4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Halina Zwolska
Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 343[01].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr Mirosława Gastoł
mgr Małgorzata Krzyżaniak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska
Konsultacja:
dr Elżbieta Sałata
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 343[01].O1.04
„Zarządzanie zasobami ekonomicznymi” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu 343[01] technik administracji.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Istota, cele, funkcje i zakres zarządzania
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
8
8
10
11
12
4.2. Współczesne metody i techniki zarządzania
4.2.3. Ćwiczenia
13
13
14
14
15
4.3. Style zarządzania i kierowania
4.3.3. Ćwiczenia
16
16
17
17
18
4.4. Kierowanie pracą zespołu. Cechy skutecznego menedżera
4.4.3. Ćwiczenia
19
19
23
23
25
4.5. Zarządzanie zasobami rzeczowymi, ludzkimi i finansowymi
4.5.3. Ćwiczenia
26
26
28
28
29
4.6. Strategie zarządzania
4.6.3. Ćwiczenia
30
30
31
31
32
4.7. Rola strategicznego podejścia w marketingu
4.7.3. Ćwiczenia
33
33
34
34
35
4.8. Zarządzanie jakością
4.8.3. Ćwiczenia
36
36
37
37
38

3
4.9. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu zarządzania jakością
4.9.3. Ćwiczenia
39
39
40
41
41
4.10. Podstawowe miary statystyczne
4.10.3. Ćwiczenia
42
42
45
46
47
4.11. Analiza efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej
z zastosowaniem wskaźników statystycznych
4.11.3. Ćwiczenia
48
48
51
51
52
5. Sprawdzian osiągnięć 53
6. Literatura 58

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu terminologii ekonomicznej, wiedzy
o podstawowych pojęciach z zakresu zarządzania, kierowania oraz w kształtowaniu
umiejętności wykorzystywania miar statystycznych i działań marketingowych w procesie
podejmowania decyzji.
Poradnik zawiera:
− wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki,
− wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
− materiał nauczania, – czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej,
− zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które mają na celu wykształcenie Twoich umiejętności praktycznych,
− sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie
poziomu wiedzy po wykonaniu ćwiczeń. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze
pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu danego tematu,
− sprawdzian osiągnięć, który posłuży nauczycielowi do przeprowadzenia sprawdzianu
poziomu przyswojonych przez Ciebie wiadomości i ukształtowanych umiejętności.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące treści z obszaru
zarządzania zasobami ekonomicznymi, w tym: istota i funkcje zarządzania, nowoczesne
metody i techniki zarządzania, strategie zarządzania, style zarządzania i kierowania, systemy
zarządzania jakością, strategie marketingowe, podstawowe miary statystyczne.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
− przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
− po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejnym etapem poznawania zagadnień z dziedziny zarządzania zasobami
ekonomicznymi będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
informacji.
Po wykonaniu ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, rozwiązując test Sprawdzian
postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
– przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
– podaj odpowiedź, wstawiając X w odpowiednie miejsce,
– wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywna,
– wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest negatywna.
Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich
zagadnień jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości z dziedziny
zarządzania zasobami ekonomicznymi będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Sprawdzianem postępów, który zawiera:
– instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
– przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi
na zadania, będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.

5
343[01].O1
Ekonomiczno-prawne
podstawy gospodarowania
343[01].O1.01
Stosowanie przepisów
prawa
w gospodarowaniu
343[01].O1.02
Gospodarowanie na rynku
zasobów, dóbr i usług
343[01].O1.03
Wykonywanie prac
biurowych
343[01].O1.04
Zarządzanie zasobami
ekonomicznymi
343[01].O1.05
Ewidencjonowanie zdarzeń
gospodarczych
Schemat układu jednostek modułowych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do nowego etapu nauki w zakresie programu jednostki modułowej
„Zarządzanie zasobami ekonomicznymi”, powinieneś umieć:
− posługiwać się podstawowymi pojęciami ogólnoekonomicznymi,
− poszukiwać informacji w różnych źródłach,
− selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
− korzystać z podstawowych źródeł prawa,
− obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
− współpracować w grupie,
− uczestniczyć w dyskusji, przeprowadzić prezentację,
− prezentować za pomocą działań matematycznych wyniki badań prostych zagadnień,
− oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom wybranego zawodu,
− wykazywać się znajomością podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić istotę i cele zarządzania,
− scharakteryzować podstawowe funkcje i określić zakres zarządzania,
− scharakteryzować współczesne techniki zarządzania,
− określić etapy zarządzania,
− scharakteryzować strategie zarządzania,
− określić rolę marketingu w zarządzaniu strategicznym,
− scharakteryzować style zarządzania i kierowania,
− określić związki między strategiami zarządzania zasobami rzeczowymi, ludzkimi,
finansowymi a efektami ekonomicznymi,
− określić znaczenie zarządzania jakością,
− scharakteryzować systemy zarządzania jakością,
− posłużyć się dokumentacją systemów zarządzania jakością,
− rozróżnić miary statystyczne,
− zastosować obliczenia statystyczne w procesie podejmowania decyzji,
− przeprowadzić analizę efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej
z uwzględnieniem wskaźników statystycznych.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Istota, cele, funkcje i zakres zarządzania
Zarządzanie to najogólniej sztuka osiągania zamierzonych rezultatów poprzez działanie
innych ludzi. Zarządzający osiągają cele własne i innych ludzi poprzez organizowanie pracy
tych ludzi.
W najprostszym ujęciu proces zarządzania można przedstawić, tak jak pokazano to na
rysunku 1.
A B C
Organ zarządzający
Organ zarządzany
Rys. 1. Model procesu zarządzania [opracowanie własne].
Na rys. 1 organem zarządzającym jest osoba uprawniona, na mocy uregulowań
obowiązujących w organizacji, do wydawania poleceń określonego sposobu zachowania się.
Zwykle jest to przełożony. Organ zarządzany to również osoba, ale zobowiązana do
zachowania zgodnego z poleceniem organu zarządzającego. Jest to podwładny. Relacje
zachodzące pomiędzy tymi organami to: A – polecenie określonego zachowania się wydane
przez organ zarządzający, B – informacja zwrotna o stopniu realizacji polecenia lub
ewentualnych przeszkodach, które pojawiły się w trakcie realizacji zadania, C – polecenie
korygujące, wydane w celu spowodowania realizacji zadania.
Zarządzanie można również zinterpretować jako zestaw działań obejmujących planowanie
i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie,
skierowany na zasoby organizacji i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji
w sposób skuteczny i sprawny.
Zarządzać można m.in.
– zasobami ludzkimi,
– zasobami finansowymi,
– zasobami rzeczowymi,
– zasobami informacyjnymi.
Obszary zarządzania organizacją:
1. Zarządzanie celami organizacji – tworzenie celów do poszczególnych części, które
pozwolą osiągnąć cele całej organizacji.
2. Zarządzanie organizacyjną efektywnością:
– zbieranie informacji na temat oceny produktów przez klientów,
– ocena rzeczywistego funkcjonowania organizacji zgodnie z podstawowymi,
konsekwentnie stosowanymi kryteriami oceny,
– przekazywanie informacji zwrotnych o ocenie osiąganych wyników do odpowiednich
części organizacji,
– podejmowanie działań korygujących.

9
3. Zarządzanie zasobami organizacji – odpowiednia alokacja pracowników, wyposażenia,
środków finansowych w postaci budżetów,
4. Zarządzanie na styku pomiędzy częściami organizacji – np. rozwiązywanie problemów
międzywydziałowych, zrozumienie dla wspólnych przedsięwzięć.
Funkcje zarządzania opisano w tabeli 1, a graficznie przedstawiono na rys. 2.
Rys. 2. Proces zarządzania organizacją [opracowanie własne].
Tabela 1. Funkcje zarządzania [opracowanie własne].
Funkcja Opis
Planowanie Wytyczanie celów organizacji i określenie najlepszego sposobu ich osiągnięcia.
Częścią tego procesu jest podejmowanie decyzji, polegające na wyborze określonego
sposobu działania spośród wielu dostępnych możliwości.
Najważniejsze zasady planowania:
– cele wyznaczają zadania wzmacniające zdolność organizacji do przetrwania
i nadające kierunek działaniom kierownictwa i pracowników,
– plany strategiczne i operacyjne wyznaczają ścieżki osiągania misji i celów
organizacji.
Podstawowe typy planów:
1) strategiczne (cele ustalone na najwyższym szczeblu i dla najwyższego kierownictwa
organizacji; plany strategiczne koncentrują się na ogólnych, ale najistotniejszych
w działalności przedsiębiorstwa problemach),
2) taktyczne (cele ustalone na średnim szczeblu i dla menedżerów średniego szczebla;
plany taktyczne określają sposoby realizacji działań niezbędnych do osiągnięcia
celów strategicznych),
3) operacyjne (cele ustalone na niższym szczeblu i dla menedżerów niższego szczebla;
dotyczą one krótkookresowych problemów związanych z celami taktycznymi).
Organizowanie Podział pracy, uprawnień i odpowiedzialności, które będą pomagały
w realizacji przyjętych celów i ustaleń strategicznych. To proces, poprzez który praca
w danej organizacji dzielona jest na poszczególne zadania i grupy zadań powiązanych
ze sobą. To decydowanie o tym, w jaki sposób możliwie najlepiej pogrupować działania
i zasoby organizacji.
Zasady ważne dla organizowania:
– kierownicy grupują podobne do siebie zadania w jednostkach organizacyjnych,
posługując się rozmaitymi modelami struktur organizacyjnych,
– uprawnienia do wykonywania zadań rozłożone są zgodnie z hierarchią służbową,
– większość dużych organizacji rozszerza uprawnienia na sztaby wspomagające
i doradcze.
Planowanie
i podejmowanie decyzji
Określenie celów
i decydowanie
o najlepszym sposobie
ich osiągnięcia
Organizowanie
Określanie
najlepszego sposobu
grupowania typów
działań i zasobów
Kontrolowanie
Obserwowanie
i wprowadzanie korekt
do bieżących działań dla
ułatwienia realizacji
celów
Kierowanie
Motywowanie załogi
organizacji do pracy
w interesie
organizacji

10
Kierowanie inaczej
motywowanie
Zespół procesów wykorzystywanych w celu motywowania i skoordynowania działań
ludzi zmierzających do osiągania celów organizacji. Jego zadaniem jest zapewnienie
współdziałania ludzi ze sobą w rozwiązywaniu problemów gospodarowania
i mobilizowanie ich energii i inteligencji do przemyślanego wypełnienia postawionych
przed nimi zadań oraz wyboru środków do ich osiągnięcia.
W systemie zarządzania motywacja stanowi ważną funkcję kierowniczą,
utożsamianą z bodźcem skłaniającym do działania.
Zasady ważne podczas wykonywania funkcji kierowania:
– kierowanie jest funkcją wyzwalającą energię w organizacji, wymagającą licznych
umiejętności interpersonalnych,
– menedżerowie powinni być wyczuleni na wewnętrzne potrzeby i osobiste cele
pracowników,
– motywowanie oznacza stosowanie narzędzi, dzięki którym każdy pracownik dąży do
osiągnięcia i osiąga cele przyczyniające się do spełnienia jego osobistych potrzeb.
Kontrolowanie Obserwowanie postępów organizacji w realizowaniu jej celów. Obejmuje trzy
podstawowe czynności: określenie mierników efektywności (ilościowo określamy, co
chcemy osiągnąć), pomiar bieżącej efektywności, porównanie efektywności
z wyznaczonymi miernikami. Kontrolowanie jest funkcją zamykającą cykl
zarządzania.
Kontrola może być skierowana na zasoby:
– finansowe – obejmuje wszystkie zasoby, dba, by organizacja zawsze dysponowała
zasobem gotówki niezbędnym do pokrycia swoich zobowiązań,
– rzeczowe – obejmuje zarządzanie zapasami, kontrolę jakości i sprzętu,
– ludzkie – obejmuje działania w zakresie doboru i obsady, szkolenie i rozwój kadr
kierowniczych, ocenę wyników i poziom nagradzania,
– informacyjne – obejmuje prognozowanie sprzedaży i marketingu, analizę otoczenia,
public relations, prognozowanie ekonomiczne.
– Zasady ważne dla wykonywania funkcji kontrolowania:
– kontrolowanie jest systematycznym wysiłkiem podjętym w celu określenia norm
działań, porównania ich z osiągniętymi wynikami oraz podejmowania – w razie
konieczności – działań korygujących,
– selektywna kontrola w punktach najważniejszych dla sukcesu przedsięwzięcia jest
najbardziej efektywną formą kontroli.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest zarządzanie?
2. Jakie są funkcje zarządzania?
3. Na czym polega planowanie?
4. Jakie znasz obszary zarządzania organizacją?
5. Jakie znasz podstawowe typy planów?
6. Jakie zasady są ważne dla wykonywania funkcji: planowania, organizowania,
motywowania i kontrolowania?

