Лекц-2

1. Хичээлийн нэр: Ногоон байгууламжийн механикжуулалт
Индекс: АС265
Кредит: 2
Анги: Ой-IV, ХЧД-IV
Лекц: 2

2.  Ландшафтын өнөөгийн
олон янз байдал бий
болоход хүн төрөлхтөн
маш чухал үүрэг
гүйцэтгэж ирсэн
байдаг.

3.  Дэлхийн ландшафтын
хүрээнд антропогенийн
ландшафт онцгой
байрыг эзэлдэг.
Антропогенийн
ландшафт гэж нутаг
дэвсгэрийн ихээхэн
хэсэгт буюу бүх нутаг
дэвсгэрт хүний үйл
ажиллагаагаар бий
болсон үндсэн өөрчлөлт
бүхий газрыг хэлнэ.

4.  Байгалийн
ландшафтуудын дэвсгэр
дээр бий болсон бөгөөд
түүний хөгжил нь
байгалийн хуулиудуд
захирагдаж байдаг.
Антропогенийн
ландшафтуудыг
үйлдвэрлэлийн, хөдөө
аж ахуйн, замын, ойн,
усны, дайн тулааны гэж
байгалынхаас нь ялгахад
төвөгтэй.

5.  Гарал үүслээр нь
техногенийн,
хагалгааны, гал
түймрийн, бэлчээрийн,
ядуурлын, элэгдэж
ядуурсан гэж ангилана.

6.  Ландшафт хөрс болон ургамлын төрлүүддээ
тохирсон тодорхой дулаан ба чийгийн харьцаа
бүхий морфологи ба физик газарзүйн
процессуудаараа ойролцоо ландшафтын багцын
харилцан хобоо бүхий систем юм.

7.  “Газар зүйн ландшафт нь организмд албадан
нөлөөлж, бүх амьтдыг зүйлийнх нь зохион
байгуулалт олгох хэрээр тодорхой чиглэлд
өөрчлөгдөхийг тулгадаг. Тундр, ой, тал, цөл, уул,
усан орчин, арлууд дахь амьдрал организмд
онцгой ул мөрөө үлдээдэг. Дасан зохицох
чадваргүй тэдгээр зүйлүүд нь газар зүйн өөр
ландшафт руу нүүн шилжих юмуу үхэх ёстой”

8.  Харин “ландшафт” гэдэгт “жам ёсны хилээр
хүрээлэгдсэн бусад хэсгүүдээс ялгаатай, юмс
үзэгдлийн бүхэллэг бөгөөд харилцан нөхцөлдсөн
зүй тогтолт нийлбэрийг төлөөлсөн, ихээхэн
хэмжээний орон зайгаар голчлон
илэрхийлэгддэг, бүх талаараа ландшафтынхаа
бүрхэвчтэй салшгүй холбоотой газрын
гадаргуугийн хэсгийг хэлнэ.

9.  Монгол орны хэмжээнд талын, уулын, хотгорын
гэсэн 3 ангийн ландшафтыг ялгана. Монгол
орны газрын гадарга уул-тал-хотгор хосолсон
эрс тэс байдалтай чийг дулааны горим нь онцлог
шинжтэй учраас Азийн энэ бүс нутагт нарийн
бүтэц, бүрдэл бүхий өвөрмөц маягийн
ландшафтууд бүрэлдэн тогтсон байна.

10.  Ландшафтуудыг орон зайд ялгаран тогтоход
нөлөөлдөг гол хүчин зүйлийн нэг бол газрын
гадарга бөгөөд тэр нь уур амьсгалын өргөргийн
бүсүүд жигд илэрэхэд садаа учруулдаг. Монгол
орны төв ба зүүн өмнөд хэсгийн талархаг нутагт
өргөргийн бүсүүд тод илэрч ландшафтын
бүрэлдэхүүнд шим уур амьсгалын хүчин зүйл
голлож байгаа нь тодорхой харагддаг.

