฉัยและทรงพระกรุณาปรับปรุงแก้ไขบทความ
เรื่อง “ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” ซึ่งสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
ได้เชิญผู้ทรงคุณวุฒิในทางเศรษฐกิจและสาขาอื่นๆ มาร่วมกันประมวลปละกลั่นกรองพระราชดำรัสเรื่อง
เศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งพระราชทานไว้ในวโรกาสต่างๆ รวมทั้งพระราชดำรัสอื่นๆที่เกี่ยวข้อง และทรง
พระราชทาน พระบรมราชานุญาตให้นำไปเผยแพร่ เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติของทุกฝ่าย และประชาชน
โดยทั่วไป เมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542 (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.36) และเพื่อบรรจุใน
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่9 (พ.ศ.2545-2549) อีกทั้ง ได้จัดทำเป็นบทความเรื่อง
“ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” (สารานุกรมเสรี วิกิพีเดีย, 2550) และได้นำความกราบบังคลทูลพระ
กรุณาขอพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัย เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2542 โดยทรงพระกรุณาปรับปรุง
แก้ไขพระราชทานและทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้นำบทความที่ทรง
แก้ไขแล้วไปเผยแพร่ เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติของสำนักงานฯและทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนประชาชน
โดยทั่วไป
ต่อมา สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ จึงได้จัดทำหนังสือ
“เศรษฐกิจพอเพียงคืออะไร” ขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์ที่ต้องการจะอธิบายความหมายของหลักปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง รวมทั้งกรอบแนวคิดของหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ที่มุ่งเน้นความมั่นคงและความ
ยั่งยืนของการพัฒนา อันมีคุณลักษณะที่สำคัญ คือ สามารถประยุกต์ใช้ได้ในทุกระดับ ตลอดจนได้อธิบาย

3. 16
คำนิยามของความพอเพียง ที่ประกอบด้วย ความพอประมาณ ความมีเหตุมีผล มีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว
ภายใต้เงื่อนไขของการตัดสินใจและการดำเนินกิจกรรมที่ต้องอาศัยเงื่อนไขความรู้และเงื่อนไขคุณธรรม
ปี พ.ศ. 2550 เป็นปีแห่งการเฉลิมฉลอง ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระชนมายุ
ครบ 80 พรรษา ด้วยพระปรีชาญาณและพระวิสัยทัศน์ที่ยาวไกล โครงการในพระราชดำริและ
"เศรษฐกิจพอเพียง" คือปรัชญาที่ทรงชี้แนะถึงแนวทางในการดำรงชีวิตที่พระองค์ได้ทรงมอบให้แก่
ประชาชนทุกระดับ เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการพัฒนาคุณภาพชีวิต รวมไปถึงการบริหารประเทศ มีผล
ต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน รัฐบาลมีนโยบายสำคัญที่สะท้อนเศรษฐกิจพอเพียง รวมทั้งการนำคุณธรรมนำ
ความรู้ สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งปรัชญาทั้งสองคือ "เศรษฐกิจพอเพียง" และ "คุณธรรมนำความรู้" นี้ถือ
เป็นเรื่องที่ไปด้วยกัน และเป็นเรื่องจำเป็นต้องทำเพื่อนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน
2.2 ความหมายของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
เศรษฐกิจพอเพียง เป็นปรัชญาชี้ถึงแนวการดำรงอยู่และปฏิบัติตนของประชาชนในทุกระดับ
ตั้งแต่ระดับครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศให้ดำเนินไป
ในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ เพื่อให้ก้าวทันต่อโลกยุคโลกาภิวัตน์ ความพอเพียง
หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป็นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี
พอสมควร ต่อการมีผลกระทบใดๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายนอกและภายใน ทั้งนี้ จะต้องอาศัย
ความรอบรู้ ความรอบคอบ และความระมัดระวังอย่างยิ่งในการนำวิชาการต่างๆ มาใช้ในการวางแผนและ
การดำเนินการทุกขั้นตอน และขณะเดียวกันจะต้องเสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ โดยเฉพาะ
เจ้าหน้าที่ของรัฐ นักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับ ให้มีสำนึกในคุณธรรมความซื่อสัตย์สุจริต และให้มี
ความรอบรู้ที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตด้วยความอดทน ความเพียร มีสติ ปัญญา และความรอบคอบ เพื่อให้
สมดุลและพร้อมต่อการรับรองการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและกว้างขวางทั้งด้านวัตถุ สังคม
สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกได้เป็นอย่างดี (คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ
พอเพียง, 2549, น.4)
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไม่ได้พูดถึงวิธีการพัฒนาเศรษฐกิจ แต่พูดถึงกรอบคิดในการ
ตัดสินใจเพื่อให้การพัฒนาเกิดประโยชน์ที่สุดต่อทุกคน (จรวยพร ธรณินทร์, 2551)
จากมุมมองของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง การพึ่งตนเองได้เป็นปัจจัยพื้นฐานที่จำเป็นที่สุด
สำหรับอนาคตที่มั่นคง การพัฒนาที่ยั่งยืนต้องเกิดจากกระบวนการที่ค่อยเป็นค่อยไปทีละขั้นตอน และ
ต้องเป็นการระเบิดจากภายในมากกว่าการผลักดันจากภายนอก
แนวคิดแบบเศรษฐกิจพอเพียงมีรากฐานจากคำสอนในพระพุทธศาสนาเกี่ยวกับธรรมชาติ
ของความเป็นมนุษย์ แต่หลักธรรมดังกล่าวมิได้จำกัดอยู่แต่ในศาสนาพุทธเท่านั้น ในศาสนาอื่นๆ ก็มีการ

4. 17
สอนในเรื่องที่คล้ายคลึงกัน เช่นเรื่องความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ ความเมตตาต่อเพื่อนมนุษย์และสรรพ
สัตว์และประโยชน์ของการอบรมวินัยในตนเอง
2.3 กรอบแนวคิดของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
เป็นปรัชญาที่ชี้แนะแนวทางการดำรงอยู่และปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป็น โดยมีพื้นฐานมา
จากวิถีชีวิตดั้งเดิมของสังคมไทย สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ตลอดเวลา และเป็นการมองโลกเชิงระบบที่
มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา มุ่งเน้นการรอดพ้นจากภัยและวิกฤติ เพื่อความมั่นคงและความยั่งยืนของ
การพัฒนา(คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง, 2549, น.12)
กรอบแนวคิดของสามองค์ประกอบหลัก อันได้แก่ ความพอประมาณ ความมีเหตุผล และ
การมีภูมิคุ้มกันที่ดี มีดังนี้
2.3.1 พอประมาณ
1) มีคุณธรรมถูกต้องดีงาม
แบ่งปัน ไม่เอาเปรียบคนอื่น ไม่เอาเปรียบธรรมชาติ คุณธรรมนำชีวิต นำธุรกิจการ
งาน ไม่เอาเงินนำหน้า ปัญญาตามหลัง
2) รู้จักตัวเอง รู้รากเหง้า ภูมิใจ เชื่อมั่น
รู้คุณค่าที่มาของตนเอง เอกลักษณ์ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิใจในกำพืด ถิ่นฐานบ้าน
เกิด รากเหง้าเผ่าพันธุ์ บรรพบุรุษ ภูมิใจในของกิน ของใช้พื้นบ้าน กินอยู่แบบไทยๆ วิถีไทย
เข้าถึงคุณค่ามากกว่ายึดติดรูปแบบ
3) มีชีวิตเรียบง่าย พออยู่ พอกิน พอใช้
ไม่หน้าใหญ่ ไหลตามกระแส รู้กาละและเทศะ มีความสุขตามอัตภาพ ขนาด
ปริมาณที่พอดี ไม่มากเกินไป ไม่ใหญ่เกินไป ไม่ติดแบรนด์ คิดแต่สร้างภาพ ไม่ไหลตามกระแส
ตามโฆษณา บ้าบริโภค
2.3.2 มีเหตุผล
1) มีหลักวิชา
กินอยู่อย่างมีข้อมูลอย่างมีคุณภาพ ตัดสินใจด้วยข้อมูล ความรู้ “รู้เขา รู้เรา” รู้เท่าทัน
การเปลี่ยนแปลง ไม่ทำตามๆ กัน รู้ตัวเอง รู้ท้องถิ่น รู้ศักยภาพ รู้ “ทุนชุมชน” รู้ปัญหา รู้โลกาภิ-
วัตน์ แสวงหาความรู้ ศึกษาในระดับสูงขึ้นตามศักยภาพของตนเอง