11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj klasyfikacji czynności wymienionych w tabeli poniżej na planowanie,
organizowanie, motywowanie i kontrolowanie.
Czynności Funkcje
Wydawanie poleceń służbowych
Ustalanie wysokości wynagrodzenia
Opracowanie harmonogramów realizacji zadań
Zapoznanie pracowników ze sposobami realizacji
pracy
Ustalenie podziału zadań dla poszczególnych
zespołów pracowników
Zapewnienie materiałów do produkcji
Określenie terminu wykonania zadania
Budowanie sprzyjającej atmosfery pracy
Porównywanie stanów rzeczywistych sprzedaży
z zaplanowanymi
Analiza opinii klientów o sposobie realizacji zlecenia
Ustalenie zasad dostępu do informacji i ich
przepływu
Określenie mierników efektywności
Prognozowanie wyników sprzedaży za I kwartał br.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w literaturze informacje na temat funkcji kierowania,
2) przyporządkować poszczególnej czynności określoną funkcję i wpisać do tabeli,
3) zaprezentować swoją pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− materiały biurowe, w tym: kolorowe pisaki, klej, nożyczki,
− arkusze papieru,
− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Narysuj schemat modelu procesu zarządzania. Po jego wykonaniu zinterpretuj własnymi
słowami pojęcie zarządzania.
1) wyszukać w literaturze informacje na temat procesu zarządzania oraz określenia, których
często używa się do zdefiniowania istoty zarządzania,
2) wykonać schemat modelu procesu zarządzania w formie graficznej na tablicy szkolnej,
3) zaprezentować swoją pracę na forum grupy,
4) zdefiniować pojęcie zarządzania.

12
Ćwiczenie 3
Wymień funkcje zarządzania i scharakteryzuj je.
1) wyszukać w literaturze informacje na temat funkcji zarządzania,
2) przedyskutować w grupie charakterystykę funkcji zarządzania,
3) uzupełnić charakterystykę o uwagi uczestników dyskusji.
Ćwiczenie 4
Uporządkuj funkcje kierowania według kolejności, wpisując do prawej kolumny tabeli
cyfry od 1 do 4.
Funkcja kierowania Kolejność
Kontrola
Organizowanie
Planowanie
Motywowanie
1) wyszukać w literaturze informacje na temat funkcji kierowania,
2) wpisać do tabeli w odpowiednie miejsca cyfry od 1 do 4,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie zarządzania?  
2) scharakteryzować funkcje procesu zarządzania?  
3) zidentyfikować obszary zarządzania organizacją?  
4) wymienić podstawowe typy planów?  
5) wymienić zasady ważne dla wykonywania funkcji: planowania,
organizowania, motywowania i kontrolowania?  

13
4.2. Współczesne metody i techniki zarządzania
Metoda to sposób postępowania zapewniający osiągnięcie określonego celu.
Technika to sposób wykonywania określonych prac, czynności czy posługiwanie się
określonymi narzędziami, przyrządami itp.
Zarządzanie to dziś bardzo szerokie pojęcie, które dotyczy każdego działu w dużej firmie,
począwszy od kadr aż po finanse. Współczesna literatura i praktyka gospodarcza dają wiele
różnego typu przykładów nowoczesnych, dynamicznych metod zarządzania, które w mniejszy
bądź większy sposób odpowiadają na wyzwania współczesnych czasów i przyczyniają się do
sukcesu każdej organizacji. W tabeli 2 zaprezentowano wybrane metody zarządzania.
Tabela 2. Metody zarządzania [opracowanie własne].
Metody Opis
Zarządzanie przez cele polega na wyznaczeniu celów działania przedsiębiorstwa, a następnie na
wskazaniu konkretnym zespołom pracowników przedsiębiorstwa tych celów
i wynikających z nich zadań, które ci pracownicy mają osiągnąć. Kierownik
wyznacza podwładnemu konkretne zadania po porozumieniu się z nim i po
przedyskutowaniu ewentualnych trudności, jakie ono nastręcza; po wykonaniu
zadania dokonuje się dokładnej analizy realizacji, oceny i ulepszeń sposobu
pracy
Zarządzanie przez
motywowanie
zespół działań obejmujących planowanie, organizowanie, motywowanie,
kontrolowanie oraz prowadzących do pozyskania i wykorzystania ludzi i innych
zasobów w procesie osiągania celów organizacyjnych
Zarządzanie przez wyjątki polega na tym, że proces decyzyjny w przedsiębiorstwie czy innej organizacji
przekazywany jest na możliwie najniższe szczeble kierowania, a zatem
wszystkie decyzje, jakie mogą być podejmowane na najniższym szczeblu
zarządzania są przez kierowników średniego szczebla przekazywane na ten
właśnie najniższy szczebel. Z kolei najwyższy szczebel zarządzania przekazuje
średniemu szczeblowi zarządzania wszystkie te decyzje, które mogą być przez
ten szczebel podjęte
Zarządzanie marketingowe polega na tym, że wszystkie funkcje kierownicze, a więc planowanie,
organizowanie, kierowanie i kontrolowanie muszą być realizowane tak, aby
potrzeby konsumentów były najlepiej zaspokojone, gdyż klienci nabywają
produkty wyłącznie po to, aby zaspokoić swoje potrzeby
Zarządzanie przez
innowacje
zmierza do rozwoju przedsiębiorstwa przez wprowadzanie szeroko pojętych
zmian (usprawnień, udoskonaleń, innowacji) przede wszystkim
w przełomowych obszarach działalności firmy
Zarządzanie przez
delegowanie uprawnień
polega na przekazywaniu innej osobie, na niższym szczeblu zarządzania części
formalnej władzy i odpowiedzialności za wykonanie określonych zadań
Zarządzanie przez wyniki nacisk położony jest na analizę wyników osiąganych przez pracowników lub
jednostki organizacyjne, głównym punktem jest tu ciągła analiza dotychczasowej
wydajności przedsiębiorstwa, mająca na względzie ewentualność wykorzystania
ukrytych rezerw wydajności, jak też perspektyw rozwojowych w przyszłości
Zarządzanie przez
partycypację
celem tej metody jest wzrost aktywności podwładnych oraz zaspokojenie ich
potrzeb wyższego rzędu (samorealizacji, uznania, przynależności) w drodze
dopuszczenia ich do procesu podejmowania decyzji
Zarządzanie przez zadania polega na formułowaniu przez kierownika konkretnych i mobilizujących zadań
rzeczowych oraz na zlecaniu ich do wykonania podwładnym wraz
z określeniem terminów ich realizacji; każdemu zadaniu ustala się normę czasu,
w którym zadanie ma być wykonane (należy wyznaczać realne, ale możliwie
krótkie, mobilizujące czasy realizacji zadań)

14
Zarządzanie przez
komunikowanie się
bezpośrednim celem ZPK jest doinformowanie i dowartościowanie załogi,
w nadziei, że przyczyni się ona do stworzenia klimatu wzajemnego zaufania
pomiędzy kierownictwem a podwładnymi, a dzięki temu do lepszej motywacji
i pozytywnych zachowań pracowników na rzecz organizacji
Zarządzanie przez konflikt polega na możliwie wczesnym wykrywaniu potencjalnych źródeł sporów
i niepowodzeń, aby podjąć odpowiednie środki zapobiegawcze; zadaniem
kierowników jest zapanowanie nad konfliktami w sensie sterowania tymi
procesami w kierunku ich wykorzystania dla dobra przedsiębiorstwa
1. Jakie znasz metody zarządzania?
2. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez cele?
3. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez motywowanie?
4. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez wyjątki?
5. Jak scharakteryzujesz zarządzanie marketingowe?
6. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez wyniki?
7. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez partycypację?
8. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez zadania?
9. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez komunikowanie się?
10. Jak scharakteryzujesz zarządzanie przez konflikt?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj charakterystyki metody „zarządzanie przez cele”, wpisując do tabeli poniżej
charakterystyczne dla tej metody cechy.
Lp. Cecha Opis
1. Istota
2. Przykładowe cele
3. Podstawa dokonania oceny
pracowników
4. Kto określa sposób osiągnięcia celów?
1) wyszukać w literaturze informacje na temat metod zarządzania,
2) zaznaczyć cechę odpowiadającą wybranemu stylowi kierowania,
− materiały biurowe, w tym: arkusze papieru, pisaki,

15
Ćwiczenie 2
Zaprezentuj krótką charakterystykę jednej z wybranych metod zarządzania.
1) krótko scharakteryzować jedną, wybraną przez siebie metodę zarządzania,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić metody zarządzania?  
2) wskazać różnice między pojęciami „metoda” a „technika”?  
3) scharakteryzować poznane metody zarządzania?  

