1. B A R A C K O B A M A
HY V NG TÁO B O
Suy nghĩ v vi c tìm l i gi c mơ M
NGUY N H NG d ch
NHÀ XU T B N TR
---
D li u đã nh n di n: anh Natphung
S a ch a và ki m tra chính t : anh Natphung, nguoimedocsach,
MrTranK4A, MeHanAn, npmaia1, thuhien01, becon53
T o ebook: becon53
Ngày hoàn thành: Tháng 4/2009 (www:thuvien–ebook.com)
---o0o---
Kính t ng nh ng ngư i ph n đã nuôi d y tôi nên ngư i -
BÀ NGO I TÔI, TUTU,
viên đá t ng c a cu c đ i tôi
và
M TÔI,
tình thương yêu c a m v n s ng mãi trong tôi
M c l c
Chương m đ u
Chương 1: Đ ng C ng hòa và đ ng Dân ch
Chương 2: Giá tr
Chương 3: Hi n pháp
Chương 4: Chính tr
Chuơng 5: Cơ h i
Chương 6: Ni m tin
Chương 7: Ch ng t c
Chương 8: Th gi i ngoài kia
CHUƠNG 9 : Gia đình
L i k t
2. L i Cám ơn
Chương m đ u
Đã g n mư i năm k t khi tôi b t đ u bư c chân vào ho t đ ng chính tr . Lúc đó tôi kho ng 35
tu i, t t nghi p trư ng lu t đư c b n năm, v a m i k t hôn và nhìn chung nóng v i v i đ i. Có
m t gh tr ng trong Ngh vi n bang Illinois, và m t vài ngư i b n g i ý là tôi nên ra tranh c .
H cho r ng v i ngh nghi p là m t lu t sư v quy n công dân và nh ng m i quan h tôi có
đư c trong th i gian ho t đ ng c ng đ ng, tôi s là m t ng c viên có tri n v ng. Sau khi bàn
b c v i v . tôi tham gia cu c đua và làm đúng nh ng gì mà m t ng viên l n đ u nên tham gia
tranh c thư ng làm. Tôi nói chuy n v i t t c nh ng ai l ng nghe tôi. Tôi đ n nh ng m c h p
câu l c b và các tu i g p m t c a nhà th , các ti m th m m và c a hàng c t tóc. Ch c n th y
m t "nhóm" hai ngư i đ ng góc ph là tôi s n sàng băng qua đư ng, đưa h t rơi v n đ ng
tranh c . Và đi đ n đâu tôi cũng b ngư i ta h i cùng hai câu:
"Anh đào đâu ra cái tên ng nghĩnh th ?"
Và r i: "Trông anh cũng khá đàng hoàng. Sao anh l i mu n nh y vào m t lĩnh v c b n th u và
hi m ác như chính tr ”.
Tôi đã quen v i nh ng câu h i này, chúng ch là d ng khác c a nh ng câu h i mà tôi nh n đư c
vài năm trư c đó khi tôi l n đ u tiên đ n Chicago, làm vi c m t khu v c thu nh p th p. Nh ng
câu h i đó báo hi u s hoài nghi không đơn gi n dù là đ i v i chính tr mà chính là đ i v i ý
nghĩa cu c đ i c a m t ngư i ho t đ ng công chúng. Đó là s hoài nghi c a m t th h đã m t
lòng tin vào nh ng l i h a, ít nh t là vùng phía Nam nơi tôi đang c g ng đ i di n. Tôi thư ng
tr l i h b ng cách m m cư i, g t đ u, và nói r ng tôi hi u n i hoài nghi đó, nhưng hi n nay, và
nh t là trong quá kh luôn có m t truy n th ng khác v chính tr , m t truy n th ng đã t n t i t
ngày l p nư c cho đ n ngày th ng l i c a phong trào đ u tranh cho quy n công dân, m t truy n
th ng d a trên m t suy nghĩ gi n d r ng chúng ta ph thu c l n nhau, r ng nh ng đi u g n k t
chúng ta th c sư nhi u hơn, l n hơn nhưng đi u chia r chúng ta, và n u có đ ngư i tin vào đi u
đó, hành đ ng vì đi u đó, thì m c dù chúng ta chưa th gi i quy t đư c h t m i khó khăn, nhưng
chúng ta s làm đư c đi u gì đó có ý nghĩa.
Qu là m t bài di n văn thuy t ph c, tôi nghĩ th . Và m c dù tôi không ch c l m là tôi gây đư c
n tư ng như nhau cho m i thính gi , nhưng cũng có đ ngư i đánh giá cao s nhi t tình và t
tin c a tu i tr tôi, nh th , tôi đã trúng c vào Ngh vi n bang Illinois.
SÁU NĂM SAU, khi tôi quy t đ nh tranh c Thư ng ngh s M , tôi l i không dám ch c v
chính b n thân mình.
Nhìn v m t nào thì l a ch n ngh nghi p c a tôi cũng có v đúng.
Sau hai nhi m kỳ tôi n l c làm vi c phe thi u s , đ ng Dân ch cũng đã giành đư c quy n
ki m soát Thư ng viên bang, và ti p đó tôi đã thông qua m t lo t các dư lu t, t c i cách h
th ng án t hình bang Illinois đ n m r ng chương trình y t cho tr em. Tôi còn ti p t c gi ng
d y trư ng Đ i h c Lu t Chicago, m t công vi c tôi yêu thích, và đôi khi tôi đư c m i đ n nói
chuy n vài nơi trong thành ph . Tôi duy trì đư c cho mình s đ c l p, tên tu i t t, cu c hôn
nhân, và n u nói chính xác thì t t c nh ng đi u này đ u b đe do k t khi tôi đ t chân lên vùng
th ph bang.
Nhưng trong nh ng năm đó, tôi cũng ph i tr giá. Đôi khi, tôi nghĩ đó ch là vì tôi đang già đi, vì
n u b n đ ý thì s th y m i năm qua đi, b n s càng g n ch t hơn v i các thói x u c a b n - lĩnh
v c mà b n kém hi u bi t, nh ng thói quen suy nghĩ, có th do di truy n ho c do môi trư ng,
nhưng h u như ch c ch n là ngày càng t i t hơn, gi ng như đau chân lâu ngày ch y lên đau
nh c hông. V i tôi.
m t trong nh ng thói x u đó đã tr nên mãn tính, tôi không còn bi t trân tr ng, dù m i đi u có
t t đ p đ n m y, vì may m n luôn ch đ i tôi. Tôi nghĩ đây là m t thói x u đ c thù c a th gi i
hi n đ i, cũng là thói x u đ c thù c a ngư i M , và không đâu đi u này th hi n rõ hơn trong
3. chính tr . Không rõ ngh chính tr khuy n khích tính x u đó hay đơn gi n là nó thu hút nh ng
ngư i mang tính cách này. Có ngư i nói r ng m i ngư i đ u c g ng ho c s ng x ng đáng v i
kỳ v ng c a ngư i cha, ho c bù đ p l i nh ng sai l m c a cha, và tôi nghĩ có th đây là nguyên
nhân c a các thói x u c a tôi và m i tính cách khác.