5. 18
2) มีแผน
มีแผนชีวิต ครอบครัว แผนชุมชน แผนยุทธศาสตร์ แผนงานองค์กร แผน
งบประมาณครอบครัว รายรับ รายจ่าย หนี้สิน แผนการลงทุน แผนเศรษฐกิจพอเพียง
3) เป็นมืออาชีพ
คุณภาพ มั่นคง ยั่งยืน (quality, consistency, sustainability) “อิทธิบาทสี่” (ฉันทะ
วิริยะ จิตตะ วิมังสา) ใจรัก รู้จริง รู้รอบ รู้ลึก ทำดีมีคุณภาพ ด้วยความสม่ำเสมอ
2.3.3 มีภูมิคุ้มกันที่ดี
1) ระบบชีวิตที่ดี
ครอบครัวอบอุ่น มีความมั่นคงในชีวิต ลูกได้รับการเลี้ยงดูที่ดี ลูกมีการศึกษาที่ดี
2) ระบบเศรษฐกิจ สังคมชุมชนท้องถิ่นที่ดี
ชุมชนเข้มแข็ง มีระบบเศรษฐกิจชุมชน สวัสดิการชุมชน เครือข่ายชุมชน เครือข่าย
เศรษฐกิจชุมชน วิสาหกิจชุมชน เกษตรผสมผสาน สหกรณ์ SMEs เน้นการผลิตเพื่อบริโภคใน
ท้องถิ่น ก่อนพึ่งตลาดภายนอกหรือส่งออก
3) ระบบการจัดการองค์กรที่ดี
องค์กร หน่วยงานรัฐ เอกชน รัฐวิสาหกิจ มีธรรมาภิบาลบรรษัทระบบการจัดการที่ดี
มีผู้นำและผู้ตามที่ดี ผู้นำสร้างแรงบันดาลใจ ทำให้ทุกคนใจดี ใจกว้าง ใจสู้ ใจถึง (เข้าใจ - เข้าถึง)

6. 19
2.4 ลักษณะเฉพาะของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
เศรษฐกิจพอเพียงสามารถนำมาประยุกต์ใช้กับการปฏิบัติตนได้ในทุกระดับ โดยเน้นการ
ปฏิบัติบนทางสายกลางและการพัฒนาอย่างเป็นขั้นตอน มิได้มุ่งเน้นเฉพาะแต่เพียงภาคการเกษตรเท่านั้น
แต่ยังครอบคลุมถึงการดำเนินชีวิต การประกอบกิจการของภาคธุรกิจ การค้าระหว่างประเทศหรือแม้แต่
การดำเนินการของภาครัฐ เพื่อที่จะสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจให้แก่ประเทศชาติ ภายใต้ลักษณะที่
สำคัญ ดังนี้
2.4.1 ใช้ทางสายกลาง
โดยการเน้นการดำเนินชีวิตหรือการดำเนินงานในลักษณะไม่เร่งรัดหรือเชื่องช้าจนเกินไป มี
ความพอดี โดยถ้าเป็นเศรษฐกิจพอเพียงระดับบุคคลจะคำนึงถึงความสามารถในการดำรงชีวิตได้อย่างไม่
เดือดร้อน กำหนดความเป็นอยู่อย่างประมาณตน ตามฐานะ ตามอัตภาพ ไม่หลงใหลกระแสวัตถุนิยม มี
อิสรภาพเสรีภาพที่จะไม่พันธนาการอยู่กับสิ่งใด เป็นการสร้างพื้นฐานความมั่นคงในการดำรงชีวิตทำให้
สามารถพึ่งพาตนเองได้ และถ้าเป็นเศรษฐกิจพอเพียงระดับประเทศจะคำนึงถึงความสามารถของชุมชน
เมือง ภูมิภาค ประเทศ ในการผลิตสินค้าและบริการทุกชนิดเพื่อเลี้ยงสังคมนั้นๆ โดยพยายามหลีกเลี่ยงที่
จะต้องพึ่งพาปัจจัยต่างๆ ที่เราไม่ได้เป็นเจ้าของ (ทองทิพภา วิริยะพันธุ์, 2550, น12)
2.4.2 ให้ความสำคัญกับการพอประมาณ
โดยยึดหลักความมีเหตุผล ดังนั้นการตัดสินใจในเรื่องต่างๆ ควรใช้เหตุผลและตั้งอยู่บน
พื้นฐานของความไม่ประมาท ใช้สติปัญญาในการพิจารณาเรื่องราวต่างๆ ไม่หลงไปกับกระแสวัตถุนิยม
ซึ่งจะนำไปสู่การใช้จ่ายเกินตัวหรือการใช้เงินอย่างไม่คุ้มค่าและขาดประสิทธิภาพ(ทองทิพภา วิริยะพันธุ์)
2.4.3 ให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ
ให้มีความพอเพียงทั้งในด้านวัตถุ และด้านจิตใจ เป็นการสร้างจิตสำนึกเกี่ยวกับจริยธรรม
คุณธรรมและความซื่อสัตย์สุจริตของคนในประเทศให้รู้จักคำว่า “พอ” เพื่อขจัดความโลภให้น้อยลง จะ
ได้มีความสงบสุขทั้งทางกายและทางใจ ไม่เบียดเบียนผู้อื่น ไม่ก่อความวุ่นวายให้แก่สังคมส่วนรวม (ทอง
ทิพภา วิริยะพันธุ์) จากคุณลักษณะดังกล่าว จะเห็นว่า เศรษฐกิจพอเพียงมีวัตถุประสงค์ต้องการให้มนุษย์
รู้จักการพึ่งพาตนเองให้มากที่สุด รู้จักความพอเพียง รู้จักการช่วยเหลือซึ่งกันและกันในด้านต่างๆ ดังนี้
1) ด้านจิตใจ
ยึดหลัก “ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน” โดยมีจิตสำนึกที่ดีต่อตนเองและประเทศชาติ มี
เมตตา เอื้ออาทร ประนีประนอม เห็นประโยชน์ส่วนรวมเป็นที่ตั้ง รู้รักสามัคคี