16
4.3. Style zarządzania i kierowania
Styl kierowania to utrwalony, indywidualny sposób zachowania się kierownika
w stosunku do podwładnych, w celu wywarcia wpływu na ich zachowanie i pobudzenia ich do
działania w procesie realizacji celów organizacji.
Wyznaczniki stylu zarządzania:
− kwalifikacje i charakter podwładnych,
− specyfika pracy (charakter realizowanych zadań),
− umiejętności i osobowość kierownika,
− kultura organizacyjna przedsiębiorstwa,
− styl kierowania zwierzchnika,
− sytuacja przedsiębiorstwa,
− wymogi otoczenia.
Style kierowania przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Style kierowania [opracowanie własne].
Styl kierowania Opis
Styl autokratyczny
(dyrektywny)
kierownik sam ustala cele grupy i metody działania. Sam dokonuje podziału
pracy, oddziałuje przez polecenia i kary. Kierownik utrzymuje dystans wobec
członków grupy, nie uczestniczy w jej pracach. W stylu autokratycznym rolę
bardzo istotną odgrywa kontrola i represja w postaci kar i nagród. Zespoły
pracownicze kierowane w sposób autokratyczny cechuje większa wydajność
pracy i szybsze wykonywanie zadań. W dłuższej perspektywie maleje zaufanie
między członkami zespołu. W efekcie w zespołach kierowanych w sposób
autokratyczny występuje mniejsza zdolność do pracy zespołowej, obniża się
pozytywna motywacja i zachodzi niebezpieczeństwo wewnętrznych konfliktów.
Styl autokratyczny sprawdza się, gdy niezbędne jest pełne posłuszeństwo przy
wykonywaniu zadań, decyzje podejmowane są w warunkach presji czasowej lub
gdy członkowie grupy nie mają dostatecznych kwalifikacji i obawiają się
ponoszenia odpowiedzialności
Styl demokratyczny
(integratywny)
kierownik zachęca grupę do podejmowania decyzji odnośnie: celów, metod,
podziału pracy. Często kontaktuje się ze współpracownikami i uczestniczy
w pracach zespołu. Dąży do likwidowania barier utrudniających komunikowanie
się. Inną rolę odgrywa kontrola oraz system kar i nagród. Zadania przedstawia
się pracownikom w postaci głównych kierunków działania, pozostawiając
podwładnym możliwość wykazania się inicjatywą. Kierownik tego stylu
kierowania jest kompetentnym doradcą, pobudza inicjatywy podwładnych i stara
się o podnoszenie ich kwalifikacji. Rezultatem stosowania stylu
demokratycznego jest mniejsza – niż przy stylu autokratycznym – ilość
wykonanej pracy. Jednak uzyskiwane rezultaty są wyższej jakości, bardziej
oryginalne. Dobre kontakty interpersonalne, częste przyjaźnie; styl jest bardzo
dobrze akceptowany
Styl liberalny kierownik pozostawia członkom grupy dużą swobodę w planowaniu
i organizacji, sam stara się nie podejmować decyzji. Ani nie kontroluje grupy,
ani też nie uczestniczy w jej pracach. Rezultatem stosowania stylu liberalnego
jest stosunkowo niewielka ilość i kiepska jakość wykonanej pracy. Panuje
niezadowolenie, członkowie grupy często sfrustrowani brakiem przywództwa,
sytuacja sprzyja powstawaniu struktur nieformalnych

17
Styl wspierający odpowiedni dla zespołów słabych, niepewnych, przechodzących kryzys,
zwłaszcza takich, które działają w przedsiębiorstwach krytycznie lub wręcz
wrogo do nich nastawionych. Cechy charakterystyczne dla tego stylu kierowania
to: stopień interakcji kierownika z zespołem jest bardzo wysoki, członkowie
zespołu przewodniczą zebraniom, rozdzielają pracę itp., członkowie zespołu
obdarzają szefa zaufaniem
Styl inspirujący użyteczny dla zespołów kompetentnych w sytuacjach wysokiego ryzyka.
Cechy charakterystyczne dla tego stylu kierowania to: stopień interakcji
kierownika z zespołem jest wysoce zróżnicowany – może on nie opuszczać
zespołu ani na chwilę, może też zachować dystans; komunikacja szefa
z członkami zespołu ma charakter głównie wizjonerski, motywacyjny. Szef
reprezentuje zespół w przedsiębiorstwie, cieszy się wysokim autorytetem
osobistym; szef może lub nie przewodniczyć zebraniom, stara się nie angażować
w szczegóły zagadnień; członkowie zespołu darzą szefa podziwem
1. Co rozumiesz pod pojęciem styl kierowania?
2. Jakie są wyznaczniki stylu zarządzania?
3. Jakie znasz style kierowania według tradycyjnej klasyfikacji stylów kierowania?
4. Czym różnią się od siebie poszczególne style kierowania?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykorzystując podane w tabeli cechy, jakie mogą charakteryzować kierownika, określ,
które z nich opisywałyby najlepiej kierownika stosującego styl: autokratyczny (A),
demokratyczny (D), liberalny (L), wspierający (W), inspirujący (I).
Lp. Cecha Styl (A) Styl (D) Styl (L) Styl (W) Styl (I)
1 Sam w minimalnym stopniu decyduje o sprawach
grupy
2 Zachęca pracowników, aby sami zgłaszali swoje
pomysły, sposoby rozwiązania problemów
3 Pozostawia grupie podejmowanie decyzji
dotyczących wykonywanego przez nią zadania
4 Podwładni mogą zgłaszać uwagi krytyczne
dotyczące jego pracy
5 Nie oczekuje informacji zwrotnej
6 Zmienia obowiązki podwładnych nie wyjaśniając
powodów zmian
7 Sam podejmuje decyzje
8 Ocenia członków grupy tylko wyraźnie o to
poproszony
1) wykorzystać wiedzę nabytą podczas zapoznawania się z materiałem nauczania,
2) zaznaczyć w odpowiedniej kolumnie, używając znaku „X” cechę odpowiadającą
wybranemu stylowi kierowania.

18
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj autokratyczny, demokratyczny, liberalny, wpierający i inspirujący styl
kierowania.
1) wyszukać w literaturze informacje na temat stylów kierowania,
2) zapisać w zeszycie najważniejsze cechy autokratycznego, demokratycznego, liberalnego,
wspierającego i inspirującego stylu kierowania.
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie styl kierowania?  
2) nazwać wyznaczniki stylu kierowania?  
3) wymienić style kierowania według tradycyjnej klasyfikacji?  
4) wymienić inne style kierowania?  
5) scharakteryzować autokratyczny, demokratyczny i liberalny styl
kierowania?  
6) rozróżnić wspierający i inspirujący styl kierowania?  

19
4.4. Kierowanie pracą zespołu. Cechy skutecznego menedżera
Zespół to grupa ludzi, której wszyscy członkowie mają chociaż jeden wspólny cel, który
może zostać osiągnięty jedynie wspólnym wysiłkiem wszystkich.
Kierownik zespołu to lider odpowiedzialny za organizację zespołu, umożliwiającą mu
osiąganie zamierzonych celów, za jakość efektów pracy zespołu, jego rozwój oraz kontakty
i powiązania zespołu z całym przedsiębiorstwem.
Zadania kierownika zespołu:
− Planuje: jak praca powinna być wykonana, co ma być zrobione, jacy ludzie są potrzebni,
jak skonstruować zespół i podzielić zadania.
− Dobiera ludzi o odpowiednich kwalifikacjach, odpowiedniej wiedzy i osobowości
i potencjalnych zdolnościach do wykonywania takiej pracy – teraz i w przyszłości.
− Szkoli i trenuje ludzi do danej pracy, osiągania określonych celów i rozwijania
umiejętności.
− Rozwija skuteczne metody pracy.
− Uzgadnia plany pracy zespołowej i cele, a także indywidualne plany i zamierzenia
poszczególnych pracowników, tak by każdy z nich widział, co i dlaczego ma robić oraz
jakie jest miejsce tych jednostkowych planów w ogólnych zadaniach przedsiębiorstwa.
− Kieruje pracą poszczególnych pracowników – ustala standardy jakości, rozwiązuje
problemy, ocenia efekty pracy.
− Zapewnia ludziom właściwe wynagrodzenie, zróżnicowane zgodnie z wniesionym
wkładem pracy, wysiłku i osiąganymi rezultatami.
− Zarządza budżetem zespołu.
− Kieruje zmianami.
Podstawowe umiejętności menedżerskie kierownika zespołu:
− Motywowanie zespołu: • wzbudzanie w ludziach poczucie, że są
doceniani,
• dzielenie się doświadczeniami i wiedzą,
• oferowanie pomocy,
• okazywanie podwładnym szacunku,
• otwartość na odmienne postawy
i proponowane rozwiązania,
• uczciwość i spolegliwość,
• zauważanie i docenianie specjalnych
wysiłków.
− Dzielenie się odpowiedzialnością: • powierzanie zadań ludziom, którzy są
w danej dziedzinie dobrzy lub bardzo
lubią taką pracę wykonywać,
• obdarzanie ludzi zaufaniem
w samodzielnym podejmowaniu decyzji,
• zachęcanie do samodyscypliny.
− Formułowanie jasnych celów i zadań: • precyzyjne określanie oczekiwań
i rezultatów wykonania zadań.

20
− Skuteczna komunikacja: • umiejętność słuchania,
• dostarczanie ludziom potrzebnych
informacji,
• angażowanie ludzi.
− Kierowanie zebraniami.
− Działania menedżerskie.
− Wrażliwość na ludzkie skrywane lęki, obawy i nadzieje.
− Umiejętność dokonywania konstruktywnych podsumowań.
− Trenowanie indywidualnych osób oraz zespołów w nowych metodach pracy.
− Wspieranie indywidualnych osób oraz zespołów w chwilach trudności i porażek.
Czynniki decydujące o skuteczności pracy zespołowej:
− efektywna i przyjazna komunikacja między członkami zespołu,
− twórczy stosunek do pracy zespołowej, jednakowy dla wszystkich członków,
− pełne wzajemne zaangażowanie w osobisty rozwój i sukces pozostałych członków
zespołu, jak również w osiąganie wspólnych celów,
− uwieńczone sukcesem poszukiwanie sposobów stałego doskonalenia metod i wyników,
− wysoka kreatywność,
− umiejętność rozwiązywania najtrudniejszych, najbardziej delikatnych i drażliwych kwestii.
Aby zespół mógł dobrze pracować, potrzebne są mu zarówno właściwe procesy
wewnętrzne i zewnętrzne, jak i odpowiednie narzędzia (tab. 4):
Tabela 4. Narzędzia pracy zespołów [opracowanie własne].
Narzędzie pierwsze: „burza mózgów” Metoda generowania przez grupę osób jak
największej liczby pomysłów w jak najkrótszym
czasie. Dwie podstawowe zasady burzy mózgów:
− każdy pomysł jest zapisywany: „żaden pomysł nie
jest zły”;
− żaden pomysł nie jest poddawany ocenie
Narzędzie drugie: porządkujący system
rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji
Etapy:
− etap pierwszy: zdefiniowanie problemu,
− etap drugi: przedstawienie pomysłów,
− etap trzeci: pomysły grupowe,
− etap czwarty: wybór pomysłu (pomysłów),
− etap piąty: sprawdzenie zaangażowania
Narzędzie trzecie: „Planowanie Skutecznych
Działań”
Składają się na nie trzy proste pytania, które,
powtarzane jak najczęściej, powinny stać się dla
zespołu źródłem wiary we własne siły oraz stałym
narzędziem podnoszenia efektywności pracy:
− Co zrobiliśmy dobrze?
− Co zrobiliśmy źle?
− Co wobec tego zrobimy następnym razem?

