Wykonywanie zdjęć technicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Remigiusz Kutyła
Wykonywanie zdjęć technicznych
313[05].Z1.10
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz
mgr inż. Andrzej Polak
Opracowanie redakcyjne:
Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.10
„Wykonywanie zdjęć technicznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu fotograf.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Rodzaje zdjęć technicznych i ogólne zasady ich wykonywania 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Sprzęt i materiały używane do wykonywania reprodukcji, fotokopii
i makrofotografii 13
4.3. Zasady wykonywania zdjęć makrofotograficznych 19
4.4. Zasady wykonywania zdjęć reprodukcyjnych 29
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 42

3
1. WPROWADZENIE
Jesteś w posiadaniu „Poradnia dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu
wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących zasad wykonywania zdjęć technicznych,
używania odpowiedniego sprzętu, wyposażenia i materiałów dla realizacji zdjęć technicznych
z wykorzystaniem technik klasycznych oraz cyfrowych.
Fotografia techniczna może mieć wiele odmian. Jej głównym zadaniem jest przekazanie
informacji technicznej o fotografowanym przedmiocie lub zarejestrowanym zjawisku.
Obejmuje ona kilka dziedzin fotografii, w których wykonanie zdjęć wymaga wykonania
specjalnych zabiegów i użycia dodatkowych, nieraz bardzo specjalistycznych, sprzętów.
W niniejszym poradniku zapoznasz się jedynie z kilkoma, dosyć często spotykanymi w pracy
fotografa, działami fotografii technicznej.
Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to
skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej „Wykonywanie zdjęć technicznych” dla zawodu Fotograf 313[05] (patrz
pozycja 16 w załączonej tabeli).
Zawód: Fotograf 313[05]
Lp
.
Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu
1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych
3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową
4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych
5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych
6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych
7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy
8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych
9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych
10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi
11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych
12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych
13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych
14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych
15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych
16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych
Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał
nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.
W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które
powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po
analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas
powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach z poprzednich
jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci załączona powyżej lista
jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały program nauczania dla zawodu.
W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu trafnego wyboru poradnika.
W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności, jakie będziesz posiadał po
zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy
rzeczywiście takie umiejętności opanowałaś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany
postępów oraz sprawdzian osiągnięć.

4
Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium
informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych
ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty na
końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej wiedzy,
która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych w poradniku
opisane jest w formie polecenia, co należy wykonać. Natomiast uszczegółowieniem tego
polecenia jest listą działań (czynności) określającą Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia
będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole z innymi uczniami.
Przy realizacji ćwiczeń polegających na wykonaniu zdjęć musisz pamiętać, o dokonaniu
pomiaru światła i ustawieniu w aparacie fotograficznym parametrów naświetlania w trybie
ręcznego sterowania czasem i przysłoną (tzw. manual oznaczony symbolem M).
Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska
pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu
materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian
postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie „tak”
lub „nie”, co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej
nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie
odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował
zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.
Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie
poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączony do
oceny w formie „portfolio” efekt realizacji ćwiczeń (wykonane fotografie) stanowił będzie
dowód, że potrafisz zrealizować zdanie zawodowe polegające na prawidłowym wykonywaniu
zdjęć technicznych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma
on formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu
zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś
nabrał wprawy jak takie testy się rozwiązuje, co z pewnością będzie procentować w przypadku
Twojego egzaminu zewnętrznego.
W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej
możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej Literatura. Jednakże to wymaga od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć do
rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki
szkolnej lub innych bibliotek publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możesz
również uzyskać korzystając z zasobów internetowych.
Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub
ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.
W czasie pracy koniecznie musisz dbać o ochronę środowiska naturalnego.

5
313[05].Z1
Technologia prac fotograficznych
313[05].Z1.01
Organizowanie stanowiska pracy
313[05].Z1.02
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.03
313[05].Z1.04
313[05].Z1.05
Wykonywanie
zdjęć
portretowych
313[05].Z1.06
Wykonywanie
zdjęć
plenerowych
313[05].Z1.07
Wykonywanie
zdjęć
architektonicznych
313[05].Z1.08
Wykonywanie
zdjęć
reportażowych
313[05].Z1.09
Wykonywanie
zdjęć
reklamowych
313[05].Z1.10
Wykonywanie
zdjęć
technicznych
Schemat układu jednostek modułowych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne,
− dobierać czułość matrycy w aparacie cyfrowym oraz rozdzielczość i sposób zapisu
obrazu,
− posługiwać się komputerem w zakresie obróbki obrazu cyfrowego, w tym obrazów
zapisanych w formacie RAW,
− wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów,
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
− wykorzystywać elementy wiedzy o sztuce przy wykonywaniu zdjęć,
− organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa
i ergonomii pracy,
− posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac
fotograficznych,
− znać zależności pomiędzy odległością przedmiotową i obrazową a odwzorowaniem
obrazu,
− posługiwać się pierścieniami pośrednimi i nasadkami makro,
− użytkować kolumnę reprodukcyjną,
− dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych,
− wykonywać podstawowe czynności fotograficzne, a w szczególności:
• korzystać z różnych źródeł informacji,
• posługiwać się aparatami fotograficznymi: lustrzanką średnioformatową, lustrzanką
małoobrazkową, lustrzanką cyfrową, cyfrowym aparatem kompaktowym
z możliwością ręcznych ustawień parametrów,
• stosować obiektywy wymienne,
• posługiwać się sprzętem oświetleniowym (elektroniczną lampą błyskową oraz
reflektorami studyjnymi święcącymi światłem ciągłym i błyskowym)
• posługiwać się światłomierzem z możliwością pomiaru zarówno światła odbitego jak
i padającego, ciągłego i błyskowego
• dokonać archiwizacji wykonanego zdjęcia poprzez naklejenie go na odpowiednie
podłoże i opatrzenie właściwym opisem,
− wykonać szkice i rysunki odręczne w aranżacji planu zdjęciowego,
− wykonywać prace fotograficzne metodami tradycyjnymi i cyfrowymi,
− magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie
z obowiązującymi przepisami i standardami,
− oceniać techniczną i artystyczną wartość obrazu fotograficznego.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić zakres fotografii technicznej,
− określić rodzaj zdjęcia technicznego,
− dobrać sprzęt fotograficzny (rodzaj aparatu, rodzaj obiektywu) do wykonania zdjęć
technicznych,
− dobrać materiały do wykonania zdjęć technicznych,
− dobrać sprzęt dodatkowy do wykonania zdjęć technicznych,
− zastosować w fotografii technicznej różne kierunki oświetlenia dla uzyskania określonego
efektu,
− wykonać reprodukcję w różnych warunkach oświetleniowych,
• przy świetle dziennym,
• przy oświetleniu atelierowym ciągłym i błyskowym,
− wykonać zdjęcie makrofotograficzne,
− przewidzieć zmiany wielkości skali odwzorowania obiektu przy użyciu soczewek,
nasadkowych, pierścieni pośrednich i mieszków,
− wykonać reprodukcję z zachowaniem prawidłowego odwzorowania kontrastu i barw,
− wykonać fotokopię oryginału kreskowego,
− skonfigurować sprzęt do wykonania zdjęcia makrofotograficznego,
− skonfigurować sprzęt do wykonania reprodukcji lub fotokopii,
− wyjaśnić, na czym polega fotografia mikroskopowa,
− wyjaśnić w jakich dziedzinach techniki i nauki wykorzystuje się fotografię techniczną,
− wykonać zdjęcia makrofotograficzne przy użyciu tradycyjnej i cyfrowej techniki
zdjęciowej,
− zastosować technikę bezcieniowego oświetlenia tła przy wykonywaniu zdjęć
makrofotograficznych
− wykonać reprodukcje oryginału przy użyciu tradycyjnej i cyfrowej techniki zdjęciowej.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Rodzaje zdjęć technicznych i ogólne zasady ich wykonywania
4.1.1. Materiał nauczania
Fotografia techniczna to szeroka grupa działów fotografii nie kwalifikujących obrazów
fotograficznych do fotografii artystycznej. Głównym zadaniem obrazu fotograficznego jest
przekazanie informacji technicznej o fotografowanym przedmiocie lub zarejestrowanie zjawiska. Do
fotografii technicznej zaliczane są wszelkie naukowo-techniczne, przemysłowe, medyczne,
astronomiczne itp. zastosowania fotografii. [Poz. 7 , s. 98]
W najprostszym ujęciu fotografia techniczna obejmuje kilka dziedzin fotografii, w których
wykonanie zdjęć wymaga specjalnych zabiegów, zazwyczaj nie stosowanych w fotografii zwykłej.
Należy na przykład przybliżyć się znacznie do fotografowanego przedmiotu, by wykonać zdjęcie
w dużej skali odwzorowania. W tym celu stosuje się podwójny lub potrójny wyciąg obiektywu lub
funkcje makro, czego zazwyczaj nie stosuje się w fotografii portretowej, reportażowej itp.
Do fotografii technicznej zalicza się stereofotografię, obejmującą wykonywanie zdjęć
przestrzennych, trójwymiarowych. Obrazy trójwymiarowe można otrzymywać kilkoma metodami.
Niektóre z nich są oparte na wykonywaniu zdjęć, za pomocą specjalnych dwuobiektywowych
aparatów do stereofotografii.
Do fotografii technicznej zaliczyć należy również wykonywanie zdjęć reprodukcyjnych,
zwanych reprograficznymi. Reprodukcja to zdjęcie fotograficzne płaskiego oryginału (fotografii,
obrazu, grafiki, rysunku technicznego, strony tekstu itp.) [Poz. 7, s. 254]
Innymi jeszcze działami fotografii technicznej są:
Fotografia ultraszybka — fotografia utrwalająca zjawiska o szybkich i ultraszybkich
przebiegach, które można analizować [Poz. 7, s. 98]
Fotografia mikroskopowa — fotomikrografia, dziedzina naukowo-technicznego
zastosowania fotografii, zajmująca się fotografowaniem za pośrednictwem aparatu fotograficznego
sprzężonego z mikroskopem. [Poz. 5, s. 95]
Fotokopia to kopia (reprodukcja) fotograficzna; nazwa używana głównie w odniesieniu do
reprodukcji planów technicznych, rysunków, kolumn druku i dokumentów, a więc oryginałów
płaskich. [Poz. 7 , s. 103] Fotokopia w rozumieniu administracyjnym jest fotograficzną kopią
oryginalnego dokumentu, analogicznie jak kserokopia wykonana na urządzeniu kserującym
dokumenty. Potwierdzenia fotokopii może dokonać organ upoważniony do wydawania oryginału
dokumentu ewentualnie można takiego potwierdzenia dokonać u notariusza.
Do fotografii technicznej, a również do fotografii przemysłowej zalicza się działy fotografii
obejmujące techniki niesrebrowe. Zalicza się do nich te wszystkie metody, które wykorzystują
niesrebrowe związki światłoczułe w celu otrzymania obrazu. Do metod niesrebrowych zalicza się
także metody kserograficzne.
Do fotografii technicznej, a również do fotografii przemysłowej można zaliczyć metody
wykonywania zdjęć na podłożu nietypowym, jak np. fotografia na tkaninach, fotografia na
drewnie, porcelanie itp. W metodach tych wykorzystuje się zarówno materiały, jak i warstwy
światłoczule srebrowe, a także warstwy światłoczułe niesrebrowe oraz różnego rodzaju
druki.[Poz. 5, s. 11]
Jedną z cech fotografii technicznej jest bardzo wierne odtwarzanie obrazu przedmiotu
z jego najdrobniejszymi szczegółami, co nie przeszkadza, żeby zdjęcie jednocześnie miało
odpowiednie walory artystyczne. Jednak w niektórych przypadkach w fotografii technicznej
w sposób zupełnie świadomy rezygnujemy z pewnych walorów artystycznych zdjęć
i wykonujemy je taką metodą, aby przedstawić na nich przedmiot możliwie najdokładniej.
W fotografii technicznej w niektórych przypadkach zupełnie świadomie zmienia się
wygląd fotografowanego przedmiotu, aby uwidocznić pewne jego cechy. W niektórych

