1. O PALEOÍTICO
TRABALLO FEITO POR:
ALEJANDRO UZAL OTERO E ANTIA VÁZQUEZ VÁZQUEZ.
24/05/2013
ÍNDICE:
OS COMENZOSDO HOME.

2. 1
- Introdución.
- A prehistoria. O Paleolítico.
- Etapas do paleolítico.
-inferior.
-medio.
-superior.
-O paleolítico en España.
-O paleolítico en Galicia.
-Arte no paleolítico.

3. 2
O PALEOLÍTICO
INTRODUCIÓN:
OS historiadores dividen a vida da humanidade en dúas etapas: a
prehistoria e a historia. A primeira e mais extensa iniciase coa aparición
dos primeiros homínidos na terra , esta etapa divídese en dúas épocas o
paleolítico “pedra antiga” e o neolítico “pedra nova”. Co invento da
escritura comeza a segunda etapa a historia dende o 3500a.c. ata os nosos
días, divídese en catro etapas : Idadeantiga, idade media,idade moderna e
idade contemporánea.

4. 3
Nos neste traballo imos falar do Paleolítico.
A PREHISTORIA: O PALEOLITICO
O etapa mais antiga da humanidade ( 2.500.000 -10.000 a.c. )
aparece na África occidental o primeiro home do xénero homo.
E unha etapa de cambios climáticos continuos, vansealternando etapas
de glaciacións e interglaciais (entre dúas glaciacións).
Houbo catro glaciacións Günz, Mindel, Riss e Würm. As glaciacións eran
épocas de clima polar, Europa excepto as ribeiras do mediterráneo

5. 4
estaban totalmente xeadas . Nos períodos interglaciais o clima era moi
parecido ao noso clima actual.
O paleolítico estádividido en tres etapas:
- Paleolítico inferior.
- Paleolítico medio.
- Paleolítico superior.
Paleolítico inferior:
É a fasemais longa da idade de pedra , desdeo 2.500.000a.c.125.000a.c.
Habitaban en grupos pequenos nas ribeiras dos ríos , eran nómades e
trashumantes. A súa economía baseábase na recolección de froitos
silvestres, na caza e na pesca.

6. 5
As súas ferramentas e armas eran de pedra tallada (cantos tallados) rudas
e pouco desenroladas destacan as hachas de man ou bifaces .Os cantos
tallados recibiron moitos nomes olduvayense, pebble culture…
No fin desta etapa comezasea desenrolar o Homo hábilis e o Homo
erectus,
Homínidos
Australopithecus: o mais primitivo, moitos non o consideran un
homínido.
 Non é bípedo
 Cara hocical (mandíbula prominente)
 Arcos superficiais fortes.
Homo hábilis:

7. 6
 Cara hocicuda
 700 cm3
de cc.
 Frente menos huidiza, semi-bípedo.
 Capaz de construir
 Homínido
Homo erectus:
 2º dos homínidos
 1000 cm3
de cc.
 Rasgos menos primitivos
 Totalmente bípedo
 as mans gañan flexibilidade
o Pulgar opoñible
 Vive da caza e constrúeútiles para elo
 A columna volveserecta e únese co cerebro
 Este cambio permite o desenrolo do cerebro

8. 7
Paleolítico medio:
Dende 125.000 ao 40.000 a.c.
Tamén chamado musteriensepolos fósiles atopados en Le Moustier,
Francia. Seguen manexando e perfeccionando a industria lítica
,basicamente sobrelascas, chamada técnica Levallois .
Aparece o Homo neanderthalensis foi un homínido que se caracterizou
polo perfeccionamento da caza , habitou en covas ou chozas de ramas ou
peles e seguen sendo nómades .
A el se deben os primeiros ritos funerarios , o uso do lume como
alumeado e un grado de colaboración social mais avanzado .
Homo Sapiens Neandenthalensis
 Aspecto moderno
 Case perdeu todos os trazos primitivos
 Os seus instrumentos son dunha gran técnica
 1500 cm3
de cc.
- As mans son hábiles
 Extrae da súa caza a máxima utilidade.
 Ten pensamento abstracto
 Ten ideas y crenzas.
 Coñece e usa o lume
 Fabrica instrumentos de maneira indirecta
O fin desta etapa xurde en África: Homo Sapiens Sapiens .