21
Narzędzie czwarte i piąte: „gadające ściany”
i papierowa tablica
„Gadająca ściana” to dobrze widoczne miejsce,
wyznaczone do prezentowania informacji na temat
członków zespołu, jego osiągnięć, zadań, zamiarów
i wątpliwości. Jest to środek wewnętrznej
komunikacji w zespole.
„Papierowa tablica” – praktyczne narzędzie
wspierające pracę koncepcyjną, lecz jednocześnie
wymagającą pewnego uporządkowania
Tabela 5. Wady i zalety zespołów pracowniczych [opracowanie własne].
Główne i najczęściej notowane wady pracy
zespołowej to:
Główne korzyści wynikające z pracy zespołowej to:
Ÿ Za wiele czasu i energii poświęca się
usprawnianiu komunikacji i interakcji
międzyludzkich. Cierpi na tym praca.
Ÿ Pewne jednostki czują się nie na miejscu, są
lekceważone i spychane na margines,
ponieważ praca zespołowa wydaje im się
trudna i sprzeczna z ich naturalnym stylem.
Ÿ Zespoły podejmują walkę konkurencyjną
między sobą, ze stratą dla całego
przedsiębiorstwa.
Ÿ Praca w zespole uwalnia zdolności twórcze
i energię. Pozwala ludziom wspólnie
rozbudowywać pomysły, rozwijać sugestie,
dodając nowe perspektywy oraz okazując innym
zainteresowanie dla ich opinii i zdania.
Ÿ Udział w zespole może oznaczać większy zapał
do pracy. Praca zespołowa zaspokaja jedną
z podstawowych ludzkich potrzeb.
Ÿ Praca w zespole może zwiększać wydajność.
Wspólnie planując i realizując różnorodne
zadania, ludzie dowiadują się o możliwościach
dokonania zmian organizacyjnych, poznają
obieg informacji i pomysłów.
Ÿ Czasami praca zespołowa jest jedynym
sposobem wykonania jakiegoś zadania.
Menedżerem jest osoba spełniająca funkcje kierownicze, posiadająca odpowiednie
kwalifikacje, wyspecjalizowana w zarządzaniu przedsiębiorstwem, instytucją lub grupą
czynności stanowiących pewną całość. Jest to osoba, która niezależnie od noszonego tytułu
zawodowego realizuje określone zadania za pośrednictwem innych ludzi.
Istotą pracy menedżera jest:
a) ustalanie celów organizacji – określanie, co nimi jest,
b) organizowanie w niej pracy – ustalanie działania, grupowanie,
c) motywowanie i informowanie – karanie i nagradzanie, porozumiewanie się
z podwładnymi,
d) dokonywanie pomiaru – ustalanie mierników ocen,
e) określanie kierunków rozwoju ludzi.
Role menedżera w organizacji określa się w literaturze różnorako, przyjmując koncepcję
kanadyjskiego profesora zarządzania Henry`ego Mintzberga, można je podzielić na trzy
podstawowe kategorie przedstawione w tabeli 5.

22
Tabela 6. Role menedżera w organizacji [opracowanie własne].
Role interpersonalne a. rola reprezentanta – dotyczy kontaktów z otoczeniem, np. komunikowanie się
z klientami dostawcami, udział w uroczystościach poza organizacją;
b. rola przywódcy grupy – odpowiedzialność za kierowanie grupą ludzi,
rozwiązywanie ich problemów, podejmowanie decyzji, przygotowywanie
działań wdrażanych przez grupę, motywowanie pracowników, pociąganie ich za
sobą;
c. rola łącznika – komunikowanie się w imieniu grupy z innymi jednostkami
i grupami
Role informacyjne a. rola odbiorcy informacji – poszukiwanie informacji w otoczeniu organizacji,
w samej organizacji oraz grupie;
b. rola popularyzatora informacji – dotyczy zarówno grupy, jak i całej organizacji;
polega na upowszechnianiu informacji wewnątrz organizacji;
c. rola rzecznika – ukierunkowana jest na otoczenie organizacji, polega na
upowszechnianiu w otoczeniu informacji o organizacji
Role decyzyjne a. rola innowatora – tworzenie i uczestnictwo w rozwijaniu nowych pomysłów
i rozwiązań,
b. rola delegującego – decydowanie, jaką pracę powinien wykonywać dany
pracownik w organizacji,
c. rola niwelatora zakłóceń – odpowiedzialność za łagodzenie konfliktów oraz
problemy dyscyplinarne w organizacji,
d. rola negocjatora – pertraktacje w organizacji i otoczeniu.
Cechy skutecznego menedżera przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Cechy skutecznego menedżera [opracowanie własne].
Lp. Cecha Opis
1 Koncentracja na działaniach
i osiąganych rezultatach, duża
wyobraźnia
− wyznacza jasny kierunek,
− wyznacza jasną strategię i zadania prowadzące do jej realizacji,
− powoduje, że zespół stale skoncentrowany jest na postawionych
przed nim zadaniach
2 Charyzmatyczność − inspiruje i motywuje,
− jest entuzjastyczny i pozytywny
3 Solidność, uczciwość, odwaga
i energia, w tym gotowość do
ryzyka
− jest kompetentny i skuteczny,
− kieruje się zasadami etyki, przede wszystkim uczciwością,
− okazuje wewnętrzną integralność,
− jest ponad uczuciami osobistymi i polityką,
− podejmuje ryzyko, jest innowacyjny
4 Zdolność podejmowania
szybkich decyzji i działań,
− jest zrównoważony,
− trzeźwo ocenia sytuację,
− korzysta z dostępnych informacji i rad
5 Odpowiedzialność − postępuje tak, jak zobowiązał się postępować,
− dotrzymuje słowa
6 Jest pomocnym liderem − opiekuje się,
− pomaga ludziom osiągać ich cele,
− dzieli się władzą,
− jest dobrym słuchaczem,
− wspiera, obdarza zaufaniem,
− jest przystępny i dostępny, ilekroć inni go potrzebują,
− wydobywa z ludzi to, co w nich najlepsze,
− pomaga znajdować skuteczne rozwiązania

23
7 Spaja zespół − kreuje dobrą atmosferę w zespole,
− dba o utożsamienie się wszystkich pracowników z celami i wizją
przedsiębiorstwa,
− promuje zespół i jego wkład w przedsiębiorstwo,
− zapewnia dobre środowisko pracy
8 Dba o komunikację − słucha,
− dba, by ludzie byli dobrze poinformowani,
− wnosi własny wkład,
− jest otwarty na nowe cele
9 Docenia osiągnięcia − zauważa dokonania swoich ludzi,
− odpowiednio nagradza wkład pracy
10 Skutecznie kieruje zmianami − czyni z nich fakt pozytywny i ekscytujący,
− jest elastyczny i łatwo przystosowuje się
1. Jaką osobę można określić mianem menedżera?
2. Jaka jest definicja zespołu i kierownika zespołu?
3. Na czym polega praca kierownika zespołu?
4. Jakie czynniki decydują o skuteczności pracy zespołowej?
5. Jakie znasz wady i zalety zespołów pracowniczych?
6. Jakimi narzędziami i technikami powinien posługiwać się zespół, który chce osiągnąć
sukces?
7. Jakie znasz role interpersonalne menedżera?
8. Jakie role określamy mianem informacyjnych?
9. Jakie znasz role decyzyjne menedżera?
10. Jakie cechy charakteryzują skutecznego menedżera?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny umiejętności menedżera. Twoim zadaniem będzie przypisanie
poszczególnym umiejętnościom podanym w tabeli oceny od N do 4, przyjmując kryteria:
N – nieistotne, 1 – mało ważne, 2 – ważne, 3 – bardzo ważne, 4 – najważniejsze.
Ocena
Lp. Umiejętności
N 1 2 3 4
1 Adaptacyjność (zdolności przystosowawcze)
2 Zdolność analitycznego myślenia
3 Zorientowanie na klienta
4 Delegowanie uprawnień
5 Rozwijanie innych
6 Wiedza funkcjonalna
7 Inicjatywa
8 Empatia
9 Decyzyjność

24
1) wyszukać w literaturze informacje na temat umiejętności, które powinien posiadać
menedżer,
2) zaznaczyć w odpowiedniej kolumnie, używając znaku X: N, 1, 2, 3, 4, przypisując ocenę
poszczególnym umiejętnościom,
3) sporządzić pisemnie raport wyników,
4) zaprezentować na forum grupy uzyskane wyniki.
Ćwiczenie 2
Wymień cechy skutecznego menedżera i scharakteryzuj je. Charakterystykę
poszczególnych cech przedyskutuj wspólnie z grupą. Dokonaj uzupełnienia swoich
charakterystyk, uwzględniając ciekawe uwagi innych uczniów.
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o celach decydujących
o skuteczności pracy menedżera,
2) zanotować cechy i scharakteryzować je,
3) przedyskutować wyniki pracy w grupie,
4) uzupełnić opracowanie.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj podstawowe zadania kierownika zespołu.
1) wyszukać w literaturze informacje dotyczące zadań pełnionych przez osoby kierujące
zespołami,
2) zapisać te informacje w zeszycie,
3) zaprezentować pracę na forum grupy.

25
Ćwiczenie 4
Opisz znany Ci zespół, np. futbolowy, rockowy lub inny pod względem jego skuteczności.
Dokonaj jego porównania z typowym zespołem pracowniczym. Wskaż podobieństwa
i różnice. Oceń jego skuteczność.
1) zestawić w formie tabeli cechy znanego ci zespołu z cechami zespołu pracowniczego,
2) w formie opisowej wynotować podobieństwa i różnice między zespołami, ocenić
skuteczność opisanego zespołu,
3) zaprezentować pracę na forum grupy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie zespołu i kierownika zespołu?  
2) wymienić zdolności i cechy przydatne w pracy menedżera?  
3) scharakteryzować role interpersonalne, decyzyjne i informacyjne
menedżera?  
4) określić, co jest istotą pracy menedżera?  
5) wymienić cechy charakteryzujące dobrego menedżera?  
6) wymienić czynniki decydujące o skuteczności pracy zespołowej?  
7) scharakteryzować narzędzia i techniki działania zespołu?  
8) wskazać wady i zalety zespołów pracowniczych?  

26
4.5. Zarządzanie zasobami rzeczowymi, ludzkimi i finansowymi
Aby organizacja mogła sprawnie funkcjonować, niezbędne jest wykorzystanie jej
podstawowych zasobów: rzeczowych, ludzkich i finansowych.
Zasobem przedsiębiorstwa jest każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik
wytwórczy, który może być wykorzystany w procesie produkcji i wymiany.
Przedsiębiorstwo musi umiejętnie wykorzystywać swoje zasoby rzeczowe, ludzkie
i finansowe (rys. 3).
Rys. 3. Zasoby przedsiębiorstwa [opracowanie własne].
Zasoby przedsiębiorstwa powinny być wykorzystywane efektywnie i racjonalnie, gdyż ma
to wpływ na poziom ponoszonych kosztów przez przedsiębiorstwo. Tym samym kadra
zarządzająca musi właściwie zarządzać kosztami wykorzystania tych zasobów. Muszą być
właściwie zaplanowane procesy technologiczne i ich obsługa, np. organizacja przepływu
półfabrykatów na linii produkcyjnej, w których wykorzystuje się wymienione wcześniej
zasoby. Również powinny być zidentyfikowane i zaplanowane wszystkie działania związane
z pozyskaniem klienta i sprzedażą produktu, gdyż przy tych działaniach zasoby też są
zużywane i w konsekwencji odzwierciedla się to w koszcie oferowanego produktu lub usługi.
Opis poszczególnych zasobów przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Zasoby przedsiębiorstwa [opracowanie własne].
Zasoby ludzkie To pracownicy wraz z ich wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem, dzięki
którym przedsiębiorstwo osiąga przewagę konkurencyjną.
Zarządzanie zasobami ludzkimi polega na wykorzystaniu umiejętności pracowników
i osób, z którymi przedsiębiorstwo współpracuje.
Ogół problemów związanych z zatrudnieniem, doskonaleniem zawodowym i płacami
pracowników, a także z wydajnością ich pracy nazywa się polityką zatrudnienia.
Cele polityki zatrudnienia:
− określanie zapotrzebowania na pracowników, a następnie zatrudnianie
pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, zainteresowaniach, uzdolnieniach
i cechach osobistych,
− organizowanie szkoleń, podnoszących kwalifikacje pracowników,
− tworzenie właściwych warunków pracy,
− tworzenie systemu obiektywnej oceny efektów pracy pracowników
przedsiębiorstwa,
− motywowanie pracowników do coraz lepszej pracy
zasoby rzeczowe
zasoby ludzkie
zasoby finansowe
zasoby
przedsiębiorstwa

