1. Bab 1 : Tamadun Awal manusia
Soalan 1 : Raja dianggap sebagai pemimpin yang menjadi pemangkin terhadap pembentukan
sesebuah tamadun
a. Jelaskan pernyataan di atas dengan mengambil contoh peranan raja dalam tamadun awal
manusia
Tamadun Mesopotamia
F1 Tamadun Mesopotamia diperintah oleh sistem raja
H1a yang berbentuk teokrasi
H1b iaitu pemerintahan oleh tuhan atau wakil tuhan yang berasaskan hokum agama
dan bersifat ketuhanan.
F2 Raja telah dianggap sebagai wakil tuhan
H2a Raja juga pemilik Negara kota.
F3 Raja Naramsin telah memaksa penduduk akkad menyembahnya sebagai tuhan
F4 Raja juga menjadi ketua pentadbir,
F5 Raja juga sebagai ketua tentera,
F6 Raja juga adalah ketua pendeta yang berkuasa dalam hal keagamaan.
F7 Raja juga bertindak sebagai ketua agama
H7a dan beliau berkuasa melantik ahli keluarga untuk memegang jawatan di Ziggurat
H7b serta menentukan bentuk pentadbirannya.
Tamadun Mesir
F8 Raja berkuasa mutlak dan dianggap suci
F9 Jawatan Firaun diwarisi secara turun temurun
F10 Raja sebagai ketua pendeta
F11 Raja adalah pemilik tanah
F12 Raja atau firaun adalah ketua hakim
F13 Raja juga adalah ketua pahlawan
Tamadun Indus
F14 Tiada bukti tentang kewujudan raja
F15 Tampuk pemerintahan dipegang oleh pendeta
F16 Pendeta mempunyai kuasa dan pengaruh yang besar dalam mengawal aktiviti
keagamaan

2. Tamadun Hwang Ho
F17 Raja berkuasa secara langsung dikawasan pusat pentadbiran
F18 Mempunyai kewibawaan politik , ekonomi dan social
F19 Dianggap penerima mandat dari tuhan
F20 Raja tidak perlu mendapatkan pengesahan politik kerana mereka adalah
berketurunan pemerintah agama
b. Dengan merujuk kepada struktur organisasi social masyarakat Dinasti shang, huraikan
peranan yang dimainkan oleh setiap lapisan masyarakat dalam Tamadun Hwang Ho
F1 Struktur organisasi masyarakat Shang memperlihatkan golongan raja dan
pembesar menduduki lapisan paling atas.
F2 Lapisan bawah terdiri golongan petani yang membentuk sebahagian besar
penduduk,
H2a Mereka mendiami kawasan luar Bandar, iaitu di sekeliling kota.
F3 Terdapat juga golongan Artisan yang mahir dalam teknologi gangsa
H3a terutamanya bagi menghasilkan senjata, perisai dan hiasan pada kereta kuda yang
digunakan oleh tentera, serta peralatan untuk upacara keagamaan.
F4 Oleh sebab itulah golongan pembesar sahaja mampu memiliki tentera dan senjata
gangsa.
F5 Golongan ini telah dapat menggunakan keistimewaan mereka ini untuk
menundukkan golongan bawahan.
F6 Golongan yang paling bawah dalam masyarakat Shang ialah hamba.
F7 Golongan pembesar mempunyai tentera masing-masing.
H7a Terdapat dua kumpulan tentera iaitu tentera yang menggunakan kereta kuda dan
tentera yang berjalan kaki.
F8 Golongan petani pula adalah sebagai tonggak ekonomi dan pentadbiran
berperanan memenuhi keperluan golongan atasan.
F10 Golongan inilah yang membentuk kumpulan artisan
H10a yang mencipta seperti bekas minuman dan makanan, senjata dan barang tembikar.
F11 Golonag hamba pula adalah berfungsi sebagai tentera paksaan
H11a selain digunakan untuk membantu kerja-kerja perburuhan, dan untuk tujuan
korban upacara penyembahan.

3. Soalan 2 ;
a. Huraikan Kod Undang-Undang Hammurabi
F1 Kod undang-undang Hammurabi adalah undang-undang yang tertua di dunia.
F2 Kod tersebut mempunyai 280 undang-undang atau hukuman
H2a yang meliputi semua aspek kehidupan.