9
przypadkach za pomocą retuszu usuwa się niepotrzebne elementy, np. podstawki
podtrzymujące przedmiot lub niepotrzebne cienie. [Poz. 5, s. 7-9]
W fotografii technicznej nieraz trzeba korzystać z dodatkowych urządzeń. Przykładem tu
są zdjęcia mikroskopowe, których wykonanie wymaga użycia mikroskopu. Dzięki niemu
uzyskujemy wielokrotnie powiększony obraz, który następnie rejestrujemy fotograficznie.
Fotografia mikroskopowa (fotomikrografia) jest to proces fotografowania za pomocą
mikroskopu obiektów i preparatów mikroskopowych. Wykorzystuje się ją w medycynie,
różnych laboratoriach naukowo badawczych np. badających metale, próbki biologiczne czy
mineralne, w chemii i w glacjologii (badaniu lodowców). Aby utrwalić fotograficznie obraz
mikroskopowy należy naświetlić nim materiał światłoczuły lub skierować go na światłoczułą
matrycę aparatu cyfrowego. Aparat mocuje się na mikroskopie bezpośrednio lub za pomocą
wspornika. Od dawna używa się do tego rodzaju zdjęć korpusów aparatów małoobrazkowych
zamontowanych zamiast okularu na tubusie okularowym mikroskopu za pomocą
odpowiednich pierścieni redukcyjnych. Obiektywem aparatu staje się w takim układzie
obiektyw mikroskopu. Do zdjęć mikrofotograficznych coraz częściej stosuje się specjalnie
skonstruowane mikroskopy fotograficzne z wbudowanym na stałe aparatem cyfrowym
przekazującym obraz bezpośrednio do komputera.
Fot. 1. Mikroskop optyczny z możliwością oglądania obrazu za pomocą okularu i z zamontowanym na stałe
cyfrowym aparatem fotograficznym rejestrującym obraz bezpośrednio w pamięci sprzężonego z nim komputera.
Źródło: archiwum autora.
Fot. 2. Fotografie mikroskopowe a) z mikroskopu optycznego b) z mikroskopu elektronowego.
Źródło: archiwum autora.
W fotomikrografii, wykonywanej za pomocą mikroskopów optycznych, konieczne jest
oświetlenie preparatu intensywnym źródłem światła (np. lampą błyskową), które umieszcza się
zazwyczaj zamiast niskonapięciowej lampki oświetlającej preparat.

10
Pasjonaci fotomikrografii dostosowali już tradycyjne, optyczne mikroskopy do
wykonywania zdjęć z użyciem popularnie używanych, kompaktowych aparatów cyfrowych.
Fotografie mikroskopowe można uzyskać również za pomocą mikroskopu
elektronowego. Obrazy z mikroskopu elektronowego można obserwować wyłącznie za
pomocą ekranu pokrytego luminoforem, świecącego pod wpływem bombardowania
elektronami. W związku z tym zdjęcia z takiego mikroskopu uzyskuje się poprzez
fotografowanie tego właśnie ekranu za pomocą czasami nawet, zwykłego, amatorskiego
aparatu, bez jakichkolwiek dodatkowych akcesoriów (nie licząc czarnej „skrzynki” osłaniającej
ekran przed odblaskami światła z pomieszczenia).
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dziedziny fotografii wchodzą w skład fotografii technicznej?
2. W jakim celu, w fotografii technicznej, zmienia się czasami wygląd fotografowanych
obiektów?
3. Czym zajmuje się fotografia ultraszybka?
4. Co określamy mianem fotokopii?
5. Na czym polega stereofotografia?
6. Do jakiej grupy metod fotografii technicznej zalicza się metody kserograficzne?
7. Co nazywamy fotomikrografią?
8. Jakiego sprzętu używa się obecnie do wykonywania fotografii mikroskopowej?
9. Jak można wykonać zdjęcia mikroskopowe mając do dyspozycji mikroskopy optyczne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w Internecie, czasopismach, katalogach i podręcznikach przykłady zdjęć
technicznych. Wykonaj prezentację w oparciu o zebrane materiały.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w pracowni oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków wyszukuje jaki rodzaj zdjęć
technicznych oraz kto zaprezentuje wykonaną pracę,
4) przystąpić do wyszukiwania zdjęć, wyszukane zdjęcia zapisać w pamięci komputera,
5) wykonać prezentację komputerową,
6) dokonać publicznej prezentacji efektów pracy,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć prezentację do portfolio z odpowiednim opisem (np. w formie płyty CD).
Wyposażenie stanowiska pracy:
− komputer PC z dostępem do Internetu (1 szt na zespół),
− płyta CD (po 1 szt. na każdego ucznia).

11
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w Internecie przykłady zdjęć mikroskopowych (z mikroskopu optycznego
i elektronowego). Wykonaj prezentację na temat zastosowania fotografii mikroskopowej
w różnych dziedzinach.
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków wyszukuje jaki rodzaj zdjęć
mikroskopowych oraz kto zaprezentuje wykonaną pracę,
6) dokonać prezentacji efektów pracy,
8) dołączyć pracę do portfolio wraz z opisem (np. w formie płyty CD).
− płyta CD (po 1 szt na każdego ucznia).
Ćwiczenie 3
Wyszukaj w Internecie, książkach i czasopismach urządzenia służące do wykonywania
zdjęć technicznych. Wykonaj prezentację w oparciu o zebrane materiały.
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków wyszukuje sprzęty służące do
wykonywania zdjęć z poszczególnych dziedzin (mikroskopowe, ultraszybkie,
makroskopowe itd.) oraz kto zaprezentuje wykonaną pracę,
6) dokonać prezentacji efektów pracy,
8) dołączyć pracę do portfolio (np. w formie płyty CD).
− płyta CD (po 1 szt na każdego ucznia).

12
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie są działy fotografii technicznej?  
2) rozpoznać zdjęcia techniczne?  
3) wyjaśnić jak wykonuje się zdjęcia mikroskopowe?  
4) wyjaśnić dlaczego przy wykonywaniu zdjęć technicznych nie stosuje się
zasad kompozycji ?
 
5) wyjaśnić jakie warunki powinny spełniać zdjęcia techniczne?  
6) rozpoznać i nazwać urządzenia do wykonywania zdjęć technicznych?  
7) rozpoznać zdjęcia z mikroskopu elektronowego i optycznego?  

13
4.2. Sprzęt i materiały używane do wykonywania reprodukcji,
fotokopii i makrofotografii
Do wykonywania zdjęć z zakresu reprodukcji i makrofotografii można stosować
większość dostępnych na ryku aparatów, jednakże ze względu na to, że przedmioty, które
reprodukujemy, znajdują się w odległościach na ogół mniejszych niż 1 metr aparat powinien
spełniać następujące warunki:
− mieć możliwość podłączenia odpowiedniego sprzętu pomocniczego, jak np. dodatkowy
mieszek, pierścienie przedłużające lub soczewki nasadkowe które pozwalają na
wykonywanie zdjęć z małych odległości przedmiotowych,
− mieć możliwość precyzyjnego nastawienia kadru i ostrości obrazu gdyż wykonując zdjęcia
z bliskich odległości (np. podczas reprodukowania) mamy do czynienia z bardzo niewielką
przestrzenią i małą głębią ostrości mierzoną w milimetrach.
Najczęściej stosowanymi aparatami do prac reprodukcyjnych i makrofotograficznych są:
− aparaty małoobrazkowe – spełniające podstawowe wymagania jako aparaty do
otrzymywania reprodukcji kreskowych lub reprodukcji półtonowych, a także reprodukcji
barwnych na materiałach odwracalnych,
− aparaty średnioformatowe – wymagają znacznie większej uwagi podczas pracy, a także są
droższe w eksploatacji w wyniku zwiększenie kosztów materiałowych. Jednakże z drugiej
strony pozwalają osiągać znacznie lepsze wyniki jakościowe, szczególnie przy reprodukcji
oryginałów zawierających półtony i są dobrym punktem wyjścia do otrzymywania
barwnych diapozytywów do celów poligraficznych,
− aparaty cyfrowe kompaktowe – są obecnie najczęściej wykorzystywane do wykonywania
zdjęć z małych odległości. Tryb fotografowania „makro” jest powszechnie dostępny nawet
w prostych i tanich cyfrowych aparatach kompaktowych. Ma to miejsce, ponieważ
rzeczywista ogniskowa obiektywów większości aparatów cyfrowych jest stosunkowo
krótka, w miarę proste jest zaprojektowanie aparatu, w którym obiektyw może zostać
odsunięty dość daleko od matrycy, co w efekcie da możliwość ustawienia ostrości przy
stosunkowo małej odległości przedmiotowej wynoszącej np.1 centymetr,
− aparaty cyfrowe typu lustrzanka, w większości modeli, nie są wyposażone w funkcję makro
(taką jak cyfrowe kompakty) ale wykorzystując takie aparaty do prac reprodukcyjnych czy
makrofotograficznych można wyposażyć je w pierścienie makro lub soczewki nasadkowe
zapewniające właściwą odległość obrazową.
Aparaty cyfrowe posiadają zazwyczaj gniazdo wideo (jak w kamerze wideo), które
pozwala wyświetlać obraz z matrycy na ekranie telewizora. Poprzez odpowiednie połączenie
możesz też obserwować obraz na monitorze komputera. Wykorzystaj to, gdy robisz zdjęcia
z małych odległości, bo jeśli obraz jest duży, jasny to wtedy łatwiej jest nastawić ostrość.
W fotografii makroskopowej i reprodukcyjnej, aparaty wielkoformatowe stosuje się
bardzo rzadko – z racji dużych kosztów zdjęć i dość kłopotliwego używania. Wyjątek
stanowią zdjęcia specjalistyczne – reprodukcje kreskowe rysunków technicznych czy płytek
drukowanych do obwodów elektronicznych. Inną zaletą, która przemawia za wykorzystaniem
aparatu wielkoformatowego jest możliwość pochyłów przedniego i tylnego standardu oraz
stosowania bardzo dużych liczb przysłony, dzięki którym można uzyskać większą głębię
ostrości.

