13

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Marianna Biernacik-Bartkiewicz
Teresa Stolarek
Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie
412[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

1
Recenzenci:
mgr Zofia Sepkowska
mgr Monika Szczerbak
Konsultanci:
mgr inż. Maria Majewska
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Korekta:
Joanna Iwanowska
Edyta Kozieł
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.01.
Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik rachunkowości.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie..............................................................................................................................4
2. Wymagania wstępne ....................................................................................................................6
3. Cele kształcenia............................................................................................................................7
4. Materiał nauczania .......................................................................................................................8
4.1. Polityka rachunkowości w jednostce gospodarującej.........................................................8
4.1.1. Materiał nauczania...........................................................................................................8
4.1.2. Pytania sprawdzające.....................................................................................................10
4.1.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................11
4.1.4. Sprawdzian postępów....................................................................................................13
4.2. Zasady wyceny aktywów i pasywów................................................................................14
4.2.1. Materiał nauczania.........................................................................................................14
4.2.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................16
4.3. Inwentaryzacja..................................................................................................................18
4.3.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................20
4.4. Dowody księgowe.............................................................................................................23
4.4.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................27
4.5. Księgi rachunkowe............................................................................................................30
4.5.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................32
4.6. Konta księgi głównej ........................................................................................................34
4.6.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................37
4.7. Konta ksiąg pomocniczych...............................................................................................45
4.7.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................47
4.8. Poprawianie błędów księgowania.....................................................................................53
4.8.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................55
4.9. Dokumentowanie systemu przetwarzania i ochrony danych............................................58

3
4.9.3. Ćwiczenia ......................................................................................................................59
4.10. Otwieranie i prowadzenie ksiąg rachunkowych w programie komputerowym ............63
4.10.1. Materiał nauczania.......................................................................................................63
4.10.2. Pytania sprawdzające...................................................................................................66
4.10.3. Ćwiczenia ....................................................................................................................66
4.10.4. Sprawdzian postępów.................................................................................................73
5. Sprawdzian osiągnięć.................................................................................................................74
6. Literatura....................................................................................................................................83

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności z zasad rachunkowości.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, w których wskazano umiejętności jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem,
- cele kształcenia, które z kolei wskazują jakie umiejętności powinieneś opanować w procesie
kształcenia w danej jednostce modułowej,
- materiał nauczania - podzielono na 10 tematów, ściśle z sobą powiązanych i realizowanych
w logicznej kolejności. Nabyte umiejętności w tej jednostce modułowej ułatwiają a niekiedy
warunkują opanowanie umiejętności w kolejnych jednostkach modułowych, w module
Z1 – Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa i Z3 - Specyficzne i szczególne
zasady rachunkowości. Treści zawarte w materiale nauczania mają na celu rozszerzenie
posiadanych już przez Ciebie umiejętności i ukształtowanie nowych.
W materiale nauczania zostały omówione również treści dotyczące obsługi użytkowych
programów komputerowych, zarządzania danymi komputerowymi, zabezpieczania ich przed
osobami nieuprawnionymi oraz ich archiwizowania. Są to głównie bardzo istotne wskazówki
praktyczne, które umożliwią Ci wykorzystanie różnych programów komputerowych w pracy
zawodowej.
Pytania sprawdzające umożliwią Ci ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności. Negatywna odpowiedź na pytanie jest dla Ciebie
wskazówką w jakim zakresie musisz uzupełnić wiedzę.
Ćwiczenia zawierają polecenie, sposób wykonania i wyposażenie stanowiska pracy. Poziom
Twojej wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, ocenisz wykonując sprawdzian postępów. Pozytywny
wynik pozwoli Ci na realizację następnego tematu. W przypadku trudności, wątpliwości ,
niejasności poproś o pomoc nauczyciela.
- sprawdzian osiągnięć, który znajduje się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki
modułowej pozwoli Ci ocenić poziom ukształtowanych umiejętności w całej jednostce
modułowej,
- literatura umożliwi Ci pogłębienie wiedzy i umiejętności z zakresu jednostki modułowej,
które są wykazane w wymaganiach wstępnych.

5
SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH
412[01].Z1.01
Organizowanie
rachunkowości
w przedsiębiorstwie
412[01].Z1
Ewidencja księgowa działalności
przedsiębiorstwa
412[01].Z1.02
Ewidencjonowanie
rozrachunków i obsługa
płatności
412[01].Z1.04
Prowadzenie ewidencji
procesów gospodarczych
412[01].Z1.03
Ewidencjonowanie zmian
w zasobach rzeczowych
przedsiębiorstwa
412[Z1].O1.05
Sporządzanie sprawozdań
rocznych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
− identyfikować podmioty i przedmiot rachunkowości,
− charakteryzować funkcje rachunkowości,
− korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości,
− rozróżniać i klasyfikować majątek oraz źródła jego finansowania w przedsiębiorstwach
o różnych formach organizacyjno - prawnych,
− rozróżniać typy operacji gospodarczych,
− wskazywać wpływ bezwynikowych operacji gospodarczych na poszczególne składniki
aktywów i pasywów,
− sporządzać dowody księgowe,
− stosować procedury przygotowania dowodów do księgowania i archiwizowania,
− charakteryzować zakres oraz podstawowe zadania i metody inwentaryzacji,
− poruszać się w oknach systemu Windows i DOS,
− wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach,
− stosować podstawowe zasady obsługi programów w środowisku Windows,
− sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− rozróżniać i zastosować standardy rachunkowości,
− zidentyfikować podmiot i przedmiot rachunkowości,
− zastosować zasady rachunkowości,
− zastosować zasady wyceny aktywów i pasywów,
− zaprojektować instrukcję inwentaryzacyjną,
− wskazać uwarunkowania prawne, zakres rzeczowy, terminy oraz procedurę przebiegu
inwentaryzacji aktywów i pasywów,
− sklasyfikować dowody księgowe,
− wskazać zakres i przedmiot kontroli dowodów księgowych,
− zaprojektować obieg dowodów księgowych,
− zastosować zasady przechowywania i zabezpieczania dowodów księgowych,
− sporządzić wykaz ksiąg rachunkowych,
− wskazać moment otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych,
− otworzyć księgi rachunkowe,
− zidentyfikować elementy zapisu księgowego,
− zmodyfikować konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych,
− zastosować zasady księgowania bilansowych operacji gospodarczych w ewidencji
syntetycznej,
− założyć ewidencję na kontach pomocniczych,
− ustalić powiązania ewidencji analitycznej z kontami księgi głównej,
− poprawić błędy w zapisach księgowych,
− sporządzić dokumentację systemu przetwarzania i ochrony danych,
− zarejestrować nową firmę w programie,
− ustawić parametry pracy w programie,
− zmodyfikować konta w programie na potrzeby firmy,
− utworzyć kartoteki kontrahentów, pracowników, urzędów w programie,
− wprowadzić i zatwierdzić bilans otwarcia w programie,
− wprowadzić rozrachunki do bilansu otwarcia,
− zdefiniować dokumenty typu wyciąg bankowy, PZ i WZ w programie,
− zdefiniować rejestr sprzedaży i rejestr zakupu w programie,
− wypełnić dokumenty zakupu, sprzedaży i raport kasowy w programie,
− zaksięgować dokumenty w programie,
− wydrukować zestawienia księgowań w programie.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Polityka rachunkowości w jednostce gospodarującej
4.1.1. Materiał nauczania
Rachunkowość to system gromadzenia, przetwarzania, interpretacji i prezentacji informacji
o sytuacji majątkowo - finansowej jednostki gospodarującej, przedsiębiorstwa.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia rachunkowości w Polsce
jest Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. z późniejszymi zmianami.1
Rachunkowość finansowa zgodnie z Art. 4 ust.3 Ustawy o rachunkowości obejmuje: „
1. przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,
2. prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących
zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,
3. okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,
4. wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,
5. sporządzanie sprawozdań finansowych,
6. gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
przewidzianej ustawą,
7. poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych
ustawą.”2
Do stosowania przepisów Ustawy o rachunkowości zgodnie z Rozdz. I, Art. 2, zobowiązane
są następujące podmioty:
- spółki handlowe oraz inne osoby prawne z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego
Banku Polskiego,
- osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz
spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji
finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie
polskiej 800000 EURO. Walutę polską przelicza się na EURO po średnim kursie
ustalonym przez Narodowy Bank Polski na dzień 30 września roku poprzedzającego rok
obrotowy. W przypadku niższych obrotów podmioty te mogą stosować zasady
rachunkowości określone ustawą, po zawiadomieniu o tym zamiarze naczelnika
właściwego urzędu skarbowego, przed rozpoczęciem roku obrotowego,
- jednostki działające na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie
papierami wartościowymi i funduszach powierniczych,
- jednostki budżetowe i ich gospodarstwa pomocnicze, zakłady budżetowe, fundusze
celowe,
- zagraniczne osoby prawne i fizyczne prowadzące działalność na terytorium Polski,
- jednostki otrzymujące dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek
samorządu terytorialnego lub funduszów celowych.”
Odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości ponosi
kierownik jednostki. W przypadku gdy kierownikiem jest organ wieloosobowy a nie została
1 Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r. –– tekst ujednolicony w Dz. U. Nr 76, poz. 794 z 2002 r.
z późniejszymi zmianami
2 tamże