7. 20
2) ด้านสังคม
โดยให้แต่ละกลุ่มชุมชน ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน มีการเชื่อมโยงให้เป็นเครือข่ายชุมชน
ที่เข้มแข็ง เพื่อให้มีการกระจายรายได้ที่ดีขึ้น มีการแก้ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในทุกๆด้าน อันจะ
ทำให้เศรษฐกิจโดยรวมของประเทศเติบโตอย่างมีเสถียรภาพและมีความมั่นคง
3) ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
คำนึงถึงการใช้และการจัดการทรัพยากรอย่างชาญฉลาด พร้อมทั้งหาทางเพิ่มมูลค่า
โดยยึดหลักการของความยั่งยืน
4) ด้านเทคโนโลยี
ควรมีการผสมผสานเทคโนโลยีสมัยใหม่กับภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อจะได้นำมาใช้
เป็นเทคโนโลยีในการประกอบธุรกิจอุตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดย่อมที่สอดคล้องกับ
ความต้องการของประชาชน และสภาพแวดล้อมของประเทศ
5) ด้านเศรษฐกิจ
ควรให้ความสำคัญแก่การประหยัด ตัดทอนค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็นทุกด้าน ลดการ
ฟุ่มเฟือยฟุ้งเฟอ้ โดยยึดหลักพออยู่ พอกิน พอใช้ เพื่อหลีกเลี่ยงการก่อหนี้ที่ไม่มีผลตอบแทนที่
คุ้มค่า และพยายามลดความเสี่ยงในด้านต่างๆ
2.5 ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงต้องประกอบไปด้วย 3 คุณลักษณะพร้อมๆกัน คือ ความ
พอประมาณ ความมีเหตุผล และการมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว ดังรายละเอียด ต่อไปนี้
2.5.1 ความพอประมาณ
ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไม่น้อยเกินไปและไม่มากเกินไป โดยไม่เบียดเบียน
ตนเองและผู้อื่น เช่น การผลิตและการบริโภคที่อยู่ในระดับพอประมาณ (คณะอนุกรรมการขับเคลื่อน
เศรษฐกิจพอเพียง, 2549, น.13) คือการปฏิบัติในทางสายกลาง ก็คือมีความ พอดีพอเหมาะ ไม่ตึงเกินไป
และไม่หย่อนเกินไป ไม่เร็วเกินไปและไม่ช้าเกินไป ความพอดีพอเหมาะย่อมขึ้นอยู่กับเงื่อนไข
องค์ประกอบต่างๆ ที่แปรเปลี่ยนอยู่ตลอดเวลาเป็นพลวัต (dynamic) ไม่ใช่สิ่งที่หยุดนิ่งตายตัว (static)
เพราะเมื่อองค์ประกอบต่างๆ เปลี่ยนแปลงไป สิ่งที่เป็นความพอเหมาะพอดีภายใต้เงื่อนไขของเวลาและ
สถานที่หนึ่งๆ ก็อาจกลายเป็นสิ่งที่ไม่พอดีพอเหมาะ ภายใต้เงื่อนไขขององค์ประกอบในอีกเวลาและ

8. 21
สถานที่หนึ่งก็ได้ (สุนัย เศรษฐ์บุญสร้าง, 2550, น.12) คำแปลในภาษาอังกฤษของความพอประมาณนี้ จะ
ตรงกับคำว่า Moderation (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.39)
การพัฒนาให้ “ดำเนินไปในทางสายกลาง” สามารถใช้กับการปฏิบัติในทุกระดับ ตั้งแต่ปัจเจก
บุคคลไปจนถึงระดับประเทศชาติ โดยมีนัยยะที่สะท้อนถึงมิติของการยกระดับไปสู่ความเจริญงอกงาม
ยิ่งๆ ขึ้นไปภายใต้พลวัตทางวัฒนธรรมที่เลื่อนไหลเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นขั้นเป็นตอนแฝงอยู่ ไม่ใช่
หมายถึงการหยุดนิ่งล้าหลังในขณะที่โลกกำลังพัฒนาเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา
2.5.2 ความมีเหตุผล
ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพียงนั้น จะต้องเป็นไป
อย่างมีเหตุผลโดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้องตลอดจนคำนึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการกระทำ
นั้นๆ อย่างรอบคอบ (คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง, 2549, น.13) การจะสามารถเข้าถึง
ความพอเพียงได้นั้น ต้องอาศัย “การประมาณอย่างมีเหตุมีผล” และอย่างเป็นวิทยาศาสตร์ เพื่อให้เกิด
ความพอดีพอเหมาะในการประพฤติปฏิบัติต่างๆ โดยถ้าหากสามารถสร้าง “เหตุ” ได้อย่างเหมาะสม
ถูกต้อง “ผล” แห่งความเจริญงอกงามก็จะเกิดตามมาในสัดส่วนที่สัมพันธ์พอดีกับ “เหตุ” นั้นๆ เสมอ
(สุนัย เศรษฐ์บุญสร้าง, 2550, น.14) จะตรงกับคำแปลในภาษาอังกฤษว่า Cause and Effeect (พิพัฒน์
ยอดพฤติการ, 2550, น.14) ซึ่งเป็นการพิจารณาเลือกเส้นทางของการดำเนินงานโดยคำนึงถึงเหตุและ
ปัจจัยทั้งหมดส่งผลเป็นการกระทำที่ถูกต้องดีงาม ตามหลักของเหตุและผล มากกว่าคำว่า Reasonableness
ซึ่งหมายถึงการมีเหตุผลที่เหมาะสมต่อการกระทำใดๆ
2.5.3 การมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว
การมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว หมายถึง การเตรียมตัวให้พร้อมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลง
ด้านต่างๆ ที่จะเกิดขึ้นโดยคำนึงถึงความเป็นไปได้ของสถานการณ์ต่างๆ ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นในอนาคตทั้ง
ใกล้และไกล คำแปลในภาษาอังกฤษของการมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัวนี้ จะตรงกับคำว่า Self-Immunity
(พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.14)

9. 22
2.6 เงื่อนไขของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
นอกจากคุณลักษณะทั้งสามข้างต้น การวางแผนและการดำเนินงานในทุกขั้นตอน หรือการ
ตัดสินใจและการดำเนินกิจกรรมต่างๆ ให้อยู่ในระดับพอเพียงนั้น ต้องอาศัยทั้งความรู้ และคุณธรรมเป็น
พื้นฐาน ดังต่อไปนี้
2.6.1 ความรู้
เงื่อนไขความรู้ ประกอบด้วยความรอบรู้เกี่ยวกับวิชาการต่าง ที่เกี่ยวข้องอย่างรอบด้าน มี
ความรอบคอบในการนำความรู้เหล่านั้นมาพิจารณาให้เชื่อมโยงกัน เพื่อประกอบการวางแผนและความ
ระมัดระวังในขั้นปฏิบัติ (คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง, 2549, น.14) รอบรู้ในข้อเท็จจริง
เกี่ยวกับสภาวะแวดล้อมและสถานการณ์ที่เกี่ยวข้องทั้งหมด มีสติหรือความระลึกรู้ ซึ่งเป็นเครื่องพิจารณา
กลั่นกรองก่อนที่จะทำ จะพูด หรือแม้แต่จะคิดในเรื่องต่างๆ ว่าก่อให้เกิดประโยชน์หรือผลเสียหาย ควร
กระทำหรือควรงดเว้น และมีปัญญาหรือความรู้ชัด ที่เกิดขึ้นจากความฉลาดสามารถคิดพิจารณาอย่าง
ถูกต้องแยบคายด้วยเหตุผล (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.42) ทำให้เห็นและเข้าใจทุกสิ่งทุกอย่างได้
อย่างกระจ่างชัด เป็นความรู้แจ้งในงานและวิธีที่จะปฏิบัติงานอย่างถูกต้องเที่ยงตรง
2.6.2 คุณธรรม
เงื่อนไขคุณธรรม ที่จะต้องเสริมสร้างประกอบด้วย มีความตระหนักในคุณธรรม มีความชื่อ
สัตย์สุจริต และมีความอดทน มีความพากเพียร ใช้สติปัญญาในการดำเนินชีวิต ไม่โลภ และไม่ตระหนี่
(คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง, 2549, น.14) ความซื่อสัตย์สุจริต สำหรับรองรับ
สนับสนุนวิชาความรู้ เพื่อนำพาไปสู่เป้าหมายได้อย่างถูกต้องเที่ยงตรง ความอดทน มีความเพียร
ประกอบการงานด้วยความตั้งใจ ไม่ละเลย ไม่ทอดทิ้ง เป็นความเพียรที่มีลักษณะกล้าแข้ง ไม่ขาดสาย มี
ความหนักแน่น อดทน ไม่ท้อถอย ทำให้การดำเนินงานรุดหน้าเรื่อยไป และความรอบคอบระมัดระวัง ที่
จะพิจารณาเรื่องต่างๆ ให้กระจ่างแจ้งในทุกแง่ทุกมุม ก่อนที่จะจัดการให้ถูกจุด ถูกขั้นตอน ถูกเหตุผล
และสามารถนำความรู้ต่างๆ มาพิจารณาให้เชื่อมโยงกัน เพื่อนำไปสู่ผลลัพธ์สามประการด้วยกัน คือ
ความสมดุล การพร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลง และความยั่งยืน (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.42) ดู
แผนภาพที่ 1 คุณลักษณะ เงื่อนไข และผลลัพธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ในหน้าต่อไป