14
Tradycyjne aparaty kompaktowe i lustrzanki dwuobiektywowe są mało przydatne do
wszelkiego rodzaju zdjęć technicznych ze względu na kłopoty z ustawieniem ostrości
i paralaksę.
Obiektywy do zdjęć makrofotograficznych
Do wykonywania zdjęć z niewielkiej odległości najczęściej posługujemy się obiektywem
o ogniskowej standardowej. Ogniskowa ta pozwala na uzyskanie różnych skal odwzorowania
przy użyciu pierścieni pośrednich o stosunkowo małej długości. Aby uzyskać takie same skale
odwzorowania przy użyciu obiektywu o dłuższej ogniskowej, trzeba zastosować pierścienie
pośrednie o większej długości.
Są jednak sytuacje, w których bardziej pożądane będzie użycie obiektywu o dłuższej
ogniskowej. Ma to miejsce wówczas, gdy zależy nam na powiększeniu odległości od
fotografowanego przedmiotu do przedniej soczewki obiektywu przy zachowaniu zaplanowanej
skali odwzorowania. Większa odległość może być potrzebna np. wówczas, gdy zaistnieje
konieczność umieszczenia blisko fotografowanego przedmiotu źródła sztucznego światła, np.
reflektora lub lampy błyskowej. Wówczas potrzebne jest miejsce dla tego urządzenia,
a obiektyw umieszczony zbyt blisko przedmiotu będzie przeszkodą na drodze promieni
świetlnych. Światło musiałoby być skierowane z boku, a takie oświetlenie nie zawsze będzie
odpowiadać naszym założeniom.
Inny przypadek dotyczy fotografowania małych zwierząt np. owadów itp., do których nie
możemy zbytnio zbliżać się z aparatem, aby ich nie spłoszyć. A więc, aby nie przekroczyć tzw.
odległości ucieczki tych żywych obiektów zdjęć, stosujemy dłuższą ogniskową i wówczas
uzyskamy pożądaną skalę odwzorowania z odległości większej niż przy obiektywie
o standardowej ogniskowej. [Poz. 6, s. 49-50]
Oprócz tradycyjnych obiektywów do zdjęć makroskopowych stosuje się specjalne
obiektywy makro, zaprojektowane do makrofotografii i wykorzystywane w aparatach
z wymienną optyką. Te obiektywy są zwykle określane jako obiektywy makro.
Gdy nie posiadamy obiektywu makro można stosować soczewki makro, zwane
również soczewkami nasadkowymi. Są to soczewki oprawione podobnie jak filtry zdjęciowe,
w metalowe pierścienie, które są mocowane zazwyczaj za pomocą gwintu (rzadziej zatrzasku
bagnetowego) z przodu właściwego obiektywu aparatu. Soczewki są przydatne, kiedy chcesz
podejść do fotografowanego obiektu bliżej, niż na ta pozwala konstrukcja używanego przez
Ciebie aparatu lub obiektywu.
Soczewki makro, są powszechnie dostępne w zakresie powiększeń od +1 do +10 dioptrii.
Jeśli obiektyw pozwala na ustawienie ostrości do minimalnej odległości 1 metra to przy
zastosowaniu soczewki +1 dioptria pozwoli Ci nastawić ostrość na odległość 0,5 metra +2
dioptrie do 1/3 metra, a +3 dioptrie do jednej czwartej metra itd. Wreszcie, soczewka +10
dioptrii pozwoli na ustawienie ostrości z odległości około 5 centymetrów. Można łączyć kilka
soczewek makro używając np. soczewki +2 z soczewką +3, co daje w efekcie +5 dioptrii, ale
należy unikać korzystania z więcej niż dwóch soczewek makro równocześnie. Te wykonane
z bardzo dobrej jakości szkła są bardzo drogie, a tańsze mogą znacznie pogarszać jakość
obrazu nie mówiąc już o tym, że stosując 2 – 3 soczewki możesz spowodować winietowanie
obrazu poprzez ich obudowy.
Soczewki takie można stosować także do aparatów cyfrowych zarówno lustrzanek jak
i cyfrowych aparatów kompaktowych. Jeśli użycie soczewek nasadkowych przy lustrzankach
cyfrowych można uznać za celowe to jednak wiele z cyfrowych kompaktów ustawia ostrość obrazu
nawet z dystansu kilku centymetrów lub jeszcze mniejszej. Z reguły, ta odległość wystarczy, do
wykonania zdjęć makrofotograficznych. Co prawda można by było użyć jeszcze soczewki ale
odległość fotografowania zmniejszy się do kilkunastu milimetrów i trójwymiarowy obiekt będzie

15
bardzo trudno oświetlić — nie będzie po prostu, dostatecznie dużo miejsca między obiektywem
a fotografowanym obiektem, aby uzyskać dobre oświetlenie.
Używając takich aparatów jak lustrzanki małoobrazkowe, średnioformatowe lub cyfrowe
mamy do dyspozycji innego rodzaju akcesoria, umożliwiające wykonanie zdjęć z małych
odległości. Są to mieszki i pierścienie makro (czasem zwane również pierścieniami
pośrednimi). Akcesoria te działają w ten sam sposób - odsuwają obiektyw od materiału
zdjęciowego (lub matrycy cyfrowej), pozwalając zredukować odległość między
fotografowanym obiektem a obiektywem (poprzez zwiększenie odległości obrazowej
zmniejsza się odległość przedmiotowa). Pierścienie mają tę zaletę, że zapewniają stałe
powiększenie, ale dostępne są powszechnie w kilku różnych grubościach. Mieszki
fotograficzne spełniają takie samo zadanie jak pierścienie, lecz są o tyle lepsze, że odległość
obrazową można regulować w sposób płynny. Wadą ich jest to, że przy ich używaniu
początkowa wartość oddalenia obiektywu od aparatu jest dość duża (najczęściej wynosi tyle
na ile zwiększa odległość obrazową najszerszy z kompletu trzech pierścieni).
Porównując jakość obrazu makrofotograficznego uzyskanego za pomocą soczewek
nasadkowych i pierścieni pośrednich można stwierdzić, że pierścienie i mieszki lepiej nadają się
do wykonywania makrofotografii ale redukują one ilość światła docierającego do materiału
zdjęciowego (lub matrycy cyfrowej). Soczewki nasadkowe, nawet dobrej jakości zawsze są
jeszcze jedną warstwą szkła na której może dojść do niepożądanych zjawisk optycznych takich
jak dystorsja czy aberracja.
W większości przypadków, zarówno zdjęcia makrofotograficzne jak i reprodukcje
powinno się wykonywać aparatem fotograficznym stabilnie umocowanym na statywie lub
kolumnie reprodukcyjnej. Należy stosować statyw lub inne urządzenia pozwalające na
bezstopniową zmianę wysokości ustawienia aparatu (do czego dobrze się nadaje np. kolumna
reprodukcyjna).
Istnieje również możliwość umocowania aparatu fotograficznego na kolumnie
posiadanego powiększalnika. Niektóre powiększalniki (np. Opemus czy Krokus) są
przystosowane do umocowania ramienia do reprodukcji, na którym zamiast głowicy
powiększalnika można umieścić aparat fotograficzny. Tego rodzaju rozwiązanie jest
najwygodniejsze w przypadku lustrzanek jednoobiektywowych i aparatów cyfrowych.
Zarówno przy wykonywaniu reprodukcji, fotokopii jak i zdjęć z niewielkiej odległości
bardzo przydatne są statywy z możliwością zamontowania głowicy statywu poniżej połączenia
nóżek statywu – po drugiej stronie pionowego elementu statywu na którym głowica jest
zamontowana w położeniu normalnym (czasami można ten element odwrócić „do góry
nogami” lub element ten posiada z drugiej strony śrubę do której można dokręcić głowicę
zdemontowaną z górnej części statywu).
Do wykonywania fotokopii i reprodukcji w zasadzie nadają się wszystkie zdjęciowe
materiały światłoczułe. Użycie któregoś z nich jest uwarunkowane specyfiką wykonywanego
zamówienia. Do reprodukcji oryginałów kreskowych stosujemy zazwyczaj czarno-białe,
wysokokontrastowe materiały zdjęciowe o niskiej czułości. Wykonując reprodukcje
oryginałów kreskowych, podczas naświetlania i wywołania nie należy dążyć do całkowitego,
smolistego zaczernienia miejsc naświetlonych ponieważ na skutek różnych zjawisk
(np. odblasków dyfuzyjnych) może dojść do nieprawidłowego reprodukowania konturów
(nawet gdy mamy obiektyw o znakomitej rozdzielczości)
Reprodukcje i fotokopie półtonowe czarno-białe wykonuje się zazwyczaj na nisko lub
średnioczułych błonach negatywowych.
Reprodukcje i fotokopie barwne wykonuje się za pomocą niskoczułych materiałów
negatywowych lub diapozytywowych barwnych oraz coraz częściej techniką cyfrową.

16
Format użytego materiału zdjęciowego zależy głównie od późniejszego, dalszego
wykorzystania. Reprodukcje kreskowe wykonuje się najczęściej w celach poligraficznych przy
użyciu aparatów wielkoformatowych (np. jako negatywy do sitodruku). Reprodukcje dzieł
sztuki przeznaczone do druku wykonuje się z użyciem aparatu średniego formatu (i najczęściej
diapozytywowego barwnego materiału zdjęciowego). Reprodukcje i fotokopie do celów
dokumentacyjnych lub jako materiały dydaktyczne wykonuje cię przy użyciu aparatów
małoobrazkowych.
Coraz częściej jednak klienci zamawiają prace reprodukcyjne w formie zapisu
elektronicznego.
1. Jakie warunki powinien spełniać aparat do wykonywania zdjęć reprodukcyjnych
i makrofotograficznych?
2. Jakie aparaty są najczęściej stosowane do wykonywania makrofotografii i reprodukcji?
3. Jakiego rodzaju obiektywów zazwyczaj używamy do wykonywania makrofotografii
i reprodukcji?
4. W jakim celu używamy pierścieni pośrednich lub mieszków?
5. Jakie zadanie spełniają soczewki nasadkowe?
6. Jaki rodzaj materiału światłoczułego jest wykorzystywany do reprodukcji kreskowej?
7. W jakich sytuacjach do wykonywania fotokopii i reprodukcji wykorzystuje się aparat
wielkoformatowy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w Internecie, czasopismach, katalogach i podręcznikach sprzęty do
makrofotografii i reprodukcji w celu kompletnego i nowoczesnego wyposażenia pracowni
szkolnej. Zaprezentuj listę sprzętów do zakupienia wraz z kosztorysem.
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków wyszukuje jakie informacje oraz
kto zaprezentuje wykonaną pracę,
4) przystąpić do wyszukiwania informacji na temat wyposażenia do wykonywania zdjęć
makrofotografii i reprodukcji,
5) wykonać pisemnie 2 wersje zakupów wyposażenia atelier służącego do wykonywania zdjęć
makrofotograficznych i reprodukcji techniką cyfrową – w wersji minimum i maksimum,
6) dołączyć do każdej listy opis jaki zakres prac można wykonać przy wykorzystaniu każdego
z zaproponowanych zestawów sprzętu,
7) dokonać prezentacji efektów pracy na forum grupy,
9) dołączyć pracę do portfolio.