27
Zasoby rzeczowe 1) środki pracy – maszyny urządzenia, narzędzia wszystkich generacji (ogólnie
wszystko to, co człowiek stwarza między sobą a przedmiotem pracy w celu
oddziaływania na ten przedmiot);
2) przedmioty pracy – surowce, materiały, półfabrykaty, na które człowiek
oddziałuje
i które służą do produkowania danego dobra.
Tę część środków, która jest własnością przedsiębiorstwa nazywa się majątkiem
przedsiębiorstwa. Majątek przedsiębiorstwa można rozpatrywać jako materialne
przedmioty posiadające określoną użyteczność oraz jako wartość wyrażoną
w pieniądzu.
Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na:
a) majątek trwały (aktywa trwałe):
− wartości niematerialne i prawne to wartość firmy, prawa autorskie, prawa do
projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych,
licencji,
− rzeczowy majątek trwały to grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne
i maszyny, środki transportu,
− należności długoterminowe – to kwoty należne u kontrahentów, których termin
płatności jest dłuższy niż jeden rok,
− inwestycje długoterminowe to długoterminowe akcje, udziały, udzielone
pożyczki długoterminowe, nieruchomości;
b) majątek obrotowy (aktywa obrotowe):
− zapasy – to towary, opakowania, materiały, półfabrykaty,
− należności krótkoterminowe to należności z tytułu sprzedanych towarów,
świadczonych usług, a także należności dochodzone na drodze sądowej,
− inwestycje krótkoterminowe to krótkoterminowe akcje, udziały, udzielone
pożyczki, środki pieniężne w kasie przedsiębiorstwa, środki pieniężne na
rachunkach bankowych, weksle i czeki obce płatne.
Zarządzanie zasobami rzeczowymi dotyczy ich optymalnego wykorzystania
w procesie wykonywania pracy. Ogólnie można stwierdzić, że zasoby rzeczowe
wyznaczają stopień nowoczesności organizacji
Zasoby finansowe To kapitał finansowy wykorzystywany przez organizację do finansowania zarówno
funkcjonowania bieżącego, jak i długofalowego rozwoju. Zaliczamy do nich:
1) pieniądze gotówkowe,
2) zaciągnięte kredyty,
3) posiadane wkłady bankowe,
4) papiery wartościowe.
Gospodarka finansowa (czyli racjonalne zarządzanie zasobami finansowymi)
obejmuje:
− pozyskiwanie środków finansowych niezbędnych do finansowania działalności,
− dokonywanie podziału środków finansowych poprzez wybieranie takich
przedsięwzięć, które zapewnią najlepsze ulokowanie zgromadzonych środków
finansowych,
− bieżące działania związane z przepływem środków pieniężnych
Zasoby informacyjne To wszelkiego typu użyteczne dane liczbowe i jakościowe pochodzące z otoczenia
zewnętrznego i wewnętrznego organizacji, niezbędne do skutecznego podejmowania
decyzji). Zasoby te dotyczą np.:
− znajomości przepisów prawnych, skarbowych, preferowanych kierunków
polityki gospodarczej państwa, regionu,
− informacji o charakterze marketingowym,
− wewnętrznych zasobów informacyjnych, umożliwiających podejmowanie
decyzji dotyczących, np. poziomu zapasów, struktury kosztów, wykorzystania
maszyn i urządzeń, wprowadzenia nowych produktów i asortymentów,
wykorzystania czasu pracy, polityki kadrowej oraz kształtowania systemu
wynagrodzeń

28
1. Co to są zasoby organizacji?
2. W jaki sposób dzieli się zasoby organizacji?
3. Jak można zdefiniować zasoby ludzkie?
4. Jakie znasz cele polityki zatrudnienia?
5. Co składa się na zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa?
6. Jak klasyfikuje się majątek przedsiębiorstwa?
7. Jakie składniki zalicza się do zasobów finansowych?
8. Jakie elementy obejmuje gospodarka finansowa?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Omów cele polityki zatrudnienia na przykładzie wymyślonego przez Ciebie
przedsiębiorstwa (określ zapotrzebowanie na pracowników, zatrudnianie pracowników
o odpowiednich kwalifikacjach, zainteresowaniach, uzdolnieniach i cechach osobistych; w jaki
sposób odbywa się organizowanie szkoleń, podnoszących kwalifikacje pracowników; w jaki
sposób tworzy się właściwe warunki pracy; w jaki sposób tworzony jest system obiektywnej
oceny efektów pracy pracowników przedsiębiorstwa; jak motywuje się pracowników do coraz
lepszej pracy).
1) wymyślić dowolne przedsiębiorstwo, którego cele polityki zatrudnienia chcesz omówić,
2) opisać w zeszycie, w jaki sposób przedsiębiorstwo to realizuje cele polityki zatrudnienia.
– arkusze papieru, przybory do pisania,
– literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane pozycje majątku przedsiębiorstwa produkcyjnego do majątku
trwałego lub obrotowego: 1) wartość firmy, 2) środki pieniężne w kasie przedsiębiorstwa,
3) należności dochodzone na drodze sądowej, 4) budynek zarządu przedsiębiorstwa,
5) długoterminowe akcje, 6) udzielona pożyczka na okres 5 miesięcy, 7) maszyny i urządzenia,
8) materiały, 9) czeki obce, 10) środki transportu.
1) przeczytać uważnie wszystkie wymienione pozycje majątku przedsiębiorstwa,
2) narysować w zeszycie tabelę, której kolumny to: majątek trwały i majątek obrotowy,
3) wpisać w odpowiednie kolumny podane składniki majątku.

29
− przybory do pisania,
− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia,
Ćwiczenie 3
Podaj przykłady majątku przedsiębiorstwa (dowolnego) i podziel go na majątek trwały
i obrotowy.
1) narysować w zeszycie tabelę, której kolumny to: majątek trwały i majątek obrotowy,
2) wpisać w odpowiednie kolumny podane przykłady majątku przedsiębiorstwa.
− przybory do pisania,
1) zdefiniować pojęcie zasoby organizacji?  
2) sklasyfikować zasoby organizacji?  
3) zdefiniować zasoby ludzkie przedsiębiorstwa?  
4) wymienić cele polityki zatrudnienia?  
5) wymienić zasoby rzeczowe przedsiębiorstwa?  
6) sklasyfikować majątek przedsiębiorstwa?  
7) wymienić elementy gospodarki finansowej?  

30
4.6. Strategie zarządzania
Strategię najogólniej można zdefiniować jako długofalowe cele przedsiębiorstwa oraz
środki i sposoby ich realizacji. Jest to sposób przygotowania i prowadzenia działań
zmierzających do realizacji założonego celu w określonych warunkach, które są kształtowane
przez otoczenie przedsiębiorstwa.
Na strategię przedsiębiorstwa składa się pięć zasadniczych elementów:
− misja firmy,
− domena działania,
− przewaga strategiczna (silna strona),
− cele strategiczne,
− funkcjonalne programy działania.
Model strategii obejmujący te kluczowe elementy obrazuje rys. 4.
Rys. 4. Model strategii [opracowanie własne].
Szczegółowy opis poszczególnych elementów strategii zawiera tabela 9.
Tabela 9. Model strategii [opracowanie własne].
Elementy strategii Opis
Misja firmy wyraża rolę, jaką firma chce spełnić na rzecz otoczenia. Wyjaśnia, w jakim
zakresie i ewentualnie, w jaki sposób firma ma zamiar rozwiązać problemy.
Misja odpowiada na pytania, po co działamy, w jakim biznesie i jaki jest zakres
naszych działań oraz jaką wartość reprezentujemy na rynku
Domena działania określa, gdzie i komu firma zamierza sprzedawać swoje wyroby
i usługi
Przewaga strategiczna polega na tym, aby w ramach wybranej domeny być bardziej atrakcyjnym
partnerem niż inne firmy
Cele strategiczne określają, co konkretnie firma chce osiągnąć w kolejnych odcinkach czasu
i pozwalają mierzyć, czy firma osiąga sukces
Funkcjonalne programy
działania
są przełożeniem koncepcji strategii na konkretne działania firmy i na codzienne
zachowanie każdego pracownika
Podstawowe rodzaje strategii przedsiębiorstwa:
− marketingowa,
− finansowa,
− w zakresie działalności podstawowych i pomocniczych,
− w zakresie zarządzania i organizacji,
− personalna.
DOMENA DZIAŁANIA
MISJA FIRMY
CELE STRATEGICZNE
PRZEWAGA
STRATEGICZNA
FUNKCJONALNE
PROGRAMY DZIAŁANIA

31
Typy strategii przedsiębiorstwa przedstawia tabela 10.
Czynniki uwzględniane przy wyborze strategii:
– aktualna pozycja konkurencji,
– przyjęta misja przedsiębiorstwa i przewidywane zmiany w otoczeniu,
– przyjęte kryteria wyboru,
– warunki ograniczające.
Tabela 10. Typy strategii przedsiębiorstwa [opracowanie własne].
Lp. Typ strategii Opis
1 Strategia ofensywna jest nastawiona na działanie przedsiębiorcze wymagające wyobraźni,
kreatywności, elastyczności i odwagi. Dzieli się na:
− strategię pionierską (przodowania) – inicjującą postępowe działania
w swej dziedzinie i wyprzedzające konkurentów w zastosowaniu
oryginalnych innowacji;
− strategię naśladowczą (adaptacyjną) – dążącą do utrzymania się tuż za
przedsiębiorstwami pionierskimi przez jak najlepsze przejmowanie ich
przykładów i wzorców
2 Strategia defensywna jest nastawiona na minimalizację niepowodzeń i zachowanie
dotychczasowych zdobyczy, preferowanie tradycji, unikanie ryzyka
i błędów. Może przyjmować trzy formy:
− strategii izolacji – oznacza minimalizację powiązań z otoczeniem, co
sprzyja uproszczeniu zarządzania i zwiększeniu stabilności organizacji,
która dąży do samowystarczalności i otoczenie traktuje jako źródło
zakłóceń;
− strategii hierarchizacji – dokonuje segmentacji otoczenia w celu
minimalizacji zakłóceń;
− strategii nadmiaru – oznacza utrzymywanie nadmiaru zasobów
w firmie, co ułatwia przetrwanie w okresach gwałtownych zmian
w otoczeniu i ogranicza proces dostosowywania się do nich
1. Jakie elementy składają się na strategię przedsiębiorstwa?
2. Jakie znasz podstawowe rodzaje strategii?
3. Czym charakteryzuje się strategia ofensywna i defensywna ?
4. Na jakie rodzaje można podzielić strategię ofensywną i defensywną?
5. Jakie czynniki uwzględnia się przy wyborze strategii?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj strategię stosowaną przez znaną Ci firmę. Odpowiedz na pytania:
– Jakie są charakterystyczne cechy tej strategii?
– Co ją wyróżnia spośród innych?
1) wyszukać w literaturze informacje na temat strategii zarządzania,
2) scharakteryzować strategię jednej ze znanych Ci firm, uwzględniając:
− charakterystyczne cechy strategii,
− różnice pomiędzy opisaną strategią, a pozostałymi.