Dù là lý do gì thì vi c tôi quy t đ nh ch y đua v i m t ngh s Dân ch đương nhi m trong cu c
b u c năm 2000 là h u qu c a thói x u mãn tính này. Đó là m t cu c đua thi u cân nh c, và tôi
đã thua đau đ n - m t lo i th t b i đánh th c b n tr l i v i th c t là cu c s ng không di n ra
như b n ch đ i. M t năm rư i sau, khi v t thương đã lành l i, tôi có h n ăn trưa v i m t c v n
truy n thông, ngư i đã đôi l n khuy n khích tôi tranh c c p bang. Ng u nhiên b a trưa đó đư c
s p x p vào cu i tháng Chín năm 2001.
“Ch c anh th y là đ ng l c chính tr bây gi đã thay đ i đúng không?”. Anh ta h i tôi khi l y
món salad.
Tôi h i l i: “Ý anh là sao?” Nhưng tôi bi t rõ anh ta đ nh nói gì. C hai chúng tôi đ u nhìn vào
t báo đ t c nh anh ta. Trên đó, ngay trang nh t, là t m hình Osama bin Laden.
“Kinh kh ng, đúng không?”. Anh ta l c đ u: “Th t xui quá. T t nhiên anh không th đ i tên
đư c. Các c tri nghi ng ngay. Anh bi t đ y, n u anh m i b t đ u s nghi p, anh có th dùng
m t cái lên khác hay cái gì đó. Nhưng gi thì… » Anh kéo dài gi ng và nhún vai t v xin l i
trư c khi g i ngư i b i bàn đem hóa đơn thanh toán.
Tôi nghi là anh ta nói đúng, và đi u đó ăn d n ăn mòn tâm trí tôi. L n đ u tiên trong s nghi p
c a mình, tôi bi t đ n c m xúc đ k khi nhìn nh ng chính tr gia tr tu i hơn tôi, nhưng l i
thành công lĩnh v c mà tôi th t b i, h đi lên v trí cao hơn, làm đư c nhi u hơn. Ni m vui c a
ngh chính tr - c m giác kích thích khi tranh lu n, c m giác m áp da th t khi b t tay và chìm
vào đám đông - d n m nh t đi bên c nh nh ng công vi c t m thư ng hơn c a ngh này: nh ng
l n đi xin ti n, nh ng cu c lái xe dài v nhà sau bu i d ti c kéo dài hơn hai gi so v i d ki n,
nh ng món ăn chán ng t, không khí nh t nh o và cu c nói chuy n c c l c qua đi n tho i v i v
- ngư i ph n v n bên tôi, nhưng đã quá m t m i v i vi c ph i m t mình chăm sóc lũ tr và
b t đ u đ t d u h i r ng tôi xem tr ng gia đình hay s nghi p hơn. Ngay c v i công vi c l p
pháp - đi u khi n tôi theo đu i ngh này, cũng b t đ u tr nên quá to tát, đi quá xa kh i nh ng
cu c tranh cãi l n v thu , an sinh xã h i, y t , vi c làm đang di n ra t m qu c gia. Tôi b t đ u
nghi ng con đư ng mình đã ch n; tôi b t đ u có c m giác mà tôi nghĩ m t di n viên hay v n
đ ng viên ph i tr i qua khi anh ta nh n th y mình đã dùng c n tài năng và v n may sau nhi u
năm ch đ i m i mòn gi a nh ng bu i di n th hay n l c thi đ u trong các gi i đ u ph . Gi c
mơ s không thành hi n th c, và gi đây anh ta ph i đ i m t v i l a ch n: ch p nh n s th t như
m t ngư i trư ng thành và chuy n sang theo đu i m t th khác th c t hơn, hay t ch i nó và
cu i cùng tr thành m t k cay đ ng, cáu k nh và có m t chút nào đó th m h i.
T CH I, GI N D , th a hi p, th t v ng - tôi không ch c li u tôi đã tr i qua h t t t c các giai
đo n mà các chuyên gia đã nói. Tuy nhiên, v m t nào đó, tôi đã đi đ n đư c ch ch p nh n gi i
h n c a mình, cũng như ph i ch p nh n cái ch t. Tôi l i t p trung vào công vi c trong Thư ng
vi n bang và t hài lòng v i nh ng c i cách, nh ng đ xu t mà tôi có th làm đư c vi trí c a
mình. Tôi dành nhiêu th i gian hơn cho gia đình, ng m các con gái c a chúng tôi l n lên, yêu
thương chăm sóc v , và nghĩ v nghĩa v lâu dài là nuôi gia đình c a tôi. Tôi chơi th thao, đ c
ti u thuy t, và b t đ u hi u giá tri c a vi c trái đ t quay quanh m t tr i, c a vi c b n mùa luân
chuy n mà không c n s tham gia gì c a tôi.
Và tôi nghĩ, chính s ch p nh n này đã khi n tôi có m t ý nghĩ h t s c đư ng đ t là tranh c vào
Thư ng vi n liên bang. Tôi mô t v i v tôi ý tư ng này như m t chi n lư c đư c ăn c ngã v
không, đây là n l c cu i cùng đ th th c thi các ý tư ng c a tôi trư c khi tôi làm m t ngư i
s ng l ng l hơn, n đ nh hơn, và có thu nh p cao hơn. V tôi, có l vì thương h i hơn là b
thuy t ph c, đ ng ý đ tôi tham gia cu c đua cu i cùng này. Tuy nhiên cô y cũng nói trư c r ng
vì cô y mu n có m t cu c s ng gia đình yên , nên tôi không nên trông mong cô y s b phi u
cho tôi.
4. Tôi đ cô y tho i mái t quy t đ nh trong canh b c r t chênh l ch này. Peter Fitzgerald, ngh s
đương nhi m đ ng C ng hòa đã chi 19 tri u dollar tài s n riêng c a ông đ giành gh t ngư i
ti n nhi m, bà Carol Moseley Braun. Ông này không đư c bi t đ n nhi u, trong th c t có v
ông không ưa thích ngh chính tr l m. Nhưng ông ta v n có tài sàn vô h n c a gia đình và có s
chính tr c, nh đó giành đư c s tôn tr ng mi n cư ng c a các c tri.
Ch trong m t th i gian ng n, Carol Moseley Braun đã quay tr l i sau nhi m kỳ đ i s New
Zealand, v i ý tư ng giành l i v trí cũ; và vi c bà có th ng c làm k ho ch c a tôi b đình l i.
Khi bà quy t đ nh chuy n sang tranh c vào v trí t ng th ng, nh ng ngư i khác b t đ u ng p
nghé cu c đua vào gh Thư ng ngh s . Vào th i đi m Fitzgerald tuyên b không d đ nh tái
tranh c , tôi đang có sáu đ i th chính, trong s đó có m t b trư ng tài chính đương nhi m c a
bang, m t doanh nhân có tài s n hàng trăm tri u dollar, m t c u chánh văn phòng c a Th trư ng
Chicago, Richard Daley, và m t n chuyên gia y t da đen, ngư i mà v i m t s ti n s d ng
khôn ngoan, s chia phi u c a c ng đ ng da đen v i tôi và gi t ch t b t c cơ h i mong manh
nào mà tôi có đư c.