9
wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu.
Może to być również odpowiedzialność karna w postaci grzywny lub kary pozbawienia wolności
do lat 2, albo obie kary łącznie.
Polska wykorzystując wytyczne zawarte w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości
(MSR nr1), których stosowanie umożliwia porównywanie sprawozdań finansowych nie tylko
w skali naszego kraju, opracowała metody i reguły postępowania w zakresie rachunkowości,
które nazwano zasadami rachunkowości. Oparte są one na wieloletnich doświadczeniach
uogólnionych przez doświadczonych teoretyków rachunkowości oraz przez praktykujących
księgowych. Prawo nadaje im cechę obowiązku, aby dzięki temu zapewnić poprawne i jednolite
w skali danego kraju ujmowanie zjawisk gospodarczych w ewidencji.
Ustawa o rachunkowości zawiera zasady rachunkowości, do których zalicza się między
innymi zasady:
- wyższości treści nad formą,
- ciągłości,
- kontynuacji działania,
- memoriałową i współmierności,
- ostrożnej wyceny,
- istotności,
1. zasada wyższości treści nad formą, według której zdarzenia ujmuje się w księgach
rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu zgodnie z ich treścią ekonomiczną,
2. zasada ciągłości, która dotyczy:
- ciągłości metod i oznacza, że przyjęte zasady rachunkowości należy stosować w sposób
ciągły, dokonując w kolejnych latach jednakowego grupowania operacji, wyceny
majątku, ustalania wyniku działalności, sporządzania sprawozdań z działalności tak, aby
za kolejne lata informacje w nich zawarte były porównywalne. Jednostka może zmienić
dotychczas stosowane rozwiązania na inne, ale bez względu na datę podjęcia tej decyzji
zmianę musi zastosować ze skutkiem od pierwszego dnia roku obrotowego,
- ciągłości bilansowej, która oznacza, że wykazane w księgach rachunkowych na dzień ich
zamknięcia stany majątku i źródeł jego pochodzenia należy ująć w tej samej wysokości
w księgach otwartych na rok następny,
3. zasada kontynuacji działania przyjmuje założenie, że jednostka będzie kontynuowała
działalność w dającej się przewidzieć przyszłości w nie zmniejszonym istotnie zakresie, bez
postawienia jej w stan likwidacji. Ustalając zdolność do kontynuowania działalności
kierownik jednostki uwzględnia wszystkie dostępne informacje obejmujące okres nie krótszy
niż jeden rok od dnia bilansowego,
4. zasada memoriałowa nakazuje jednostce ująć wszystkie swoje przychody i koszty związane
z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.
Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do majątku lub
źródeł jego pochodzenia danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub
przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy
koszty, które jeszcze nie zostały poniesione,
5. zasada współmierności, według której dla zapewnienia współmierności przychodów
i związanych z nimi kosztów do majątku lub źródeł jego pochodzenia danego okresu
sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz
przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione,
6. zasada ostrożnej wyceny (ostrożności), według której poszczególne składniki majątku
i źródeł jego pochodzenia wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie

10
(wytworzenie) ceny, koszty, z zachowaniem zasady ostrożności. W tym celu należy
uwzględnić przy obliczaniu wyniku finansowego, zmniejszenie wartości użytkowej majątku
w wyniku zużycia, innej utraty wartości, wartości handlowej w wyniku zmniejszenia ceny
możliwej do uzyskania na rynku. Również zgodnie z tą zasadą w wyniku finansowym należy
uwzględnić wyłącznie niewątpliwe przychody i zyski oraz grożące straty,
7. zasada istotności, według której dokonując wyboru rozwiązań dopuszczalnych ustawą
i dostosowując je do potrzeb jednostki należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości
wszystkich istotnych zdarzeń do oceny sytuacji majątkowej i finansowej jednostki.
Omówione zasady mają charakter merytoryczny. Aby rachunkowość przedstawiała
autentyczne, realne, rzetelne i ścisłe dane winny być również stosowane zasady o charakterze
technicznym, które zależą od poprawności działań ludzkich. Do zasad tych zaliczyć można:
- zasadę rzetelności, oznaczającą odzwierciedlenie zjawisk gospodarczych w ewidencji
zgodnie z prawdą oraz wykazywanie w sprawozdaniach informacji zgodnych z zapisami w
ewidencji,
- zasadę przejrzystości, to jest zapewnienie jednoznacznej treści zapisów w ewidencji,
- zasadę periodyzacji, która polega na stosowaniu jednakowych przedziałów czasowych,
z reguły jest to okres roku obrachunkowego,
- zasadę kompletności, czyli ujmowania w ewidencji wszystkich zaistniałych w danym okresie
zdarzeń.
Dokumentację opisującą zasady rachunkowości w jednostce (politykę rachunkowości) ustala
w formie pisemnej jej kierownik. Powinna zawierać:
- określenie roku obrotowego oraz wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,
- rodzaje działalności podstawowej i pomocniczej,
- zasady wyceny rzeczowych składników aktywów obrotowych,
- zasady odpisów z tytułu trwałej utraty wartości aktywów,
- kryteria kwalifikowania, zasady rozliczania i ewidencjonowania kosztów operacyjnych
i rozliczeń międzyokresowych,
- określenie operacji, które będą zaliczane do strat i zysków nadzwyczajnych,
- metody wyceny aktywów finansowych,
- zasady tworzenia i rozliczania rezerw,
- metody, stawki i terminy amortyzowania środków trwałych i wartości niematerialnych
i prawnych,
- wskazanie głównego banku, z którego usług jednostka korzysta,
- zasady wyceny zagranicznych środków pieniężnych,
- metody kalkulowania kosztów wytworzenia produktów,
- wersję rachunku zysków i strat,
- wykaz stosowania dowodów zastępczych oraz operacji gospodarczych, dla których mogą
być stosowane,
- wytyczne w zakresie inwentaryzacji,
- instrukcję obiegu dokumentów,
- zasady ewidencji operacji nietypowych.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podmioty zobowiązane są do stosowania przepisów ustawy o rachunkowości?

11
2. Kto ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości,
w jednostce gospodarującej?
3. Na czym polega zasada ciągłości?
4. W czym wyraża się zasada memoriałowa, współmierności i ostrożnej wyceny?
5. Co musi zawierać dokumentacja opisująca zasady rachunkowości w jednostce?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Jeżeli uczęszczasz do szkoły publicznej, to jej rachunkowość jest prowadzona zgodnie
z zasadami ………………, ponieważ jest to …………………….. finansowana przez
……………….
Jeżeli uczęszczasz do szkoły niepublicznej, to jej rachunkowość jest prowadzona zgodnie
z …………………………….. ponieważ otrzymuje dotacje z ……………………………………
W Spółdzielni X, w dniu 30 czerwca 2005 roku postanowiono zmienić stosowaną
dotychczas metodę wyceny materiałów. Zmianę tę Spółdzielnia może wprowadzić w dniu
………, ze skutkiem od dnia …………
Dla zachowania zasady ciągłości stan majątku wykazany na dzień 1 stycznia musi być
równy stanowi wykazanemu na ………………………….
W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy o rachunkowości, jednostka może
stosować krajowe ………………… . W przypadku braku krajowych uregulowań może stosować
………….
Wyposażenie stanowiska pracy:
− przepisy ustawy o rachunkowości.
Ćwiczenie 2
Oblicz wartość majątku znajdującego się w magazynie przedsiębiorstwa X, w dniu 31 grudnia
2005 r., uwzględniając zasadę ostrożnej wyceny, mając dane:
Tabela 4.1 – 1. Wykaz majątku przedsiębiorstwa X
Lp. Wyszczególnienie Ilość w
sztukach
Jednostkowy
koszt
wytworzenia
Cena
rynkowa
Wycena Wartość
1. Sukienki model X 10 40,00 50,00
2. Sukienki model Y 20 60,00 50,00
3. Bluzki damskie 10 30,00 40,00
4. Garsonki damskie 10 120,00 110,00
5. Komputer x x x x
6. Razem x x x x
Źródło: opracowanie własne
W magazynie znajduje się również wykorzystywany dla potrzeb przedsiębiorstwa komputer wraz
z monitorem i drukarką zakupiony przed 2 laty za kwotę 4500,00 zł. Będzie on mógł być
wykorzystywany w zakładzie jeszcze przez rok.

12
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wstawić właściwą cenę w tabelę - w kolumnie „wycena”,
2) obliczyć wartość poszczególnych składników majątku,
3) obliczyć łączną wartość majątku.
− przepisy ustawy o rachunkowości,
− kalkulator.
Ćwiczenie 3
Oblicz kwotę przychodów brutto ze sprzedaży, które zobowiążą Pana X do stosowania
w następnym roku obrotowym przepisów ustawy o rachunkowości, mając dane:
Pan X jest właścicielem zakładu krawieckiego. Jego wyroby są objęte 22% stawką podatku VAT.
1) wykorzystać przepisy ustawy o rachunkowości w odniesieniu do osób fizycznych
prowadzących działalność gospodarczą,
2) dokonać aktualizacji kursu EURO.
− literatura z rozdziału 6 poradnika,
− komputer z dostępem do Internetu,
− kalkulator.
Ćwiczenie 4
Sporządź uproszczoną dokumentację opisującą zasady rachunkowości w małej jednostce
gospodarującej.
1) wykorzystać przepisy ustawy o rachunkowości,
2) wzorować się na otrzymanej od nauczyciela dokumentacji.
− przykładowa dokumentacja opisująca zasady rachunkowości w małej jednostce.

13
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: rachunkowość, zasady rachunkowości ?
2) zidentyfikować elementy składowe rachunkowości finansowej?
3) wymienić podmioty rachunkowości?
4) zinterpretować zasady rachunkowości, a w szczególności:
• ciągłości bilansowej,
• ciągłości metod,
• memoriałową,
• ostrożnej wyceny ?
5) wycenić majątek jednostki stosując zasadę ostrożnej wyceny?
6) obliczyć przychód zobowiązujący wybrane podmioty do stosowania
przepisów ustawy o rachunkowości?
7) sporządzić uproszczoną dokumentację opisującą zasady rachunkowości
w jednostce gospodarujące?