10. 23
เงื่อนไขความรู้
เงื่อนไขคุณธรรม
ความพอประมาณ
การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีมีเหตุผล
ความสมดุล
การพร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลง
ความยั่งยืน
แผนภาพที่ 1 คุณลักษณะ เงื่อนไข และผลลัพธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

11. 24
เมื่อนำรายละเอียดในองค์ประกอบความรู้คู่คุณธรรม มาแสดงในเชิงความสัมพันธ์ระหว่าง
คุณลักษณะ เงื่อนไข มิติด้านต่างๆ และผลลัพธ์ในปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จะได้เป็นผังความสัมพันธ์
ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ดังตารางที่ 2.2 ผังความสัมพันธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ผลลัพธ์
มิติ
คุณลักษณะ
เงื่อนไข
สมดุล พร้อมต่อการ
เปลี่ยนแปลง
ความรู้: รอบรู้ (รู้ลึก รู้กว้าง) มีสติ (ระลึกรู้) มีปัญญา (รู้ชัด รู้จริง)
แผนภาพที่ 2 ผังความสัมพันธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ยั่งยืน
เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม
พอประมาณ มีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี มีเหตุผล
คุณธรรม : ซื่อสัตย์สุจริต อดทน มีความเพียร รอบคอบ ระมัดระวัง เมตตากรุณา

12. 25
การดำ เนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ประกอบด้วยคุณลักษณะตามที่ปรากฏในผัง
ความสัมพันธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จะส่งผลให้เกิดผลลัพธ์ที่สัมพันธ์กัน เช่น ความพอประมาณ
จะนำไปสู่ความสมดุล การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีจะนำไปสู่การพร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลง และความมี
เหตุผลจะนำไปสู่ความยั่งยืน ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรม
ขณะที่ความสัมพันธ์ระหว่างเงื่อนไขและคุณลักษณะ ก็ปรากฏว่ามีความเชื่อมโยงระหว่างกัน
อย่างใกล้ชิด เช่น ความรอบรู้ที่มีความซื่อสัตย์สุจริตกำกับจะเป็นเงื่อนไขที่ก่อให้เกิดความพอประมาณ
ไม่โลภ ไม่เอารัดเอาเปรียบ การมีสติไม่หวั่นไหวไปตามอารมณ์ด้วยความอุตสาหะพากเพียรจะเป็น
เงื่อนไขที่ก่อให้เกิดการมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี หรือการใช้ปัญญาด้วยความรอบคอบระมัดระวัง ปราศจาก
อคติ จะเป็นเงื่อนไขที่ก่อให้เกิดความมีเหตุผล
ผังความสัมพันธ์ของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงนี้ เป็นเครื่องยืนยันได้อย่างดีว่า การนำความรู้
ซึ่งเปรียบเหมือนเครื่องยนต์ มาใช้ในการวางแผนและดำเนินการทุกขั้นตอนตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงนั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีคุณธรรม ซึ่งเปรียบเหมือนพวงมาลัย เป็นเครื่องกลั่นกรองหรือคอย
กำกับทิศทางตลอดเวลา (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.62)
การอธิบายถึงคุณลักษณะและเงื่อนไขของเศรษฐกิจพอเพียงทั้งหมดข้างต้น โดยการแยกเป็น
แต่ละคุณลักษณะ แต่ละเงื่อนไข ก็เพื่อแสดงให้เห็นความลึกซึ้งของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เป็น
การศึกษาวิเคราะห์แบบแยกส่วนเพื่อทำความเข้าใจทางวิชาการ แต่การนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไป
ปฏิบัตินั้น ต้องคำนึงถึงความเกี่ยวข้องของแต่ละเงื่อนไขในแบบองค์รวมที่สัมพันธ์กัน เชื่อมโยงซึ่งกัน
และกัน ทั้งคุณลักษณะด้านความพอประมาณ ความมีเหตุผล การมีภูมิคุ้มกันที่ดี ควบคู่ไปกับเงื่อนไขด้าน
ความรู้ และคุณธรรม มิอาจแยกส่วนในทางปฏิบัติได้

13. 26
2.7 ระดับของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
จนถึงวันนี้ คนบางกลุ่มยังเข้าใจว่า เศรษฐกิจพอเพียงคือเรื่องของการ "พึ่งตนเอง" ซึ่งตรงกับ
ภาษาอังกฤษว่า Self-sufficiency แต่คำว่า พอเพียง ในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีความหมายกว้างกว่า
เศรษฐกิจพอเพียงในระดับที่เลี้ยงตัวเองได้บนพื้นฐานของความประหยัด และการลดค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็น
เรียกว่า เศรษฐกิจพอเพียงแบบพื้นฐาน
ส่วนเศรษฐกิจพอเพียงในระดับที่มีการรวมตัวกัน เพื่อร่วมกันดำเนินงานในเรื่องต่างๆ มีการ
สร้างเครือข่ายและการขยายกิจกรรมทางเศรษฐกิจ โดยประสานความร่วมมือกับภายนอก เรียกว่า
เศรษฐกิจพอเพียงแบบก้าวหน้า (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2551)
ดังนั้น เศรษฐกิจพอเพียงจึงมิใช่แค่เพียงเรื่องการพึ่งตนเองโดยไม่เกี่ยวข้องกับใคร และมิใช่
แค่เรื่องของการประหยัด แต่ยังครอบคลุมถึงการข้องเกี่ยวกับผู้อื่น การช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน
แท้จริงแล้ว เศรษฐกิจพอเพียงสามารถจำแนกได้เป็น 3 ระดับ ดังนี้
2.7.1 ระดับของเศรษฐกิจพอเพียง
1) เศรษฐกิจพอเพียงระดับที่หนึ่ง
เป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบพื้นฐาน เน้นความพอเพียงในระดับบุคคลและครอบครัว
คือ การที่สมาชิกในครอบครัวมีความเป็นอยู่ในลักษณะที่สามารถพึ่งพาตนเองได้ สามารถสนอง
ความต้องการขั้นพื้นฐาน เช่น ความต้องการในปัจจัยสี่ของตนเองและครอบครัวได้ มีการ
ช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน มีความสามัคคีกลมเกลียว และมีความพอเพียงในการดำเนินชีวิต
ด้วยการประหยัดและการลดค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็น จนสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุขทั้ง
ทางกายและใจ
2) เศรษฐกิจพอเพียงระดับที่สอง
เป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบก้าวหน้า เน้นความพอเพียงในระดับกลุ่มหรือองค์กร คือ
เมื่อบุคคล /ครอบครัว มีความพอเพียงในระดับที่หนึ่งแล้ว ก็จะรวมพลังกันในรูปกลุ่มหรือ
สหกรณ์ เพื่อร่วมกันดำเนินงานในด้านต่างๆ ทั้งด้านการผลิต การตลาด ความเป็นอยู่ สวัสดิการ
การศึกษา สังคมและศาสนา โดยได้รับความร่วมมือจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทั้งหน่วยราชการ
มูลนิธิ และเอกชน
3) เศรษฐกิจพอเพียงระดับที่สาม
เป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบก้าวหน้า เน้นความพอเพียงในระดับเครือข่าย กล่าวคือ
เมื่อกลุ่มหรือองค์กร มีความพอเพียงในระดับที่สองแล้ว ก็จะร่วมมือกับหน่วยงานภายนอกเพื่อ
การสร้างเครือข่าย มีการติดต่อร่วมมือกับธนาคารและบริษัทต่างๆ ทั้งในด้านการลงทุน การผลิต