Tôi không b n tâm. Không h lo l ng vì không kỳ v ng gì nhi u, v i s tín nhi m đư c h u
thu n b i m t vài l i gi i thi u hi u qu , tôi lao vào cu c đua v i sinh l c và ni m vui mà tôi
nghĩ tôi đã đánh m t. Tôi tuy n b n ngư i, t t c đ u gi i giang, tu i m i ngoài hai mươi đ n
hơn ba mươi m t chút, v i m c lương tương đ i th p. Chúng tôi tìm đư c m t văn phòng nh ,
ti n hành in gi y có tiêu đ , l p đ t đi n tho i và m t vài máy tính. Tôi dành b n ho c năm gi
m t ngày g i đi n cho các nhà tài tr chính c a đ ng Dân ch và c g ng thu đư c ph n h i. Tôi
t ch c các cu c h p báo mà không ai đ n tham d . Chúng tôi đăng ký tham gia cu c di u hành
nhân ngày Thánh Patrick và đư c dành cho v trí cu i cùng, k t qu là tôi cùng mư i tình nguy n
viên đi trư c nh ng chi c xe v sinh c a thành ph ch vài bư c chân, v y tay chào vài ngư i
ch m chân còn sót l i trên đư ng trong khi các công nhân vê sinh quét rác và g hình cây c ba
lá, bi u tư ng c a ngày Thánh Patrick kh i các c t đèn.
Tuy nhiên, ph n l n th i gian tôi di chuy n, thư ng là t lái xe m t mình, đ u tiên là t khu v c
b u c này sang khu v c b u c khác trong Chicago, sau đó là t h t này sang h t khác, t th
tr n này sang th tr n khác, và cu i cùng là xuyên kh p bang, đi qua hàng d m dài các cánh đ ng
ngô và đ u, đư ng ray xe l a và silo ch a ngũ c c. Nh ng cu c hành trình này không hi u qu
cho l m. Không có c máy c a t ch c đ ng Dân ch bang, không có danh sách g i thư hay ho t
đ ng qu ng bá trên m ng, tôi bu c ph i nh nhà b n bè ho c ngư i quen đ ti p c tri. ho c nh
h thu x p cho tôi đ n các nhà th , văn phòng nghi p đoàn, nhóm chơi bài bridge ho c các t
ch c ngh nghi p. Đôi khi, sau khi lái xe m t hàng gi , tôi ch th y có hai ho c ba ngư i đang
đ i mình quanh chi c bàn làm b p. Tôi ph i tr n an ch nhà là không sao, khen ng i nh ng bánh
trái mà h đã chu n b . Đôi khi tôi ph i ng i su t m t bu i l nhà th và m c sư th m chí quên
không nh n ra tôi, ho c có khi ngư i đ ng đ u nghi p đoàn đ a phương cho phép tôi nói chuy n
v i các thành viên ngay trư c khi h tuyên b quy t đinh ng h m t ng viên khác.
Nhưng b t k tôi g p hai ngư i hay năm mươi ngư i, b t k tôi đang trong m t ngôi nhà râm
mát, trang nghiêm b bi n B c, m t căn, h trên cao không có thang máy vùng phía Tây hay
m t trang tr i ngo i Ô Bloomington, b t k m i ngư i t ra thân thi n, bàng quan hay đôi khi có
thái đ thù đ ch, tôi c g ng h t s c đ im l ng, nghe nh ng đi u h nói. Tôi l ng nghe h nói v
công vi c, v chuy n kinh doanh, v trư ng h c trong vùng, v s gi n d c a h đ i v i T ng
th ng Bush và đ i v i đ ng Dân ch ; v chó nhà h , xe cái lưng đau, v th i kỳ ph c v chi n
tranh, v nh ng k ni m th i thơ u. M t vài ngư i đưa ra nh ng lý thuy t thuy t ph c đ gi i
thích s s t gi m vi c làm trong ngành ch t o hay chi phí y t tăng. M t s ngư i khác nh c l i
nh ng gì h nghe đư c trên chương trình c a Rush Limbaugh1
hay NPR2
. Nhưng ph n l n m i
ngư i quá b n v i công vi c và chăm sóc con cái nên không quan tâm gì nhi u đ n chính tr , và
1
Rush Limbaugh (1951-): Ngư i d n chương trình phát thanh, nhà bình lu n chính tr b o th . T t c các thú thích
trong sách này đ u c a ngư i d ch
2
National Public Radio - Đài Phát thanh Công c ng Qu c gia, m t đài phát thanh phi l i nhu n tư nhân.
5. thay vào đó h nói v nh ng gì h đang nhìn th y trư c m t; m t nhà máy ph i đóng c a, m t cơ
h i thăng ti n, hoa đơn khí đ t sư i m tăng cao, b m vi n dư ng lão, bư c đi đ u tiên c a
đ a tr .
Tôi không thu đư c hi u bi t sâu s c gì t nh ng tháng ròng rã nói chuy n đó. N u có, thì đi u
gây n tư ng v i tôi là ni m hy v ng c a con ngư i th t gi n d làm sao, và nh ng gì h tin
tư ng b t bi n như th nào, b t k ch ng t c, vùng mi n, tôn giáo hay giai c p. Ph n l n nghĩ
r ng b t c ai mu n làm vi c đ u ph i có th tìm đư c m t vi c làm có m c lương đ s ng. H
cho r ng không nên tuyên b m t ngư i b phá s n ch vì ngư i đó b m. H tin r ng m i tr em
nên đư c hư ng m t n n giáo d c t t th c s ch không ph i là m t m các bài gi ng, và nh ng
đ a tr đó nên đư c vào đ i h c ngay c khi b m chúng khôg giàu. H mu n đư c an toàn,
không có t i ph m hay kh ng b , h mu n có không khí s ch, nư c s ch, có th i gian dành cho
con cái. Và khi v già, h mu n đư c ngh ngơi v i s đàng hoàng và tôn tr ng nh t đ nh.
T t c ch có th . Không nhi u. Và m c dù h hi u r ng h s ng như th nào ch y u ph thu c
vào n l c c a h , m c dù h không hy v ng chính ph s gi i quy t h t m i v n đ h v p ph i,
và ch c h n h không mu n nh ng đ ng dollar n p thu b hoang phí, h v n nghĩ r ng chính
ph nên giúp đ h .
Tôi nói v i m i ngư i là h đúng, chính ph không th gi i quyêét h t m i v n đ . Nhưng ch
thay đ i chút ít ưu tiên hành đ ng, chúng ta cũng có th đ m b o i tr em có cơ h i t t trong
đơi, và chúng ta có th đương đ u đư c v i nh ng thách th c chung c a đ t nư c. Thư ng m i
ngư i g t đ u đ ng ý và h i tôi làm cách nào h tham gia đư c vào vi c đó. Và khi tôi quay l i
lái xe trên đư ng, v i b n đ trên n m xe, đi đ n đi m d ng chân k ti p, m t l n n a tôi hi u t i
sao tôi l i theo đu i nghi p chính tr này.
Tôi c m th y mình đang làm vi c v t v hơn bao gi h t.
***
CU N SÁCH NÀY hình thành tr c ti p t nhưng l n nói chuy n trên đư ng v n đ ng đó.
Nh ng cu c g p c a tôi v i c tri không ch xác nh n nh ng giá tr cơ b n c a ngư i M , mà
còn nh c cho tôi nh r ng, c t lõi c a kinh nghi m M là m t lo t các quan ni m, chúng s ti p
t c lay đ ng lương tâm chung c a ngư i M . Đó là m t t p h p các giá tr chung g n k t chúng
ta l i v i nhau b t k s khác bi t, m t s i ch hy v ng xuyên su t khi n cho nh ng th nghi m
dân ch vi n vông đem l i k t qu . Nh ng giá tr , quan ni m đó không ch đư c kh c trên đài k
ni m b ng đá c m th ch hay ghi chép trong sách l ch s . Chúng luôn trong trái tim, trong tâm
trí đa s ngư i M -và truy n c m h ng cho ni m t hào, b n ph n, và s hy sinh c a chúng ta.