17
− książki, czasopisma fachowe z zakresu fotografii i katalogi reklamowe firm produkujących
sprzęt fotograficzny,
− arkusze papieru A4, długopisy, ołówki.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj jaki będzie potrzebny sprzęt i wykonaj zapotrzebowanie na materiały do
wykonania 200 reprodukcji w formie przeźroczy barwnych jako pomocy dydaktycznej do
nauki biologii.
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków dokonuje wyboru aparatu
fotograficznego i sprzętu dodatkowego, a kto wyszukuje odpowiedni rodzaj materiału
zdjęciowego oraz kto zaprezentuje wykonaną pracę,
4) przystąpić do wyszukiwania informacji na temat dostępnych w handlu odpowiednich
materiałów zdjęciowych,
5) wykonać pisemnie zestawienie potrzebnego aparatu fotograficznego i sprzętu
dodatkowego,
8) dołączyć pracę do portfolio z odpowiednim opisem.
sprzęt i materiały fotograficzne,
Ćwiczenie 3
Wykonaj listę sprzętu i materiałów potrzebnych do wykonania reprodukcji oryginału
kreskowego, przeznaczonej do kopiowania stykowego (np. obrazu płytki obwodów
drukowanych) w formacie 13x18 cm.

18
3) zaplanować podział pracy w zespole – który z członków dokonuje wyboru aparatu
fotograficznego i sprzętu dodatkowego, a kto wyszukuje materiały zdjęciowe oraz kto
zaprezentuje wykonaną pracę,
4) przystąpić do wyszukiwania informacji na temat dostępnych w handlu odpowiednich
materiałów zdjęciowych,
5) wykonać pisemnie zestawienie potrzebnego aparatu fotograficznego i sprzętu
dodatkowego,
8) dołączyć pracę do portfolio z odpowiednim opisem.
sprzęt i materiały fotograficzne,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie warunki techniczne powinien spełniać aparat wykorzystywany
do zdjęć z małej odległości?
 
2) określić jakiego rodzaju aparaty są obecnie najczęściej wykorzystywane do
wykonywania zdjęć z małej odległości?
 
3) wybrać właściwy rodzaj aparatu do wykonania zdjęć reprodukcyjnych?  
4) wybrać właściwy rodzaj obiektywu do wykonania makrofotografii?  
5) dobrać sprzęt dodatkowy do wykonania makrofotografii?  
6) wyjaśnić jakie są wady i zalety stosowania soczewek nasadkowych?  
7) dobrać materiały światłoczułe do wykonania określonej pracy z dziedziny
makrofotografii i reprodukcji?
 
8) zaplanować wyposażenie do pracowni fotografii technicznej?  

19
4.3. Zasady wykonywania zdjęć makrofotograficznych
Makrofotografią nazywamy dział fotografii zajmujący się wykonywaniem obrazów
fotograficznych w dużym zbliżeniu, za pomocą aparatu i obiektywu fotograficznego.
W różnych podręcznikach fotograficznych granice te określane są w rozmaity sposób –
poszczególni autorzy mają na ten temat różne zdania. Można jednak przyjąć, że zdjęcie
makrofotograficzne to zdjęcie przedmiotu w skali odwzorowania wahającej się w granicach od
1:5 do 25:1.
Zdjęcia makrofotograficzne mogą być wykorzystywane w różnych dziedzinach nauki
i sztuki pełniąc funkcje estetyczne i poznawcze:
− w sztuce użytkowej, m.in. w zdobnictwie fotografując z bliska drobne elementy uzyskuje
się rozmaite atrakcyjne plastycznie obrazy, które po powiększeniu i zwielokrotnieniu
znajdują zastosowanie jako różnego rodzaju tła, zbudowane z powtarzających się wzorów
o rozmaitych kształtach geometrycznych lub też ze wzorów ułożonych z fragmentów np.
roślin lub innych drobnych elementów.
− w celach badawczych, jak też i dokumentacyjnych (na przykład zdjęcia
makrofotograficzne starych monet czy medali ułatwią odczytanie znajdujących się na nich
napisów, a jednocześnie są najprostszą metodą dokładnej dokumentacji ich rzeczywistego
wyglądu). Obraz fotograficzny makrofotograficzny niesie ze sobą duży ładunek informacji
odnoszących się do przedstawionych przedmiotów, bowiem zdjęcie makrofotograficzne,
wykonane z niewielkiej odległości, może nam powiedzieć o przedmiocie znacznie więcej
niż jest to w stanie uczynić konwencjonalne zdjęcie,
− w naukach przyrodniczych, zwłaszcza w badaniach drobnych owadów czy roślin, a także
w naukach medycznych, w praktyce leczniczej ułatwiają postawienie diagnozy
w niektórych schorzeniach,
− w procesie nauczania obrazy makrofotograficzne spełniają rolę ważnych pomocy
naukowych,
− w dziedzinie techniki można posłużyć się makrofotografią jako narzędziem badań
i dokumentacji, pomocną przy pracach projektowych, wreszcie jako środek kontroli,
a nawet jako metoda pomiarowa. [Poz. 6, s. 10].
Najbardziej naturalnym oświetleniem przy wykonywaniu zdjęć makrofotograficznych jest
światło słoneczne. Rośliny, kwiaty lub też nieożywione obiekty przyrodnicze najlepiej
fotografować w plenerze, gdy są oświetlone bezpośrednio promieniami słońca. Oświetlenie
takie zapewnia im nie tylko naturalny wygląd, lecz także jest dostatecznie intensywne, aby
można było wykonać prawidłowo naświetlone zdjęcie . Trudności przysparzają sytuacje, gdy
interesujący nas przedmiot jest umieszczony w cieniu, czego przykładem mogą być np. rośliny
znajdujące się w lesie pod drzewami. Można tu czasem pomóc sobie, kierując na przedmiot
zdjęć światło odbite. Do tego celu można posłużyć się lustrem, arkuszem metalizowanej folii
bądź też arkuszem białego kartonu. Metoda ta okaże się skuteczna wówczas, gdy obiekt
znajduje się w cieniu, ale blisko miejsca oświetlonego bezpośrednim światłem słonecznym.
W plenerze możemy również posługiwać się elektroniczną lampą błyskową. W praktyce,
do większości zdjęć makrofotograficznych, zupełnie wystarczające jest użycie lampy błyskowej
o liczbie przewodniej od 10 do 15. Zwróć uwagę, że posługując się lampą błyskową,
dodatkową możliwością dopasowania warunków ekspozycji do konkretnej sytuacji jest
regulowanie odległości pomiędzy lampą a przedmiotem.

20
Wykonując zdjęcia przedmiotów oddalonych od obiektywu ponad 1 metr, z reguły nie
musimy się martwić o specjalne ustawienie lampy błyskowej ponieważ z tej odległości
zapewni nam ona prawidłowe oświetlenie. W przypadku gdy przedmiot znajduje się bliżej
przed obiektywem, reflektor lampy należy skierować w dół.
Niektóre nowoczesne lampy posiadają taką funkcję. Jeżeli jednak twoja lampa nie ma
takich funkcji, to możesz poradzić sobie inaczej. Od góry, na reflektor lampy można założyć
ekranik odbijający światło, wykonany z białego tworzywa, kartonu, czy folii aluminiowej.
Odbije on światło lampy umocowanej na aparacie w takiej ilości, że dobrze oświetli obiekty
znajdujące się bliżej aparatu.
a) b)
Rys. 1. Schemat stosowania lampy błyskowej przy wykonywaniu makrofotografii:
a) pochylenie całej lampy (lub tylko jej głowicy), b) zastosowanie ekranu odbijającego.
Źródło: opracowanie autorskie
Specjalistycznymi lampami błyskowymi do wykonywania zdjęć z małych odległości są
lampy błyskowe pierścieniowe. Lampę taką wkręca się w przedni gwint obiektywu. Po
umocowaniu lampy rurka wyładowcza (która emituje we właściwym momencie błysk światła
w kształcie pierścienia) otacza obiektyw dookoła. W ten sposób promienie błysku lampy
biegną po liniach prawie równoległych do osi optycznej obiektywu. Przy takim usytuowaniu
źródła światła fotografowany przedmiot będzie oświetlony w sposób bezcieniowy. Lampy
takie nie nadają się do fotografowania powierzchni błyszczących gdyż powodują silne odbicia
w kształcie jasnego pierścienia. Są za to doskonałe do zdjęć przyrodniczych, drobnych zdjęć
dzieł sztuki, znaczków i fragmentów różnych mechanizmów o ile nie są one błyszczące. [Poz.
6 , s. 72-73]
a) b)
Fot. 3. Lampy błyskowe do wykonywania zdjęć z małych odległości:
a) pierścieniowa lampa błyskowa, b) podwójna lampa błyskowa. Źródło: materiały reklamowe firmy Olympus
Przy wykonywaniu zdjęć makrofotograficznych we wnętrzach możemy posłużyć się
również światłem żarowym. Nie jest wskazane używanie oświetlaczy halogenowych, ponieważ
wytwarzają one bardzo wysokie temperatury i nagrzewają nadmiernie fotografowane
przedmioty. Nadmierne nagrzanie fotografowanych organizmów jest niebezpieczne dla
wszelkich żywych obiektów zdjęć a także niektórych przedmiotów nieożywionych. Z dużą