14
4.2. Zasady wyceny aktywów i pasywów
W rachunkowości ewidencja zachodzących w jednostkach gospodarujących zdarzeń odbywa
się w jednostkach pieniężnych. Wynika stąd konieczność właściwej wyceny. Zależy od niej
wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, a także wynik działalności.
Do wyceny majątku i kapitałów Ustawa o rachunkowości definiuje i przewiduje stosowanie
różnych mierników, w zależności od wycenianego składnika. Miernikami tymi mogą być:
- „cena zakupu – cena zapłacona kontrahentowi,
- cena nabycia – jest to cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną
sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku
akcyzowego, powiększona o koszty związane z zakupem i przystosowaniem do stanu
zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu (transportu, załadunku, wyładunku,
składowania, ubezpieczenia w transporcie), a obniżona o rabaty i opusty,
- cena (wartość) sprzedaży netto – za którą przyjmuje się możliwą do uzyskania na dzień
bilansowy cenę sprzedaży, bez podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego,
pomniejszoną o rabaty i opusty oraz koszty związane z przystosowaniem do sprzedaży
i sprzedażą,
- koszt wytworzenia - do którego zalicza się koszty bezpośrednie (wartość zużytych
materiałów bezpośrednich, koszty przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją
i doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca w jakim się znajduje w dniu wyceny), oraz
uzasadnioną część kosztów pośrednich (zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część
kosztów stałych pośrednich, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym
wykorzystaniu zdolności produkcyjnych),
- wartość godziwa - kwota za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony,
a zobowiązania uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi
i dobrze poinformowanymi, nie powiązanymi ze sobą stronami,
- kurs kupna – stosowany w tym dniu przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie
wyższym jednak od kursu średniego ustalonego dla danej waluty przez Narodowy Bank
Polski,
- kurs sprzedaży – stosowany w tym dniu przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie
niższym jednak od kursu średniego stosowanego dla danej waluty przez Narodowy Bank
Polski,
- cena rynkowa – zgłoszona na aktywnym rynku oferta kupna”.3
Wycena składników bilansu powinna uwzględniać zmiany ich wartości spowodowane:
- zmianami kursów walut, które mają wpływ na sposób wyceny papierów wartościowych,
należności, zobowiązań i środków pieniężnych w walucie obcej,
- postępem technicznym, który powoduje, że wyroby później produkowane są często
doskonalsze od znajdujących się w magazynie,
- zmianami mody, które wpływają na wycenę wyrobów i towarów już niemodnych.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawartymi w Ustawie o rachunkowości poszczególne
składniki aktywów i pasywów wycenia się następująco:

15
- „środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne – według cen nabycia lub kosztów
wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny) pomniejszonych o
odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości,
- środki trwałe w budowie - w wysokości ogółu kosztów pozostających w bezpośrednim
związku z ich nabyciem lub wytworzeniem, pomniejszonych o odpisy z tytułu trwałej utraty
wartości,
- inwestycje długoterminowe – według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej
wartości lub według wartości godziwej,
- inwestycje krótkoterminowe – według ceny (wartości) nabycia, nie wyżej jednak niż cena
(wartość) rynkowa,
- rzeczowe składniki aktywów obrotowych – według cen nabycia lub kosztów wytworzenia
(materiały i towary również w cenach zakupu), nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na
dzień bilansowy,
- należności i udzielone pożyczki – w kwocie wymagającej zapłaty, z zachowaniem zasady
ostrożnej wyceny,
- zobowiązania – w kwocie wymagającej zapłaty, a zobowiązania finansowe, których
uregulowanie następuje drogą wydania innych aktywów finansowych niż środki pieniężne,
według wartości godziwej,
- składniki aktywów wyrażone w walutach obcych – po kursie kupna,
- składniki pasywów wyrażone w walutach obcych – po kursie sprzedaży”.4
Trwała utrata wartości występuje wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że dany składnik
aktywów nie przyniesie w przyszłości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Może ona
mieć charakter:
- planowany - wskutek zużycia (środki trwałe, wartości niematerialne i prawne),
- nieplanowany - czynniki technologiczne, techniczne, zmiany mody, zmiany kursu walut.
1. Co rozumiesz przez:
a) cenę zakupu,
b) cenę nabycia,
c) cenę sprzedaży netto,
d) koszt wytworzenia,
e) wartość godziwą,
f) kurs kupna,
g) kurs sprzedaży,
h) cenę rynkową,
i) trwałą utratę wartości.
2. Czy wytworzony przez nas produkt będzie miał zawsze taką samą cenę bezpośrednio po
wytworzeniu i po odpowiednim okresie magazynowania?
3. Jakie zmiany należy uwzględnić przy wycenie składników majątku?
4. Jakie mierniki należy stosować przy wycenie poszczególnych składników aktywów
i pasywów, zgodnie z ustawą o rachunkowości?
4 Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r. –– tekst ujednolicony w Dz. U. Nr 76, poz. 794 z 2002 r. z
późniejszymi zmianami

16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Rzeczowe składniki majątku wycenia się w wysokości rzeczywistych cen ich
.........................., lub rzeczywistych kosztów ich ........................................ Wartość nabycia lub
koszt wytworzenia składników majątku trwałego jest pomniejszana o ............................…………
Natomiast wartość nabycia lub koszt wytworzenia zapasów zaliczanych do aktywów obrotowych
nie powinna być wyższa na dzień bilansowy od ich ........................……………
Zapasy, które na skutek długotrwałego przechowywania utraciły częściowo pierwotną
wartość użytkową lub stały się technicznie przestarzałe, wycenia się na dzień bilansowy
w wysokości ................................................
Nadmierne zapasy materiałów, których część jednostka zamierza upłynnić należy wycenić
po ............................................... Natomiast te zapasy materiałów, które pozostaną w jednostce
z przeznaczeniem do produkcji, należy wycenić według .......................................... Zapasy
towarów lub wyrobów, które stały się już niemodne należy wycenić po ...............................
Krótkoterminowe papiery wartościowe wykazuje się w bilansie w cenach ...........................,
nie wyższych od ........................................................ Jeżeli w ostatnim dniu roku obrotowego
kurs giełdowy danych papierów wartościowych jest niższy od ich ceny nabycia, to należy je
wycenić po .................................................
− literatura z rozdziału 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz wartość majątku przedsiębiorstwa X, w dniu 31 grudnia 2005 r., mając dane:
− majątek zakupiono w dniu 1 stycznia 2004 roku,
− kurs giełdowy akcji w dniu 31.12.2005 r wynosi - X - 220,00; Z - 480,00
Tabela 4.2 – 1. Wykaz majątku przedsiębiorstwa X z uwzględnieniem stawek zużycia.
Lp. Wyszczególnienie Ilość w
sztukach
Cena nabycia Roczna
stawka
zużycia w
%
Wycena Wartość
1. Budynek 1 220 000,00 2,5%
2. Maszyny
krawieckie 5 4 000,00 15%
3. Zestaw
komputerowy 1 5 000,00 30%
4. Samochód
dostawczy 1 60 000,00 20%
5. Akcje spółki X 20 200,00 x
6. Akcje spółki Z 50 500,00 x
7. Razem x x x x

17
1) wstawić właściwą cenę w tabelę - w kolumnie „wycena”,
2) obliczyć wartość poszczególnych składników majątku,
3) obliczyć łączną wartość majątku.
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika,
− kalkulator.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia:
cena zakupu,
cena nabycia,
cena sprzedaży netto,
koszt wytworzenia,
wartość godziwa,
kurs kupna,
kurs sprzedaży,
cena rynkowa,
trwała utrata wartości?
2) obliczyć wartość zużycia rzeczowych składników majątku trwałego?
3) zastosować właściwą cenę dla wyceny poszczególnych składników
majątku?
4) wycenić:
− należności,
− zobowiązania,
− papiery wartościowe,
− składniki aktywów wyrażone w walutach obcych,
− składniki pasywów wyrażone w walutach obcych?

18
4.3. Inwentaryzacja
W języku potocznym pojęcia „inwentaryzacja”, „spis z natury”, „remanent”, bywają
używane zamiennie. Jednak każde z tych pojęć jest inne, chociaż podobne. Istota różnic tkwi
w ich pojemności znaczeniowej.
Inwentaryzacja to zespół czynności zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu
składników majątkowych w danej jednostce. W pojęciu tym mieszczą się nie tylko czynności
spisu, ale również uzgodnienie sald aktywów i pasywów oraz rozliczenie osób materialnie
odpowiedzialnych.
Remanent to stan zapasów, stan tego co pozostało i nie zawiera w swoim pojęciu czynności
związanych ze spisywaniem tego stanu.
Spis z natury jest jedną z metod przeprowadzania inwentaryzacji, polegającą na liczeniu,
mierzeniu, ważeniu rzeczowych i pieniężnych składników majątku.
Ustawa o rachunkowości przewiduje trzy sposoby przeprowadzania inwentaryzacji:
- spis z natury - przeprowadzany jest przez specjalnie do tego celu powołaną komisję, która
ujmuje poszczególne składniki na arkuszach spisowych ustalając ich stan przez przeliczenie,
mierzenie, ważenie oraz wycenę, porównuje ustalony stan rzeczywisty ze stanem
wynikającym z ksiąg rachunkowych, wyjaśnia i rozlicza ewentualne różnice. Spisem z
natury obejmuje się wszystkie znajdujące się w jednostce aktywa pieniężne (z wyjątkiem
zgromadzonych na rachunkach bankowych), papiery wartościowe, rzeczowe składniki
aktywów obrotowych, środków trwałych (z wyjątkiem gruntów i tych środków trwałych, do
których dostęp jest znacznie utrudniony), maszyny i urządzenia wchodzące w skład środków
trwałych w budowie. Spisem z natury należy również objąć przedmioty:
objęte ewidencją księgową, choć odpisane w 100%,
stanowiące obcą własność, ale przechowywane, przyjęte w komis, do naprawy, przerobu.
Obowiązek ten nie dotyczy jednostek świadczących usługi pocztowe, transportowe,
spedycyjne,
- uzgodnienie i potwierdzenie sald – polega na uzyskaniu od kontrahentów i banków
pisemnych informacji o stanie środków pieniężnych i należności. Drogą uzgodnień
inwentaryzuje się aktywa finansowe zgromadzone na rachunkach bankowych lub
przechowywane przez inne jednostki, należności, w tym udzielone pożyczki, oraz
powierzone kontrahentom własne składniki aktywów. Stany środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych, w tym lokat, powinny być potwierdzone
wyciągiem bankowym, którego sporządzenie należy do banku. Z inicjatywą potwierdzenia
należności, w tym udzielonych przez jednostkę pożyczek, występuje wierzyciel, wysyłając do
dłużnika wyciąg z jego konta wykazujący stan należności lub pożyczki. Nie ma obowiązku
potwierdzeń stanu:
należności spornych i wątpliwych,
należności od osób fizycznych nie prowadzących ksiąg rachunkowych,
należności z tytułów publicznoprawnych.
- weryfikacja – polegająca na porównaniu danych wynikających z ewidencji
z odpowiednimi dokumentami, oraz sprawdzeniu realnej wartości tych składników. Drogą
weryfikacji inwentaryzuje się:

19
te składniki aktywów i pasywów, których z natury rzeczy nie da się zinwentaryzować
wcześniej omówionymi sposobami – kapitały własne, rezerwy, rozliczenia
międzyokresowe, wartości niematerialne i prawne,
grunty oraz środki trwałe, do których dostęp jest znacznie utrudniony, jak np. budowle
inżynierii lądowej i wodnej, zbiorniki, silosy, magazyny podziemne,
środki trwałe, maszyny i urządzenia w toku budowy oraz zapasy objęte ewidencją
ilościowo – wartościową, znajdujące się na dzień bilansowy tego roku, na który nie
przypada obowiązek ich spisania z natury, na terenie, względnie składowisku strzeżonym,
należności sporne i wątpliwe,
należności od osób fizycznych nie prowadzących ksiąg rachunkowych,
należności publicznoprawne,
zobowiązania, o których uzgodnienie nie wystąpił wierzyciel.
Inwentaryzację przeprowadza się w wyznaczonych przez przepisy ustawy o rachunkowości
terminach i z określoną częstotliwością. Jednostka zobowiązana jest do przeprowadzenia
inwentaryzacji na ostatni dzień każdego roku obrotowego:
- aktywów pieniężnych,
- papierów wartościowych,
- produktów w toku,
Termin ostatniego dnia roku obrotowego dla pozostałych składników aktywów uważa się za
dotrzymany jeżeli inwentaryzację: „rozpoczęto nie wcześniej niż 3 miesiące przed końcem roku
obrotowego, a zakończono do 15 dnia następnego roku, a ustalenie stanu nastąpiło przez
dopisanie lub odpisanie od stanu stwierdzonego drogą spisu z natury lub potwierdzenia salda,
zwiększeń i zmniejszeń jakie nastąpiły między tymi datami.
Inwentaryzację zapasów materiałów, towarów, produktów gotowych i półproduktów
znajdujących się w strzeżonych składowiskach i objętych ewidencją ilościowo – wartościową,
można przeprowadzać raz w ciągu 2 lat.
Inwentaryzację środków trwałych oraz maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków
trwałych w budowie, znajdujących się na terenie strzeżonym, można przeprowadzać raz w ciągu
4 lat”.5
Inwentaryzację należy również przeprowadzić na dzień zakończenia działalności przez
jednostkę oraz na dzień poprzedzający postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości.
Za organizację i przebieg inwentaryzacji odpowiedzialność ponosi kierownik jednostki,
który reguluje tę kwestie w jednostce gospodarującej odpowiednimi zarządzeniami
wewnętrznymi. Przygotowanie i przeprowadzenie inwentaryzacji powierzone jest komisji
inwentaryzacyjnej, która może dzielić się na zespoły spisowe. W skład komisji nie mogą
wchodzić osoby materialnie odpowiedzialne , ani spokrewnione z nimi. Kierownik jednostki
wyznacza przewodniczącego komisji inwentaryzacyjnej i zatwierdza plan inwentaryzacji.
W jednostkach gospodarujących opracowuje się instrukcję inwentaryzacyjną, która między
innymi powinna zawierać:
- nazwę jednostki, której dotyczy,
- cel inwentaryzacji,
- osobę odpowiedzialną za organizację inwentaryzacji,
- metody inwentaryzacji,

20
- wskazanie jakimi metodami inwentaryzowane będą poszczególne składniki aktywów
i pasywów,
- terminy inwentaryzacji,
- częstotliwość inwentaryzowania poszczególnych składników,
- przypadki nieplanowanych inwentaryzacji,
- sposób powoływania komisji inwentaryzacyjnej,
- dokumentowanie inwentaryzacji,
- procedurę rozliczania różnic inwentaryzacyjnych.
a) inwentaryzację,
b) spis z natury,
c) remanent.
2. Jakimi metodami należy inwentaryzować poszczególne składniki aktywów i pasywów?
3. Jakie są obowiązujące terminy i częstotliwość przeprowadzania inwentaryzacji?
4. Co powinna zawierać instrukcja inwentaryzacyjna?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Maszyny znajdujące się w hali produkcyjnej inwentaryzuje się w drodze
..........................................................., maszyny znajdujące się w trudno dostępnych magazynach
w drodze ..............................................., maszyny wydzierżawione innej jednostce inwentaryzuje
się poprzez ................................................................
Raz na dwa lata można inwentaryzować zapasy ...................., ....................., ....................,
...................................., jeżeli objęte są ewidencją ......................................................... i znajdują
się na terenie .....................................
Należności będące przedmiotem sporu pomiędzy przedsiębiorstwem a kontrahentem
inwentaryzuje się w drodze ...............................................................................................
Składniki majątku, które zostały przekazane kontrahentowi do użytkowania na podstawie
umowy najmu inwentaryzuje się u właściciela w drodze ....................................................,
natomiast na kontrahencie ciąży obowiązek inwentaryzacji w drodze .......................................
Ćwiczenie 2
Dobierz właściwą metodę inwentaryzacji do wyszczególnionego przez właścicielkę zakładu
krawieckiego, składnika.

21
Tabela 4.3 – 1. Wykaz składników majątku i zobowiązań zakładu krawieckiego.
Lp. Wyszczególnienie Metoda inwentaryzacji
1. środki pieniężne na rachunku bieżącym
2. maszyny krawieckie
3. materiały
4. kredyt bankowy
5. należności od odbiorców
6. zestaw komputerowy
7. samochód dostawczy
8. akcje spółki x
9. zobowiązania wobec pracowników
10. grunty
11. należności od budżetu
12. zobowiązania wobec dostawców
13. środki pieniężne w kasie
14. wyroby gotowe
15. kapitał właściciela
Ćwiczenie 3
Sporządź instrukcję inwentaryzacyjną w jednostce gospodarującej.
1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości,
− przykładowa instrukcja inwentaryzacyjna.

22
Czy potrafisz:
Tak Nie
remanent,
spis z natury,
inwentaryzacja?
2) wskazać zadania komisji inwentaryzacyjnej?
3) zastosować właściwą metodę inwentaryzacji poszczególnych
składników aktywów i pasywów?
4) sporządzić instrukcję inwentaryzacyjną?
5) wyznaczyć właściwy termin przeprowadzenia inwentaryzacji
poszczególnych składników aktywów i pasywów?

23
4.4. Dowody księgowe
Podstawą zapisów w urządzeniach księgowych są dokumenty księgowe odzwierciedlające
zaistniałe operacje gospodarcze.
Ustawa o rachunkowości w Artykule 21 wymienia elementy, które co najmniej powinien
zawierać dowód księgowy:
- „określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego,
- określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczych,
- opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe określenie także w jednostkach naturalnych,
- datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą, także datę
sporządzenia dowodu,
- podpis wystawcy dowodu,
- stwierdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez
wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja),
podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.
Wartość może być w dowodzie pominięta, jeżeli w toku przetwarzania w rachunkowości danych
wyrażonych w jednostkach naturalnych następuje ich wycena, potwierdzona stosownym
wydrukiem. Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich
wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji
gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie,”.6
Ustawa o rachunkowości w Artykule 20 dokonuje klasyfikacji dowodów księgowych dzieląc
je na:
• „źródłowe” (pierwotne) – potwierdzające zaistniałą operację gospodarczą, które
w zależności od jednostki wystawiającej i otrzymującej można podzielić na:
zewnętrzne obce – otrzymane od kontrahentów,
zewnętrzne własne – przekazywane w oryginale kontrahentom,
wewnętrzne – dotyczące operacji wewnątrz jednostki,
Przy prowadzeniu ksiąg przy użyciu komputera za równoważne z dokumentami źródłowymi
uważa się zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzone automatycznie za pośrednictwem
urządzeń łączności, komputerowych nośników danych lub tworzone według programu na
podstawie informacji zawartych już w księgach, przy zapewnieniu, że podczas rejestrowania tych
zapisów zostaną spełnione co najmniej następujące warunki:
- uzyskają one trwale czytelną postać zgodną z treścią odpowiednich dowodów księgowych,
- możliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenie osoby odpowiedzialnej za
ich wprowadzenie,
- stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetwarzania odnośnych danych
oraz kompletności i identyczności zapisów,
- dane źródłowe w miejscu ich powstania są odpowiednio chronione, w sposób zapewniający
ich niezmienność, przez okres wymagany do przechowywania danego rodzaju dowodów
księgowych.
• wtórne – wystawione przez daną jednostkę, które mogą być:
zbiorcze – służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które
muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione,

24
korygujące poprzednie zapisy,
zastępcze – wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego,
rozliczeniowe – ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów
klasyfikacyjnych”.7
Uwzględniając treść ekonomiczną operacji zawartych na dokumentach można je podzielić
między innymi na dotyczące:
− obrotu pieniężnego:
KP – (kasa przyjmie) – potwierdzający przyjęcie gotówki do kasy,
KW – (kasa wypłaci) – zastępczy dokument potwierdzający wypłatę gotówki z kasy,
RK – (raport kasowy) –zbiorczy dokument sporządzany na podstawie dokumentów
potwierdzających wpłatę i wypłatę gotówki z kasy i będący podstawą do rejestrowania
zmian w stanie kasy,
WB – (wyciąg z rachunku bieżącego) – sporządzany przez bank i potwierdzający zmiany
zachodzące w stanie rachunku bieżącego,
- obrotu materiałowego, towarowego, wyrobami gotowymi:
Faktury VAT – otrzymywane od dostawców za zakupione materiały, wykonane usługi lub
wystawiane dla odbiorcy za sprzedane towary, wyroby gotowe, usługi,
Faktury VAT korygujące – wystawiane przez wystawcę faktury VAT w przypadkach
wystąpienia błędów we wcześniej wystawionych Fakturach VAT,
Faktury VAT MP – wystawiane przez dostawców, którzy mają prawo do kasowej zasady
rozliczania podatku VAT. Możliwość taką mają przedsiębiorcy, których przychód netto ze
sprzedaży w danym roku nie przekroczył równowartości 400.000,00 EURO,
Pz – (przyjęcie materiału) – potwierdza przyjęcie materiałów, towarów, wyrobów do
magazynu,
Rw – (pobranie materiału) – potwierdzający wydanie materiałów do zużycia,
Zw – (zwrot materiału) – z produkcji do magazynu,
Wz –(wydanie na zewnątrz) – potwierdzający rozchód materiałów, towarów, wyrobów na
zewnątrz,
− rozrachunków z pracownikami:
Lista płac – potwierdzająca wyliczenie składników płac i potrąceń z tytułu podatku
dochodowego , składek ZUS i innych potrąceń,
Wniosek o zaliczkę – sporządzany w przypadku pobierania przez pracownika zaliczki do
rozliczenia,
Polecenie wyjazdu służbowego – potwierdzające odbycie podróży służbowej
i poniesione w związku z tym koszty.
Szczególnym rodzajem dokumentu własnego jest PK – Polecenie Księgowania, wystawiane
dla tych zapisów księgowych, które nie odzwierciedlają operacji gospodarczych, np.
przeniesienie kosztów i przychodów w zbiorczych sumach na wynik finansowy, poprawianie
błędów w księgowaniu, przeniesienie stanów z bilansu na poszczególne składniki, łączenie
jednorodnych operacji w zbiorcze zapisy.
Dokumenty księgowe zgodnie z Artykułem 22 Ustawy o rachunkowości – „powinny
przedstawiać operacje gospodarcze zgodnie z ich przebiegiem, powinny być sporządzone