Tôi bi t, nói theo cách này là s m o hi m. Trong th i đ i toàn c u hóa và thay đ i công ngh
nhanh đ n chóng m t, chính tr kh c nghi t và chi n tranh văn hóa di n ra không ng ng, có v
chúng ta th m chí không th có m t ngôn ng chung đ nói v các quan ni m, nói gì đ n cách
th c đ d n đ n đ ng thu n v vi c làm th nào t t c m i ngư i. v i tư cách là m t qu c gia, có
th h p tác v i nhau đ th c hi n nh ng đi u đó. Ph n l n chúng ta đ u bi t rõ cách làm c a
nh ng ngư i chuyên đi v n đ ng, ngư i thăm dò ý ki n, ngư i vi t di n văn và nh ng h c gi
uyên thâm. Chúng ta đ u bi t nh ng ngôn t bay b ng đư c s d ng như th nào cho nh ng m c
đích phi đ o lý, và nh ng c m xúc cao quý nh t có th bi phá ho i như th nào vì quy n l c, th
đo n, s tham lam và thi u khoan dung. Ngay c sách l ch s chu n c p trung h c cũng chú
thích r ng th c t l ch s nư c M , ngay t nh ng ngày đ u tiên, đã khác xa v i các truy n
thuy t.
Trong b i c nh đó, vi c kh ng đ nh có nh ng quan ni m hay giá tr chung có v ngây ngô m t
cách tuy t v ng, n u không nói là h t s c nguy hi m - đó có th là n l c che đ y sư khác bi t
nghiêm tr ng gi a chính sách và vi c th c thi, ho c t i t hơn, m t cách đ b t mi ng nh ng
ngư i đang phát m vì chính th hi n t i c a chúng ta.
Tuy nhiên, lý l c a tôi là, chúng ta không có s l a ch n nào khác.
6. B n không c n t ch c m t cu c thăm dò m i bi t r ng đa s ngư i M - dù là C ng hòa, Dân
ch hay trung l p - cũng đ u m t m i v i tình tr ng chính tr đang tr thành “vùng ch t”, trong
đó nh ng l i ích h p hòi c nh tranh đ giành ưu th và nh ng nhóm tư tư ng thi u s c g ng áp
đ t suy nghĩ c a h v chân lý tuy t đ i. B t k chúng ta là ngư i thu c bang đ hay bang xanh3
,
trong lòng chúng ta luôn c m th y nh ng cu c tranh lu n chính sách thi u đi s trung th c, ch t
ch và lương tri, chúng ta không thích m t danh sách dài nh ng l a ch n sai l m ho c gò bó. Dù
là ngư i theo đ o ho c không theo đ o, da đen, da tr ng hay da nâu, chúng ta đ u c m th y - m t
c m giác hoàn toàn đúng - r ng thách th c l n nh t c a đ t nư c l i đang b b qua, và n u
không s m thay đ i thì có l chúng ta s là th h đ u tiên c a m t th i kỳ dài trong l ch s , s
đ l i m t qu c gia y u t và r n n t hơn nư c M mà chúng ta đã th a hư ng t cha ông.
Có l trong l ch s g n đây, hơn bao gi h t, chúng ta c n m t th chính tr m i giúp tìm l i và
phát tri n d a trên nh ng hi u bi t chung - chính nh ng hi u bi t đã đưa chúng ta xích l i g n
nhau v i tư cách là nh ng công dân M .
Đây chính là ch đ c a cu n sách này: chúng ta có th làm gì đ b t đ u quá trình thay đ i
chính tr và đ i s ng công dân c a chúng ta. Đi u đó không có nghĩa là tôi bi t chính xác chúng
ta ph i làm gì. Tôi không h bi t. M c dù trong m i chương tôi s trình bày m t vài thách th c
l n nh t v chính sách và đ xu t m c khái quát con đư ng mà tôi tin là chúng ta nên đi theo,
nhưng nh ng cách gi i quy t c a tôi thư ng c c b và chưa hoàn ch nh. Tôi không đưa ra lý
thuy t th ng nh t nào cho chính ph M , và nh ng trang sách này cũng không ph i là tuyên
ngôn hành đ ng v i nh ng bi u đ và hình v , th i gian th c hi n hay k ho ch hành đ ng mư i
đi m gì c .
Thay vào đó, tôi đưa ra nh ng đi u gi n d hơn: suy nghĩ c a cá nhân tôi v nh ng giá tr , quan
ni m đã khi n tôi theo đu i ngh ho t đ ng công chúng, m t vài suy nghĩ v chuy n nh ng bài
di n thuy t chính tr đang chia r chúng ta m t cách không đáng như th nào, và nh ng đánh giá
xác đáng nh t c a tôi, v i kinh nghi m c a m t thư ng ngh s , m t lu t sư, m t ngư i ch ng và
m t ngư i cha, m t con chiên và m t k hoài nghi, v cách th c đ t n n móng cho n n chính tr
c a chúng ta v i vai trò là m t th hàng hóa công.
Tôi s trình bày c th hơn v k t c u cu n sách. Chương 1 đưa ra đánh giá v l ch s chính tr
g n đây và c g ng gi i thích m t s nguyên nhân c a óc đ ng phái tương tàn. Trong Chương 2,
tôi trình bày v các giá tr chung có th đóng vai trò n n móng cho s đ ng thu n m i v chính
tr . Chương 3 tìm hi u v Hi n pháp, không ch v i tư cách là ngu n g c c a quy n công dân mà
còn là phương ti n đ t ch c nh ng cu c th o lu n dân ch v tương lai chung c a chúng ta.
Trong Chương 4, tôi s c g ng trình bày v m t s s c m nh có kh năng tiêu di t ngay c
nh ng chính tr gia có nhi u hy v ng nh t - bao g m ti n, các phương ti n thông tin, các nhóm
l i ích và quy trình l p pháp. Trong năm chương còn l i, tôi đ xu t cách th c giúp chúng ta
vư t qua s chia r đ gi i quy t hi u qu nh ng khó khăn l n như s b t an v kinh t ngày
càng tăng c a các h gia đình M , s căng th ng v ch ng t c và tôn giáo ngay trong chính tr ,
và nh ng m i đe d a xuyên qu c gia - t kh ng b t i d ch b nh đang t p h p l i n m ngoài kh
năng ch ng đ c a chúng ta.
Tôi nghĩ r ng m t vài đ c gi có th cho r ng nh ng ph n trình bày c a tôi hơi thi u công b ng.