9. 8
-Paleolítico superior:
Dende o 40.000 ata o 10.000 a.c.
Desapareceo Homo Sapiens Neanderthalensis que da paso o Homo
Sapiens Sapiens(o home actual).
Homo Sapiens Sapiens:Homede CroMagnon
 1900 cm3
de cc.
 Crenzas e pensamento abstracto
 Linguaxe
Viviu en covas a medio facer
 Practica ritos funerarios
 Crea unha cultura
 organizasepara a caza

10. 9
Desenvolvemento das técnicas de traballo e perfecionamento das
ferramentas líticas invención do arco e do propulsor . Son aínda cazadores
e colleiteiros. No paleolítico inferior e medio, o óso empregábase
aproveitando as súas formas naturais como punzóns, ou traballándoos por
retoque como a pedra. No Paleolítico Superior será o uso da asta para
facer instrumentos o que marcará a tecnoloxía. Coa asta obtense unha
materia que permite unha grande flexibilidade formale que a vez e o
suficientemente forte como para servir na fabricación de instrumentos.
Tamén a súa superficiese pode traballar, dando lugar a gran número de
instrumentos sobreos que o artesán proxecta a súa individualidade.

11. 10
O paleolítico en España:
Aparte dos importantísimos xacementos de Venta Micena, en Orce
(Granada), eda cova Victoria (Murcia) –sobrea natureza humana dalgúns
restos aínda se debate–, que se remontan a unha antigüidade superior ao
millón de anos, é sen dúbida o xacemento de Atapuerca (Burgos) o que
marcou unha nova forma de entender a evolución humana nas súas fases
más antigas (vv. Atapuerca, xacemento de -; Orce, Home de -; Venta
Micena, xacemento de -). Entre as razóns quese esgrimiron para que este
conxunto de xacementos teña un recoñecemento internacional atopase a
abundancia de restos humanos degran antigüidade, algúns deles
pertencentes a especies humanas ata agora descoñecidas, que apareceron
xunto a abundantes restos da fauna. os oso humanos máis antigos
atopados ata a fecha teñen uns 800.000 años, e proceden de Trinchera-
Gran Dolina; esperaseatopar outros máis antigos, conformeavancen as
escavacións en capas inferiores. O tipo humano correspondente
clasificousecomo Homo antecesor, queevolucionou tempo despois a
Homo sapiens
Outros homes do Paleolítico Inferior atoparonse en Tossalda Font
(Castellón) e en Pinilla del Valle (Madrid). A primera faseda ocupación
humana na Península Ibérica foi fai 1.300.000 anos con unha densidadede
poboación escasa e moi dispersa, como o demostran as testemuñas da

12. 11
depresión de Guadix-Baza, Orcee Atapuerca. As industrias máis antigas
correspondentes a esta etapa son as denominadas de “cantos
traballados”, e os xacementos máis antigos localízansena zona S.
atlántica, preferentemente nos depósitos en terrazas fluviais e de costa,
como no caso do Aculadero e O Rompido. En Atapuerca atopáronse
tamén cantos traballados no nivel 6 da Trinchera-Gran Dolina, que
corresponderían ós comezos do Pleistoceno Medio. O Achelense (v.) É
unha industria con ferramentas máis elaboradas; Nela chegáronsea
fabricar fermosos bifaces. Moi interesante foi o estudo feito sobrea
evolución desta industria en España a partires dos restos depositados no
Val do Tormes.
. Os xacementos achelenses encóntranse repartidos por case toda a
xeografía peninsular, atopándosea maioría deles o aire libre, como é o
caso do xacemento de Áridos (Arganda del Rey, Madrid), as terrazas do
Manzanares (Madrid), Pinedo (Toledo) ou os de Torralba e Ambrona
(Soria).As escavacións destes dous últimos xacementos en 1909 e 1911,
feitas polo marqués de Cerralbo, foron das primeiras feitas no mundo ó
aire libre con unha metodoloxía moderna.