21
ostrożnością należy podchodzić do oświetlania światłem żarowym zabytków i dzieł sztuki aby
nie narażać ich na zbytnie nagrzewanie. Dotyczy to w mniejszym stopniu żarówek, pod
warunkiem, że nie będziemy ich zbytnio zbliżać do oświetlanego przedmiotu. [Poz. 6 , s. 61]
Światła żarowe są zwykle najlepszym narzędziem do oświetlenia makrofotografii
przedmiotów statycznych. Główną zaletą oświetlenia żarowego jest to, że dokładnie widać,
jaki będzie efekt oświetleniowy. Światło takie, z uwagi na swoją intensywność, pozwala na
dokładne ustawienie ostrości a także na podejrzenie głębi ostrości przy przymknięciu przysłony
do wartości, którą mamy zamiar użyć podczas wykonywania zdjęcia.
Lampy świecące światłem żarowym (niekoniecznie profesjonalne, studyjne) są tańsze
i powszechnie dostępne nawet w sytuacji wykonywania zdjęć z bliskich odległości poza
studiem. Aby osiągnąć dokładnie zamierzony efekt oświetleniowy można zastosować ich
nawet kilka. Korzystając z tego rodzaju źródła światła należy pamiętać, aby dopasować barwę
światła do używanych materiałów zdjęciowych (np. stosując filtr konwersyjny) lub ustawić
balans bieli w aparacie cyfrowym.
Podobnie jak przy wykonywaniu innych zdjęć przy wykonywaniu makrofotografii stosuje
się dwa sposoby dokonywania pomiaru oświetlenia fotografowanego obiektu:
− pomiar światła odbitego od fotografowanego przedmiotu,
− pomiar światła padającego.
Jednakże w tej dziedzinie fotografii występują pewne specyficzne sytuacje powodujące to,
że przy dokonywaniu pomiarów musimy zwrócić uwagę na niektóre szczególne dla tej
dziedziny aspekty. Dokonując pomiaru światła odbitego należy pamiętać, aby światłomierz
znajdował się możliwie blisko fotografowanego przedmiotu, w odległości kilku do kilkunastu
centymetrów. Trzeba przy tym uważać, aby na przedmiot nie padał cień rzucany przez rękę ze
światłomierzem. Istnieją sytuacje, w których trudno jest podejść ze światłomierzem do
fotografowanego przedmiotu, np. przy fotografowaniu małych zwierząt, np. owadów, które po
prostu uciekają zanim zdążymy wykonać pomiar. W takich sytuacjach można posłużyć się
specjalną, szarą tablicą oświetloną identycznym światłem, której współczynnik odbicia światła
wynosi 18%. Tablica taka musi być ustawiona w stosunku do słońca pod takim samym kątem
jak przedmiot. Również i światłomierz kierujemy na szarą tablicę pod takim samym kątem, jak
kąt osi optycznej obiektywu aparatu. Nie potrzeba przy tym podchodzić blisko do przedmiotu
zdjęć, oczywiście przy zachowaniu warunku identycznego oświetlenia. Po ustaleniu warunków
naświetlania można później skoncentrować się wyłącznie na dobrym uchwyceniu
poruszającego się obiektu.
Przy dokonywaniu pomiaru światła światłomierzem zewnętrznym należy pamiętać, że
wskazane przez światłomierz warunki naświetlania zdjęć odnoszą się do normalnych sytuacji,
tzn. gdy odległość przedmiotu od aparatu mieści się w granicach od 0,5 m do ∞. Jeżeli
natomiast wykonujemy zdjęcia makroskopowe, wówczas istnieje konieczność wprowadzenia
poprawek uwzględniających specyfikę zdjęć wykonywanych z niewielkich od przedmiotu
odległości. Przede wszystkim chodzi tu o spadek jasności obrazu rzutowanego przez obiektyw
aparatu na powierzchnię błony światłoczułej, spowodowany użyciem pierścieni pośrednich
i związanym z tym powiększeniem odległości obrazowej.
Wykonując makrofotografie należy zwrócić uwagę na zniekształcenia perspektywiczne
jakie mogą wystąpić w wyniku stosowania obiektywów szerokokątnych czy
długoogniskowych. Zniekształcenia te są identyczne jak przy fotografowaniu za ich pomocą
obiektów w normalnej skali. Tak, więc obiektyw szerokokątny da nam co prawda większą
głębię ostrości ale kosztem zniekształceń zarówno perspektywy jak i samego przedmiotu.
Podobnie będzie przy użyciu obiektywu o długiej ogniskowej. Jeśli ważne jest prawidłowe
odwzorowanie przedmiotu bezwzględnie należy używać obiektywów o ogniskowej
standardowej.

22
Dużo trudności przy wykonywaniu makrofotografii sprawia ustawienie ostrości.
Zrozumienie poniżej opisanych zasad powinno ułatwić Ci pracę. Jeśli masz aparat z funkcją
„autofocus” czasami dobrze jest zrezygnować z automatycznego ustawiania ostrości ponieważ
daje ono niekiedy mało przewidywalne rezultaty. Przyjmij do wiadomości, że dla określonej
ogniskowej obiektywu i określonej długości pierścieni pośrednich (lub określonej długości
wyciągniętego mieszka) istnieje tylko jedna właściwa odległość przedmiotowa. Jeżeli aparat
znajdzie się w tej odległości od przedmiotu, wówczas uzyska się obraz o maksymalnej
ostrości. Nawet jeśli w kompaktowym aparacie cyfrowym ustawisz tryb fotografowania makro
(który zwiększy odległość obrazową) i wyłączysz automatykę ustawiania ostrości, będziesz
mógł w pełni kontrolować to na jaki element chcesz mieć ustawioną ostrość. Sama czynność
nastawiania ostrości polega więc na powolnej zmianie odległości aparatu w stosunku do
fotografowanego przedmiotu, przy równoczesnej obserwacji obrazu w wizjerze. Przesunięcie
choćby tylko o kilka milimetrów może spowodować wyjście poza strefę ostrego obrazu.
Najlepiej, zatem jest używać dość ciężkiego, stabilnego statywu. Aby ułatwić kadrowanie
statyw taki powinien być zaopatrzony w głowicę pozwalającą na ruchy aparatu w różnych
płaszczyznach a ustawianie ostrości przeprowadzamy przez przesuw całego aparatu na
sankach nastawczych zamontowanych na głowicy statywu. Moment, w którym zaobserwujemy
maksymalną ostrość obrazu oznacza, że aparat osiągnął właściwe położenie. W tym położeniu
należy go unieruchomić i wykonać zdjęcie. Analogicznie postępujemy wykonując zdjęcia
makro przy użyciu kolumny reprodukcyjnej jako statywu – ostrość ustawiamy płynnie
podnosząc lub opuszczając aparat. W większości przypadków, gdy wykonujemy zdjęcia
makro, wskazane jest używanie długiego wężyka spustowego, samowyzwalacza lub pilota
w celu wyzwalania migawki aparatu.
Wykonywanie zdjęć makrofotograficznych niektórych obiektów
Połączeniem techniki makrofotografii i reprodukcji są zdjęcia dokumentacyjne
fragmentów dzieł sztuki (obrazów, grafik, rysunków) wykorzystywane w celach
katalogowych. Pozwalają one (podobnie jak zdjęcia mikroskopowe) na bezsporną identyfikację
czy sfotografowany kiedyś w przeszłości obiekt jest tym samym egzemplarzem z którym
mamy do czynienia obecnie.
Dosyć często zdjęcia makroskopowe zamawiają kolekcjonerzy znaczków pocztowych,
biżuterii czy innych drobiazgów, aby w razie kradzieży można było szybko przedstawić wygląd
skradzionych przedmiotów zarówno policji jak i zamieścić np. w Internecie ilustrowaną
informację na temat, co zostało skradzione.
Przy wykonywaniu makrofotografii numizmatów, medali i znaczków pamiątkowych
natrafiamy na następujące problemy: po pierwsze powierzchnia monet i medali jest świecąca
i nierównomiernie odbija światło, po drugie przy brzegach powstają cienie powodowane przez
grubość przedmiotu. Aby uniknąć intensywnych odbić od powierzchni metalu wystarczy
skonstruować mały namiot świetlny w postaci białej kartki zwiniętej na kształt stożka
w którym umieszcza się przedmiot, a przez ścięty wierzchołek stożka wykonuje się zdjęcie.
Gdy natomiast chcemy pokazać relief na monecie lub medalu, należy zastosować bezpośrednie
światło padające pod ostrym kątem z jednej strony. Daje to duży, nieprzyjemny cień po drugiej
stronie obiektu. Aby go uniknąć należy fotografowany obiekt ułożyć na szybie, która będzie
podniesiona kilkanaście centymetrów ponad białe tło a wtedy cień znajdzie się poza polem
widzenia obiektywu.

23
a) b)
Rys. 2. Bieg promieni światła przy metodzie bezcieniowego fotografowania drobnych przedmiotów na szybie:
a) schemat wykonania zdjęcia, b) zdjęcie wykonane tą metodą. Źródło: opracowanie autorskie.
Tło w takim przypadku można też niezbyt mocno oświetlić. Stosując tą metodę nie
można jednak posługiwać się pierścieniową lampą błyskową ponieważ jej błysk odbije się od
szyby i zostanie zarejestrowany przez aparat. Należy również uważać na inne rodzaje
stosowanego oświetlenia, których odbicia od szyby mogą zostać zarejestrowane przez aparat.
Posługując się techniką cyfrową można fotografować nie przejmując się cieniami
ponieważ tło można usunąć za pomocą narzędzi dostępnych w programach do edycji zdjęć.
Przy fotografowaniu małych przedmiotów przestrzennych w atelier, dużych problemów
może przysporzyć ich właściwe ustawienie. Fotografując przestrzenne przedmioty w atelier do
ich właściwego ustawienia można użyć plasteliny, taśmy dwustronnie klejącej, kawałków
gumki do ścierania, klamerek do bielizny i wielu innych drobnych rekwizytów.
Zdjęcia roślin i zwierząt wykonywane w plenerze mogą mieć charakter zarówno
estetyczny jak i naukowy. Mogą stanowić ilustrację do materiałów dydaktycznych, książek,
czy mogą stanowić ilustracje wykładów czy prezentacji. Wykonując makrofotografie
w plenerze należy zadbać o odpowiednie skomponowanie tła poprzez usunięcie z niego
niepotrzebnych elementów. Czasem też dobrze jest zabrać w plener różnokolorowe kawałki
kartonu (koniecznie czarny) i umieszczać je za obiektem podczas jego fotografowania.
Rośliny, kwiaty lub też nieożywione obiekty przyrodnicze najlepiej fotografować
w plenerze, gdy są oświetlone bezpośrednio promieniami słońca. Oświetlenie takie zapewnia
im nie tylko naturalny wygląd, lecz także jest dostatecznie intensywne, aby można było
wykonać prawidłowo naświetlone zdjęcie przy dużych zbliżeniach. Dla dodania uroku
zdjęciom można też zastosować spryskanie fotografowanego obiektu wodą ze spryskiwacza.
Wykonując zdjęcia obiektów przyrodniczych w atelier można również zainscenizować
zarówno tło jak i sam obiekt tak, aby wyglądał jak fotografowany w plenerze. Taki podejście
do wykonania zamówienia może być dla nas łatwiejsze, ponieważ możemy dokładnie
zapanować nad wszystkimi warunkami potrzebnymi do jak najlepszego wykonania zdjęcia.
Do wykonania makrofotografii zarówno w plenerze jak i w atelier może przydać się
pierścieniowa, podwójna lub zwykła lampa błyskowa.