V đi m này thì đúng là tôi có l i. Dù sao, tôi cũng là m t đ ng viên đ ng Dân ch , quan đi m
c a tôi v m i v n đ tương đ ng v i xã lu n trên t New York Times hơn là t Wall Street
Journal. Tôi b c b i v i nh ng chính sách luôn ng h ngư i giàu và k m nh thay vì nhưng
ngư i bình thư ng, tôi kh ng đ nh r ng chính ph đóng vai trò r t quan tr ng trong vi c m ra
cơ h i cho t t c m i ngư i. Tôi tin vào s ti n hóa, vào các v n đ khoa h c, vào sư nóng lên
c a trái đ t. Tôi tin vào tư do ngôn lu n, b t k đúng hay sai v chính tr . Và tôi nghi ng vi c s
d ng chính ph đ áp đ t tin ngư ng c a b t c ai, k c c a tôi, lên nh ng ngư i không theo tín
ngư ng đó. Hơn n a, tôi còn là tù nhân c a chính con ngư i tôi - ti u s c a tôi, tôi không th
3
Bang đ t đ ch các bang trong kỳ b u c trư c đó đa s phi u b u b cho Đ ng C ng Hòa. Còn Bang xanh là
các bang có đa s phi u b cho Đ ng Dân ch .
7. không nhìn nh n kinh nghi m M qua lăng kính c a m t ngư i da đen v i di s n pha tr n, mãi
mãi không quên bao nhiêu th h nh ng ngư i có màu da gi ng tôi đã b b t làm nô l , b bôi
nh , và không quên sư khác bi t v ch ng t c, giai c p ti p t c đ nh hình cu c s ng c a chúng ta
như th nào - có lúc nh nhàng, nhưng có lúc không đư c nh nhàng cho l m.
Nhưng đó không ph i toàn b con ngư i tôi. Tôi còn nghĩ đ ng c a tôi đôi khi cũng thi n c n, xa
cách và giáo đi u. Tôi tin vào th trư ng t do c nh tranh, các doanh nghi p, và tôi nghĩ có
không ít các chương trình c a chính ph ho t đ ng không hi u qu như công b , tôi mong mu n
đ t nư c chúng ta có ít lu t sư và nhi u k sư hơn. Tôi nghĩ nư c M góp ph n vào nh ng đi u
t t đ p nhi u hơn nh ng đi u x u cho th gi i. Tôi ít o tư ng v k thù c a đ t nư c chúng ta,
tôi kinh n lòng dung c m cũng như năng l c c a quân đ i chúng ta. Tôi ph n đ i th chinh tr
ch d a trên ch ng t c, gi i tính, đ nh hư ng tình d c hay các n n nhân m t cách chung chung.
Tôi quan tâm nhi u hơn đ n nh ng v n n n đang t n t i các khu ph cũ d n t i sư s p đ văn
hóa - m t m t mát mà ch dùng ti n thì không th gi i quy t đư c. Và tôi nghĩ các giá tr cũng
như đ i s ng tinh th n có vai trò quan tr ng không kém GDP c a đ t nư c.
Tôi không h nghi ng r ng m t s quan đi m đây s gây cho tôi nhi u phi n toái. Tôi là m t
nhân v t khá m i trên chính trư ng liên bang, đ đ đóng vai trò như m t màn hình tr ng, trên
đó r t nhi u ngư i thu c nhi u nhóm chính tr khác nhau s chi u lên quan đi m c a h . Do đó,
ch c h n tôi s làm th t vong nhi u ngư i, n u không mu n nói là t t c nh ng ngư i đó. Có l
đi u đó đã nói lên ch đ th hai, mang tính riêng tư hơn c a cu n sách này, đó là làm cách nào
đ tôi, hay b t c ai khác trên chính trư ng, có th tránh đư c c m b y c a s n i ti ng, tham
v ng mu n làm hài lòng m i ngư i, n i s hãi trư c th t b i, đ gi đư c c t lõi c a s th t -
ti ng nói duy nh t bên trong m i con ngư i chúng ta, nh c nh v cam k t sâu xa nh t c a chúng
ta.
Hôm trư c, m t phóng viên tác nghi p khu Đ i Capitol (nơi có Đi n Capitol và các tòa nhà
làm vi c khác c a Qu c h i M . Thư vi n Qu c h i và Tòa án T i cao) g p tôi trên đư ng tôi
đ n văn phòng. Cô nói r ng cô r t thích cu n sách th nh t c a tôi. R i cô nói: “Tôi c băn
khoăn không bi t ông có còn th hi n thú v như v y trong cu n th hai không”. Ý cô h n là "tôi
băn khoăn không bi t ông còn trung th c không khi hi n gi ông đã là Thư ng ngh s M ".
Đôi khi, tôi cũng t mình đ t câu h i đó. Tôi hy v ng r ng vi t cu n sách này, tôi s tìm đư c
câu tr l i.
Chương 1: Đ ng C ng hòa và đ ng Dân ch
H u h t m i ngày, tôi vào Đi n Capitol qua đư ng t ng h m. Chuy n tàu đi n ng m nh đưa tôi
đi t văn phòng c a tôi tòa nhà Hart Building qua nh ng đư ng h m trang trí c và bi u tư ng
c a năm mươi ti u bang nư c M , r i nó kín kít d ng l i. Trên đư ng t i dãy thang máy cũ đ
lên t ng hai, tôi đi ngang qua nh ng nhân viên v i vã, các đ i công nhân b o dư ng và các nhóm
khách du l ch. Bư c ra kh i thang máy, tôi len l i gi a đám nhà báo thư ng t p trung quanh đó.
Tôi chào m y viên c nh sát b o v khu Capitol, r i đi qua nh ng cánh c a đôi uy nghi và ti n
vào t ng dành cho Thư ng vi n M .
Phòng h p Thư ng vi n không ph i là nơi đ p nh t Đi n Capitol, nhưng nó cũng gây n tư ng
m nh. B c tư ng xám đư c trang trí n i b t b ng nh ng khung g màu xanh và c t đá hoa
cương v i đư ng vân r t đ p. Tr n nhà t o thành m t hình ô van màu tr ng kem và hình con đ i
bàng bi u tư ng nư c M đư c ch m chính gi a. Phía trên dãy bao lơn dành cho khách là nh ng
b c tư ng bán thân c a hai mươi phó t ng th ng đ u tiên, im l ng và trang nghiêm.
Và trên nh ng b c thang thoai tho i, m t trăm chi c bàn b ng g g x p thành b n vòng hình
móng ng a vây quanh khu ch t a. M t vài chi c trong s này có t năm 1819, và trên m i bàn
có m t h p nh đ l m c và bút lông. M ngăn kéo c a b t kỳ bàn nào b n cũng s th y tên c a
thư ng ngh s đã t ng s d ng nó, đư c chính tay nh ng ngư i đó vi t ho c kh c lên: Taft và
Long, Stennis và Kennedy.
8. Đôi khi đ ng trong căn phòng này, tôi tư ng như nhìn th y Paul Douglas hay Hubert Humphrey
đang ng i m t trong nh ng chi c bàn, kêu g i thông qua lu t quy n công dân; ho c Joe
McCarthy cách đó vài bàn đang đưa ngón tay dò qua danh sách, chu n b g i m t vài cái tên: hay
Lyndon B. Johnson đang đi đi l i l i gi a các dãy gh , túm c áo moi ngư i và đòi phi u b u.
Thi tho ng tôi đi qua chi c bàn mà Daniel Webster đã t ng ng i và tư ng tư ng ông đ ng lên
trư c căn phòng ch t ngư i và đong nghi p, đôi m t r c sáng khi ông to ti ng b o v Liên bang
trư c l c lư ng ly khai4
.