25
starannie, czytelnie. Niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazywania
i przeróbek.
Błędy w dowodach źródłowych zewnętrznych, obcych i własnych można korygować jedynie
przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie.
Błędy w dowodach wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub
kwoty, z utrzymaniem czytelności skreślonych wyrażeń lub liczb, wpisanie treści poprawnej
i daty poprawki oraz złożenie podpisu osoby do tego upoważnionej. Nie można poprawiać
pojedynczych liter lub cyfr.
Jeżeli jedną operację dokumentuje więcej niż jeden dokument lub więcej niż jeden
egzemplarz dokumentu, kierownik jednostki ustala sposób postępowania z każdym z nich
i wskazuje, który dowód lub jego egzemplarz będzie podstawą do dokonania zapisu”.8
Dokumenty przed ich wpisaniem do ksiąg podlegają kontroli, którą przeprowadza się pod
względem:
- merytorycznym – sprawdza się czy operacja zawarta na dokumencie faktycznie zaistniała,
była celowa i zgodna z przepisami,
- formalnym – sprawdza się poprawność sporządzenia dokumentu pod względem technicznym,
zgodności z odpowiednimi przepisami,
- rachunkowym – sprawdza się poprawność obliczeń.
Skontrolowane dokumenty podlegają dekretacji.
Dekretacja polega na wskazaniu sposobu zaksięgowania danej operacji w księgach, nadaniu
dokumentom odpowiedniego symbolu i numeru.
Dokumenty księgowe, zgodnie z Artykułami 73 i 74 Ustawy o rachunkowości, należy
przechowywać (archiwować) w należyty sposób i chronić przed niedozwolonymi zmianami,
nieupoważnionym rozpowszechnianiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem. Przechowuje się je
w siedzibie jednostki, w oryginalnej postaci, w ustalonym porządku dostosowanym do sposobu
prowadzenia ksiąg rachunkowych, w podziale na okresy sprawozdawcze, w sposób pozwalający
na ich łatwe odszukanie. Czas ich przechowywania uzależniony jest od rodzaju, w większości
przypadków wynosi 5 lat. Inne terminy dotyczą między innymi:
- karty wynagrodzeń pracowników, bądź ich odpowiedniki – przez okres wymaganego dostępu
do tych informacji, wynikający z przepisów emerytalnych, rentowych oraz podatkowych, nie
krócej niż 5 lat,
- dowody księgowe dotyczące wpływów ze sprzedaży detalicznej – do dnia zatwierdzenia
sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy, nie krócej jednak niż do dnia rozliczenia
osób materialnie odpowiedzialnych,
- zatwierdzone sprawozdania finansowe podlegają trwałemu przechowywaniu.
Zanim dokument trafi do archiwowania jest wykorzystywany w różnych jednostkach
organizacyjnych przedsiębiorstwa. Zasady postępowania z dokumentami w poszczególnych
komórkach jednostki wyznacza instrukcja obiegu dokumentów, do której sporządzenia
zobowiązany jest kierownik jednostki lub osoba przez niego upoważniona.
Instrukcja obiegu dokumentów powinna zawierać:
- sposób rejestrowania wpływu obcych dokumentów,
- kolejne etapy drogi dokumentów w jednostce,
- określenie dokumentów stanowiących podstawę zapisów w księgach,

26
- osoby odpowiedzialne za wystawianie poszczególnych dowodów własnych, kontrolę,
terminowość ich przekazywania,
- zasady i sposób archiwizowania dokumentów.
Podstawą opracowania instrukcji jest struktura organizacyjna danej jednostki, określająca
rolę i zadania poszczególnych komórek.
Każde ogniwo obiegu dokumentów powinno mieć wyznaczone czynności, do których
zaliczyć można:
- przyjmowanie dowodów z zewnątrz lub ich sporządzanie,
- gromadzenie i wstępna kontrola,
- kontrola pod względem formalnym, rachunkowym i merytorycznym,
- przetwarzanie danych i tworzenie nowych dokumentów,
- wykorzystywanie danych do ewidencji księgowej, statystyki i analizy,
- przechowywanie,
- archiwizowanie.
Rys. 4.4 -1. Podstawowe ogniwa w przykładowym systemie obiegu faktur VAT – przychodzących;
BD - bieżący dzień; 1D - jeden dzień; 2D - dwa dni
a) dowód księgowy,
b) kontrolę dokumentów,
c) dekretację dokumentów,
2. Jakie elementy powinien zawierać dowód księgowy?
3. Jakie są kryteria klasyfikowania dokumentów?
4. Jakie są zasady poprawiania błędów w dowodach księgowych?
5. Od czego zależy okres przechowywania dowodów księgowych?
6. Co powinna zawierać instrukcja obiegu dokumentów?
Komórka
kontroli
dokumentów
Komórka
informacyjna
i analiz
Komórka
operacyjna
Księgowość
(oryginały)
Komórka
rejestru VAT
Sekretariat
Zarząd firmy Archiwum
BD
1D
3D
2D
1D
1D
BD

27
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Dokumenty księgowe powinny zawierać wyczerpujące informacje o dokonanych
operacjach. W związku z tym powinny informować między innymi o jednostce ...........................
i jednostce .............................., miejscu i dacie ................... , treści ............................................
Dokument wystawiony w walucie obcej powinien zawierać przeliczenie
…………………….. po kursie ............................
Faktura od kontrahenta za zakupione materiały będzie dokumentem zewnętrznym
.................., natomiast faktura wystawiona kontrahentowi za sprzedane produkty będzie
dokumentem .................................................
Uwzględniając podstawę wystawienia dokumenty księgowe można podzielić na
..................... i .........................
Błędy w fakturze za sprzedane produkty, wysłanej do kontrahenta można poprawić poprzez
........................................................................
Jeżeli w liście płac sporządzonej w naszej jednostce zauważymy błąd, to możemy go
poprawić poprzez ...........................
Dokumenty księgowe poddaje się kontroli pod względem .........................., ...........................
i ............................
Dekretowanie dokumentów polega na wskazaniu sposobu ………………………………,
oraz nadaniu dokumentowi ............................................................
Przechowywanie dokumentów przez wyznaczony przepisami okres nazywa się .....................
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wpisz do tabeli nazwę dokumentu, który powinien odzwierciedlać wymienione operacje
gospodarcze.
Tabela 4.4 – 1. Wykaz operacji gospodarczych w przedsiębiorstwie X
Lp. Treść operacji Dokument
1. Zużyto materiały przy wykonywaniu usług.
2. Naliczono wynagrodzenia pracownikom wykonującym usługi.
3. Otrzymano fakturę za energię zużytą przy wykonywaniu usługi.
4. Bank pobrał z rachunku bieżącego prowizję za prowadzenie rachunku.
5. Bank doliczył do rachunku bieżącego odsetki od środków tam
zgromadzonych.
6. Wystawiono odbiorcy fakturę za wykonaną usługę.
7. Odbiorca wpłaca należność na rachunek bieżący.
8. Wypłacono płace pracownikom na ich konta w banku.
9. Spłacono z rachunku bieżącego zobowiązanie za zużytą energię.
10. Pracownik przedstawia rozliczenie kosztów podróży służbowej.
11. Wydano sprzedane, zbędne materiały.
12. Przyjęto do magazynu zakupione od dostawcy materiały.

28
− przybory do pisania,
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj obieg 2 dokumentów księgowych:
• zewnętrznego obcego w przedsiębiorstwie produkcyjnym,
• wewnętrznego w przedsiębiorstwie handlowym.
2) wzorować się na Rys. 4.4. - 1
− przybory do pisania,
− struktury organizacyjne przedsiębiorstwa produkcyjnego i handlowego,
Ćwiczenie 4
Sporządź instrukcję obiegu dokumentów we wskazanej przez nauczyciela jednostce.
− struktura organizacyjna przykładowej jednostki gospodarującej,
− przykładowa instrukcja obiegu dokumentów.
Ćwiczenie 5
Sporządź wykaz i obieg dokumentów własnych we wskazanej przez nauczyciela jednostce,
uwzględniając elementy wyszczególnione w tabeli:
Tabela 4.4 – 2. Przykładowy wzór tabeli wykazu i obiegu dokumentów
Lp. Nazwa
dokumentu
Ilość
egzemplarzy
Dokument
sporządza
i podpisuje
(termin)
Kontrola
merytoryczna
(termin)
Dokument
podpisuje
(zatwierdza
)
Dokument
otrzymuje

29
− przykładowa dokumentacja opisująca zasady rachunkowości w małej jednostce
gospodarczej.
Czy potrafisz:
Tak Nie
dowód księgowy,
dekretacja dokumentów,
archiwowanie dokumentów?
2) sklasyfikować dowody księgowe?
3) wskazać zakres i przedmiot kontroli dowodów księgowych?
4) zaprojektować obieg dowodów księgowych?
5) wskazać zasady przechowywania dowodów księgowych?