24
1. W jakim celu wykonuje się zdjęcia makrofotograficzne?
2. W jaki sposób możemy doświetlać obiekty znajdujące się w cieniu wykonując zdjęcia
makrofotograficzne w plenerze?
3. W jaki sposób należy ustawić lampę błyskową przy fotografowaniu poniżej 1 metra?
4. Jakiego rodzaju lampy błyskowej należy użyć, aby przy zdjęciach makrofotograficznych
uzyskać obraz bezcieniowy?
5. W jakich sytuacjach, przy wykonywaniu zdjęć makrofotograficznych, nie jest wskazane
stosowanie oświetlenia żarowego?
6. Jak można sobie poradzić z pomiarem światła przy wykonywaniu zdjęć
makrofotograficznych, jeśli nie można się zbytnio zbliżyć do fotografowanego obiektu?
7. O czym należy pamiętać, jeśli do wykonywania zdjęć makrofotograficznych warunki
ekspozycji ustalamy za pomocą światłomierza zewnętrznego (np. ręcznego)?
8. W jaki sposób należy wykonywać ręczne ustawienie ostrości przy wykonywaniu zdjęć
makrofotograficznych?
9. W jaki sposób wykonać zdjęcie makrofotograficzne medalu aby na tle nie został
zarejestrowany jego cień?
10. Na co należy zwrócić uwagę przy wykonywaniu zdjęć makrofotograficznych w plenerze?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj dwa zdjęcia makrofotograficzne rośliny w plenerze, przy użyciu oświetlenia
bezpośrednim światłem słonecznym. Pierwsze zdjęcie wykonaj bez dodatkowych rekwizytów
i akcesoriów a drugie z użyciem czarnego, kartonowego tła.
2) uzgodnić z nauczycielem technikę wykonywania zdjęć,
4) zaplanować w formie pisemnej sposób wykonania ćwiczenia,
5) wybrać odpowiedni aparat oraz odpowiedni do niego typem materiał światłoczuły lub
w aparacie cyfrowym wybrać rozdzielczość i format pliku w którym zdjęcie ma być
zapisane,
6) dobrać odpowiednie wyposażenie dodatkowe i czarne, kartonowe tło,
7) spakować wszystko do torby fotograficznej i zameldować gotowość nauczycielowi,
8) uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener i następnie udać się na miejsce wykonywania
zdjęć,
9) przystosować aparat do wykonania zdjęć makrofotograficznych,
10) wybrać obiekt do sfotografowania, zmierzyć warunki naświetlania i ustawić je w aparacie,
11) ustawić aparat na statywie i dokonać kadrowania i ustawienia ostrości,
12) wykonać pierwsze zdjęcie, umieścić za obiektem czarne tło i wykonać drugie zdjęcie,
13) wrócić do pracowni,

25
14) wywołać materiał negatywowy (diapozytywowy lub przenieść zdjęcia do pamięci
komputera) oraz wybrać dwa zajęcia odpowiednie do tematu ćwiczenia i wykonać kopie
pozytywowe lub wydruk o jakości fotograficznej,
15) zdjęcia nakleić na kartkę A4 i opisać jakie efekty wizualne uzyskuje się przy wykonaniu
zdjęć przy zastosowaniu czarnego tła i bez niego,
17) dołączyć wykonaną pracę do portfolio z opisem i z wykonanymi wcześniej szkicami,
18) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny.
− różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy (1 szt. na zespół),
− obiektywy wymienne (stało i zmiennoogniskowe i obiektywy do makrofotografii)
właściwe typem do używanych aparatów,
− materiały zdjęciowe (typ i czułość) adekwatne do używanego sprzętu i rodzaju
wykonywanej pracy,
− wężyk lub pilot do zdalnego wyzwalania migawki, statyw, osłona przeciwsłoneczna (po 1
szt. na zespół),
− soczewki nasadkowe, pierścienie pośrednie lub mieszek fotograficzny (1 komplet na zespół),
− stojak lub palik drewniany, do którego będzie przymocowane czarne np. papierowe tło,
− światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego lub odbitego ciągłego
(min. 1 szt, na grupę),
− komputer PC z oprogramowaniem do edycji zdjęć (przy cyfrowej technice zdjęciowej)
(1 szt. na zespół),
− sprzęt i materiały do wywołania materiałów negatywowych (czy diapozytywowych) oraz
wykonania kopii pozytywowych (przy technice cyfrowej np. drukarka z materiałami
eksploatacyjnymi),
− arkusz A4 o gramaturze min. 160 g/m2
, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.
Ćwiczenie 2
Wykonaj zdjęcie makrofotograficzne w pomieszczeniu z użyciem zewnętrznej lampy
błyskowej zamontowanej na sankach aparatu fotograficznego. Zdjęcie wykonaj przy użyciu
techniki cyfrowej.
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,
4) zaplanować w formie pisemnej sprzęt i materiały fotograficzne potrzebne do wykonania
ćwiczenia,
5) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny do wykonywania
makrofotografii, dla warunków określonych w temacie ćwiczenia,
6) wybrać i ustawić w odpowiednim miejscu obiekt, który ma być fotografowany,

26
7) zamontować lampę na aparacie, ustawić aparat na statywie i zastosować elementy
pozwalające na wykonanie makrofotografii (lub włączyć funkcję makro),
8) lampę błyskową skierować w dół lub użyć ekranu odbijającego światło w celu właściwego
skierowania światła,
9) wykonać kilka zdjęć nieznacznie zmieniając ustawienia ekranu odbijającego i/lub lampy
błyskowej w celu uzyskania jak najlepszych efektów,
10) przenieść zdjęcia do pamięci komputera i wybrać najlepsze ujęcie,
11) wykonać kopię pozytywową za pomocą drukarki lub digilaba,
12) nakleić zdjęcie na arkusz A4 i obok narysować schemat użytego oświetlenia,
13) podpisać arkusz ze zdjęciem,
15) przedstawić pracę do oceny nauczycielowi,
16) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
17) dołączyć pracę do portfolio zawierającego efekty ćwiczeń tej jednostki modułowej.
− różne rodzaje cyfrowych aparatów fotograficznych posiadających sanki do lampy
błyskowej (1 szt. na zespół),
− obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
− światłomierz zewnętrzny z możliwością pomiaru światła odbitego i padającego zarówno
błyskowego jak i ciągłego (min. 1 szt. na grupę),
− statyw, wężyk lub pilot do zdalnego wyzwalania migawki (po 1 szt. na zespół),
− sprzęt dodatkowy umożliwiający wykonanie zdjęć makrofotograficznych (np. pierścienie
pośrednie, soczewki nasadkowe itp.) (po 1 szt. na zespół),
− lampy błyskowe, najlepiej systemowe do poszczególnych typów używanych aparatów
(1 szt. na zespół),
− komputer PC z podstawowym oprogramowaniem umożliwiającym wydruk zdjęć lub ich
zapis na mobilnych nośnikach danych (1 szt. na zespół),
− sprzęt i materiały umożliwiające wykonanie kopii pozytywowych (drukarka lub digilab),
− kartki A4 o gramaturze minimum 160 g/m2
, gumka recepturka, taśma dwustronnie
przylepna, nożyczki (1 komplet na zespół).
Ćwiczenie 3
Wykonaj dwa zdjęcia aparatem tradycyjnym - lustrzanką małoobrazkową z obiektywem
standardowym. Pierwsze zdjęcie wykonaj z najbliższej możliwej odległości (pod warunkiem
ustawienia ostrości) obiektywem bez dodatkowych akcesoriów, do drugiego użyj kompletu
pierścieni pośrednich tak, aby uzyskać największe, możliwe zbliżenie. Zdjęcie wykonaj na
czarno-białym materiale negatywowym.
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,

27
ćwiczenia,
5) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny (aparat i sprzęt dodatkowy)
do wykonywania makrofotografii, dla warunków określonych w temacie ćwiczenia,
6) dobrać czarno-białe materiały negatywowe do wykonywania makrofotografii, dla
warunków określonych w temacie ćwiczenia,
7) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem rodzaj fotografowanego obiektu oraz rodzaj
używanego oświetlenia,
8) przygotować aparat do wykonania ćwiczenia – ustawić go na statywie, dokonać
kadrowania i ustawienia ostrości,
9) zmierzyć warunki naświetlania, ustawić je w aparacie i wykonać zdjęcie,
10) zamontować do aparatu komplet pierścieni pośrednich, ponownie dokonać kadrowania
i ustawienia ostrości,
11) ponownie zmierzyć warunki naświetlania (jeśli światłomierzem zewnętrznym to przeliczyć
poprawkę naświetlania wynikającą z użytych pierścieni) i wykonać drugie zdjęcie,
12) dokonać zmiany uczniów i kolejny członek zespołu wykonuje pracę od początku (jeśli
ćwiczenie wykonywane jest w zespole a nie indywidualnie),
13) udać się do ciemni, wywołać materiał negatywowy, wybrać najlepsze ujęcia i wykonać 2
powiększenia pozytywowe w formacie minimum 9x13 cm,
14) nakleić obydwa zdjęcia na arkusz papieru A4 i zaopatrzyć komentarzem
podsumowującym wykonanie ćwiczenia,
− lustrzanka małoobrazkowa z obiektywem standardowym (1 szt. na zespół),
− komplet pierścieni pośrednich (1 komplet na zespół),
− statyw, (1 szt. na zespół),
− lampy błyskowe studyjne, reflektory żarowe (1 szt na zespół) lub oświetlenie słoneczne
(w zależności od wcześniejszego uzgodnienia z nauczycielem),
− materiały zdjęciowe negatywowe czarno-białe o różnych czułościach, typu 135,
− sprzęt i materiały umożliwiające wywołanie materiałów negatywowych i wykonanie kopii
pozytywowych,
przylepna, nożyczki.
Ćwiczenie 4
Wykonaj zdjęcie dowolnej monety lub medalu stosując technikę oświetlenia
bezcieniowego tła światłem bezpośrednim tak, aby uzyskać wizualny relief rzeźby powierzchni
tego przedmiotu. Zdjęcie wykonaj cyfrowym aparatem kompaktowym.

28
4) zaplanować w formie pisemnej sprzęt dodatkowy potrzebny do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać sprzęt fotograficzny do wykonywania makrofotografii, dla warunków określonych
w temacie ćwiczenia,
6) zaplanować sposób wykonania ćwiczenia a także ustalić, kto i w jakim momencie
fotografuje a kto pełni funkcję pomocnika,
7) zaplanować w formie pisemnej lub schematu ustawienie konfiguracji wszystkich
elementów do wykonania ćwiczenia oraz sposób oświetlenia,
8) umieścić aparat na kolumnie reprodukcyjnej, dokonać kadrowania, nastawienia ostrości
i pomiaru warunków ekspozycji,
9) ustawić w aparacie parametry ekspozycji oraz balans bieli i rodzaj zapisu cyfrowego
(uzgodniony z nauczycielem),
10) wykonywać zdjęcia zgodnie z zaleceniami zawartymi w poleceniu ćwiczenia,
11) zamienić się rolą z innym członkiem zespołu,
12) przenieść zdjęcia do pamięci komputera,
13) wybrać zdjęcie odpowiadające poleceniu zawartemu w temacie ćwiczenia,
14) wykonać wydruk o jakości fotograficznej lub kopię pozytywową przy użyciu digilaba,
15) umieścić wykonane zdjęcie na arkuszu A4 i opisać, jaką metodą się posłużyłeś,
16) dołączyć szkic wykonany jako plan ustawienia konfiguracji sprzętu do wykonania
ćwiczenia,
17) uporządkować miejsca pracy,
18) przedstawić nauczycielowi pracę do oceny,
19) dołączyć ocenione prace do teczki z portfolio.
− komputer PC z podstawowym oprogramowaniem do obróbki zdjęć (1 szt. na zespół),
− światłomierz zewnętrzny z możliwością pomiaru światła odbitego i padającego zarówno
błyskowego jak i ciągłego (min. 1 szt na grupę),
− cyfrowy aparat kompaktowy z funkcją makro (1 szt na zespół),
− kolumna reprodukcyjna, reflektor błyskowy studyjny lub żarowy np. od kompletu
kolumny reprodukcyjnej (po 1 szt. na zespół), szyba i podstawki dystansowe,
− kartka białego papieru A4 o gramaturze minimum 160,
− drukarka atramentowa lub termosublimacyjna (1 szt. na grupę),
− arkusze A4 o gramaturze min 160 g/m2
, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, długopis.
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić czym zajmuje się makrofotografia?  
2) wykonać zdjęcie makrofotograficzne z użyciem lampy błyskowej?  
3) wykonać zdjęcie makrofotograficzne w plenerze?  
4) dokonać pomiaru warunków ekspozycji przy wykonywaniu
makrofotografii?
 