Nhưng r i nh ng kho nh kh c này tan bi n r t nhanh. Tr vài phút đ n đ b phi u thì tôi và các
đ ng nghi p không dành nhi u th i gian trong phòng này. Ph n l n các quy t đ nh như nên đ
xu t d lu t gì, vào th i đi m nào, c n s a đ i gì. và làm th nào đ nh ng ngư i b t h p tác
quay sang h p tác... đ u đã đư c gi i quy t n th a t trư c gi a th lĩnh phe đa s , ch t ch y
ban liên quan, nhân viên c a h và (tùy thu c m c đ b t đ ng cũng như s r ng rãi c a đ ng
viên C ng hòa đang x lý d lu t này) đ ng nhi m c a h đ ng Dân ch . Khi chúng tôi lên
đ n t ng này và viên thư ký đ c danh sách đi m danh, m i thư ng nghi s ph i quy t đ nh quan
đi m c a mình sau khi đã tham kh o ý ki n c a nhân viên, lãnh t phe h , nhóm v n đ ng hành
lang và các nhóm l i ích, cũng như thư c tri và khuynh hư ng tư tư ng.
Đo là m t quá trình hi u qu , đư c các thành viên đánh giá cao vì h đ u ph i s p x p l i l ch
làm vi c dài mư i hai hay mư i ba ti ng c a h đ đ n đây và đang mu n quay lai văn phòng đ
g p c tri hay tr l i đi n tho i, đ n m t khách s n g n đó đ g p g các nhà tài tr hay qua
trư ng quay đ tham gia m t cu c ph ng v n tr c ti p. Tuy nhiên, n u b n v n quanh qu n trên
t ng thì b n có th th y m t thư ng ngh s đ ng m t mình t i bàn sau khi nh ng ngư i khác đã
v , c thu hút sư chú ý đ phát bi u. Có th ông mu n trình bày m t d lu t do ông đ xu t, hay
có th là bình lu n chung chung v m t thách th c nào đó đ t nư c đang ph i đ i m t. Gi ng nói
c a ông có th bùng lên vì đam mê; lý lu n v c t gi m chương trình vì ngư i nghèo, c n tr
quy t đ nh b nhi m th m phán, hay s c n thi t ph i đ c l p năng lư ng nghe có v đ y tính
xây d ng. Nhưng di n gi này l i đang trang tr ng di n thuy t trong m t căn phòng g n như
không có ai ngoài v ch t a, m t vài nhân viên, phóng viên Thư ng vi n và con m t không
ch p c a C-SPAN5
. Khi ông ta k t thúc bài phát bi u, m t c u ph c v tr trong b đ ng ph c
xanh dương im l ng thu l i t gi y bài phát bi u đ lưu tr . R i m t thư ng ngh s khác bư c
vào khi ngư i phát bi u trư c đi ra, bà này s l i đ ng bàn c a mình, kêu g i s chú ý, đ c
di n văn, và cái nghi l trên l i l p l i.
cái h i ngh tranh lu n l n nh t th gi i này, không ai là ngư i l ng nghe.
***
TÔI NH NGÀY 4 tháng M t năm 2005 - ngày tôi và m t ph n ba Thư ng vi n đ c l i tuyên
th nh m ch c thư ng ngh s khóa 109 - như m t hình nh m o đ p đ . Hôm đó m t tr i sáng
r c r , không khí m áp b t thư ng. T Illinois, Hawaii, London và Kenya, gia đình và b n bè
tôi t t p trên dãy bao lơn dành cho khách đ chúc m ng khi tôi và các đ ng nghi p m i đ ng
c nh b c đá c m th ch, giơ cánh tay ph i đ c l i tuyên th . Phòng Thương vi n cũ6
, tôi cùng
v tôi, Michelle, và hai con gái th c hi n l i nghi l và ch p nh v i Phó T ng th ng Cheney
(khá gi ng v i nghi l th t, sau đó con gái Malia sáu tu i c a tôi e dè b t tay ngài Phó T ng
th ng, r i Sasha, ba tu i, quy t đ nh thay vì b t tay thì đ p tay v i ông, ti p đó chúng tôi đi vòng
4
L c lư ng ly khai: mư i m t bang mi n Nam đã tuyên b tách kh i Liên bang khi T ng th ng Lincoln mu n xóa
b ch đ nô l , d n t i cu c N i chi n Nam-B c (186l-1865).
5
C-SPAN kênh truy n hình công c ng M , ch y u phát sóng các chương trình v ho t đ ng c a chính phù và Qu c
h i. đây ch camera c a kênh C-SPAN.
Phòng Thư ng vi n cũ (Old Senate Chamber) là phòng h p c a Thư ng vi n M t năm 1810 đ n 1859, hi n t i
đư c s d ng khi Thư ng vi n có nh ng cu c h p kín đ c bi t.
6
Phòng Thư ng vi n cũ (Old Senate Chamber) là phòng h p c a Thư ng vi n M t năm 1810 đ n 1859, hi n t i
đư c s d ng khi Thư ng vi n có nh ng cu c h p kín đ c bi t.
9. quanh v y chào trư c các camera). R i tôi ng m các con gái nh y chân sáo xu ng các b c thang
m t đông Đi n Capitol, b váy màu h ng và màu đ tung bay trên không, và hàng c t tr ng
c a tòa nhà Tòa án T i cao tr thành b c phông tráng l cho trò chơi c a b n tr .
Michelle và tôi n m l y tay hai đ a nh , và b n chúng tôi ti n v Thư vi n Qu c h i, đó chúng
tôi g p hàng trăm ngư i có thi n chí đã đ n vì ngày này. Vài gi đ ng h ti p đó chúng tôi ch
liên t c b t tay, ôm hôn, ch p nh và ký t ng.
M t ngày c a nh ng n cư i và l i c m ơn, c a s l ch thi p và hào nhoáng - đó là hình nh
trong m t nh ng v khách đ n Capitol.
Nhưng n u như c Washington có m t ngày cư x tuy t v i nh t, đ ng lo t ng ng m i vi c đ
kh ng đ nh n n dân ch v n ti p t c, thì m t s tĩnh t i v n t n t i trong b u không khí, đó là
nh n th c r ng tâm trang hân hoan này s không kéo dài lâu. Sau khi gia đinh và b n bè đ u đã
v nhà, sau khi bu i ti p tân k t thúc và m t tr i lai tr n sau b c màn xám x t c a mùa đông, m t
s th c duy nh t, có v như không th thay đ i, ch c ch n l i lơ l ng trên thành ph này: đ t
nư c chúng ta đang b chia r , và Washington cũng b chia r , s chia r v chinh tr chưa t ng
có k t trư c Th chi n th hai.
Cu c b u c t ng th ng và các phương pháp th ng kê khác nhau đ u xác nh n m t truy n th ng:
Ngư i M b t đ ng trên m t lo t các v n đ : lraq, thu , n o phá thai, súng. Mư i Đi u răn c a
Chúa, hôn nhân đ ng gi i, nh p cư, thương m i, chính sách giáo d c, quy đ nh v môi trư ng,
quy mô chính ph và vai trò c a tòa án. Chúng ta không ch b t đ ng mà còn b t đ ng k ch li t
v i nh ng l i đ kích cay đ c nh ng ngư i ng h m i bên ném vào đ i phương. Chúng ta b t
đ ng v ph m vi mà chúng ta b t đ ng, v b n ch t s b t đ ng, và v lý do chúng ta b t đ ng.