F3 Hukuman dan denda yang dikenakan berbeza mengikut lapisan masyarakat yang
berlainan
F4 Undang-undang Hammurabi adalah berdasarkan prinsip bahawa hukuman ke atas
penjenayah adalah setimpal dengan kesalahan yang dilakukannya.
F5 Undang-undangnya menekankan prinsip perikemanusiaan
H5a serta hak individu.
F6 Undang-Undang Hammurabi ditulis pada tiang-tiang besar dan tinggi
H6a ia memudahkan rakyat dapat mengetahuinya.
b. Apakah kesan-kesan pengamalan Kod Undang-Undang Hammurabi kepada tamadun
Mesopotamia
F1 Undang-Undang ini telah berjaya mengelakkan wujudnya permasalahan
dikalangan masyarakat pelbagai kaum dan juga dikalangan susun lapis
masyarakat itu sendiri.
F2 Ia dapat mewujudkan perpaduan
H2a dan mengukuhkan sistem organisasi dalam kehidupan masyarakat.
F3 Kod undang-undang ini telah membantu peradaban Mesopotamia bertahan untuk
jangka masa yang panjang iaitu dari tahun 3500 S,M hingga tahun 539 S. M.
c. Selain Kod Undang-Undang Hammurabi , Jelaskan sumbangan tamadun Mesopotamia
kepada peradaban manusia
F1 Kewujudan sistem tulisan telah membawa kepada system pendidikan
H1a yang bertujuan untuk melahirkan jurutulis.
H1b Kehadiran jurutulis ini membolehkan urusan pentadbiran dan perniagaan
dicatat supaya dapat direkodkan.
H1c Dalam perdagangan, kesemua urusan jual belinya disertakan resit, nota dan
surat kredit.
H1d Tulisan juga telah melahirkan tradisi kesusasteraan.
H1e Hasil kesusasteraan yang terkenal bagi tamadun Mesopotamia ialah Epik
Gilgamesh, karya sastera yang tertua di dunia.
H1f Epik ini mengalami falsafah dan cara hidup orang Mesopotamia

4. F2 Tamadun Mesopotamia juga merupakan penyumbang kepada perkembangan
ilmu astronomi.
H2a Pencerapan terhadap pergerakan bulan, bintang dan matahari telah
membawa kepada perkembangan ilmu matematik
H2b seperti sistem mengira perpuluhan, menambah, menolak, memdarab,
membahagi dan punca ganda dua
H2c yang kemudiannya membawa kepada perkembangan ilmu geometri.
H2d Kemahiran dalam bidang astronomi juga telah membolehkan mereka
menggunakan jalan laut
H2d dan mencipta kalendar yang berasaskan sistem solar yang mengandungi 12 bulan
dalam satu tahun.
F3 Semasa pemerintahan Kerajaan Assyria perkembangan ilmu perubatan
telah menjadi perhatian utama.
H3a Kerajaannya amat mementingkan kesihatan anggota tenteranya.
H3b Sebanyak 500 jenis ubat-ubatan termasuk herba dan ramuan.
H3c Semua jenis herba dan ubat-ubatan telah dikatalogkan dan disampelkan
penggunaannya.
H3d Cara mengubat penyakit dengan menggunakan ubat-ubatan juga telah
dicatatkan sebagai panduan kepada pengamal perubatan.
H3e Cara mengubat penyakit dengan menggunakan ubat-ubatan juga telah
dicatatkan sebagai panduan kepada pengamal perubatan.
H3f Terdapat sebuah Perpustakaan Diraja yang ini mengandungi lebih kurang
22 000 keping tablet yang mengandungi pelbagai penemuan ilmu
pengetahuan dan sejarah lampau Mesopotamia.
H3g Perpustakaan ini telah ditubuhkan oleh pemimpin Ashurbanipal ( 668 – 627
S.M di Bandar Nineveh
H3h Kebanyakkan daripada koleksi ilmu pengetahuan ini berbentuk formula
perubatan dan juga beribu-ribu pucuk surat, dan doumen perniagaan, serta
susunan peristiwa peperangan yang berlaku mengikut urutan peristiwa
sejarah.
F4 Tamadun Mesopotamia menyumbangkan penciptaan roda untuk memudahkan
urusan pengangkutan.