32
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj strategię organizacji usługowej w zakresie doradztwa personalnego oraz
sporządź jej „mapy strategii”. Mapę strategii sporządź wg poniższych zasad:
– Komu organizacja ma służyć?
– Jakie rezultaty ma osiągać?
– Jakie ma świadczyć usługi?
– Jaki jest charakter instytucji?
2) wykonać „mapę strategii” hipotetycznej organizacji,
3) zaprezentować rezultaty pracy na forum grupy.
− arkusze papieru, przybory do pisania,
Ćwiczenie 3
Opracuj strategię dowolnej firmy (nie ma znaczenia charakter jej działalności).
2) opracować strategię dowolnej firmy,
3) zaprezentować rezultaty pracy na forum grupy.
1) podać definicję strategii?  
2) wymienić elementy składające się na strategię przedsiębiorstwa?  
3) wymienić podstawowe rodzaje strategii?  
4) scharakteryzować strategię ofensywną i defensywną?  
5) wymienić rodzaje strategii ofensywnej i defensywnej?  
6) wymienić czynniki, które uwzględnia się przy wyborze strategii?  

33
4.7. Rola strategicznego podejścia w marketingu
Istota marketingu
Marketing jest procesem, dzięki któremu konkretne osoby i grupy (nabywcy) otrzymują
to, czego potrzebują i pragną osiągnąć poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę produktów
mających wartość (Ph Kotler). Zgodnie z tą definicją, aby nabywcy otrzymali właśnie to, czego
potrzebują, niezbędne jest dokładne rozpoznanie i przewidywanie ich potrzeb
i wymagań. Działania zmierzające do osiągnięcia tak zadanego celu nazywane są działaniami
marketingowymi.
Celem głównym działań marketingowych jest doprowadzenie do możliwie
najkorzystniejszych warunków sprzedaży i zadowolenia klienta poprzez dostarczenie mu tego,
czego właśnie potrzebuje.
Przedsiębiorstwa działające zgodnie z zasadami marketingu muszą uzyskać odpowiedź na
następujące pytania:
1) Jakie są potrzeby konsumentów i które nabywców nich mogą być zaspokojono przez
przedsiębiorstwo?
2) Jakie produkty zaspokajają potrzeby konsumentów i czy przedsiębiorstwo może
zaoferować konsumentom oczekiwane przez nich produkty?
3) W jaki sposób należy dostarczyć produkty ostatecznemu nabywcy i w jakich warunkach
powinno się je sprzedawać?
4) Po jakiej cenie produkty powinny być sprzedawane?
5) W jaki sposób przedsiębiorstwo powinno informować nabywców o oferowanych przez
siebie produktach?
Narzędzia marketingu
Narzędziami marketingu wykorzystywanymi przez przedsiębiorstwa są: produkt, cena
dystrybucja i promocja.
− Produkt – zbiór korzyści (użyteczności, przyjemności) dla nabywcy (klienta) i stanowi
faktyczną ofertę rynkową przedsiębiorstwa lub innej organizacji, obejmującą: jakość, wzór,
parametry techniczne, markę, asortyment i opakowanie,
− Cena – wartość towaru odzwierciedlona w jednostkach pieniężnych, to znaczy suma
pieniędzy, jaką klienci muszą zapłacić za towar,
− Dystrybucja – obejmuje różne rodzaje czynności, jakie przedsiębiorstwo podejmuje, aby
uczynić produkt łatwo dostępnym dla klientów (logistyka sprzedaży, polityka transportu,
sposób lub tzw. kanał dystrybucji),
− Promocja – obejmuje różne rodzaje czynności, jakie podejmuje przedsiębiorstwo, aby
poinformować o cechach produktu i przekonać potencjalnych klientów, aby go kupili
(sprzedaż osobista, reklama, środki akwizycji, instrumenty zakresu „public relations”).
Każde z wymienionych narzędzi posiada szereg instrumentów, które są tak
skonstruowane, aby zapewnić jak najwyższe zadowolenie klienta.
Ta czteroczynnikowa klasyfikacja narzędzi jest nazywana popularnie „4P” – od
pierwszych liter ich nazw w języku angielskim: Product, Price, Place, Promotion.
Zgodnie z teorią „4P”, marketing mix służy do produkcji właściwego produktu,
dostępnego we właściwym czasie i miejscu, przy właściwych rozmiarach promocji
i posiadającego odpowiednią cenę.

34
Strategia marketingowa:
Określa ona szeroki zakres działań marketingowych wykorzystywanych w procesie
realizacji celów przedsiębiorstwa. Każdy element strategii musi odpowiedzieć na pytania:
− Jakie działania należy podjąć?
− Kiedy należy do nich przystąpić?
− Kto je wykona?
− Ile to będzie kosztować?
Cele te dotyczą zdobycia nowych rynków, ulokowania na nich odpowiedniej ilości
towarów, zwiększenia udziału firmy w danym rynku, utrwalenia jej dobrego imienia oraz
powiększenia zysku.
Koncepcja marketingowa zakłada, że najważniejszym celem przedsiębiorstwa jest
zaspokajanie potrzeb klientów w sposób lepszy niż robi to konkurencja.
Podstawowe zasady to:
1) rynek w centrum zainteresowania, co jest związane ze ścisłym określeniem rynku
docelowego dla wyrobów przedsiębiorstwa;
2) koncentracja na kliencie, czyli zabieganie o to, żeby klient byt zadowolony z produktów
i usług, dążenie do ciągłego podnoszenia satysfakcji konsumenta, pozostawanie otwartym
na jego sugestie itp.;
3) koordynacja działań marketingowych oraz prac poszczególnych pionów firmy, co jest
związane z prowadzeniem wewnętrznego marketingu (zatrudnianie odpowiednich
pracowników, szkolenie ich oraz motywowanie, tak aby mogli działać jak najlepiej dla
klienta); wszyscy pracownicy w firmie muszą być przekonani, że klient jest najważniejszą
osobą w firmie, ponieważ z jego pieniędzy firma żyje; dopiero później można wprowadzić
marketing zewnętrzny;
4) zyskowność, czyli zaspokojenie potrzeb klientów w sposób korzystny dla firmy. (Zasada
ta nie dotyczy organizacji nie zorientowanych na zyski (non-profit), np. szkół, szpitali,
domów kultury).
Realizacja w przedsiębiorstwie tych czterech zasad pozwala na stwierdzenie, że firma
działa zgodnie z koncepcją marketingu.
1. Co to jest istota marketingu?
2. Jakie znasz zasady marketingu?
3. Co zaliczamy do podstawowych narzędzi marketingu?
4. Na czym polega strategia marketingowa?
5. Czym charakteryzuje się koncepcja marketingowa i jakie znasz zasady tej koncepcji?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj strategię marketingową stosowaną przez znaną Ci firmę, wybraną sieć
handlową, itp. Odpowiedz na pytania:
– Jakie są charakterystyczne cechy tej strategii?
– Co je wyróżnia spośród innych (z Twojego punktu widzenia jako konsumenta czy
klienta?).

35
1) wyszukać w literaturze informacje na temat strategii marketingowych,
2) scharakteryzować strategię jednej ze znanych Ci firm.
Ćwiczenie 2
Opracuj koncepcję marketingową swojej firmy. Musisz zadecydować, jak mają wyglądać
instrumenty Twojej polityki zbytu. Oznacza to, że powinieneś wybrać konkretne instrumenty,
które zagwarantują wysoki poziom sprzedaży Twoim produktom lub usługom. Aby rozwinąć
swoją koncepcję marketingową, musisz podjąć pięć następujących kroków:
1. Zaplanuj otoczenie zewnętrzne firmy, a więc:
− klientów,
− konkurentów,
− pośredników sprzedaży i przedstawicieli handlowych,
− wpływ pozostałych instytucji, na przykład rządu.
2. Przeanalizuj sytuację wewnętrzną, a więc własną firmę, jej politykę i zasoby.
3. Sformułuj cele marketingowe.
4. Ustal w strategicznym planie marketingowym, na czym opierać się będzie Twoja strategia
oraz na jaki aspekt rynku, z punktu widzenia marketingu, powinna się firma orientować
długoterminowo.
5. W taktycznym planie marketingowym wyznacz konkretne instrumenty marketingu mix,
które mają być wprowadzone w życie.
2) opracować koncepcję marketingową własnej firmy,
3) zaprezentować swoją koncepcję na forum grupy,
1) zdefiniować istotę marketingu?  
2) wymienić zasady marketingu?  
3) nazwać podstawowe narzędzia marketingu?  
4) określić, na czym polega strategia marketingowa?  
5) scharakteryzować koncepcję marketingową i jej zasady?  
6) wymienić czynniki, które uwzględnia się przy wyborze strategii?  

36
4.8. Zarządzanie jakością
Definicja jakości
„Jakość to stopień, w jakim zbiór właściwości nierozerwalnie związanych z wyrobem
spełnia nasze wymagania”.
Inną definicję jakości przedstawia ekonomia, według której jakość to rodzaj zadowolenia,
jakie daje konsumentowi użytkowanie lub posiadanie danego wyrobu.
Zarządzanie jakością należy rozumieć jako zbiór wzajemnie powiązanych procesów,
ukierunkowanych na doskonalenie i pozwalających z jednej strony na poprawę funkcjonowania
przedsiębiorstwa w zakresie realizacji celów wynikających z oczekiwań klientów oraz innych
zainteresowanych stron, a z drugiej osiąganie optymalnych korzyści przez wszystkie
zainteresowane strony.
Skoncentrowanie się na kliencie poprzez monitorowanie jego potrzeb i wymagań stanowi
podstawowy wyznacznik oceny funkcjonowania procesu Zarządzania Jakością
w przedsiębiorstwie.
Podstawy nowoczesnego zarządzania jakością wyznacza 8 zasad zarządzania jakością:
1. Orientacja na klienta.
2. Przywództwo.
3. Zaangażowanie wszystkich pracowników.
4. Ciągłe doskonalenie.
5. Podejście procesowe.
6. Podejście systemowe.
7. Podejmowanie decyzji na podstawie faktów.
8. Dobre kontakty z dostawcami.
Procesy zarządzania jakością w firmie należy realizować na podstawie pętli Deminga
(rys. 5):
Rys. 5. Pętla Deminga [opracowanie własne].
ZAPLANUJ – określ cele i procesy niezbędne do osiągnięcia efektów odpowiednich do
wymagań klienta i polityki firmy,
WYKONAJ – wdróż procesy,
SPRAWDŹ – monitoruj i mierz procesy i produkty zgodnie z polityką, celami i wymaganiami
dotyczącymi produktu, raportuj wyniki,
SKORYGUJ – podejmij działania w celu ciągłego doskonalenia realizacji procesów.
SPRAWDŹ
ZAPLANUJ
WYKONAJSKORYGUJ

37
Wdrażanie Systemu Zarządzania Jakością:
Każda firma wdrażająca SZJ musi uwzględnić kluczowe działania:
− szkolenie wstępne dla kadry kierowniczej na temat systemów jakości serii ISO,
− określenie celów wprowadzanego systemu,
− podjęcie decyzji o wdrożeniu i poinformowanie o tym całej załogi przedsiębiorstwa,
− audyt wstępny – analiza istniejącego systemu jakości,
− opracowanie harmonogramu wdrożenia – zakres tematyczny i czasowy,
− szkolenie pracowników w zakresie norm jakości oraz zasad dokumentowania systemu,
− opracowanie polityki jakości,
− projekt systemu,
− wstępny projekt księgi jakości,
− opracowanie procedur wdrażania i audytu,
− wdrożenie systemu,
− opracowanie księgi jakości,
− audyt końcowy – próbny,
− działania korygujące,
− audyt certyfikujący.
Korzyści z wdrożenia Systemu Zarządzania Jakością obejmują:
− ustalanie polityki i celów przez kadrę kierowniczą najwyższego szczebla,
− poprawę wyników jakościowych, koordynacji i produktywności,
− zrozumienie wymagań klienta z punktu widzenia uzyskania jego zadowolenia,
− usprawnienie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej,
− lepsze zrozumienie procesów zachodzących w organizacji,
− zrozumienie wpływu wymagań ustawowych i regulacyjnych na organizację i jej klientów,
− uzgodnienie wyraźnego zakresu odpowiedzialności i uprawnień dla całego personelu,
− usprawnienie wykorzystania czasu i zasobów,
− zmniejszenie marnotrawstwa,
− otwarcie nowych możliwości rynkowych lub utrzymanie posiadanej pozycji na rynku.
1. Co to jest jakość i zarządzanie jakością?
2. Jakich 8 zasad wyznacza podstawy nowoczesnego zarządzania jakością?
3. Jakie elementy obejmuje pętla Deminga?
4. Według jakich działań musi postępować firma wdrażająca System Zarządzania Jakością?
5. Jakie korzyści wynikają dla firmy z wdrożenia Systemu Zarządzania Jakością?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj korzyści wynikające dla firmy z wdrożenia Systemu Zarządzania Jakością.