13. 12
O primeiro resto atopado na Península Ibérica foi un cráneo dunha muller
adulta pertencente ao Homo neanderthalensis, atopado na cova de Forbes
Quarry (Gibraltar) no 1848, oito anos antes do descubrimento do fósil dun
esqueleto humano pertencente a mesma especie no val Neander. Outros
restos de neanderthales . Atopáronsena cova da Carigüela (Piñar, Granada),
Cova Negra (Xàtiva, Valencia), Lezetxiki (Mondragón, Guipúzcoa). Existen
xacementos desta etapa ao aire libre e en covas. Na franxa cantábrica,
destacan os xacementos na cova do Castillo e a Flecha (Puente Viesgo,
Cantabria), Morín e o Pendo (Camargo, Cantabria), Covalejos (Piélagos,
Cantabria), Hornos da Peña (San Felices de Buelna, Cantabria), Cudón
(Miengo, Cantabria), abrigo de Axlor (Vizcaya), Amalda (Aizarna, Guipúzcoa)
e a xa citada de Lezetxiki, que forman un conxunto cos xacementos do
Pirineo vascofrancés. Na Meseta Central e de moita importancia a
concentración existente no val do Manzanares, xacementos que
desapareceron na súa maioría pola expansión do área metropolitana de
Madrid. Na Submeseta Norte estudáronsexacementos musterienses nas
aforas de Burgos e no Baixo Pisuerga. Na Submeseta Sur, apartedos xa
mencionados do val do Manzanares, destacan os situados nos vales dos ríos
Jarama e Guadiana, ademais da cova dos Casares (Guadalajara). Na
depresión do Ebro hai varios xacementos en cova e abrigo, nos que non e
fácil a diferenciación cos achelenses. Xunto a zona da cova do Coscobilo
(Olazti, Navarra) houbo unha intensa ocupación musteriense. Na zona

14. 13
mediterránea e S. se atopan os xacementos cataláns de Els Ermitons (Sant
Aniol de Finestres, Girona), L’Arbreda (Serinyà, Girona),Muricecs (Llimiana,
Lleida), Toll (Moià, Barcelona) e os abrigos de Agut e Romaní (Capellades,
Barcelona) e de Roca del Bous (Camarasa, Lleida). Na área valenciana
sobresaen os de Cova Negra (Xàtiva, Valencia), Cova Petxina (Bellús,
Valencia), Cova do Cochino (Villena, Alicante) e o conxunto da zona de Alcoy
(Alicante). En Murcia e Almería cabe citar os que no seu día foron escavados
por Luis Siret, como a Zájara e Cova Vermeja (Covas deAlmanzora, Almería),
ou Cova do Palomarico (Lorca, Murcia). Na zona granadina,o final, atopanse
os xacementos da Carigüela (Piñar), Horá (Darro) e Solana de Zamborino
(Fonelas).
–Paleolítico Superior. A partir do 33.000 a.C., aproximadamente, un novo
tipo humano, moi similar xa o actual, o Homo sapiens, ocupa a Península
Ibérica. Elo sucedea finais do interestadial Würm II/III, dando paso a unha
etapa, a última do Paleolítico, que se prolonga ata o cese dos fríos do último
estadio glacial o WürmIV. Non está claro de qué forma se fixo o paso de
neanderthales a sapiens. Dos últimos estudos realizados sobrea materia
parece desprendersequenon existiu unha evolución directa dunha a outra
especie. Vese , máis ben, que neanderthales e sapiens serían o resultado da
evolución de distintas ramas dos anteneanderthales. Outras hipóteses
defenden que os sapiens procederían de fora de Europa, onde chegaron cas
características que lle son propias xa formadas. O tipo humano que existiu
durante o Paleolítico Superior na Península Ibérica correspóndeseca raza de
Cro-Magnon, siben non se atoparon ata o momento moitos restos óseos
completos;a maior parte dos restos consisten en fragmentos de óso ou en
pezas dentais. Destacan, pola súa importancia, os da Paloma e Tito Bustillo
(Ribadesella), en Asturias; o Castillo e a Pasiega (Puente Viesgo), Peña do
Mazo e Pendo (Camargo), Covalejos eSantián (Piélagos), e a Chora (San
Pantaleón de Aras, Voto), en Cantabria; Urtiaga (Deba), en Guipúzcoa;
Reclau Viver e Bora Gran d’en Carreras (Serinyà), en Girona; Parpalló
(Gandía), Barranc Blanc (Rótova) y Mallaetes (Barx), en Valencia; Beneito
(Muro de Alcoy), en Alicante; Nerja, La Pileta (Benaoján) e El Tesoro (Rincón
da Victoria), en Málaga. A industria dos Cro-Magnon asociasea unha ampla
variedade de útiles de pedra, óso, cornamenta e marfil. Algúns deles novos
obxetos , como os propulsores, son especialmenteapropiados para a caza;