11.  Хангай, Хэнтий уулархаг их мужид гол мөрний
усны сүлжээ сайн хөгжсөн олон жилийн цэвдэг
чулуулаг элбэг тарсанааc гадна бусад их
мужуудыг бодвол агаар мандалын чийгшил
мэдэгдэхүйц их, уур амьсгалын эх газарлаг
шинж арай бага байдгаараа онцлог юм. Энд
босоо бүслүүр олон янз бөгөөд бүтэц
ерөнхийдөө сарьдагийн, сарьдаг орчмын, уул
тайгын, уулын ойн, уулын ойт хээрийн уулын,
уулын хуурай хээрийн ландшафтуудаас бүрдэнэ.

12.  Төв Азийн өндөрлөг тал, хотгор, уулт их муж нь
Монгол орны нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсгийг
эзэлдэг. Хэт их газарлаг шинжтэй, гадагшаа
урсгалгүй, гадаргын усны урсгал бага, олон
жилийн цэвдэг алаг цоог тохиолддог.

13.  Ой модгүй, хуурай хээр ба цөлжүү хээр,
заримдаг цөл, цөлийн ландшафт голлосон байдаг
нь энэ мужийн байгалийн онцлог юм. Их
Хянганы уулархаг их муж дорнод зүгээс ирэх
чийглэг агаарын урсгалын нөлөөн доор оршдог.
Баруун-Хянганы мужийн зах хэсэг болох уулын
ойт хээр, нутаг хээр бүхий хааяа нам уулс,
Монгол орны нутагт хамаарах бөгөөд энд
байгалийн ландшафтууд нь чийг ихтэй нөхцөлд
бүрэлдэн тогтжээ.

14.  “Газар зүйн ландшафт нь организмд албадан
нөлөөлж, бүх амьтдыг зүйлийнх нь зохион
байгуулалт олгох хэрээр тодорхой чиглэлд
өөрчлөгдөхийг тулгадаг. Тундр, ой, тал, цөл, уул,
усан орчин, арлууд дахь амьдрал гэх мэт энэ
бүхэн нь организмд онцгой ул мөрөө үлдээдэг.

15.  Дасан зохицох чадваргүй тэдгээр зүйлүүд нь
газар зүйн өөр ландшафт руу нүүн шилжих
юмуу үхэх ёстой” Харин “ландшафт” гэдэгт
“жам ёсны хилээр хүрээлэгдсэн бусад хэсгүүдээс
ялгаатай, юмс үзэгдлийн бүхэллэг бөгөөд
харилцан нөхцөлдсөн зүй тогтолт нийлбэрийг
төлөөлсөн, ихээхэн хэмжээний орон зайгаар
голчлон илэрхийлэгддэг, бүх талаараа
ландшафтынхаа бүрхэвчтэй салшгүй холбоотой
газрын гадаргуугийн хэсгийг хэлнэ.

16.  Энэхүү ойлголтыг
“төрсөн газар” хэмээх
адилтгах ойлголтод
дөхүүлж
П.Н.Савицкийн яг
онож нэрлэсэн
“хөгжих газар” гэсэн
нэр томъёо юм.

17.  Ландшафт бүр өөрийн гэсэн гадаад дүр төрх,
дотоод бүтэцтэй, газар дээр тодорхой байршил,
хил зааг бүхий байгалийн бүрдэл юм.
Ландшафтын гишүүдийн харилцан үйлчлэл нь
шууд ба эргэх холбоогоор дамжин хэрэгждэг.

18.  Шууд холбоо нь рельеф ба цаг уур, цаг уур ба
усны горим, хөрс ба ургамал, ургамал ба амьтны
аймгийн хооронд хамгийн тод харагддаг. Эргэх
холбоо нь гаднаас ирж байгаа түлхэц системийн
хариу үйлчлэх чадварыг хэлдэг.

19.  Културландшафт: Хүн төрөлхтөн хөгжлийнхөө
явцад байгаль орчноо танин мэдэж, түүнийг
эзэмшиж, эрхшээлдээ оруулан бий болгосон.