H4a Roda digunakan dalam menghasilkan kereta kuda sama ada untuk tujuan
peperangan atau kegunaan pada masa aman.
H4b Penciptaan roda membolehkan ornag Sumeria mencipta kincir air ke kawasan
tandus dan meningkatkan hasil pertanian di samping dapat mengawal banjir.
H4c Tamadun Sumeria juga telah menyumbang ciptaan alat pengangkutan yang
terawal kepada dunia. Orang Sumeria telah menggunakan kapal layar serta
pengangkutan beroda sejak 3000 S.M.
H4d Mereka telah mampu menguasai jalan darat serta jalan laut sehingga mereka dapat
berhubung dengan wilayah India serta wilayah lain di kawasan Laut
Mediterranean.

5. F5 Tamadun Mesopotamia telah memperkenalkan kepada dunia cara membuat batu
bata daripada tanah liat.
H5a Mereka juga telah mencipta arca dan tiang batu. Contohnya arca Patung Raja
Gudea.
H5b Arca dan tiang batu ini dapat dilihat dalam seni bina Ziggurat.
F6 Tamadun Sumeria juga telah menyumbangkan contoh kepimpinan yang
berwibawa.
H6a Raja Sargon telah berjaya mewujudkan kerajaan Akkad, iaitu Empayar pertama
di dunia.
H6b Raja Sargon telah berjaya menakluk dan menyatukan wilayah-wilayah kerajaan
Sumeria di selatan Mesopotamia.
Soalan 3 :
a. Huraikan sumbangan Tamadun Mesir Purba kepada ketamadunan manusia
F1 Sumbangan utama tamadun Mesir ialah dalam bidang seni bina, iaitu Piramid.
H1a Pembinaan piramid bermula daripada ilham Imhotep iaitu saintis, ahli fizik,
arkitek dan penasihat penting kepada firaun Djoser
( 3150S.M )
H1b Beliau juga telah membina Piramid Sakkara iaitu pyramid yang tertua dan
merupakan binaan batu yang tertua.
F2 Beliau telah memperkenalkan teknik pembinaan bangunan dengan menggunakan
batu bata.
F3 Beliau juga merupakan seorang pengamal ilmu perubatan dan pengarang buku
sains dan sastera.
F4 Mesir juga mencapai kemajuan dalam bidang pendidikan dan penggunaan kertas.
H4a Ini berlaku kerana hasil kepandaian orang Mesir mencipta kertas daripada pokok
papyrus yang banyak terdapat di sepanjang sungai Nil di Mesir.
F5 Penciptaan kertas ini telah memudahkan penyimpanan dan meninggalkan
kebergantungan pada kepingan batu bata untuk menyimpan segala khazanah
bangsa.
H5a Tamadun Mesir telah meninggalkan khazanah mereka dalam bentuk rekod yang
tertulis dan terpahat dalam sistem tulisannya, iaitu hieroiglif.
H5b Keagungan tamadun Mesir dapat dibaca daripada tulisan yang terpahat denganb
begitu cantik, halus dan penuh seni pada makam dan batu.
F6 Kerajaan Mesir telah mewujudkan system pendidikan untuk kanak-kanak
daripada keluarga atasan.
H6a Mereka diberi pendidikan sejak kecil lagi
H6b Instiutusi penduidikan di letakan dibawah urusan rumah ibadat dan diletakkan
dibawah pentadbiran kerajaan.
H6c Penekanan terhadap pendidikan bertujuan untuk melahirkan para pegawai
kerajaan terutamanya jurutulis yang sempurna dan terlatih

6. F7 Ilmu Geometri, matematik dan sains diajar bagi melahirkan golongan terlatih
yang boleh yang boleh menguruskan hal ehwal pertanian, pengawalan air sungai
Nil serta pembinaan bangunan dan piramid.
F8 Ilmu perubatan juga berkembang dengan pesat dalam tamadun Mesir.
H8a Ia telah melahirkan ramai pengamal perubatan.
H8b Mereka ini mendapat status yang tinggi dalam masyarakat Mesir dan berkhidmat
untuk firaun dan juga masyarakat.
H8c Kemajuan bidang perubatan terutamanya proses memumikan mayat berkait rapat
dengan kepercayaan orang Mesir.