Cái gì chúng ta cũng tranh cãi đư c, b t k là nguyên nhân hay th c t bi n đ i khí h u, quy mô
thâm h t ngân sách hay th ph m gây ra thâm h t đó. Đ i v i tôi, nh ng chuy n này hoàn toàn
không đáng ng c nhiên. Tôi đã quan sát t xa nh ng cu c chi n chính tr leo thang
Washington: v lran-Contra và Ollie North7
. v đ c Bork và Willie Horton8
, Clarence Thomas
và Anita Hill9
, cu c b phi u tín nhi m Clinton và cu c cách m ng c a Gingrich, v Whitewater
và cu c đi u tra c a th m phán Starr10
, v gi i tán và bu c t i chính ph , lá phi u chưa b m l
h t và cu c b u c Bush-Gore11
. Cùng v i c xã h i, tôi th y văn hóa v n đ ng đã di căn lên
toàn b cơ th chính tr khi c m t ngành công ngh lăng m - v a liên t c v a th m chí còn sinh
l i - ra đ i và th ng tr truy n hình cáp, đài phát thanh và danh m c sách bán ch y nh t c a t
New York Times.
Tám năm làm l p pháp Illinois, tôi bi t chút ít v cách th c tham gia cu c chơi. Khi tôi đ n
Springfield năm 1997, phe C ng hòa chi m đa s trong Thư ng vi n Illinois đã s d ng nh ng
nguyên t c mà sau này Ch t ch H vi n Gingrich cũng áp d ng đ duy trì quy n ki m soát tuy t
7
V bê b i bán vũ khi cho l c lư ng Iran ch ng giáo ch Ayatolla Khomeini đ đ i l y vi c th sáu con tin M b
Hezbollah c m gi . S ti n bán vũ khí đư c chuy n cho các phi n quân Contra Nicaragua. Oliver Laurence
North, trung tá h i quân M , là ngư i tr c ti p đi u ph i v này.
8
Robert Bork đư c T ng th ng Reagan đ c làm th m phán Tòa án T i cao (1987) nhưng đã b Thư ng Vi n bác
b .
9
Clarence Thomas: Th m phán Tòa án T i cao t 1991 đ n nay. Anita Hill: c u đ ng nghi p c a Clarence
Thomas. Năm 1991, Clarence Thomas b bu c t i qu y r i tình d c và Anita Hill đã t cáo đi u này khi tham gia
phiên đi u tr n t i Thư ng vi n c a Thomas.
10
V bê b i do cáo bu c c a David Hale r ng T ng th ng Clinton, khi còn là Th ng đ c bang Arkansas, đã ép bu c
ông này cung c p m t kho n vay b t h p pháp 300.000 Dollar cho Susan McDogal, đ i tác c a v ch ng Clinton
Công ty Whitewater Development Corporation. Kenneth Starr là ngư i đư c ch đ nh đi u tra v này.
11
M , nh ng lá phi u b u đư c coi là h p l khi ngư i b phi u b m l trên phi u b u. Tuy nhiên có m t s
phi u chưa đư c b m h t, m u gi y v n còn dính l i, do đó b máy ki m phi u coi là không h p l . Trong cu c b u
c t ng th ng năm 2000, khi b tuyên b th t b i, ng c viên Al Gore đã yêu c u ki m phi u l i đ tính c nh ng lá
phi u b máy coi là không h p l kia. Tuy nhiên đi u này b Tòa án T i cao bác b và George W. Bush giành th ng
l i cu i cùng.
10. đ i trong H vi n M . Không th đưa m t s a đ i dù là nh nh t ra th o lu n ch đ ng nói là
đư c thông qua, các đ ng viên Dân ch la hét và n i gi n, r i sau đó đ ng im vô v ng trong khi
các đ ng viên C ng hòa thông qua quy t đ nh c t gi m l n thu nh p doanh nghi p, g n thu vào
lao đ ng, gi m b t d ch v xã h i. D n d n, thái đ gi n d lan r ng trong các cu c h p c a
đ ng Dân ch , và các đ ng nghi p c a tôi c n th n ghi s t t c nh ng hành vi xúc ph m và l m
d ng c a đ i th . Sáu năm sau, đ ng Dân ch n m quy n ki m soát, ra các đ ng viên C ng hòa
đư c đ i x cũng không khá hơn. M t vài thành viên kỳ c u s nu i ti c nh c l i th i kỳ mà các
đ ng viên hai đ ng C ng hòa và Dân ch cùng nhau ăn t i, g r i và th a hi p bên món
beefsteak và đi u xì gà. Nhưng c v i nh ng c u binh này, k ni m tuy t v i đó cũng nhanh
chóng tan bi n ngay khi h tr thành m c tiêu b t n công, toàn b khu v c c tri c a h tràn
ng p thư t bu c t i h đã làm vi c phi pháp, tham nhũng, b t tài và sa đ a v đ o đ c.
Tôi không đ nh nói mình là ngư i bàng quan b đ ng trong t t c nh ng câu chuy n đó. Tôi coi
chính tr như m t môn th thao va ch m, và tôi không s nh ng cú gi t ch hay nh ng cú đánh
lén b t ng . Nhưng nh khu v c c tri c a tôi có truy n th ng theo đ ng Dân ch nên tôi không
ph i ch u sư công kích cay đ c c a đ i phương. Thi tho ng tôi và ngư i đ ng nghi p C ng hòa
vào lo i b o th nh t cũng g p nhau đ trao đ i công vi c, và sau khi chơi m t ván poker hay
u ng m t ly bia v i nhau thì chúng tôi đi đ n k t lu n là có l chúng tôi có nhi u đi m chung
hơn so v i nh ng gì chúng tôi th a nh n trư c m i ngư i. Có th đó là lý do t i sao trong su t
nh ng năm làm vi c Springfield, tôi luôn tin r ng chính tr có th khác đi, và c tri mu n cái gì
đó khác; h đã m t m i v i vi c xuyên t c s th t, đ kích cá nhân và nh ng gi i pháp quá đơn
gi n cho nh ng v n đ ph c t p; và n u tôi có th g p tr c ti p c tri đ trình bày suy nghĩ v
t ng v n đ , gi i thích m t cách trung th c nh t l a ch n c a tôi, thì khi đó b n năng v công
b ng và l ph i thông thư ng trong m i ngư i s th c t nh. N u trong chúng ta có đ ngư i ch p
nh n r i ro đó thì tôi nghĩ không ch n n chính tr mà c chính sách c a nư c M cũng s thay
đ i theo hư ng t t đ p hơn.
Tôi tham gia cu c đua vào Thư ng vi n năm 2004 v i chính suy nghĩ đó. Trong su t th i gian
di n ra chi n d ch v n đ ng, tôi c h t s c trình bày nh ng gì tôi nghĩ, m t cách rõ ràng và t p
trung vào đi m c t lõi. Khi tôi giành th ng l i trong cu c b u c sơ b c a đ ng Dân ch , sau đó
là chi n th ng trong cu c b u c , đ u v i t l khá chênh l ch, tôi tin r ng mình đã ch ng minh
đư c quan đi m c a mình.