5) dobrać sprzęt dodatkowy do wykonania makrofotografii?  
6) wykonać zdjęcie monety czy medalu przy świetle bezpośrednim w ten
sposób by uniknąć cienia wokół obiektu?
 
7) określić w jakich dziedzinach nauki wykorzystuje się zdjęcia
makrofotograficzne?
 

29
4.4. Zasady wykonywania zdjęć reprodukcyjnych
W przeciwieństwie do normalnej fotografii, w której przedmiot można tak przedstawić,
jak go widzimy, a nawet tak, jak chcemy, aby później wyglądał na obrazie, w przypadku
reprodukcji jesteśmy odpowiedzialni za wygląd obrazu danego przedmiotu. Treść przedmiotu
powinna być pokazana odbiorcy wiernie, bez zniekształceń.
Wymagana jakość reprodukcji zależy od rodzaju przedmiotu oraz od późniejszego
zastosowania reprodukcji. Jeśli chcemy np. jedynie powielić treść, jaką zawiera świadectwo
urodzenia, to do tego potrzeba zarówno niewielkiego nakładu pracy, jak i niewielkiej ilości
materiału światłoczułego. Sytuacja jednak zmienia się w sposób zasadniczy, jeśli przedmiot ma
określony wygląd, który powinien być na reprodukcji zachowany. Może chodzić np.
o zreprodukowanie określonej faktury papieru (świadectwa lub dokumentu), po której można
poznać, że pochodzi z dawnych czasów, czy o zreprodukowanie odcisku pieczęci przyłożonej
niegdyś na gorącym wosku.
W zależności od rodzaju fotografowanego przedmiotu wyróżniamy następujące rodzaje
reprodukcji:
1) reprodukcję czarno-białą kreskową,
2) reprodukcję czarno-białą półtonową,
3) reprodukcję barwną,
4) reprodukcję plastyczną dzieł sztuki (jako specjalny przypadek reprodukcji typu 2 lub 3)
[Poz. 3, s. 8].
Przy wykonywaniu reprodukcji i fotokopii należy zwrócić szczególną uwagę na wierność
odwzorowania obiektu. Jest bardzo wiele czynników, które w różny sposób wpływają na
ostrość obrazu. Dwa najważniejsze to:
− stosowane zazwyczaj obiektywy zdjęciowe nie są specjalnie przystosowane do celów
reprodukcyjnych (jednak u większości z ich zdolność rozdzielcza w zupełności odpowiada
naszym wymaganiom)
− parametry techniczne materiałów zdjęciowych mogą okazać się niezadowalające.
Są jeszcze inne czynniki, które zależy wziąć pod uwagę, np. właściwe ustawienie aparatu
fotograficznego (aby zachowana była równoległość reprodukowanego przedmiotu i materiału
światłoczułego). W przypadku wykonywania reprodukcji lub fotokopii płaszczyzna materiału
światłoczułego (matrycy aparatu cyfrowego) w aparacie fotograficznym powinna być
równoległa do płaszczyzny reprodukowanego przedmiotu, czyli inaczej mówiąc oś optyczna
obiektywu prostopadła do płaszczyzny fotografowanego oryginału i trafiała dokładnie w jego
geometryczny środek (zobacz rysunek 3). Przygotowując się do wykonania reprodukcji warto
też mieć odpowiednio dużą ekierkę i miarkę.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na jakość reprodukcji i fotokopii jest dokładność
wykonania kopii pozytywowej. [Poz. 3, s. 55]
Zarówno podczas wykonywania reprodukcji czy fotokopii jak i do wykonywania kopii
pozytywowych należy stosować możliwie jak największą liczbę przysłony nie tylko w celu
uzyskania największej głębi ostrości, ale także w celu zminimalizowania zniekształceń
wynikających z wad optycznych stosowanych obiektywów.
Fotografując aparatem wielkoformatowym, ostrość obrazu optycznego powinna być, jeśli
jest to możliwe, nastawiona na matówce przy wykorzystaniu szkła powiększającego. Należy
też zadbać o stabilność aparatu oraz korzystać z wężyka lub samowyzwalacza.

30
płaszczyzna materiału światłoczułego
płaszczyzna fotografowanego oryginału
Rys. 3. Ustawienie aparatu względem fotografowanego oryginału podczas wykonywania
reprodukcji lub fotokopii. Źródło: opracowanie autorskie.
Specyficznym rodzajem wykonywanych prac z dziedziny reprodukcji lub fotokopii są
zdjęcia np. dzieł sztuki, zwłaszcza tych umieszczonych za szkłem. Szkło ma tą wadę, że odbija
padające na nie światło. Jeśli chcesz sfotografować obraz umieszczony za szkłem to może się
okazać, że przy okazji wykonasz autoportret (twój wizerunek będzie widoczny poprzez
odbicie w szklanej powierzchni). Aby uniknąć takich nieprzyjemnych przypadków można
wykonać następujące zabiegi:
− najprostszym wyjściem będzie wyjęcie oryginału zza szyby i sfotografowanie go np. przy
użyciu kolumny reprodukcyjnej (niestety, na ogół nie jest to możliwe),
− możesz posłużyć się filtrem polaryzacyjnym (niestety czasami jest mało skuteczny),
− najlepszym wyjściem jest sfotografowanie obiektu przy tzw. świetle krzyżowym, które
polega na ustawieniu dwóch lamp pod kątem 45° w stosunku do fotografowanego obiektu
(jeśli w dalszym ciągu widzisz odbicia w szybie to przed aparatem ustaw arkusz czarnego
kartonu w którego centralnym punkcie będzie wycięty niewielki otwór przez który
będziesz fotografował)
− inna metoda polega na pochyleniu ramy z obrazem lub aparatu ale spowoduje to
zniekształcenie perspektywiczne które później będziesz musiał korygować.
Przed przystąpieniem do wykonania zdjęcia płaskiego oryginału należy zadbać, aby cała
jego powierzchnia była równomiernie oświetlona. W tym celu na całym reprodukowanym
oryginale układa się arkusz białego papieru. Za pomocą światłomierza mierzy się, z odległości
kilku centymetrów, luminację środka i brzegów arkusza. W przypadku reprodukcji oryginałów
półtonowych czarno-białych i reprodukcji oryginałów barwnych wyniki pomiaru mogą się
różnić co najwyżej o wartość ½ przysłony, natomiast w przypadku reprodukcji oryginałów
kreskowych czarno-białych o jedną liczbę przysłony. Przy wykonywaniu pomiaru należy
uważać by światłomierzem nie zasłonić sobie światła. Nie należy też przeprowadzać kontroli
równomierności oświetlenia bezpośrednio na fotografowanym oryginale, ponieważ zazwyczaj
poszczególne jego miejsca różnią się jasnością.
Przy reprodukcji i fotokopii, ze względu na różnorodność luminacji przedmiotów
najlepiej ustalać warunki naświetlania za pomocą światłomierza mierzącego światło padające.
Wykonując reprodukcje lub fotokopie przy użyciu światła sztucznego w większości
przypadków posługujemy się światłem bezpośrednim, ponieważ światło takie jest po pierwsze
poręczniejsze w użyciu a po drugie punktowe źródło światła znacznie zmniejsza ryzyko
wystąpienia odblasków na fotografowanym oryginale (zgodnie z zasadą: kąt padania = kąt
odbicia – patrz rysunek).

31
niebezpieczeństwo granica strefy
odblasków odblasków
Rys. 4. Reprodukowany obiekt musi być tak oświetlony aby cała jego powierzchnia znajdowała się poza
strefą gdzie mogą wystąpić odblaski. Źródło: opracowanie autorskie.
Oświetlenie światłem rozproszonym jest bardziej wskazane gdy fotografujemy obiekty
o stosunkowo dużych wypukłościach np. obrazy olejne gdzie farba jest miejscami nałożona
dość grubo. Jeśli użyjemy światła bezpośredniego to możemy uzyskać obraz zafałszowany
przez cienie spowodowane fakturą powierzchni. Jeśli obraz ma dodatkowo błyszczącą
powierzchnię farby to światło bezpośrednie może dać nam w niektórych miejscach intensywne
odblaski.
Oświetlanie światłem dziennym nadaje się do wszystkich materiałów zdjęciowych
(z wyjątkiem błon odwracalnych do światła sztucznego, które obecnie spotyka się bardzo
rzadko). Najlepsze warunki do wykonywania reprodukcji i fotokopii możemy znaleźć przy
słonecznej pogodzie – po zacienionej stronie budynku. Podobnie dobre warunki występują
przy niebie zachmurzonym. Należy uważać, aby światło padające z nieba na reprodukowany
przedmiot nie odbijało się od barwnych powierzchni (np. kolorowych tynków na ścianach) bo
na reprodukcjach barwnych mogą się pojawić dominanty barwne. Nawet, jeśli reprodukowany
oryginał będzie równomiernie oświetlony, to na niektórych powierzchniach błyszczących
oryginału (takich jak błyszczący papier fotograficzny czy szyba, za którą znajduje się oryginał)
mogą wystąpić odblaski. Należy, zatem uważnie obserwować oświetlenie przedmiotu, jak
i ewentualne refleksy. Jeśli podczas wykonywania reprodukcji w plenerze nie można pozbyć
się ich to należy udać się do pracowni i tam wykonać pracę w warunkach gdzie możemy
w pełni kontrolować oświetlenie.
Wykonanie reprodukcji większego przedmiotu przy użyciu światła sztucznego wymaga
bezwzględnie stosowania co najmniej dwóch lamp lub lepiej - większej ich liczby (ale zawsze
parzystej). Zapewnienie równomierności oświetlenia przy wykonywaniu zdjęcia wymaga
jednak stosunkowo dużej odległości źródła światła od przedmiotu. Z odległości około 140 cm
otrzymuje się wystarczająco wyrównane oświetlenie przedmiotu o formacie A4. Stosowanie
tego rodzaju oświetlenia ma tą wadę, że w następstwie dużej odległości źródła światła od
przedmiotu, oświetlony jest nie tylko sam przedmiot, lecz również urządzenie reprodukcyjne
i jego otoczenie. Możliwość powstawania niekontrolowanych odbić świetlnych jest wtedy
bardzo duże i podczas wykonywania zdjęć trzeba zwrócić na to szczególną uwagę. Jeśli
zastosujesz oświetlenie czterema reflektorami to równomierność oświetlenia uzyskasz
z odpowiednio mniejszej odległości.
Innym rodzajem światła sztucznego do wykonywania reprodukcji i fotokopii są lampy
halogenowe. Dają one intensywne światło, lecz wydzielają dużo ciepła i dlatego muszą być
umieszczone w odpowiednio dużej odległości od reprodukowanego przedmiotu. Osoba
wykonująca zdjęcia musi uważać, aby nie ulec poparzeniu. Lampy halogenowe dobrze