H8d Buku catatan tentang perubatan ini telah ditemui di dalam makam Firaun Khufu
dan catatan tentang perubatan yang tertua ditemui adalah pada tahun 1600 S.M
yang telah diasalin beberapa kali oleh para jurulatih Diraja sejak zaman berzaman.
F9 Tahap keilmuan dan kemahiran terutamanya dalam bidang Fizik, kimia,
perubatan dan pembedahan memberikan sumbangan besar kepada perkembangan
ilmu hingga ke hari ini.
H9a Tamadun Mesir amat bergantung kepada Sungai Nil yang menjadi nadi
masyarakat Mesir.
H9b Perkembangan ilmu matematik seperti algebra, geometri dan astronomi telah
digunakan sepenuhnya dalam usaha orang Mesir mengawal banjir sengai Nil yang
berlaku sekali dalam setahun.
F10 Pemerintah Mesir Purba berjaya mencipta sistem pengairan yang telah
menukarkan kawasan padang pasir menjadi kawasan tanah pertanian.
F11 Semasa pemerintahan Firaun Senuusret III, beliau telah berjaya membina tembok
pengairan sepanjang 123 Kilometer bagi menebus guna kawasan padang Pasir dan
membina terusan untuk mengairkan tanah seluas 10 000 hektar.
F12 Pengetahuan dalam bidang astronomi dan matematik ini membolehkan orang
Mesir memperkenal;kan sistem kalendar 365 hari berdasarkan 12 bulan dalam
setahun.
b. Jelaskan system kepercayaan masyarakat tamadun Mesir Purba
F1 Masyarakat Mesir percaya kepada konsep Politeisme iaitu percaya kepada banyak
tuhan
F2 Setiap tuhan Mesir selalu dikaitkan dengan unsur alam
H2a seperti Re ( Tuhan Matahari )
H2b Ra-Atum ( Tuhan langit
H2c dan Amun ( Tuhan Angin ).
F3 Orang Mesir juga percaya kepada kehidupan selepas mati.
H3a Mayat perlu disimpan dan dijaga dengan teliti
F4 Makam mayat juga mesti dipenuhi dengan peralatan serta keperluan kehidupan
selepas mati.
F5 Mayat tersebut diiringi barangan barangan serta kelengkapan harian yang akan
ditanam bersama-sama dengannya.
H5a Solekan mayat, alat kebesaran dan jumlah barang yang dikebumikan di dalam
makam menunjukkan kedudukan atau status mayat tersebut.

7. Soalan 4 :
a. Dengan mengambil contoh daripada tamadun awal dunia nyatakan jenis-jenis system
tulisan yang telah dicipta
Tulisan Tamadun Sumeria
F1 Tulisan Cunieform
H1a Perkembangan ilmu pengetahuan telah menyebabkan kewujudan system tulisan
yang bermula dalam bentuk tulisan bergambar.
H1b Ia berkembang kepada tulisan berbentuk simbol
H1c yang ditulis pada tanah liat kerana pada masa tersebut bahan untuk membuat
kertas belum dijumpai di Mesopotamia.
H1d Tulisan di Tanah liat ini berbentu pepaku
Tulisan Tamadun Mesir
F2 Tulisan tamadun Mesir dikenali sebagai Tulisan Hieroglif.
H2a Tulisan ini berasaskan kombinasi gambar dan symbol yang berdasarkan bunyi.
Tulisan Tamadun Indus
F3 Tulisan Tamadun Indus adalah berbentuk Piktograf.
H3a Tulisan tamadun Indus masih lagi menjadi misteri dan belum dapat ditafsirkan
lagi sehingga ke hari ini
Tulisan tamadun Hwang Ho
F4 Tulisan Cina adalah Ideogram
H4a Amalan penilikan tulang telah membawa kepada kemunculan sistem tulisan awal
di China.
H4b Rekahan-rekahan pada tulang ini menimbulkan idea masyarakat tempatan untuk
mencipta tulisan.
H4c Tulisan tamadun Hwang Ho adalah berbentuk ideogram iaitu tulisan yang
berbentuk symbol.
H4d Tulisan ini kebanyanannya mempunyai gambar seperti kanak – kanak, bulan,
matahari dan sungai.