15. 14
outros, como os arpóns, para a pesca, e outros, finalmente, como as agullas,
para a vida diaria, pois posibilitan unha mellora na vestimenta. As
ferramentas de folla ou láminas multiplícanse considerablemente; o obterse
dun mesmo núcleo varias follas de similar tamaño, se aforra unha gran
cantidade de materia prima. Outra das características do Paleolítico Superior
é a aparición do arte como expresión dunha capacidade de abstracción que
vai máis alá da que posuían os seres humanos anteriores,
o que
nos fala dunha vida intelectual máis rica. Neste sentido, pódese falar xa de
“santuarios” o facer referencia a lugares onde existen pinturas rupestres con
simbolismo e rituais, en boa medida, non selograron desentrañar por
completo. Dende o punto de vista económico, o Paleolítico Superior se
identifica co paso dunha economía oportunista na que serecolleita, caza ou
pesca de forma indiscriminada o que se ten a man, a unha economía
especializada na que, a partir dun campamento baseocupado de modo
continuado, se poden encontrar outras estacións onde se desenrolan
funcións específicas. Outra das características do Paleolítico Superior é a seu
rexionalismo, que na Península Ibérica tradúceseen marcadas diferenzas
entre a franxa cantábrica y o levante. As industrias e a evolución da primeira
gardan un notable parentesco con as do SO. de Francia, namentres que as
do levante mostran evidentes relacións cas do Mediodía francés.
Dentro do Paleolítico Superior sucédensediferentes culturas:
Chatelperroniense, na transición do Paleolítico Medio o Superior, que
abrandedende o 35000 ao 31000 a.C.; Auriñaciense(31.000-27.000a.C.)
(v.); PerigordienseSuperior (27.000a.C.-19.000 a.C.); Solutrense(19.000-
15.000 a.C.) (v.), eMagdaleniense(15.000 a.C.-8.500a.C.) (v.). As tres
primeiras culturas atópanse ben documentadas nas covas de Morín e o