30
4.5. Księgi rachunkowe
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych
w Polsce jest Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. z późniejszymi zmianami.9
Zgodnie z jej przepisami księgi rachunkowe należy prowadzić w języku polskim i w walucie
polskiej.
Miejsce prowadzenia ksiąg wyznacza Art. 11 ustawy o rachunkowości.
Art. 11. 1. Księgi rachunkowe prowadzi się w siedzibie jednostki (przedstawicielstwa lub
oddziału zagranicznej osoby prawnej).
2. Jednostki posiadające oddziały mogą prowadzić księgi rachunkowe oddziałów (zakładów)
w siedzibie jednostki albo oddziałów.
3. Księgi rachunkowe mogą być prowadzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza
siedzibą jednostki ,w razie powierzenia ich prowadzenia osobie fizycznej, osobie prawnej lub
jednostce nie posiadającej osobowości prawnej, uprawnionej do świadczenia takich usług.
4. W przypadku nie prowadzenia ksiąg rachunkowych w siedzibie jednostki (oddziału,
zakładu) kierownik jednostki obowiązany jest:
1) powiadomić właściwy urząd skarbowy o miejscu prowadzenia ksiąg w terminie 15 dni od
dnia wydania ksiąg poza siedzibę jednostki,
2) zapewnić dostępność ksiąg rachunkowych do badania przez upoważnione organy kontroli
zewnętrznej w siedzibie jednostki.”10
Terminy otwierania i zamykania ksiąg zawarte są w Art. 12 ustawy o rachunkowości
„ Księgi rachunkowe otwiera się:
1) na dzień rozpoczęcia działalności, którym jest dzień pierwszego zdarzenia wywołującego
skutki o charakterze majątkowym lub finansowym,
2) na początek każdego następnego roku obrotowego,
3) na dzień zmiany formy prawnej,
5) na dzień rozpoczęcia likwidacji lub wszczęcia postępowania upadłościowego
- w ciągu 15 dni od dnia zaistnienia tych zdarzeń.
Księgi rachunkowe zamyka się:
1) na dzień kończący rok obrotowy,
2) na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym również jej sprzedaży i zakończenia
likwidacji lub postępowania upadłościowego,
3) na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej,
4) na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub upadłości,
5) na inny dzień bilansowy określony odrębnymi przepisami - nie później niż w ciągu
3 miesięcy od dnia zaistnienia tych zdarzeń.”11
Ostateczne zamknięcie ksiąg rachunkowych powinno nastąpić najpóźniej w ciągu 15 dni od
dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za rok obrotowy i polega na wyłączeniu
możliwości dokonywania w nich zapisów.
Zawartość i zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych regulują Art. 13, - 24 ,ustawy
o rachunkowości.12
10 tamże
11 tamże

31
Zgodnie z tymi przepisami na księgi rachunkowe składa się:
- dziennik,
- księga główna,
- księgi pomocnicze,
- zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych,
- wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).
W dzienniku dokonuje się zapisów operacji gospodarczych, w porządku chronologicznym,
kolejno je numerując.
Księga główna i księgi pomocnicze omówione zostaną w kolejnych tematach.
Zestawienie obrotów i sald sporządza się na podstawie zapisów w księdze głównej, na
koniec każdego okresu sprawozdawczego, nie rzadziej niż na koniec miesiąca.
Inwentarz jest wykazem składników aktywów i pasywów sporządzanym przez jednostki,
które rozpoczynają ewidencję zgodnie z ustawą o rachunkowości. Powinien zawierać:
- szczegółowy wykaz składników majątku,
- szczegółowy wykaz zobowiązań,
- ustalenie kapitału własnego.
Zapisów w księgach rachunkowych dokonuje się w sposób zapewniający ich trwałość przez
czas ich przechowywania, nie pozostawiając miejsc, które pozwalałyby na późniejsze dopiski.
Każdy zapis powinien zawierać:
- datę operacji,
- datę zapisu
- rodzaj, numer i datę dowodu stanowiącego podstawę zapisu,
- zwięzłą treść operacji gospodarczej,
- kwotę operacji,
- oznaczenia kont, których dotyczy.
Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie, bieżąco:
- rzetelnie - zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty,
- bezbłędnie - wprowadzono do nich poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania
w danym okresie dokumenty,
- sprawdzalnie - umożliwiają sprawdzenie poprawności księgowań i stosowanych procedur,
- bieżąco - umożliwiają terminowe sporządzenie deklaracji podatkowych i sprawozdań.
Księgi rachunkowe powinny:
- być trwale oznaczone nazwą jednostki,
- mieć oznaczony rok obrotowy, okres sprawozdawczy,
- być przechowywane starannie w ustalonej kolejności.
1. Jakie zasady obowiązują przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych?
2. Gdzie powinny znajdować się księgi rachunkowe?
3. W jakim terminie należy zamykać i otwierać księgi?
4. Jaka jest zawartość ksiąg rachunkowych?
5. Jakie elementy powinien zawierać „inwentarz”?
6. Co powinien zawierać zapis księgowy?
12 tamże

32
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Zapisów w księgach ………………… dokonywać ołówkiem, ………………. używać
korektora,………………………… zamazywać dokonanych wcześniej zapisów.
Księgi rachunkowe otwiera się na dzień………………………, na początek
…………………., na dzień zmiany ………………….., na dzień rozpoczęcia
……………………
Księgi rachunkowe tworzy: ……………., ……………….., …………………, …………..,
……………………………
Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, ………………, ……………,
…………
− przepisy ustawy o rachunkowości.
Ćwiczenie 2
Sporządź inwentarz dla dowolnego przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną
i rozpoczynającego ewidencję zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości.
Tabela 4.5 - 1. Przykładowy wzór inwentarza
Inwentarz
…………………………………
sporządzony na dzień…………..
Lp. Treść Wartość
1 2 3
A Składniki majątku
1. Majątek trwały
Budynek
Samochody
…………
2. Majątek obrotowy
Materiały
Produkty gotowe
………..
Należności od odbiorców
……………………
Gotówka w kasie
Środki pieniężne w banku
3. Razem składniki majątku
B Składniki zobowiązań
1. Długoterminowe zobowiązania
…………………..
…………………..

33
2. Krótkoterminowe zobowiązania
………………………
……………………….
3. Razem zobowiązania
C Kapitał własny
1) nazwać przedsiębiorstwo i podać jego adres,
2) wybrać charakter działalności,
3) sporządzić arkusz spisu z natury rzeczowych składników majątku (dane dowolne),
4) ustalić stan zobowiązań (dowolne),
5) obliczyć kapitał własny,
6) sporządzić „inwentarz” korzystając z zamieszczonego wzoru.
− arkusze spisu z natury,
− kalkulator.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: księgi rachunkowe, zapis księgowy, zapis
chronologiczny?
2) sporządzić wykaz ksiąg rachunkowych?
3) wskazać moment otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych?
4) wskazać:
• podstawę sporządzania zestawienia obrotów i sald,
• zawartość zestawienia obrotów i sald,
• zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych,
• sposób dokonywania zapisów w księgach?
5) sporządzić „inwentarz”?
6) zidentyfikować elementy zapisu księgowego?

34
4.6. Konta księgi głównej
Konta księgi głównej ujmują zdarzenia gospodarcze w ujęciu systematycznym, zgodnie
z zasadą podwójnego zapisu. Operacje muszą być uprzednio lub równocześnie zaksięgowane
w dzienniku. Zapisów dokonuje się w porządku chronologicznym.
Konto księgowe jest to dowolne w formie urządzenie służące do ewidencji zmian
zachodzących na skutek jednorodnych operacji gospodarczych. Jednostka gospodarująca, która
zgodnie z przepisami Ustawy o rachunkowości prowadzi księgi rachunkowe, zobowiązana jest
do opracowania własnego zakładowego planu kont, dostosowanego do wymogów wymienionej
ustawy. Jego elementem jest wykaz kont syntetycznych – usystematyzowany wykaz nazw
i symboli kont ujętych w przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych, usługowych,
w 9 Zespołach:
- Zespół 0 – Aktywa trwałe
- Zespół 1 – Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa
finansowe
- Zespół 2 – Rozrachunki i roszczenia
- Zespół 3 – Materiały i towary
- Zespół 4 – Koszty według rodzajów i ich rozliczenie
- Zespół 5 – Koszty według typów działalności i ich rozliczenie
- Zespół 6 – Produkty i rozliczenia międzyokresowe
- Zespół 7 – Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem
- Zespół 8 – Kapitały (fundusze) własne, fundusze specjalne i wynik finansowy
W ramach każdego zespołu wyodrębnia się konta, nadając im nazwę i symbol dwu lub trzy
cyfrowy np.:
100 – Kasa
131 – Rachunek bieżący
132 – Kredyty bankowe
W ramach każdego konta wyodrębnia się dwie jego strony:
Winien - Wn
Debet - Dt
Nazwa i symbol konta Ma
Credit - Ct
Strona debetowa Strona kredytowa
Rys. 4.6 – 1. Strony konta
Zapisywanie zmian zachodzących na skutek operacji gospodarczych nazywa się
księgowaniem. Księgowanie często poprzedzone jest dekretacją dokumentów źródłowych.
Księgowanie po stronie debetowej konta nazywane jest:
- debetowaniem konta,
- zapisywaniem w ciężar konta,
- obciążaniem konta,
Natomiast księgowanie po stronie kredytowej nazywa się:
- kredytowaniem konta,

35
- zapisywaniem na dobro konta,
- uznaniem konta,
Suma kwot zaksięgowanych na danym koncie nazywa się obrotem konta. W zależności od
strony po której są zaksięgowane wyróżnia się:
- obroty debetowe,
- obroty kredytowe.
Różnica między obrotami konta stanowi saldo konta, które może być:
- saldo debetowe - jeżeli obroty debetowe > obroty kredytowe,
- saldo kredytowe - jeżeli obroty kredytowe > obroty debetowe,
- saldo zerowe - jeżeli obroty debetowe = obroty kredytowe.
Konta bilansowe w zależności od tego jaki reprezentują jego składnik bilansu dzieli się na:
- konta aktywne,
- konta pasywne.
Winien - Wn
Debet - Dt
Konta aktywne Ma
Credit - Ct
Saldo początkowe
Zwiększenia
Zmniejszenia
Saldo końcowe
Rys. 4.6 – 2. Zasada księgowania na kontach aktywnych
Winien - Wn
Debet - Dt
Konta pasywne Ma
Credit - Ct
Zmniejszenia
Saldo końcowe
Saldo początkowe
Zwiększenia
Rys. 4.6 – 3. Zasada księgowania na kontach pasywnych
Zamkniętym okresem działalności jednostki gospodarującej jest rok obrotowy, który
w Ustawie o rachunkowości zdefiniowany jest jako, „rok kalendarzowy lub inny okres trwający
12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również dla celów podatkowych.
Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono
jednostkę. Jeżeli jednostka rozpoczęła działalność w drugiej połowie przyjętego roku
obrotowego, to można księgi rachunkowe i sprawozdania finansowe za ten okres połączyć z
księgami rachunkowymi
i sprawozdaniem finansowym za rok następny. W przypadku zmiany roku obrotowego pierwszy
po zmianie rok obrotowy powinien być dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy”.13
Rok obrotowy w jednostce gospodarującej jako okres zamknięty dotyczy w szczególności
ewidencji tej działalności. W skład etapów rocznego cyklu ewidencji wchodzą:

36
- bilans na początek roku (jest to bilans końcowy roku poprzedniego),
- otwarcie kont na podstawie bilansu,
- ewidencja udokumentowanych zdarzeń gospodarczych w księgach,
- okresowe sporządzanie zestawienia obrotów i sald,
- bilans na koniec roku,
- zamknięcie kont na podstawie bilansu końcowego.
Rok obrotowy dzieli się na okresy sprawozdawcze. Ustawa o rachunkowości definiuje okres
sprawozdawczy jako okres, za który sporządza się sprawozdanie finansowe w trybie
przewidzianym ustawą lub inne sprawozdania sporządzone na podstawie ksiąg rachunkowych.
Zgodnie z Artykułem 18 Ustawy o rachunkowości, na podstawie zapisów na kontach księgi
głównej sporządza się na koniec każdego okresu sprawozdawczego, nie rzadziej niż na koniec
miesiąca, zestawienie obrotów i sald, zawierające:
- symbole lub nazwy kont,
- salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty za okres sprawozdawczy
i narastająco od początku roku obrotowego oraz salda na koniec okresu sprawozdawczego,
- sumę sald na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za okres sprawozdawczy
i narastająco od początku roku obrotowego oraz sald na koniec okresu sprawozdawczego.
W zestawieniu obrotów i sald, suma obrotów debetowych musi być równa sumie obrotów
kredytowych oraz suma sald końcowych debetowych musi być równa sumie sald końcowych
kredytowych.
Wykorzystując zgodności zachodzące w zestawieniu obrotów i sald możemy wykryć
popełnienie niektórych rodzajów błędów:
- zaksięgowanie saldo początkowego po niewłaściwej stronie konta, lub w błędnej kwocie,
- nie zachowanie przy księgowaniu, zasady podwójnego księgowania,
- błędy arytmetyczne w sumowaniu na kontach lub w zestawieniu.
Na koniec okresu obrachunkowego salda końcowe z zestawienia obrotów i sald przenosi się
do bilansu końcowego. Na jego podstawie zamyka się konta. Zamknięcie kont polega na
wpisaniu sald końcowych na kontach aktywnych po stronie kredytowej a na kontach pasywnych
po stronie debetowej.
1. Co nazywamy kontem księgowym?
2. Jak nazywają się strony konta?
3. Co nazywamy obrotami konta i jakie są rodzaje obrotów?
4. Jak obliczyć saldo konta i jaki może mieć charakter?
5. Jaka jest zasada księgowania na kontach aktywnych i jaka na kontach pasywnych?
6. Na czym polega zasada podwójnego księgowania? Jakie etapy prac księgowych występują
w rocznym cyklu?
7. Jakie elementy powinno zawierać pełne zestawienie obrotów i sald?
8. Za jakie okresy sporządza się zestawienie obrotów i sald?
9. Jakich błędów w ewidencji księgowej nie wykryje zestawienie obrotów i sald?
10. Na czym polega zamknięcie kont?

37
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Księgowanie operacji po stronie debetowej konta nazywa się ........................................,
........................................., ……………………………………………
Jeżeli obroty kredytowe będą mniejsze od obrotów debetowych to wystąpi saldo
...................................., natomiast gdy obroty debetowe będą mniejsze od kredytowych to będzie
saldo ....................................
Zasada równowagi bilansowej polega na tym, że każda operacja księgowana jest
....................................................., .........................................................., ………………………
Zwiększenia na kontach aktywnych księguje się po stronie ..........................................., a na
kontach pasywnych po stronie ............................................................
Jeżeli zaksięgujemy daną operację na dwóch kontach po tych samych stronach to po
podliczeniu obrotów w zestawieniu obrotów i sald wystąpi ....................................................
Zamknięcie kont na koniec roku obrotowego polega na wpisaniu sald końcowych
debetowych po stronie ......................................, a sald kredytowych po stronie ...........................
Ćwiczenie 2
Na podstawie zamieszczonego niżej uproszczonego bilansu wpisz odpowiednio salda
początkowe na konta.
Tabela 4.6 - 1. Przedsiębiorstw Przemysłowe „X”- Bilans uproszczony
Lp. Aktywa Wartość Lp. Pasywa Wartość
1. Środki trwałe 50 000,00 1. Fundusz założycielski 60 000,00
2. Materiały 20 000,00 2. Fundusz przedsiębiorstwa 40 000,00
3. Produkty w toku 10 000,00 3. Zysk 10 000,00
4. Wyroby gotowe 35 000,00 4. Kredyty bankowe 30 000,00
5. Należności od
odbiorców 30 000,00
5. Zobowiązania wobec
dostawców 20 000,00
6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec budżetu 10 000,00
7. Rachunek bieżący 50 000,00 7. Zobowiązania wobec
pracowników 30 000,00
8. Razem 200000,00 8. Razem 200000,00

38
Tabela 4.6 – 2. Wykaz kont w Przedsiębiorstwie Przemysłowym X
Środki trwałe Materiały Produkty w toku Wyroby gotowe Należności od
odbiorców
Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct
BO
50 000,00
Kasa Rachunek
bieżący
Fundusz
założycielski
Fundusz
przedsiębiorstwa
Zysk
BO
60 000,00
Kredyty bankowe Zobowiązania wobec
dostawców
Zobowiązania wobec
budżetu
Zobowiązania wobec
pracowników
Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct
1) wpisać podane w uproszczonym bilansie salda początkowe po właściwych stronach konta,
stosując zasadę księgowania na kontach aktywnych i pasywnych,
2) wzorować się na wpisanym przykładzie - na koncie środki trwałe i fundusz założycielski.
Ćwiczenie 3
Otwórz konta księgowe i zaksięguj wyszczególnione niżej operacje gospodarcze.
Tabela 4.6 – 3. Wykaz stanu kont w Przedsiębiorstwie X
1. Środki trwałe 40 000,00 1. Fundusz udziałowy 120 000,00
2. Materiały 5 000,00 2. Fundusz zasobowy 60 000,00
3. Towary 150 000,00 3. Zysk 10 000,00
4. Należności od
odbiorców 40 000,00
4. Kredyty bankowe 20 000,00
5. Należności od
6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec
budżetu 10 000,00
8. Razem 300 000,00 8. Razem 300 000,00

39
Tabela 4.6 – 4. Wykaz operacji gospodarczych Przedsiębiorstwa X
Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota
1. 02.01. RK 1/0- Zakupiono materiały za gotówkę. 2 000,00
2. 03.01. FA VAT
2/0-
Zakupiono towary od dostawcy z odroczonym
terminem płatności. 50 000,00
3. 03.01. FA VAT
1/0-
Sprzedano towary odbiorcy z odroczonym
terminem płatności. 60 000,00
4. 05.01. WB 1/0- Odbiorca wpłaca część należności na rachunek
bieżący. 60 000,00
5. 05.01. WB 1/0- Spłacono z rachunku bankowego część
zobowiązań wobec dostawców. 50 000,00
6. 10.01. WB 2/0- Spłacono część zobowiązań wobec dostawców
z kredytu bankowego. 30 000,00
7. 15.01. RK 2/0- Wypłacono z kasy pracownikowi zaliczkę do
rozliczenia. 1 000,00
8. 31.01. WB 3/0- Wypłacono płace pracownikom na ich konta
w banku. 20 000,00
9. 31.01. WB 3/0- Spłacono z rachunku bieżącego zobowiązanie
wobec budżetu. 10 000,00
10. 31.01. RK 3/0- Przyjęto gotówkowy udział nowego członka
spółdzielni. 20 000,00

40
Tabela 4.6 - 5. Księga za rok 200_ - str.1
Towary Należności od
odbiorców
Należności od
pracowników
Kasa Rachunek
bieżący
Lp. Data Dokument Treść operacji
BO 01.01.0_ PK 1/0_ Bilans otwarcia 150 000-
1. 02.01.0_ RK 1/0_ Zakup materiałów 2 000-
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11. Razem obroty za miesiąc styczeń
12. Salda końcowe
13. Razem

41
Tabela 4.6 - 5. Księga za rok 200_ - str. 2
Środki trwałe Materiały Fundusz
udziałowy
Fundusz
zasobowy
Zysk Kredyty
bankowe
Zobowiązania
wobec
dostawców
Zobowiązania
wobec budżetu
Zobowiązania
wobec
pracowników
Lp.
Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct
BO 40 000- 5 000-
1. 2 000-
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11. 40 000- 0- 7 000- 0-
12. - 40 000- - 7 000-
13. 40 000- 40 000- 7 000- 7 000-

42
1) przenieś podane w uproszczonym bilansie stany do zamieszczonej wyżej księgi,
2) zaksięgować operacje gospodarcze, które zaistniały w miesiącu styczniu, stosując zasadę
podwójnego księgowania,
3) podsumować obroty na kontach,
4) wyznaczyć salda końcowe,
5) zamknąć konta księgi głównej,
6) wzorować się na wpisanych przykładach.
Ćwiczenie 4
Zadekretuj w tabeli wymienione operacje wpisując nazwy lub symbole kont.
Tabela 4.6 – 6. Wykaz operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X
Lp. Treść operacji Dt Ct
1. Wypłacono z kasy pracownikowi zaliczkę do
rozliczenia.
Należności od
pracowników Kasa
2. Zakupiono za gotówkę środek trwały.
3. Spłacono z rachunku bieżącego kredyt bankowy.
4. Spłacono zobowiązanie wobec dostawców
z kredytu bankowego.
5. Otrzymano od dostawcy towary z odroczonym
terminem płatności.
6. Podjęto gotówkę z rachunku bieżącego do kasy.
7. Wypłacono z kasy wynagrodzenie
pracownikom.
8. Pracownik zwraca do kasy część pobranej
wcześniej zaliczki do rozliczenia.
9. Odbiorca spłaca należność na rachunek
bankowy.
10. Przeznaczono wygospodarowany zysk na
powiększenie funduszu przedsiębiorstwa.
1) wzorować się na zadekretowanej 1 operacji,
2) zadekretować w tabeli kolejne operacje stosując zasadę podwójnego księgowania.