H4e Tulisan ini telah mengalami perubahan dan berubah kepada bentuk yang lebih
Kompleks
b. Jelaskan kepentingan tulisan pada ketika itu
F1 Sistem tulisan sangat penting dalam proses perkembangan tamadun Mesir
H1a terutamanya untuk tujuan mencatatkan rekod aktiviti pertanian
H1b dan juga pengutipan cukai.
F2 Tulisan juga memainkan peranan penting dalam tamadun Mesir untuk tujuan
keagamaan dan amalan ritual kepercayaan

8. F3 Tulisan amat penting untuk tujuan urusan pentadbiran seperti penyimpanan rekod,
penulisan undang-undang, dan hal-hal keagamaan.
F4 Kewujudan sistem tulisan telah membawa kepada sistem pendidikan yang
bertujuan untuk melahirkan jurutulis.
H4a Kehadiran jurutulis ini membolehkan urusan pentadbiran dan perniagaan dicatat
dan dapat direkodkan.
F5 Dalam perdagangan, kesemua urusan jual belinya disertakan resit, nota dan surat
kredit.
F6 Tulisan juga telah melahirkan tradisi kesusasteraan. Hasil kesusasteraan yang
terkenal bagi tamadun Mesopotamia
H6a ialah Epik Gilgamesh, karya sastera yang tertua di dunia.
H6b Epik ini mengalami falsafah dan cara hidup orang Mesopotamia
Soalan 5 :
a. Huraikan ciri-ciri keistimewaan kedua-dua Bandar tersebut
F1 Petempatan kekal yang wujud di Lembah Indus telah menyebabkan terbentuknya
bandar yang terancang.
F2 Bandar di Indus terbahagi kepada dua bahagian dan dikelilingi oleh tembok.
F3 Bahagian utama merupakan pusat pentadbiran dan keagamaan
H3a yang menempatkan bangunan pentadbiran,
H3b tempat mandi awam yang digunakan untuk upacara ritual dan pembersihan,
Hc dan tempat pemyimpan hasil pertanian.
F4 Bahagian kedua adalah terdiri kawasan perumahan.
F5 Bandar-bandar adalah dirancang dengan sebegitu rapi terutamanya dari sudut
susur aturnya yang sistematik.
F6 Bandar-bandar dalam tamadun ini disusun berasaskan blok-blok berbentu segi
empat
H6a setiap blok dipisahkan oleh satu rangkaian jalan raya yang lurus dan
bersambungan antara satu sama lain.
F7 Setiap Bandar mempunyai system kumbahan yang terancang.
F8 Bandar-bandar di sini juga dihubungkan dengan sungai yang berfungsi sebagai
jalan perhubungan.
b. Jelaskan sebab-sebab masyarakat tamadun Indus dapat membina Bandar yang terancang
F1 Keupayaan untuk mewujudkan sebuah bandar terancang sperti Mohenjo-Daro dan
Harappa memerlukan gabungan kepakaran seperti sudut letak bandarnya dan dari
segi pengisiannya.
F2 Kefahaman terhadap ilmu geometri,
H2a kesenian
H2b dan matematik sangat diperlukkan.
F3 Kemampuan masyarakat Lembah Indus mencapai kecemerlangan dalam
perancangan bandar berkait rapat dengan kemajuan dalam bidang geometri dan
pembinaan.

9. F4 Ini adalah hasil pertembungan tamadun Indus dengan Tamadun Mesopotamia dan
Mesir
H4a yang membolehkan perancangan bandar disusun berasaskan bentuk segi empat
yang diikuti oleh jalanraya yang lurus.
F5 Masuarakat Lembah Indus juga telah berusaha meningkatkan meningkatkan mutu
bahan binaan
H5a iaitu batu bata bukan lagi dihasilkan dengan pemanasan cahaya matahari.
F6 Batu-bata yang dihasilkan adalah menggunakan kepakaran tenologi baru melalui
pembakaran dengan suhu yang tinggi.
Soalan 6 :
a. Huraikan ciri-ciri pengkhususan kerja yang terdapat dalam system organisasi social
masyarakat Hwang Ho
F1 Kewujudan sistem sosial telah menyebabkan terbentuk pengkhususan pekerjaan.
F2 Golongan pembesar mempunyai tentera masing-masing.
H2a Terdapat dua kumpulan tentera iaitu tentera yang menggunakan kereta kuda dan
tentera yang berjalan kaki.