38
1) wyszukać w literaturze informacje na temat zarządzania jakością,
2) zapisać listę propozycji na arkuszu papieru w ciągu 10 minut,
3) zaprezentować treść wspólnych zapisów na forum grupy,
4) przedyskutować wspólnie z prowadzącym, jakie korzyści zostały uznane za priorytetowe,
jakie się najczęściej powtarzały.
Ćwiczenie 2
Przygotuj propozycję harmonogramu wdrażania Systemu Zarządzania Jakością
w organizacji o dowolnym profilu działalności.
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o etapach wdrażania SZJ,
2) sporządzić harmonogram, uwzględniając przedziały czasowe poszczególnych etapów.
4.8.4 Sprawdzian postępów
1) zdefiniować pojęcia jakość i zarządzanie jakością?  
2) wymienić 8 zasad, które wyznaczają podstawy nowoczesnego zarządzania
jakością?  
3) wymienić elementy pętli Deminga?  
4) opisać, według jakich działań musi postępować firma wdrażająca SZJ?  
5) podać korzyści wynikające z wdrożenia SZJ?  

39
4.9. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu
zarządzania jakością
System Zarządzania Jakością (SZJ) zgodny z ISO 9001:2000 udostępnia organizacji
zestaw procesów zapewniających odpowiednie, rozsądne podejście do zarządzania
organizacją. System powinien zapewniać spójność i doskonalenie procedur, a tym samym
zapewniać powstawanie produktów i usług spełniających wymagania klienta.
ISO 9000 jest najczęściej stosowaną normą międzynarodową udostępniającą strukturę do
stworzenia efektywnego systemu zarządzania jakością.
Poszczególne elementy systemów jakości w zależności od zakresu, który obejmuje system
jakości pogrupowane zostały w grupy norm (tabela 11).
Tabela 11. Grupy norm systemów jakości [opracowanie własne].
ISO 8402 norma terminologiczna, zebrane definicje jakości i wszystkich pojęć, które wiążą się z jakością
ISO 9000 zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Wytyczne wyrobu i stosowanie danego modelu.
Pomaga wybierać jeden z trzech modeli (czy pełny zakres, czy tylko produkcja lub kontrola)
ISO 9001 System zarządzania jakością – model zapewnienia jakości podczas projektowania
(konstruowania), produkcji, instalowania i obsługiwania. Stosuje się, gdy zgodność
z podstawowymi wymaganiami ma być zapewniona przez dostawcę we wszystkich
wymienionych etapach
ISO 9002 System zarządzania jakością – model zapewnienia jakości podczas produkcji i instalowania.
Stosuje się, gdy zgodność z postawionymi wymaganiami ma być zapewniona przez dostawcę
w trakcie tych dwóch etapów
ISO 9003 System zarządzania jakością – model zapewnienia jakości podczas kontroli i badań
ostatecznych. Stosuje się, gdy zgodność z postawionymi wymaganiami ma być zapewniona
jedynie w trakcie tych dwóch etapów
ISO 9004 System zarządzania jakością – dotyczy zarządzania jakością i elementów systemu jakości.
Zawiera wytyczne dotyczące czynników technicznych, administracyjnych i ludzkich,
wpływających na jakość wyrobów lub usług na wszystkich etapach tzw. spirali jakości od
identyfikacji potrzeb odbiorcy do ich zaspokojenia
ISO 90011 Wytyczne do audytowania systemów zarządzania jakością
Nadzór nad dokumentacją systemu zarządzania jakością:
Norma ISO 9001:2000 wymaga, aby dokumenty systemu zarządzania jakością podlegały
nadzorowi, a mianowicie:
− powinna zostać ustanowiona udokumentowana procedura nadzoru nad dokumentacją,
− dokumenty, zanim zostaną wydane, powinny by zatwierdzane,
− powinny być dokonywane okresowe przeglądy dokumentów,
− dokumenty powinny być zawsze aktualne,
− zmiany w dokumentach powinny być identyfikowalne,
− dostęp do dokumentów powinien zostać zapewniony odpowiednim użytkownikom,
− dokumenty powinny być czytelne,
− dokumenty nieaktualne, aby zapobiec ich stosowaniu, powinny być odpowiednio
oznaczane.

40
Dokumentację systemu zarządzania jakością przedstawia tabela 12.
Tabela 12. Dokumentacja systemu zarządzania jakością [opracowanie własne].
Lp. Dokument Opis
1 Księga jakości dokument określający politykę jakości i opisujący system jakości
w organizacji. Obejmuje ona:
− zakres odpowiedzialności;
− zależności personelu zajmującego się sprawami jakości;
− działania w zakresie jakości w przedsiębiorstwie;
− czynności weryfikujące jakość;
− dokumenty związane z księgą jakości
2 Procedura definiuje działania w ujęciu ogólnym:
− jakie działania powinny zostać podjęte;
− kto za nie jest odpowiedzialny;
− kiedy należy je podejmować i w oparciu o jakie dokumenty;
− kto opracowuje i przechowuje zapisy z podejmowanych działań
3 Instrukcje definiują działania szczegółowo i jako dokumenty operacyjne, powinny
znajdować się na stanowiskach wykonawczych.
4 Inne dokumenty stanowią dowód realizowania celów Systemu Zarządzania Jakością, są
to: harmonogramy, specyfikacje, wyniki badań i kontroli, wydruki czy
zapisy
Strukturę dokumentacji SZJ przedstawia się najczęściej w postaci piramidy (rys. 6).
Rys. 6. Typowa struktura dokumentacji należącej do SZJ [opracowanie własne].
1. Co to jest System Zarządzania Jakością?
2. Jakie znasz podstawowe normy zarządzania jakością?
3. Co obejmuje dokumentacja Systemu Zarządzania Jakością?
4. Na czym polega nadzór nad dokumentacją Systemu Zarządzania Jakością?
5. W jakiej postaci przedstawia się strukturę dokumentacji SZJ?
MISJA, POLITYKA
JAKOŚCI, KSIĘGA
JAKOŚCI, PRZEPISY
PRAWNE
PLANY JAKOŚCI,
NORMY, UMOWY
PROCEDURY, PLANY WYDZIAŁOWE,
REGULAMINY
PLANY (PROGRAMY) OPERACYJNE, SCHEMATY BLOKOWE,
INSTRUKCJE ROBOCZE, SPECYFIKACJE, FORMULARZE
Dokumentacja dotycząca:
szczegółowych czynności
procesów / wydziałów / funkcji
wyrobów / usług / kontraktów
całej organizacji

41
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt dokumentacji systemu jakości. W trakcie wykonywania ćwiczenia staraj
się przedyskutować następujące zagadnienia:
– Czemu ma służyć dokumentowanie SZJ?
– Jaka będzie wielkość organizacji?
– Jaka jest specyfika realizowanych procesów?
– Jakie są kwalifikacje personelu?
– Jaki jest dostęp i jakie są umiejętności wykorzystywania jej przez pracowników do
technologii informacyjnej?
1) wyszukać w literaturze informacje na temat dokumentowania systemu jakości,
2) przedstawić swoje przemyślenia na forum grupy,
3) wspólnie stworzyć projekt dokumentacji,
4) zaprezentować wypracowany projekt.
Ćwiczenie 2
Porównaj projekt przykładowej dokumentacji SZJ z projektem wypracowanym przez
waszą grupę.
1) zapoznać się z projektem dokumentacji SZJ przygotowanym przez nauczyciela,
2) porównać go z projektem grupy,
3) zastanowić się nad zmianami, jakie wprowadzilibyście do swojej dokumentacji,
4) podsumować prace w grupie,
5) omówić zaproponowane przez uczestników zmiany.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować System Zarządzania Jakością?  
2) wymienić podstawowe normy Systemu Zarządzania Jakością?  
3) wymienić elementy dokumentacji SZJ i je scharakteryzować?  
4) opisać, na czym polega nadzór nad dokumentacją SZJ?  
5) powiedzieć, w jakiej postaci przedstawia się strukturę dokumentacji SZJ?  

42
4.10. Podstawowe miary statystyczne
Wskaźniki struktury
Struktura zbiorowości określana jest przez podział badanej zbiorowości statystycznej na
grupy jednostek różniących się od siebie wartościami rozważanej cechy. Wskaźniki struktury
przedstawiają udział poszczególnych części zbiorowości w całej zbiorowości. Oblicza się je,
dzieląc liczebność danej części przez liczebność całej zbiorowości. Wskaźniki struktury
przedstawia tabela 13.
Tabela 13. Wskaźniki struktury [opracowanie własne].
Lp. Nazwa wskaźnika Wskaźnik Suma wskaźników
1 Ułamkowe wskaźniki struktury
N
n
p i
i = 1
11
== ∑∑ ==
k
i
i
k
i
i
N
n
p
2 Procentowe wskaźniki
struktury N
n
p i
i = 100% 100100
11
== ∑∑ ==
k
i
i
k
i
i
N
n
p %
k – liczba klas (części), na które została podzielona zbiorowość
i – liczba jednostek
pi – oznaczenie wskaźnika struktury
ni – liczebność poszczególnych klas zbiorowości
N – liczebność całej zbiorowości
Stosując do analizy zjawisk wskaźniki struktury, można łatwo porównać różne
zbiorowości niezależnie od wielkości bezwzględnych. Prezentują one udział poszczególnych
części zbiorowości w całej badanej zbiorowości w sposób przejrzysty i czytelny.
Porównywanie wskaźników struktury wyznaczonych dla podobnych grup klasyfikacyjnych
w kilku zbiorowościach pozwala jedynie na rozstrzygniecie, w której zbiorowości dana grupa
jest liczniejsza, wskaźniki te nie wskazują natomiast, która z tych grup liczy więcej jednostek.
Średnia arytmetyczna
Średnia arytmetyczna jest miarą najczęściej stosowaną w analizach statystycznych.
Otrzymuje się ją w wyniku podzielenia sumy wartości cechy wszystkich jednostek zbiorowości
przez liczebność zbiorowości. Jeżeli dane są pogrupowane w klasy, wówczas stosuje się
średnią ważoną.
Wzory średniej arytmetycznej i średniej ważonej przedstawia tabela 14.
Średnia arytmetyczna jest jedną z najbardziej intuicyjnych miar oceny populacji,
stosowanych często w codziennym życiu – przykładem może być średnia płaca
w przedsiębiorstwie, czy średnia ocen ucznia w roku szkolnym.
W przypadku, gdy warianty cechy są wyodrębnione w postaci grup (przedziałów), należy
obliczyć średnią ważoną.