43
Ćwiczenie 5
Sformułuj treść operacji gospodarczych, które zaksięgowano w sposób podany w tabeli.
Tabela 4.6 – 7. Wykaz dekretacji operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X
Lp. Dt Ct Treść operacji
1. Kasa Należności od
odbiorców
Odbiorca wpłaca należność do kasy
2. Materiały Zobowiązania wobec
dostawców
3. Rachunek bieżący Kredyty bankowe,
4. Produkcja w toku Materiały
5. Należności od
pracowników
Kasa
6. Należności od
odbiorców
Towary
dostawców
Kredyty bankowe
8. Środki trwałe Kapitał udziałowy
budżetu
Rachunek bieżący
10. Zysk Kapitał udziałowy
1) wzorować się na sformułowanej 1 operacji,
2) sformułować treść kolejnych operacji i wpisać do tabeli.
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Sporządź uproszczone zestawienie obrotów i sald oraz bilans na koniec okresu.
Tabela 4.6 – 8. Spółdzielnia Handlowa „Z”- Uproszczone zestawienie obrotów i sald za okres 01.01.0_ -
31.01.0_
Salda początkowe + obroty Salda końcoweLp. Nazwa konta
Dt Ct Dt Ct
1. Środki trwałe 40 000,00 - 40 000,00 -
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

44
10.
11.
12.
13.
14.
15.
1) przenieść podsumowane obroty kont z Ćwiczenia 3 do tabeli wpisując je odpowiednio do
kolumny - salda początkowe + obroty,
2) wzorować się na wpisanej 1 pozycji,
3) podliczyć kolumnę obrotów, w której obroty debetowe powinny zgadzać się
z kredytowymi,
4) w przypadku niezgodności poszukać błędu, który może wynikać z sumowania lub nie
zachowania przy księgowaniu zasady podwójnego księgowania,
5) obliczyć salda poszczególnych kont i wpisać do kolumny - salda końcowe,
6) podliczyć zestawienie,
7) na podstawie sald końcowych sporządzić w zeszycie uproszczony bilans na koniec
okresu.
− kalkulator.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: konto, strony konta, obroty konta, saldo
konta?
2) otworzyć księgi rachunkowe?
3) wskazać elementy zapisu księgowego?
4) ewidencjonować operacje w rocznym cyklu księgowym:
a) zastosować zasady księgowania operacji bilansowych na
kontach,
b) podliczyć obroty na kontach,
c) sporządzić zestawienie obrotów i sald,
d) sporządzić uproszczony bilans na koniec okresu?
5) zamknąć księgi rachunkowe?

45
4.7. Konta ksiąg pomocniczych
Konta ksiąg pomocniczych są uszczegółowieniem i uzupełnieniem zapisów kont księgi
głównej.
W rachunkowości konta szczegółowe nazywane są również kontami pomocniczymi.
Zgodnie z Art. 17 Ustawy o rachunkowości konta ksiąg pomocniczych należy prowadzić
w szczególności dla:
- środków trwałych,
- środków trwałych w budowie,
- wartości niematerialnych i prawnych,
- rozrachunków z kontrahentami,
- rozrachunków z pracownikami,
- operacji sprzedaży,
- operacji zakupu,
- kosztów,
- istotnych dla jednostki składników aktywów,
- operacji gotówkowych.
O metodzie prowadzenia ksiąg dla rzeczowych składników aktywów obrotowych
(materiały, towary, wyroby gotowe), decyduje kierownik jednostki. Może to być ewidencja:
- ilościowo – wartościowa, w której dla każdego składnika ujmuje się obroty i stany
w jednostkach naturalnych i pieniężnych,
- ilościowa obrotów i stanów, prowadzona dla poszczególnych składników lub ich
jednorodnych grup wyłącznie w jednostkach naturalnych. Wartość stanu wycenia się
przynajmniej na koniec okresu sprawozdawczego, za który następują rozliczenia
z budżetem z tytułu podatku dochodowego, dokonane na podstawie danych
rzeczywistych.
Konta zawierające bardziej szczegółowe informacje powstają w wyniku podziału kont
księgi głównej. Konta można dzielić poziomo i pionowo.
Poziomy podział kont polega na wprowadzeniu w miejsce jednego konta, kilku kont o
tym samym charakterze lecz węższym zakresie. Istnieją dwa warianty tego podziału:
- I wariant – konto dzielone przestaje istnieć, a w jego miejsce powstają konta bardziej
szczegółowe. Na przykład w miejsce konta „Materiały” można wprowadzić 3 konta
równorzędne, bardziej szczegółówe:
materiały podstawowe,
materiały pomocnicze,
części zapasowe.
Dt Materiały Ct
Sp) 500,00 300,00 (1
Rys. 4.7 – 1. Przykład konta księgi głównej (syntetycznego) - przed podziałem

46
Dt Materiały podstawowe Ct Dt Materiały pomocnicze Ct Dt Części zapasowe Ct
Sp) 300,00 150,00 (1 Sp) 150,00 100,00 (1 Sp) 50,00 50,00 (1
Rys. 4.7 – 2. Przykład konta księgi głównej (syntetycznego) – po podziale
Konta powstałe w wyniku tego podziału przejmują wszystkie funkcje konta dzielonego.
- II wariant – konto księgi głównej (syntetyczne) istnieje nadal, a konta bardziej
szczegółowe istnieją dodatkowo jako konta analityczne (konta ksiąg pomocniczych) i
ewidencja na nich odbywa się według zasady powtarzanego zapisu, według której każdy
zapis na koncie syntetycznym jest powtórzony na koncie analitycznym, na podstawie tego
samego dokumentu, po tej samej stronie konta i w takiej samej kwocie.
Na przykład do konta syntetycznego „Materiały” wprowadzono dodatkowo 3 konta
analityczne – materiały podstawowe, materiały pomocnicze, części zapasowe.
Dt Materiały podstawowe Ct Dt Materiały pomocnicze Ct Dt Części zapasowe Ct
Sp) 300,00 150,00 (1 Sp) 150,00 100,00 (1 Sp) 50,00 50,00 (1
Rys. 4.7 – 3. Przykład kont ksiąg pomocniczych (analitycznych do konta „Materiały”)
W celu uzgodnienia zapisów na kontach analitycznych z zapisami na właściwych kontach
syntetycznych sporządza się zestawienie obrotów i sald kont analitycznych, oddzielnie dla
każdego konta syntetycznego.
Zgodność istnieje wtedy jeżeli:
- suma obrotów debetowych na kontach analitycznych jest równa obrotom debetowym
właściwego konta syntetycznego,
- suma obrotów kredytowych na kontach analitycznych jest równa obrotom kredytowym na
właściwym koncie syntetycznym.
Obowiązek uzgadniania kont analitycznych z kontami syntetycznymi istnieje zgodnie
z Ustawą o Rachunkowości, co najmniej na koniec okresu sprawozdawczego.
Układ zestawienia obrotów i sald kont analitycznych, powinien być podobny do
zestawienia obrotów i sald kont syntetycznych.
1. Jaki jest cel podziału kont?
2. Do jakich kont syntetycznych należy prowadzić konta pomocnicze?
3. Na czym polega poziomy podział kont i jakie są jego warianty?
4. Jaka zasada księgowania występuje na kontach analitycznych i w czym się wyraża?
5. Czym się różni zestawienie obrotów i sald kont syntetycznych od zestawienia obrotów
i sald kont analitycznych?

47
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania.
Aby uzyskać dodatkowe informacje, konta księgowe można dzielić poziomo
i ...............................
Konta syntetyczne powstałe w wyniku podziału poziomego są kontami
...............................
Jeżeli do danego konta syntetycznego stworzono konta analityczne, to każda operacja
zaksięgowana na koncie syntetycznym musi być ................................................................,
z zastosowaniem zasady ................................................................
Suma obrotów debetowych wszystkich kont analitycznych prowadzonych do danego
konta syntetycznego, musi się zawsze równać ...........................................................
Ćwiczenie 2
Zaksięguj operacje i sporządź zestawienia.
Tabela 4.7 – 1. Bilans uproszczony na dzień 31.01.200_ r. w Spółdzielni Handlowej Z 1
1. Środki trwałe 100 000,00 1. Fundusz udziałowy 100 000,00
2. Towary 100 000,00 2. Fundusz zasobowy 100 000,00
3. Kasa 5 000,00 3. Kredyty bankowe 50 000,00
5. Razem 300 000,00 5. Razem 300 000,00
Na stan początkowy „Towarów” składają się:
- towar A – 20000 kg po 2,00 zł.
- towar B – 20000 kg po 3,00 zł.
Na stan początkowy „Zobowiązań wobec dostawców” składają się:
- Zobowiązania wobec dostawcy X - 30 000,00
- Zobowiązania wobec dostawcy Y - 20 000,00
Tabela 4.7 –2. Wybrane operacje w miesiącu styczniu 200_ r.
Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota
1. 05.01. Fa VAT
10/0_
Zakupiono od dostawcy X towary z odroczonym
terminem płatności i przyjęto je do magazynu;
- towar A - 10000 kg po 2,00
- towar B - 5000 kg po 3,00
2. 10.01. WB 1/0_ Przelew zobowiązań wobec dostawcy X 45 000,00
3. 15.01. Wz 1/0_ Zwrócono dostawcy X część towaru A – 200 kg po
2,00
4. 20.01. Fa VAT Zakupiono od dostawcy Y towary z odroczonym

48
35/0_ terminem płatności i przyjęto je do magazynu:
- towar A - 5000 kg po 2,00
- towar B - 1000 kg po 3,00
5. 25.01. WB 2/0_ Przelew zobowiązań wobec dostawcy Y 33 000,00
Dt Środki trwałe Ct Dt Towary Ct Dt Rachunek bieżący Ct
Sp.100 000,00 Sp.100 000,00
Dt Kasa Ct Dt Fundusz udziałowy Ct Dt Fundusz zasobowy Ct
Dt Kredyty bankowe Ct Dt Zobow. wobec dostawców Ct
Rys. 4.7 – 4. Wykaz kont księgi głównej w Spółdzielni Handlowej Z1
Dt Zobowiązanie - X Ct Dt Zobowiązanie - Y Ct
30 000,00 (Sp 20 000,00 (Sp
Rys. 4.7 –5. Wykaz kont ksiąg pomocniczych do konta „Zobowiązania wobec dostawców” w Spółdzielni
Handlowej Z1
Tabela 4.7 – 3. Kartoteka towaru A
TOWAR - A
Jednostka miary – kg cena – 2,00
Ilość WartośćLp. Data Dokument Treść
P R S P R S
01.01. PK 1/0_ Saldo
początkowe
20000 40 000,00
1. 05.01. F 10/0_ Zakup od X 10000 30000 20 000,00 60 000,00

13

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 13

Similar to 13 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

13