F3 Golongan petani pula adalah sebagai tonggak ekonomi dan pentadbiran
berperanan memenuhi keperluan golongan atasan.
H3a Golongan inilah yang membentuk kumpulan artisan yang mencipta seperti bekas
minuman dan makanan, senjata dan barang tembikar.
F4 Golonag hamba pula adalah berfungsi sebagai tentera paksaan selain digunakan
untuk membantu kerja-kerja perburuhan,
H4a dan untuk tujuan korban upacara penyembahan.
F5 Struktur organisasi masyarakat Shang memperlihatkan golongan raja dan
pembesar menduduki lapisan paling atas.
F6 Lapisan bawah terdiri golongan petani yang membentuk sebahagian besar
penduduk, mendiami kawasan luar Bandar, iaitu di sekeliling kota.
F7 Terdapat juga golongan Artisan yang mahir dalam teknologi gangsa terutamanya
H7a bagi menghasilkan senjata, perisai dan hiasan pada kereta kuda yang digunakan
oleh tentera, serta peralatan untuk upacara keagamaan.

10. b. Huraikan sumbangan tamadun Hwang Ho kepada tamadun dunia
F1 Pemerintahan monarki telah diteruskan hingga ke zaman Dinasti Ching.
H1a Terdapat sedikt perubahan terutamanya gelaran raja telah ditukar kepada
maharaja.
H1b Konsep anak syurga dan mandat dari syurga yang dikaitkan dengan maharaja dan
amalan putaran dinasti diteruskan oleh dinasti-dinasti di China hingga abad ke –
20.
F2 Salah satu sumbangan ekonomi yang penting ialah pembinaan sistem pengairan.
H2a Sejak zaman awal dinasti China terutama zaman Shang, amat mengambil berat
terhadap pembangunan pertanian selain mengelakkan berlakunya banjir.
H2b Sistem pengairan telah diteruskan pada zaman pada zaman Chin oleh Shih
Huang Ti ke kawasan barat daya China.
H2c Sebuah terusan telah dibina di Szechwan untuk mengairkan kawasan pertanian di
wilayah tersebut.
H2d Pembangunan pertanian telah membawa kemajuan dalam teknologi pembajakan
serta penciptaan cangkul dan sabit.
H2e Para petani juga mula mencipta kaedah baru dalam pertanian seperti mula
menggunakan batas untuk tujuan penanaman.
F3 Sistem tulisan juga merupakan sumbangan terpenting tamadun Hwang Ho.
H3a Ia berkembang secara evolusi dan masih digunakan oleh orang China sehingga
hari ini.
H3b Pengunaannya adalah meluas dan digunakan dalam bidang penulisan dan
percetakkan.
H3c Tulisan ini diajar di sekolah-sekolah di China. Malahan tulisan ini juga
berkembang dengan penggunaannya oleh orang Korea dan Jepun.
F4 Unsur kepercayaan masyarakat Hwang Ho yang masih kekal sehingga hari ini
ialah pemujaan roh nenek moyang.
H4a Ia dijalankan sejak zaman Shang, dan terus diamalkan mengikut kesesuaian masa.
H4b Unsur pengorbanan manusia tidak lagi diamalkan dan digantikan dengan unsure
makanan, duit kertas, dan barangan perhiasan.
H4c Konsep Ying dan Yang serta Feng Hsui merupakan dua daripada kepercayaan
yang masih terdapat dalam masyarakat China sehingga hari ini.
F5 Semasa pemerintahan Shang, sistem kalendar telah diperkenalkan, iaitu terdapat
30 ari dalam sebulan dan 360 hari dalam setahun.
H5a Raja menggunakan kelendar untuk menentukan musim menanam dan musim
menuai.
H5b Amalan menggunakan kalendar ini diteruskan untuk menjalankan aktiviti harian
seperti upacara perkahwinan, perburuan ataupun pengkebumian.
F6 Salah satu sumbangan tamadun Hwang Ho ialah pengamalan falsafah Perang Sun
Tzu.
H6a Di dalam karyanya the Art of War yang membicarakan selok belok perang dan
bagaimana menangi musuh telah di ulang cetak ke dalam pelbagai bahasa.
H6b Pada hari ini, falsafah tersebut diaplikasikan pula sebagai taktik dalam urusan
perniagaan.