43
Tabela 14. Wzory na obliczanie średniej arytmetycznej i średniej ważonej [opracowanie własne].
Lp
.
Nazwa wskaźnika Wzór
1 Średnia arytmetyczna
n
x
n
xxx
x
k
i
i
n
∑=
=
+++
= 121 ...
2 Średnia ważona I
N
nx
n
nx
nnn
nxnxnx
x
k
i
ii
k
i
i
k
i
ii
k
kk
w
∑
∑
∑ =
=
=
==
+++
+++
= 1
1
1
21
2211
...
...
3 Średnia ważona II
N
nx
n
n
x
k
i
ii
k
i
i
k
i
ii
w
x ∑
∑
∑ =
=
=
== 1
1
1
o
xi – wartość cechy,
ni – liczebność klas
ix
o
– środek przedziału klasowego
Dominanta
Dominanta jest to wartość cechy, która najczęściej (najliczniej) występuje w badanej
zbiorowości statystycznej. Można więc powiedzieć, że jest to wartość typowa dla tej
zbiorowości.
Obliczanie dominanty jest przydatne w badaniach marketingowych, np. przy ustalaniu
przeciętnej ceny rynkowej różnych towarów.
W przypadku szeregów indywidualnych, ustalenie dominanty polega na wskazaniu cechy,
która jest przyjmowana przez największą liczbę jednostek.
Jeżeli natomiast występują przedziały klasowe, to wyznaczenie dominanty polega na
obliczeniu jej według wzoru z tabeli 14.
Tabela 14. Wyznaczanie dominanty [opracowanie własne].
Lp. Dominanta Wzór
1 Szereg indywidualny Wskazanie cechy, która jest przyjmowana przez
największą liczbę jednostek
2 Szereg rozdzielczy
)()( 11
1
0
+−
−
−+−
−
+=
dddd
dd
x
nnnn
nn
lxD
x0 – dolna granica przedziału dominanty,
nd – liczebność przedziału dominanty,
nd-1 – liczebność przedziału poprzedzającego przedział dominanty,
nd+1 – liczebność przedziału następującego po przedziale dominanty,
l – rozpiętość przedziału dominanty.
Dominantę można również wyznaczyć graficznie. Należy w tym celu wykreślić histogram.
Wyznaczenie dominanty polega na wykreśleniu z górnej podstawy prostokąta,
odzwierciedlającego przedział dominanty, dwóch przekątnych łączących wierzchołki tego
prostokąta z przylegającymi punktami (wierzchołkami) górnych podstaw sąsiednich

44
prostokątów. Rzut punktu przecięcia tych przekątnych na oś odciętych umożliwia odczytanie
dominanty.
0
5 0
1 0 0
1 5 0
2 0 0
i w ię ce j
0 – 9 1 0 – 1 9 2 0 – 2 9 3 0 – 3 9 4 0
Rys. 7. Graficzne przedstawienie dominanty [opracowanie własne].
Mediana
Mediana (zwana też wartością środkową) to wartość cechy w szeregu uporządkowanym,
powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji.
Aby obliczyć medianę ze zbioru n obserwacji, sortujemy je w kolejności od najmniejszej
do największej i numerujemy od 1 do n.
W przypadku uporządkowanego szeregu indywidualnego o nieparzystej liczbie wyrazów
medianą jest wartość tego wyrazu szeregu, którego miejsce w szeregu jest równe
2
1+N
.
W przypadku uporządkowanego szeregu indywidualnego o parzystej liczbie wyrazów,
mediana jest średnią arytmetyczną dwóch wartości środkowych.
W przypadku szeregu rozdzielczego, najpierw wyznacza się klasę mediany, czyli klasę,
w której znajduje się jednostka środkowa, następnie należy wyznaczyć wartość mediany, przy
założeniu, że między sąsiadującymi jednostkami z klasy mediany występuje stała różnica
wartości.
Wzory na obliczanie mediany przedstawia tabela 16.
Tabela 16. Wyznaczanie mediany [opracowanie własne].
Lp. Mediana Wzór
nieparzysta liczba wyrazów
2
1+= Nx xM
1 Szereg indywidualny
parzysta liczba wyrazów
2
1
22
+
+
=
NN
x
xx
M
2 Szereg rozdzielczy )
2
( 1
0
0 f
N
f
l
xM x −+=
x0 – dolna granica przedziału klasowego mediany,
l – rozpiętość przedziału klasowego mediany,
f0 – liczba jednostek obserwacji w klasie, w której znajduje się mediana,
f1 – łączna liczba obserwacji w klasach poprzedzających klasę zawierającą medianę (skumulowana liczba
jednostek do klasy mediany),
N – ogólna liczba obserwacji.
Podobnie jak dominantę, medianę można przedstawić graficznie. W tym celu wykreśla się
skumulowany histogram. Na osi rzędnych należy znaleźć wartość numeru mediany i przez ten

45
punkt poprowadzić prostą poziomą. Pierwszy prostokąt skumulowanego histogramu, który
jest przecięty przez tę prostą jest prostokątem zbudowanym na przedziale mediany. Następnie
należy narysować przekątną łączącą prawy górny wierzchołek tego prostokąta z prawym
górnym wierzchołkiem prostokąta poprzedniego. Prosta równoległa do osi odciętych,
poprowadzona przez punkt odpowiadający numerowi mediany, przecina wyznaczoną w ten
sposób przekątną i odczytujemy z osi odciętych wartość mediany.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
15 – 16 16 – 17 17 – 18 18 – 19 19 – 20
Rys. 8. Graficzna prezentacja mediany [opracowanie własne].
1. W jakim celu oblicza się wskaźniki struktury?
2. Jakim wzorem przedstawia się ułamkowe wskaźniki struktury?
3. Jakim wzorem przedstawia się procentowe wskaźniki struktury?
4. Jakim wzorem przedstawia się wskaźniki struktury wyrażone w promilach?
5. O czym informuje średnia arytmetyczna?
6. Jakim wzorem przedstawia się średnią arytmetyczną dla szeregu indywidualnego?
7. Kiedy stosuje się średnią ważoną?
8. Jakim wzorem przedstawia się średnią ważoną?
9. Jaka jest procedura obliczania średniej ważonej?
10. W jakim celu oblicza się dominantę?
11. Jakim wzorem przedstawia się dominantę?
12. Jak graficznie przedstawia się dominantę?
13. Do czego służy mediana?
14. Jakie wzory stosuje się, obliczając medianę dla szeregu indywidualnego o parzystej liczbie
wyrazów oraz nieparzystej liczbie wyrazów?
15. Jak przedstawia się wzór mediany dla szeregu rozdzielczego?
16. Jak graficznie przedstawia się medianę?

46
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wynagrodzenie pracownika przedsiębiorstwa X w roku 2004 w kolejnych miesiącach,
wyrażone w zł przedstawiało się następująco: 1100, 1230, 1230, 1100, 1520, 1230, 1230,
1230, 1100, 1230, 1230, 1520. Oblicz średnią arytmetyczną, dominantę i medianę, a następnie
zinterpretuj otrzymane wyniki.
1) obliczyć średnią arytmetyczną, korzystając z wzoru na średnią arytmetyczną dla szeregu
indywidualnego,
2) wskazać dominantę szeregu indywidualnego,
3) obliczyć medianę, korzystając z wzoru na medianę dla uporządkowanego szeregu
indywidualnego o parzystej liczbie wyrazów,
4) zinterpretować otrzymane wyniki (zapisz w zeszycie).
− kalkulator,
− zeszyt, przybory do pisania,
Ćwiczenie 2
Na podstawie danych zawartych w tabeli, oblicz i przedstaw graficznie wskaźniki
struktury, średnią arytmetyczną, dominantę i medianę. Następnie zinterpretuj wyniki.
Wynagrodzenie (w zł) Liczba pracowników
0
400
800
1200
1600
2000
2400
2800
3200
3600
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
400
800
1200
1600
2000
2400
2800
3200
3600
4000
15
50
360
420
150
15
10
5
3
2
Razem 1030
1) obliczyć średnią arytmetyczną, korzystając z wzoru na średnią arytmetyczną dla szeregu
rozdzielczego,
2) przedstawić wyniki graficznie,
3) obliczyć dominantę, korzystając z wzoru na dominantę dla szeregu rozdzielczego,
4) przedstawić otrzymany wynik na wykresie,
5) obliczyć medianę, korzystając z wzoru na medianę dla szeregu rozdzielczego,
6) przedstawić otrzymany wynik na wykresie,
7) zinterpretować wyniki.

47
− kalkulator,
− zeszyt, przybory do pisania,
1) obliczyć średnią arytmetyczną dla szeregu indywidualnego?  
2) obliczyć średnią arytmetyczną dla szeregu rozdzielczego?  
3) przedstawić średnią arytmetyczną graficznie?  
4) wskazać dominantę w przypadku szeregu indywidualnego?  
5) obliczyć dominantę dla szeregu rozdzielczego?  
6) przedstawić dominantę na wykresie?  
7) obliczyć medianę w przypadku szeregu indywidualnego?  
8) obliczyć medianę dla szeregu rozdzielczego?  
9) przedstawić medianę na wykresie?  

48
4.11. Analiza efektywności ekonomicznej jednostki
organizacyjnej z zastosowaniem wskaźników statystycznych
Pojęcie analizy ekonomicznej odnosi się do metody badania, która polega na rozłożeniu
badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe, w celu określenia składników
przyczyniających się do kształtowania danego podmiotu lub zjawiska.
Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji, stanowiących
podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomiczna zapoznaje
z występującymi faktami i zjawiskami oraz ustala przyczyny tych zjawisk i faktów, służy do
oceny działalności i jej skutków.
Ogół metod funkcjonujących w analizie ekonomicznej można podzielić na:
− metody jakościowe,
− metody ilościowe (które są istotą tego rozdziału).
Do metod jakościowych zalicza się:
− metodę porównań (odchyleń), która polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi
wielkościami oraz na ustaleniu różnic między cechami porównywanych zjawisk,
− porównania w czasie, które określają kierunki rozwoju przedsiębiorstwa, polegają na
ocenie zmian wskaźników okresu badanego w stosunku do danych z okresów poprzednich
lub wielkości przyjętych na okres przyszły,
− porównanie danych rzeczywistych z wielkościami planowanymi, wśród tych porównań
wyróżnia się porównania z planem pierwotnym i planem skorygowanym,
− porównania w przestrzeni (międzyzakładowe), w których przedmiot oceny obejmuje
wielkości porównawcze z dwóch lub większej liczby przedsiębiorstw.
Do metod ilościowych zalicza się:
− metodę kolejnych podstawień,
− metodę różnic cząstkowych,
− metodę podstawień krzyżowych,
− metodę logarytmowania.
Metoda kolejnych podstawień polega na matematycznym sformułowaniu funkcji
ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań oraz określeniu odpowiedniego łańcucha
przyczyn. W tabeli 17 przedstawiono kolejność wykonywanych czynności.
Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników
w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce
wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia. Oblicza się w ten sposób wpływ
poszczególnych czynników na odchylenia łączne.
Przykład 1
PLAN
(podstawa odniesienia)
WYKONANIE
Liczba krzeseł n (w szt.)
Cena krzesła c (w zł)
n0 = 200
c0 = 30
n1 = 250
c1 = 35
Przychody ze sprzedaży P (w zł) P0 = 6 000 P1 = 8 750

4

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (16)

Similar to 4

Similar to 4 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

4