14. 27
การตลาด การจำหน่าย และการบริหารจัดการ เพื่อการขยายกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่หลากหลาย
ตลอดจนการพัฒนาคุณภาพชีวิตทั้งในด้านสวัสดิการ การศึกษา สังคม และศาสนา ให้สม
ประโยชน์ด้วยกันทุกฝ่าย
2.7.2 ระดับของเศรษฐกิจพอเพียงในภาคธุรกิจ
ในทางธุรกิจ ระดับของเศรษฐกิจพอเพียง แบ่งได้เป็น 3 ระดับ เช่นกัน
1) ความพอเพียงในระดับกิจการหรือบริษัท
ที่เน้นถึงการดำรงอยู่ของกิจการหรือความอยู่รอดในธุรกิจ สามารถพัฒนาองค์กรให้
มีความเข้มแข็ง เป็นอิสระ (Independent) ดำเนินกิจการโดยอาศัยทรัพยากรที่มีอยู่ภายในองค์กร
เองได้ มีรายรับที่เพียงพอต่อการดำเนินกิจการ ปราศจากภาระหนี้สิน หรือมีความสามารถในการ
ชำระหนี้ในระยะเวลาที่กำหนดหรือเมื่อเจ้าหนี้ทวงถามโดยชอบ เมื่อพิจารณาเทียบกับทุนหรือ
รายรับของกิจการ มีการกำกับดูแลกิจการ (Corporate Governance) โดยยึดหลักของความถูกต้อง
มีคุณธรรม และโปร่งใส จัดเป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบพื้นฐาน
2) ความพอเพียงในระดับกลุ่มธุรกิจ
จัดเป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบก้าวหน้า เน้นถึงการรวมกลุ่มในรูปแบบต่างๆ เช่น
กิจการร่วมค้า (Joint Venture) สหพันธ์ธุรกิจ (Consortium) เพื่อต้องการบรรลุเป้าหมายทางธุรกิจ
ร่วมกัน ด้วยการแบ่งปันหรือใช้ทรัพยากรในกิจการร่วมกัน หรือการรวมกลุ่มในแนวดิ่งตามสาย
อุปทาน (Supply Chain) เพื่อการสร้างประสิทธิภาพและการลดต้นทุนค่าใช้จ่ายจากการควบรวม
หน่วยธุรกิจในสายอุปทานนั้นๆ ตลอดจนการรวมกลุ่มในลักษณะสมาคมการค้า (Association)
เพื่อการรับรู้และแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารในธุรกิจที่ดำเนินอยู่
การรวมกลุ่มในระดับที่สอง จะต้องเป็นไปเพื่อสร้างประโยชน์ให้แก่กลุ่มและส่วนรวมบน
พื้นฐานของการไม่เบียดเบียนกัน การแบ่งปันช่วยเหลือซึ่งกันและกันตามกำลังและความสามารถของตน
จึงจะสามารถทำให้กลุ่มในรูปแบบต่างๆ ดังที่กล่าวมา เกิดความพอเพียงในวิถีปฏิบัติอย่างแท้จริง
3) ความพอเพียงในระดับเครือข่าย
จัดเป็นเศรษฐกิจพอเพียงแบบก้าวหน้า เน้นการรวมกลุ่มในแนวราบในลักษณะของ
เครือข่ายวิสาหกิจ (Cluster) เพื่อการพัฒนาขีดความสามารถในการแข่งขัน มีการติดต่อประสาน
ความร่วมมือระหว่างกลุ่มธุรกิจต่างๆ กับหน่วยอื่นๆ ในสังคม ก่อให้เกิดการพัฒนาด้วยรูปแบบ
ของการพึ่งพิงอิงกัน (Inter-dependent) สงเคราะห์เกื้อกูล มีจริยธรรม มีความสำนึกรับผิดชอบต่อ

15. 28
สังคม (Corporate Social Responsibility) ร่วมกัน (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2551) ทำให้ทุกฝ่ายที่
เกี่ยวข้องในเครือข่ายได้รับประโยชน์กันโดยถ้วนหน้า
2.8 เศรษฐกิจพอเพียงกับกิจกรรมทางเศรษฐศาสตร์
ในหัวข้อนี้จะเป็นการอธิบายและเปรียบเทียบระหว่างแนวคิดของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
และกิจกรรมทางเศรษฐศาสตร์กระแสหลักในปัจจุบัน ทั้งนี้ เพื่อให้เห็นภาพได้อย่างกระจ่างชัด ถึงความ
แตกต่างระหว่างสองแนวทางดังกล่าว ซึ่งในที่นี้จะขออธิบายโดยรวมถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและ
กิจกรรมทางเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก ดังต่อไปนี้
2.8.1 เศรษฐกิจพอเพียงกับการผลิต
การผลิต เป็นกระบวนการหนึ่งในบรรดากิจกรรม เพื่อการดำรงชีพของมนุษย์ที่จะต้อง
ดำเนินไปให้สอดคล้องธรรมชาติ มนุษย์จะต้องทำงาน จะต้องมีอาชีพ และจะต้องมีหน้าที่ที่ต้องปฏิบัติ
เพื่อให้ชีวิตดำรงอยู่สอดคล้องกับกฎเกณฑ์ของธรรมชาติ เพื่อจะได้ไม่ต้องอยู่อย่างฝืนธรรมชาติและเกิด
เป็นความทุกข์ การพิจารณาเรื่องการผลิตนี้ มิใช่เป็นเพียงการเข้าใจธรรมชาติของมนุษย์ แต่เป็นการ
พิจารณาธรรมชาติทั้งปวงที่เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตของมนุษย์
ในทางเศรษฐศาสตร์ การผลิต หมายถึง การสร้างสรรค์สิ่งหนึ่งสิ่งใดออกมาหรือทำให้เกิดสิ่ง
ใหม่ขึ้น ซึ่งเป็นคำนิยามที่ไม่ถูกต้องตามความเป็นจริงแห่งธรรมชาติ แท้ที่จริงแล้ว การผลิต หมายถึง การ
แปรสภาพสิ่งหนึ่งให้เป็นอีกสิ่งหนึ่ง จากวัตถุอย่างหนึ่งไปเป็นวัตถุอีกอย่างหนึ่ง จากแรงงานอย่างหนึ่งไป
เป็นอีกอย่างหนึ่ง สิ่งที่ถูกแปรสภาพคือ ปัจจัยการผลิต เมื่อผ่านกระบวนการแปรสภาพแล้วเรียกว่า
ผลผลิต ซึ่งเป็นได้ทั้ง สินค้าและบริการ การแปรสภาพนี้เป็นการทำให้เกิดสภาพใหม่ โดยทำลายสภาพเก่า
ดังนั้น ในกระบวนการผลิตมักจะมีการทำลายอยู่ด้วยเสมอ ผู้ที่เป็นเจ้าของกระบวนการผลิต จึงต้อง
คำนึงถึงประสิทธิภาพการผลิต ซึ่งเกี่ยวข้องกับการบริหารจัดการ ทรัพยากรที่ใช้ในการผลิต และผลผลิตที่
ได้จากกระบวนการผลิต
การผลิตเกิดจากความสัมพันธ์ขององค์ประกอบ 3 ส่วน (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.67)
คือ ปัจจัยนำเข้า (Input) กระบวนการผลิต (Production Process) และปัจจัยส่งออก (Output) ดังที่ได้แสดง
ความสัมพันธ์ ดังกล่าว ด้วยตารางที่ 2.3 ความสัมพันธ์ในกระบวนการผลิต