20. Гарал үүсэл, чиглэл зорилгоор нь:
1. Уран барилга, хот байгуулалтын үйл
ажиллагаанаас үүдсэн хотын ландшафт
2. Байгалийн баялгийг зүй зохистойгоор ашиглаж
өөрчилсний дүнд ойн аж ахуйн, усны аж ахуй,
аж үйлдвэрийн, хөдөө аж ахуйн ландшафт
3. Хүмүүсийн амралт чөлөөт цагаа өнгөрүүлэхэд
зориулж өвөрмөц орчинг уран сайхнаар
хослуулан байгуулсан амралт зугаалгын
ландшафт

22.  Байгалийн баялагийг зүй зохистойгоор ашиглаж
өөрчилсний дүнд ойн аж ахуйн, усны аж ахуй,
аж үйлдвэрийн, хөдөө аж ахуйн ландшафт

23.  Хүмүүсийн амралт чөлөөт цагаа өнгөрүүлэхэд
зориулж өвөрмөц орчинг уран сайхнаар
хослуулан байгуулсан амралт зугаалгын
ландшафт

24.  Түүх сөхөж үзвээс, Монголын эртний Хар хорин
хотын ормон дээр боссон, эдүгээ Эрдэнэ-
Зуугийн их хэрмэн хашааны дотор байдаг Автай
сайн хааны гэрийн буурины чанх өмнө, хааны
өргөөг тольдсон хиймэл нуур байгуулж байсан
хийгээд, Богд Дүнжингаравын өвөр хажуу,
өдгөөгийн Манзшир хутагтын хийдийн өмнө
усан мандал байсан.

25.  Ландшафтын архитектур буюу “ Газрын
гадаргуугийн уран барилга”-ын нэгэн элемент,
парк цэцэрлэгийн урлагийн чандмань шигтгээ
мөн.

26.  Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутагт
Монголын тамгатай есөн хутагтын нэг Егүзэр
хутагтын мэндэлсэний баяраар эрийн гурван
хайлаас тарьж, Дорноговь аймгийн Хөвсгөл
сумын нутагт дахь Цуурайгийн хийдийн Ямба
ёслолын хаалганы хоёр талд бодь мод тарьж
байсан байдаг нь Монголд парк цэцэрлэгийн
урлаг хөгжиж байсныг гэрчилнэ.

27.  Сяньби, Жужаны үеийн хотууд тухайлбал,
Хянганы нуруугаар нутаглаж байсан Тоба нар
хааны цэцэрлэг байгуулж, гэр сууцны зэрэгцээ
чулуун өрлөгтэй барилга барьж, нэг хэсэг нь
нүүдлээс сууршилын байдалд шилжиж байсан
гэдэг.

28.  Эрдэнэ-зуугаас хойш 25 км-т орших эртний
Уйгарын хаант улсын нийслэл байсан эдүгээгийн
Хар балгасын туурины гадна талаар цэцэрлэгтэй
байсан ул мөр, сөн Киданы үеийн хэмээх Хар
бухын балгасын дотор талын цэцэрлэг
зоориудын усалгаатай байсны улбаа, ором суурь
өнөөг хүртэл үл мэдэг ажиглагдахаар үлдэн
хоцорчээ.

29.  Монголын эзэнт улсын үеийн хотуудын нэг
болох Өвөр монголын нутагт орших Эзний
голын эрэг дэх Хар хот нь элсэн их цөлийн дунд
орших ногоон арал мэт хот байсан тухаймөн
эндээс Монгол хэлээр, Уйгар галигаар бичсэн
хэвлэмэл хоёр ном олдсон нь бидний
Монголчууд хот суурин цогцлуулж, цэцэрлэгт
хүрээлэн байгуулж байсны зэрэгцээ ном хэвлэж
байсан өндөр соёлтой төв Азийн үндэстэн
мөнөөс мөн байсныг гэрчилнэ.