16. 15
Pendo (Camargo, Cantabria), e algunhas delas, en El Castillo (Puente Viesgo,
Cantabria), Santimamiñe (Kortezubi, Vizcaya) e Aitzbitarte (Donostia-San
Sebastián, Guipúzcoa); na zona levantina e andaluza aparecen en Reclau
Viver (Serinyà, Girona), Mallaetes (Barx, Valencia) e Ambrosio (Vélez-Blanco,
Almería), entre outras. No Solutrense, frontea riqueza do retoque plano das
follas de salgueiro e loureiro, que invade a práctica totalidade dos
utensilios, da se unha escasa industria ósea. No Cantábrico, os xacementos
máis antigos son, curiosamente, os máis occidentais: Caldas (Oviedo), La
Riera e Cueto da Mina (Llanes), en Asturias. Outros xacementos da franxa
cantábrica con niveis solutrenses de importancia son os de El Castillo e
Aitzbitarte. Na zona levantina e andaluza, os xacementos do Parpalló,
Mallaetes e Ambrosio aportaron un importante rexistro que permite fixar a
evolución cultural nesta etapa. El Magdaleniense, a última das grandes
etapas do Paleolítico Superior e do que dou as máis fermosas
representacións artísticas naturalistas, quedesaparecerán co paso ao
Neolítico, caracterizasepola maior especialización da industria lítica, que
tende a microlitización. Na franxa cantábrica existe gran abundancia de
xacementos desta etapa, destacando entre eles: El Castillo (Puente Viesgo),
Caldas (Oviedo), Los Azules (Cangas de Onís), Tito Bustillo e a Paloma
(Ribadesella), Cueto da Mina (Llanes), en Asturias; Morín e O Pendo
(Camargo), Rascaño (Miera),Altamira (Santillana del Mar)
,
en Cantabria; Urtiaga y Ekain (Deba) y Aitzbitarte IV Rentería), en Guipúzcoa.
No Juyo (Puente Viesgo) atopouse un santuario presidido por un bloque de

17. 16
pedra debuxada con unha figura antropomorfa e, xunto a ela, o que parece
son ofrendas. Na zona levantina, salvo excepcións onde seda un
Magdaleniense de tipo francés –como no Parpalló–, despois do Solutrense
existe unha cultura epigravetiense caracterizada pola abundancia de folliñas
de dorso e a ausencia de industria do oso, que logo é cambiada polo
Magdaleniense Final. [M.A.S.]
O paleolítico en Galicia:
O Paleolítico aporta abundante material sobretodo nunha larga faixa
ribeireña do Río Miño, dende Tui ata A Garda (exemplares de améndoas
acheulenses, rascadores camposanquiense eoutros instrumentos do
paleolítico inferior). Do paleolítico tamén se descobren rastros importantes
nos Peares, en O Caballiño e nas aforas de Ourensee en menor cantidade
nas marxes da Ría de Vigo, Maceira y Baiona.
Arte no paleolítico: Arte rupestre.
Data entre 40.000 e 10.000 a. C.
É o arte propio das cavernas profundas, degalerías recónditas sumidas ná
escuridade máis absoluta. Son representacións naturais e bastante
estáticas. Usan distintas cores (negros, vermello, ocres) e énchese toda a
figura, non so se debuxa o contorno. Nunca se representa a figura do home.
Suélense representar animáis: bisontes europeos, cabalos salvaxes, cervos,
renos, cabras montesas, toros, xabaríns , rinocerontes, osos... queaparecen
illados ou en grupo. Tamén se representan signos abstractos e máns .
Pintábansede dúas maneiras , en positivo presionando a manchada en
pigmento, ou negativo, coloreándosea zona que rodea as máns e deixando
a forma de está libre de pintura ao retirala. Todavía non sabemos o
significadoee a finalidade dos signos abstractos edas máns.
Ejemplos: Altamira, O Castilo, Font de Gaume (Francia)
As esculturas paleolíticas poden ser de dous tipos: figuriñas ou relevos.

18. 17
As figuriñas son pequenas esculturas , de pedra ou óso, que, como xa
falamos anteriormente, eran dous dos materiais máis utilizados, talladas por
todos os lados. Son o tipo de arte paleolítico máis estendido de Europa.
Na maioría dos casos, instrumentos deuso práctico, como bastóns
perforados epropulsores.
Por outro lado, os relevos son debuxos tallados tan profundos quea figura
convertese nunha escultura que sobresaeda roca ou do óso . Aparecen o
final do Paleolítico Europeo e, case sempre, seasocian a santuarios
exteriores.

19. 18
.
ÍNDICE:
- Introdución.
- A prehistoria. O Paleolítico.
- Etapas do paleolítico.
-inferior.
-medio.
-superior.
-O paleolítico en España.
-O paleolítico en Galicia.
-Arte no paleolítico.

20. 19