16. 29
กระบวนการผลิต
ปัจจัยนำเข้า ปัจจัยส่งออก
แผนภาพที่ 3 ความสัมพันธ์ในกระบวนการผลิต
ปัจจัยนำเข้าในกระบวนการผลิตนี้ จะเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ทรัพยากร ยกตัวอย่างเช่น ที่ดิน
แรงงาน ทุน หรือวัตถุดิบ โดยที่ทรัพยากรเหล่านี้อาจผ่านกระบวนการผลิตอื่นๆ มาแล้ว ก่อนที่จะมาเป็น
ทรัพยากรที่ยังไม่ได้เข้าสู่กระบวนการผลิตที่เราสนใจ หรืออาจจะเป็นทรัพยากรที่ยังไม่เคยผ่าน
กระบวนการผลิตใดๆ มาก่อน และเพื่อให้เห็นภาพองค์ประกอบต่างๆ ของทรัพยากรชัดเจนยิ่งขึ้น จะขอ
แบ่งทรัพยากรออกเป็น 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ ทรัพยากรมนุษย์ (Human Resource) ในฐานะที่เป็น
แรงงานโดยตรงในระบบเศรษฐกิจ ทรัพยากรที่มนุษย์สร้างขึ้น (Man-made Resource) ซึ่งประกอบด้วย
ทุน เทคโนโลยี ทรัพย์สินทางปัญญาต่างๆ และทรัพยากรธรรมชาติ (Natural Resource) อันได้แก่
พลังงาน และทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ เช่น ที่ดิน เป็นต้น
ในขณะที่ปัจจัยส่งออกที่ได้จากการบวนการผลิต จะประกอบไปด้วย ผลผลิต ที่สามารถ
นำไปใช้ในกระบวนการบริโภค หรือส่งต่อไปยังกระบวนการผลิตอื่นๆ และของเสีย ที่ไม่สามารถ
นำไปใช้ประโยชน์ได้ ถูกทิ้งให้มีการเปลี่ยนแปลงเองตามธรรมชาติ และอาจเป็นอันตรายต่อมนุษย์และ
ระบบนิเวศในภายหลัง
กระบวนการผลิต
ทรัพยากรมนุษย์
ทรัพยากรที่มนุษย์สร้างขึ้น
ทรัพยากรธรรมชาติ
ผลผลิต
ของเสีย
แผนภาพที่ 4 องค์ประกอบของปัจจัยนำเข้าและปัจจัยส่งออกในกระบวนการผลิต

17. 30
ปัญหาของการไม่เน้นปัจจัยอย่างอื่นเข้าไปในการผลิต โดยเฉพาะอย่างยิ่ง
ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงาน ก่อให้เกิดผลเสียมากมาย กล่าวคือ เมื่อต้องการผลิตก็สามารถซื้อหา
ปัจจัยเหล่านี้มาใช้ในกระบวนการผลิตได้ทุกเวลา โดยมิได้คำนึงถึงว่าทรัพยากรธรรมชาติและพลังงาน
เหล่านี้ มีอยู่อย่างจำกัด ก่อให้เกิดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงานเกินขีดความสามารถที่จะนำ
ปัจจัยเหล่านั้นมาหมุนเวียนใช้ใหม่ได้ พร้อมๆ กับสร้างมลภาวะและความเสื่อมโทรมของระบบนิเวศซึ่ง
เป็นต้นเหตุแห่งปัญหาของโลกปัจจุบัน เช่น ปัญหาขยะ
ปัญหาในเรื่องปัจจัยการผลิตที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากรมนุษย์อีกข้อหนึ่ง คือการละเลย
ความสำคัญของทรัพยากรมนุษย์ ที่ประกอบด้วย แรงงานและแรงสมอง ในองค์รวม ผลของการละเลย
ความสำคัญของทรัพยากรมนุษย์ในองค์รวม ทำให้สามารถทดแทนทรัพยากรแรงงานด้วยเครื่องจักร และ
ทดแทนทรัพยากรแรงสมองด้วยเอกสารสิทธิ์ทางปัญญาที่ซื้อหาได้ด้วยเงิน ผนวกกับการใช้
ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงานอย่างไม่จำกัดเสมือนกับเป็นทรัพยากรที่มนุษย์สร้างขึ้นได้เองและซื้อหา
ได้เมื่อต้องการ จึงเป็นบ่อเกิดของเศรษฐกิจที่เน้นวัตถุเป็นหลัก หรือเศรษฐกิจที่อยู่บนพื้นฐานของวัตถุ
นิยม (Materialism) และกลายเป็นว่า ในสังคมปัจจุบันนี้เงินมีความสำคัญกว่าทรัพยากรอื่นใด ทั้งปวง
จากที่ได้กล่าวแล้วว่า การผลิตนั้นเป็นการแปรรูปทรัพยากรที่มีการทำลายพร้อมกันไปในตัว
ในกิจกรรมการผลิตจึงต้องคำนึงถึงประสิทธิภาพการผลิต ซึ่งเกี่ยวข้องกับการบริหารจัดการทรัพยากรที่
ใช้ในการผลิต และผลผลิตที่ได้จากกระบวนการผลิต
คำว่า "ประสิทธิภาพ" (Efficiency) เป็นการวัดในเชิงปริมาณโดยเทียบระหว่างผลผลิตและ
ทรัพยากรที่ใช้ในการผลิต ในเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก ประสิทธิภาพการผลิต เน้นที่การผลิตเพื่อให้
ได้ผลผลิตสูงที่สุดเมื่อเทียบกับทรัพยากรที่ใช้ในการผลิต โดยมิได้คำนึงถึงว่าใช้ทรัพยากรน้อยที่สุด
หรือไม่ และของเสียที่เกิดขึ้นน้อยที่สุดหรือไม่ เพราะมีข้อสมมติฐานว่า ถ้าผลผลิตต่อทรัพยากรสูงสุด ก็มี
ความหมายอยู่ในตัวแล้วว่าเกิดประสิทธิภาพสูงสุด โดยมิได้กังวลถึงของเสียที่จะตามมา ผลก็คือ อาจจะ
มิได้ใช้ทรัพยากรน้อยที่สุดเท่าที่จำเป็นจริงๆ กล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่า ประสิทธิภาพการผลิตใน
เศรษฐศาสตร์กระแสหลัก คือการบริหารจัดการกระบวนการผลิตโดยเน้นที่ตัวตั้งของสมการ
ประสิทธิภาพ อันได้แก่ ผลผลิต นั่นเอง
ขณะที่ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีข้อพิจารณาว่า ประสิทธิภาพการผลิตควรเกิดจาก
ความสามารถในการสร้างผลผลิตเมื่อเทียบกับทรัพยากรที่ใช้ในการผลิต โดยคำนึงถึงการใช้ปัจจัยการ
ผลิตที่น้อยที่สุด (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2551) ทั้งนี้ เพื่อให้เกิดการเบียดเบียนกันให้น้อยที่สุด
การจัดการประสิทธิภาพการผลิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง ในเรื่องทรัพยากรที่ใช้ในการ
ผลิตนี้ สามารถนำมาใช้เป็นข้อพึงปฏิบัติในการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมได้ดี เนื่องจากในเศรษฐศาสตร์
กระแสหลัก การใช้ทรัพยากรธรรมชาติโดยมิได้คำนึงว่าทรัพยากรและพลังงานเหล่านี้มีอยู่อย่างจำกัด