32
spełniają swoją rolę przy fotografowaniu bardzo dużych oryginałów z dużych odległości
(np. dużych grafik czy obrazów wiszących na ścianach).
Jeśli do wykonywania reprodukcji stosujemy żarówki bez wewnętrznego reflektora to
powinny być one umocowywane w głębokich reflektorach, które ukierunkowują strumień
świetlny, i które nie pozwalają na zbyt mocne rozszerzenie się wiązki świetlnej oraz
zapobiegają częściowo powstawaniu światła rozproszonego.
Optymalną odległością lamp od reprodukowanego niewielkiego oryginału (poniżej
formatu A4) jest odległość około 80 cm. Ponadto, wszystkie używane źródła światła powinny
mieć taką samą moc (ilość watów), powinny być tego samego rodzaju oraz wyprodukowane
przez tego samego producenta. Jeśli używasz kolumny reprodukcyjnej to, gdy spali się jedna
żarówka warto jest wymienić cały komplet. Do wykonywania reprodukcji i fotokopii barwnych
niedopuszczalne jest stosowanie światła „mieszanego” – ze źródeł emitujących promieniowanie
o różnej temperaturze barwowej co uniemożliwia poprawne odwzorowanie barw
reprodukowanego oryginału, które w większości przypadków jest, bezwzględnym warunkiem
prawidłowo wykonanej reprodukcji lub fotokopii. Aby temu sprostać, wykonując prace na
tradycyjnych materiałach zdjęciowych, powinieneś bardzo starannie dobierać filtry
konwersyjne (dopasowujące temperaturę barwową światła do materiału zdjęciowego).
Wykonując prace przy użyciu techniki cyfrowej powinieneś bardzo dokładnie dobrać balans
bieli albo jako zdefiniowany przez producenta, albo możesz skorzystać z dostępnej w aparacie
funkcji pomiaru balansu bieli (evaluate white balance). Aby zapewnić jak najlepszą jakość
najlepiej jest korzystać z zapisu obrazu cyfrowego w formacie RAW, który dodatkowo ma tą
zaletę, że można wykonać dokładną korekcję balansu bieli już po wykonaniu zdjęcia.
Fot. 4. Wzornik do kalibracji kontrastu i koloru – tutaj reprodukcja czarno-biała. Testy do kalibracji
znajdziesz w Internecie. Źródło: Materiały reklamowe z archiwum autora.
Aby uzyskać 100% odwzorowania barw i tonów na zdjęciu wskazane jest aby podczas
fotografowania, w polu widzenia obiektywu, obok fotografowanego oryginału umieścić
planszę – wzornik kolorów z klinem szarym lub tylko sam klin. Po przeniesieniu zdjęcia do
komputera będzie można, według wzornika, dokładnie ustawić zarówno balans bieli jak
i kontrast. Wzorniki takie można otrzymać w większości lepszych firm fotograficznych, służą
one również do kalibracji monitorów komputerowych.
Przy wykonywaniu reprodukcji i fotokopii bardzo istotny jest właściwy pomiar warunków
naświetlania. Dokonując pomiaru światła odbitego od reprodukowanego przedmiotu, można
otrzymywać różne liczby naświetlenia. Jeden oryginał może posiadać płaszczyzny o dużej
powierzchni zaczernionej, a inny może mieć większość miejsc jasnych. Wykonując zdjęcia na
podstawie warunków naświetlania uzyskanych za pomocą pomiaru światła odbitego każde ze
zdjęć, pomimo takiego samego oświetlenia, będzie naświetlone inaczej. Jeśli nie mamy do
dyspozycji światłomierza mierzącego światło padające najlepiej dokonać pomiaru warunków

33
naświetlania mierząc światło odbite od oryginału o średnim rozkładzie szarości, wykonanym
na podłożu o właściwościach podobnych do właściwości oryginałów przeznaczonych do
reprodukowania. Można też dokonać pomiaru światła odbitego od wzorcowej szarej karty
(odbijającej 18% światła). Idealnie jest jednak dokonać pomiaru warunków naświetlania
poprzez pomiar światła padającego.
1. W jaki sposób powinien być ustawiony aparat względem reprodukowanego oryginału?
2. Na czym polega oświetlenie krzyżowe i do czego się je wykorzystuje?
3. Jaki rodzaj światła dziennego jest najwłaściwszy do wykonania fotokopii i reprodukcji?
4. Jakie wyróżniamy rodzaje reprodukcji?
5. W jaki sposób zadbasz o właściwe odwzorowanie barw wykonując reprodukcje tradycyjną
metodą fotografii barwnej?
6. W jaki sposób możesz uzyskać prawidłowe odwzorowanie barw i kontrastu przy
wykonywaniu fotokopii i reprodukcji metodą fotografii cyfrowej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj fotokopię schematu zamieszczonego w podręczniku szkolnym. Pracę wykonaj
aparatem wielkoformatowym na negatywie wielkości 10x15 cm.
ćwiczenia,
5) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny (aparat i sprzęt
dodatkowy i oświetleniowy) do wykonywania reprodukcji, dla warunków określonych
w temacie ćwiczenia,
6) dobrać obiektyw,
7) dobrać czarno-białe materiały negatywowe do wykonywania reprodukcji, dla warunków
określonych w temacie ćwiczenia,
8) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem rodzaj używanego oświetlenia,
9) przygotować oryginał do wykonania reprodukcji poprzez odpowiednie ustawienie go na
pochyłej powierzchni biorąc pod uwagę ograniczenia techniczne przy posługiwaniu się
aparatem wielkoformatowym,
10) przygotować aparat do wykonania ćwiczenia – posługując się ekierką ustawić go pod
odpowiednim kątem w stosunku do reprodukowanego oryginału, dokonać kadrowania
i ustawienia ostrości,
11) ustawić oświetlenie,

34
12) sprawdzić czy na powierzchni papieru nie występują niepożądane odbicia,
13) dokonać pomiaru warunków naświetlania, ustawić je w aparacie i wykonać zdjęcie,
14) dokonać zmiany uczniów - kolejny członek zespołu wykonuje pracę od początku (jeśli
ćwiczenie wykonywane jest w zespole a nie indywidualnie),
15) wywołać materiał negatywowy, wykonać pozytyw metodą stykową (każdy uczeń kopiuje
negatyw wykonany samodzielnie),
16) nakleić zdjęcie na arkusz papieru A4 i zaopatrzyć komentarzem podsumowującym
wykonanie ćwiczenia wraz ze szkicem schematycznym ustawienia reflektorów i aparatu,
− aparat wielkoformatowy z odpowiednim statywem,
− zestaw obiektywów standardowych do różnych formatów błony negatywowej,
− lampy błyskowe studyjne lub reflektory żarowe (2 szt. na zespół) (w zależności od
wcześniejszego uzgodnienia z nauczycielem),
− światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego lub odbitego, ciągłego
i błyskowego (min. 1 szt, na grupę),
− błony arkuszowe,
pozytywowych,
, taśma dwustronnie przylepna, nożyczki.
Ćwiczenie 2
Wykonaj reprodukcję półtonową, czarno białą godła państwowego umieszczonego
w ramce za szybą. Pracę wykonaj aparatem małoobrazkowym na czarno-białym materiale
negatywowym.
ćwiczenia,
5) dobrać sprzęt fotograficzny (aparat i sprzęt dodatkowy i oświetleniowy) do wykonywania
reprodukcji, dla warunków określonych w temacie ćwiczenia,
6) dobrać czarno-białe materiały negatywowe do wykonywania reprodukcji, dla warunków
określonych w temacie ćwiczenia,
7) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem rodzaj używanego oświetlenia,
8) przygotować godło do wykonania reprodukcji: umyć szybę i powiesić godło na ścianie lub
innej pionowej powierzchni w ten sposób aby znalazło się na wysokości ok. 130-150 cm
nad podłogą,

35
9) przygotować aparat do wykonania ćwiczenia – ustawić go na statywie, na wprost
reprodukowanego godła, dokonać kadrowania i ustawienia ostrości,
10) ustawić prawidłowo aparat względem reprodukowanego godła (np.za pomocą ekierki),
11) ustawić źródła światła zapewniające oświetlenie krzyżowe,
12) ustawić arkusz czarnego papieru pomiędzy aparatem a godłem i wykonać otwór na
obiektyw,
13) sprawdzić czy w szybie nie występują niepożądane odbicia,
14) dokonać pomiaru warunków naświetlania, ustawić je w aparacie i wykonać ekspozycję,
15) dokonać zmiany uczniów i kolejny członek zespołu wykonuje pracę od początku,
16) wywołać materiał negatywowy, wybrać najlepsze ujęcia i dokonać powiększeń
pozytywowych w formacie minimum 9x13 cm (każdy uczeń klatkę wykonaną
samodzielnie),
17) nakleić zdjęcie na arkusz papieru A4 i zaopatrzyć komentarzem podsumowującym
wykonanie ćwiczenia wraz ze szkicem schematycznym ustawienia reflektorów i aparatu,
− lustrzanka małoobrazkowa z obiektywem standardowym,
− statyw, (1 szt. na zespół),
− lampy błyskowe studyjne lub reflektory żarowe (2 szt. na zespół) (w zależności od
wcześniejszego uzgodnienia z nauczycielem),
− światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego lub odbitego, ciągłego
i błyskowego (min. 1 szt, na grupę),
− materiały zdjęciowe negatywowe czarno-białe o różnych czułościach, typu 135,
pozytywowych,
przylepna, nożyczki.
Ćwiczenie 3
Wykonaj serię reprodukcji obrazów z albumu malarstwa polskiego w formie diapozytywów
małoobrazkowych do projekcji (jako pomoc dydaktyczna do nauki języka polskiego).
1) uzgodnić z nauczycielem od języka polskiego, które obrazy należy zreprodukować,
2) wypożyczyć z biblioteki odpowiednie albumy (lub wykonać pracę w bibliotece),
5) zaplanować w formie pisemnej sposób wykonania ćwiczenia i schematyczne ustawienie
reflektorów i aparatu,
6) wybrać aparat małoobrazkowy oraz odpowiedni do niego typem odwracalny, barwny
materiał światłoczuły,

Wykonywanie zdjęć technicznych

Wykonywanie zdjęć technicznych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Wykonywanie zdjęć technicznych

Similar to Wykonywanie zdjęć technicznych (18)

Wykonywanie zdjęć technicznych