18. 31
ก่อให้เกิดการใช้ทรัพยากรและพลังงานเกินขีดความสามารถที่จะนำทรัพยากรเหล่านั้นมาหมุนเวียนใช้
ใหม่ได้ ดังตารางที่ 2.5 ประสิทธิภาพการผลิต
เศรษฐศาสตร์กระแสหลัก
ทรัพยากร กระบวนการผลิต
เศรษฐกิจพอเพียง
ประสิทธิภาพการผลิต
ผลผลิต
กระบวนการผลิต
ของเสีย
ผลผลิต
ของเสีย
แผนภาพที่ 5 ประสิทธิภาพการผลิต
ทรัพยากร
ประสิทธิภาพการผลิต
นอกจากการวัดในเชิงปริมาณที่ได้เป็นประสิทธิภาพการผลิตแล้ว เศรษฐกิจพอเพียงยังมีการ
วัดในเชิงคุณภาพในลักษณะที่อาจจะเรียกได้เป็น "ประสิทธิผล" (Effectiveness) การผลิตอีกกรณีหนึ่ง
โดยเทียบระหว่างผลผลิตและของเสียจากกระบวนการผลิต ประสิทธิผลเป็นการวัดที่แสดงถึงคุณภาพการ
ผลิตว่า ผลผลิตที่ได้จากกระบวนการผลิตนั้น ได้ผลตรงกับที่ต้องการเพียงใด

19. 32
ในเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก ประสิทธิผลการผลิต เน้นที่การผลิตเพื่อให้ได้ผลผลิตที่ตรงกับ
ที่ต้องการให้มากที่สุด โดยละเลยการให้ความสำคัญอย่างจริงจังว่า จะมีของเสียเกิดขึ้นน้อยที่สุดหรือไม่
(พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.72) กล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่า ประสิทธิผลการผลิตในเศรษฐศาสตร์กระแส
หลัก คือการบริหารจัดการกระบวนการผลิตโดยเน้นที่ตัวตั้งของสมการประสิทธิผล อันได้แก่ ผลผลิต
เช่นเดียวกับประสิทธิภาพการผลิต
ขณะที่ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีข้อพิจารณาว่า คำว่า "ผลผลิต" หมายถึงเฉพาะผลผลิต
ที่ใช้การได้ คือ ผลิตออกมาแล้วสามารถนำไปบริโภคได้หรือจำหน่ายได้ ส่วนผลผลิตที่ออกมาจาก
กระบวนการผลิต แม้จะไม่ใช่ของเสียจากการผลิต แต่เมื่อไม่สามารถใช้งานได้หรือจำหน่ายได้ ถูกทิ้งให้
เกิดการเปลี่ยนแปลงไปเองตามธรรมชาติโดยไม่มีประโยชน์ใดๆ ก็ถือว่าเป็นของเสียจากการผลิตเช่นกัน
ทั้งนี้ การผลิตคือการแปรสภาพให้เปลี่ยนไปจากเดิม ปัจจัยเหล่านั้นถูกเปลี่ยนไปแล้ว ไม่ถูก
นำมาใช้ประโยชน์ ก็เท่ากับว่า ปัจจัยเหล่านั้นถูกทำลายให้กลายเป็นของเสีย ประสิทธิผลการผลิตจึงเกิด
จากความสามารถในการสร้างผลผลิตที่ใช้การได้เมื่อเทียบกับของเสียจากการผลิต โดยเน้นให้เกิดของเสีย
จากกระบวนการผลิตให้น้อยที่สุด ทั้งนี้เพื่อให้เกิดการเบียดเบียนกันน้อยที่สุด และหากในกระบวนการ
ผลิตมีของเสียเกิดขึ้นน้อยที่สุดแล้ว ก็มีความหมายในตัวว่าอัตราส่วนของผลผลิตต่อของเสียสูงสุดด้วย
กล่าวได้อีกนัยหนึ่งว่า ประสิทธิผลของการผลิตในเศรษฐกิจพอเพียง คือการบริหารจัดการกระบวนการ
ผลิตที่เน้นให้เกิดของเสียจากกระบวนการผลิตให้น้อยที่สุด หรือตัวหารในสมการของประสิทธิผล
นั่นเอง
การจัดการประสิทธิผลการผลิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง ในเรื่องของเสียที่เป็นผลผลิต
เหลือทิ้งนี้ สามารถนำมาใช้เป็นหลักในการบริหารสินค้าคงคลังได้ดี เนื่องจากในเศรษฐศาสตร์กระแส
หลัก การผลิตคราวละมากๆ โดยหวังผลของการประหยัดจากขนาด (Economy of Scale) ในอุตสาหกรรม
ต่างๆ นำมาซึ่งปัญหาของการจัดเก็บรักษา การขนส่ง และการจำหน่ายสู่ตลาด เช่น การเก็บรักษาผลผลิตที่
ไม่ได้คุณภาพ หรือเก็บรักษาไว้นานจนหมดสภาพ หรือแปรสภาพเป็นพิษต่อ ร่างกายและธรรมชาติเมื่อ
นำมาบริโภคแล้วเป็นอันตรายต่อสุขภาพ ทำให้เสียสุขภาวะของมนุษย์ ทำให้เสียคุณภาพของระบบนิเวศ
เกิดการเบียดเบียนกันทั้งต่อตนเองและผู้อื่น
การผลิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง จึงเน้นที่ความพอดีต่อการบริโภคและการจำหน่าย ไม่
ผลิตมากเกินไปจนกลายเป็นผลผลิตเหลือทิ้ง (พิพัฒน์ ยอดพฤติการณ์, 2551) หรือทำให้เกิดของเสียจาก
กระบวนการผลิตเพิ่มขึ้นโดยไม่จำเป็น
ความพอประมาณในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึงมิได้หมายความว่า ให้มีประสิทธิภาพ
หรือประสิทธิผลในกระบวนการผลิตที่อยู่ในระดับพอประมาณ ที่อาจนำไปสู่ข้อสรุปผิดๆ ว่า ธุรกิจหรือ
หน่วยการผลิตอื่นใดที่มีประสิทธิภาพหรือประสิทธิผลสูง จำต้องลดศักยภาพหรือออมความสามารถใน
การผลิตให้อยู่ในระดับพอประมาณ ตรงกันข้าม

20. 33
ความพอประมาณในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ยังคงมุ่งหมายให้ได้มาซึ่งประสิทธิภาพ
และประสิทธิผลสูงสุด แต่ต้องทำให้เกิดการเบียดเบียนกันให้น้อยที่สุด ด้วยการให้ความสำคัญกับการ
บริหารจัดการตัวหารในสมการของประสิทธิภาพและประสิทธิผลนั่นเอง พิจารณาจากตารางที่ 2.6
ประสิทธิผลการผลิต
เศรษฐศาสตร์กระแสหลัก
ทรัพยากร กระบวนการผลิต
เศรษฐกิจพอเพียง
ประสิทธิผลการผลิต
ผลผลิต
ของเสีย
ทรัพยากร กระบวนการผลิต
ผลผลิตที่ใช้การได้
ของเสีย
(รวมผลผลิตเหลือทิ้ง)
ประสิทธิผลการผลิต
แผนภาพที่ 6 ประสิทธิผลการผลิต

21. 34
2.8.2 เศรษฐกิจพอเพียงกับการบริโภค
การบริโภคถือเป็นเป้าหมายของวิชาเศรษฐศาสตร์ กิจกรรมทางเศรษฐกิจของมนุษย์นั้นมี
เป้าหมายสุดท้ายอยู่ที่การบริโภค การบริโภคเป็นการบำบัดหรือสนองความต้องการซึ่งถือเป็นจุดต้น
กำเนิดของกิจกรรมทางเศรษฐกิจของมนุษย์ หากพิจารณาความหมายตามวิธีการของเศรษฐศาสตร์กระแส
หลัก การบริโภค คือการใช้สินค้าและบริการบำบัดความต้องการเพื่อให้เกิดความพึงพอใจหรือความสุข
การบริโภคเกิดจากความสัมพันธ์ขององค์ประกอบ 3 ส่วน คือ ปัจจัยนำเข้า (Input)
กระบวนการบริโภค (Consumption Process) และปัจจัยส่งออก (Output) ที่แสดงความสัมพันธ์ ดังกล่าว
ด้วยตารางที่ 2.7 ความสัมพันธ์ในกระบวนการบริโภค
ปัจจัยนำเข้า ปัจจัยส่งออก
กระบวนการบริโภค
แผนภาพที่ 7 ความสัมพันธ์ในกระบวนการบริโภค
ปัจจัยนำเข้าในกระบวนการบริโภคนี้ คือสินค้าหรือบริการต่างๆ กับปัจจัยส่งออก คือ
ความสุขและของเสียที่เกิดขึ้นจากกระบวนการบริโภค ในระบบเศรษฐกิจโดยทั่วไป กิจกรรมทางการ
ผลิตและการบริโภคมักจะถูกแยกออกจากกัน ด้วยเหตุผลที่ว่า ผู้ผลิตและผู้บริโภคไม่จำเป็นต้องเป็น
บุคคลคนเดียวกัน ทำให้แต่ละคนต่างมีบทบาทหน้าที่แยกจากกันอย่างเด็ดขาด ในหลายกรณี ผู้ผลิตจะ
สร้างผลผลิตในส่วนที่ตัวเองไม่ได้บริโภค แต่ต้องการนำไปจำหน่ายเพื่อแลกเป็นเงินรายได้ ในขณะที่
ผู้บริโภคเองก็บริโภคในสิ่งที่ตัวเองผลิตไม่ได้ และบ่อยครั้งก็มักจะบริโภคเกินกำลังใช้จ่ายของตัวเอง
เรียกว่ารายได้จากกิจกรรมทางการผลิตไม่เพียงพอต่อการใช้จ่ายเพื่อการบริโภค จนกลายเป็นการก่อ
หนี้สินเพื่อการบริโภคตามค่านิยมโดยขาดความพอดี พิจารณาในตารางที่ 2.8 องค์ประกอบของปัจจัย
นำเข้าและปัจจัยส่งออกในกระบวนการบริโภค

22. 35
สินค้าและบริการ กระบวนการบริโภค
ความสุข
ของเสีย
แผนภาพที่ 8 องค์ประกอบของปัจจัยนำเข้าและปัจจัยส่งออกในกระบวนการบริโภค
สินค้าและบริการทั้งที่จับต้องได้และที่จับต้องไม่ได้ ซึ่งเป็นปัจจัยนำเข้าในกระบวนการ
บริโภค แท้ที่จริงก็คือปัจจัยส่งออกจากกระบวนการผลิตที่เรียกว่า ผลผลิต ในวิชาเศรษฐศาสตร์ ถือเป็น
สินค้าชั้นกลาง (Intermediate Goods) ที่ใช้ตอบสนองเป้าหมายสุดท้าย นั่นคือ การบริโภค ซึ่งการบริโภค
ตามนัยของเศรษฐกิจพอเพียงนั้น มี 2 ประเภท (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.74) ได้แก่
1) การบริโภคเพื่อสนองความต้องการเสพสิ่งปรนเปรอตน
ซึ่งเป็นการบริโภคที่ไม่มีเป้าหมายชัดเจน มีแต่เพียงการเสพรสให้เกิดความพึงพอใจ
แล้วก็หยุดวิเคราะห์ไว้ตรงจุดนั้น ไม่มีจุดหมายส่งทอด มีแต่การเสพรสให้เกิดความพึงพอใจ
เรื่อยไปไม่รู้จบไม่รู้อิ่ม เป็นวงเวียนอยู่นั้นเอง
2) กับการบริโภคเพื่อสนองการมีชีวิตที่ดี
ซึ่งเป็นการบริโภคที่มีจุดหมายต่อไป เพราะการมีชีวิตที่ดีเป็นจุดหมายที่ชัดเจนของ
การบริโภค และยังเป็นฐานของการฝึกฝนศักยภาพของตนเองต่อไป
ในเศรษฐศาสตร์กระแสหลักมีข้อพิจารณาว่า เมื่อเกิดความต้องการขึ้นแล้ว ทำอย่างไรจะได้
สนองความต้องการ แต่ในเศรษฐกิจพอเพียง นอกจากการหาวิธีสนองความต้องการแล้ว ยังมีข้อพิจารณา
ต่อไปว่า ถ้าเป็นความต้องการที่เป็นโทษทำลายการมีชีวิตที่ดี เบียดเบียนตนและเบียดเบียนผู้อื่น ก็ให้
สามารถระงับความต้องการนั้นได้ด้วย
ดังนั้น ความหมายของการบริโภคในความหมายของเศรษฐกิจพอเพียง คือ การใช้สินค้าและ
บริการบำบัดความต้องการเพื่อให้ได้รับความสุขจากการมีชีวิตที่ดี (พิพัฒน์ ยอดพฤติการ, 2550, น.75)
เช่นเดียวกับในกระบวนการผลิต การให้ความสำคัญกับทุนในเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก
ก่อให้เกิดผลต่อเนื่องในกระบวนการบริโภค คือความสามารถในการซื้อหาสินค้าและบริการเพื่อการ
บริโภคจากภายนอกตามค่านิยมหรือคำโฆษณา โดยไม่พิจารณาบริโภคสินค้าและบริการที่มีอยู่ในท้องถิ่น