Ch có m t v n đ . Đó là chi n d ch v n đ ng c a tôi di n ra quá suôn s , đ n m c có v như ăn
may v y. Các nhà quan sát h n th y r ng trong cu c đua gi a b y ng viên c a đ ng Dân ch ,
không ai th c hi n chương trình qu ng cáo công kích đ i th , ng viên giàu có nh t - m t ngư i
t ng là nhà giao d ch ch ng khoán có tài s n ít nh t là 300 tri u dollar - đã b ra 28 tri u, ch
y u ch đ d ng các qu ng cáo tích c c, và ch b th t b i hoàn toàn vào tu n cu i cùng do m t
v ly hôn không hay ho b báo chí l t t y. Đ i th phía đ ng C ng hòa c a tôi, m t c u đ i tác
đ p trai, giàu có c a Goldman Sachs12
, sau đó làm giáo viên khu ph cũ, đã t n công lý l ch
c a tôi ngay t nh ng ngày đ u tiên. Nhưng trư c khi chi n d ch c a ông này k p c t cánh thì
ông b đánh g c b i m t v bê b i ly hôn c a chính ông. Trong su t th i gian g n m t tháng, tôi
đi kh p Illinois mà không g p công kích nào, sau đó tôi đư c m i đ c bài di n văn chính trong
Đ i h i toàn qu c c a đ ng Dân ch - đư c phát sóng mư i b y phút trên truy n hình qu c gia,
không qua ki m duy t, không b gián đo n. Và cu i cùng đ ng C ng hòa bang Illinois đã có m t
quy t đ nh không th hi u n i, đ i th h dành cho tôi là c u ng c viên t ng th ng Alan
Keynes, m t ngư i chưa t ng s ng Illinois, đ a v c a mình đã th hi n s hung t n và không
như ng b đ n m c ngay c nh ng ngư i C ng hòa b o th nh t t ng phát s .
Sau này, m t s phóng viên tuyên b tôi là chính tr gia may m n nh t trên toàn b năm mươi
bang. Nói nh , m t s nhân viên c a tôi đã n i cáu v nh n xét này, h c m th y nó đã không
đ m x a đ n nh ng n l c cũng như thông đi p đ y thu hút c a chúng tôi. Tuy nhiên, ph nhân
12
Ngân hàng đ u tư l n nh t th gi i.
11. v n may g n như kỳ l c a tôi thì cũng không đúng. Tôi ch là m t k ngoài cu c, m t k l p d ;
đ i v i nh ng ngư i trong ngh chính tr thì th ng l i c a tôi ch ng nói lên đi u gì.
Do đó không có gì đáng ng c nhiên là khi tôi đ n Washington vào tháng M t, tôi có c m giác
mình như m t anh chàng lính m i, xu t hi n sau cu c chi n v i b quân ph c s ch bóng, không
m t h t b i, hăm h đư c tham gia trong khi đ ng đ i v y đ y bùn đang chăm sóc v t thương.
Khi tôi đang b n r n v i nh ng bu i ph ng v n và ch p nh, v i đ y nh ng ý tư ng cao c r ng
c n gi m b t tư tư ng đ ng phái và thái đ gay g t thì phe Dân ch b đánh b i trên toàn b các
m t tr n - v trí t ng th ng, s gh trong Thư ng vi n và H vi n. Các đ ng s Dân ch đã chào
đón tôi m t cách không th nhi t tình hơn; h g i chi n th ng c a tôi là "m t trong nh ng đi m
sáng hi m hoi c a đ ng ta". Tuy v y, hành lang hay trong lúc gi i lao ngoài cu c h p, h kéo
tôi l i và nh c cho tôi nh các chi n d ch Thư ng vi n đi n hình là th nào.
H k v ngư i lãnh đ o đã th t b i c a h . Tom Daschle, đ i di n bang South Dakota, ngư i đã
ph i ch u nh ng cơn bão qu ng cáo đ kích tr giá hàng tri u dollar - nh ng bài báo chi m c
trang và nh ng đo n qu ng cáo trên truy n hình ngày ngày nói v i hàng xóm c a ông là ông ng
h gi t h i tr em và ng h đàn ông m c váy cư i, th m chí còn tuyên truy n là ông đ i x v i
v r t t , trong khi s th c là v ông đã đ n South Dakota đ giúp ông tái đ c c . H nh c đ n
Max Cleland, c u thư ng ngh s bang Georgia, m t c u chi n binh đã m t c hai chân và m t
cánh tay nhưng đã m t gh trong cu c đua trư c đó sau khi b bu c t i thi u tinh th n yêu nư c,
và đã h tr , ti p tay cho Osama bin Laden.
Và nó đã tr thành chuy n nh đ i v i nhóm "C u chi n binh Giang thuy n vì S th t": ch m t
vài qu ng cáo phát đúng ch , vài kh u hi u c a các phương ti n truy n thông b o th là có th
bi n m t v anh hùng đã đư c t ng huy chương trong Chi n tranh Vi t Nam tr thành m t k y u
đu i. Th t hi u qu m t cách đáng kinh ng c.
Không có gì ph i nghi ng là có nh ng đ ng viên C ng hòa cũng b đ i x t i t tương t . Và có
l bài xã lu n xu t hi n trong tu n đ u tiên c a nhi m kỳ đó đã đúng; đã đ n lúc cho cu c b u c
đi vào quá kh , và hai đ ng c n d p b s thù đ ch và vũ khí, cùng ng i vào đi u hành đ t nư c
ít nh t trong m t ho c hai năm. Đi u đó có th tr thành s th c n u như ngày tuy n c không
đ n quá g n, n u như cu c chi n Iraq không ti p t c di n ra căng th ng, ho c n u như các phe
phái, các nhà phê bình và các phương ti n truy n thông không ti p t c tr c l i b ng cách khu y
đ ng thù h n.
Có th đã có hòa bình n u có m t Nhà Tr ng khác, m t Nhà Tr ng ít c s ng c ch t v i chi n
d ch tranh c tri n miên, m t Nhà Tr ng coi t lê chi n th ng 51-48 là m t d u hi u cho th y c n
có thái đ khiêm như ng và th a hi p, ch không ph i là m t th ng l i không th ch i cãi.
Nhưng dù c n đi u ki n gì đ gi i quy t tình tr ng căng th ng đó đi n a thì vào năm 2005, ch ng
có đi u ki n nào trong s đó t n t i. Không có s như ng b , không có c ch thi n chí. Hai
ngày sau cu c tuy n c , T ng th ng Bush xu t hi n trên truy n hình, tuyên b r ng “v n chính
tr ”13
c a ông v n còn nhi u và ông s s d ng nó. Cũng chính hôm đó, nhà ho t đ ng b o th
Grover Norquist, không c n ki u cách l ch s c a dân chính tr , đã nh n xét v tình th c a đ ng
Dân ch như sau: "B t c anh nông dân nào cũng s cho b n bi t r ng có m t s con v t ch y
lung tung và th y khó ch u, nhưng khi chúng đã đư c d n l i r i thì chúng s vui v và bình tĩnh
l i thôi".
Hai ngày sau khi tôi làm l tuyên th , n h ngh s Stephanie Tubbs Jones, đ i bi u thành ph
Cleveland, đã đ ng trư c H vi n ph n đ i k t qu b u c Ohio, nh c l i nh ng đi m b t
thư ng trong b phi u bang này trong ngày b u c . Các đ ng viên C ng hòa n i cáu ("Lũ th t
b i đau đ n", tôi nghe th y m t vài ngư i l m b m), nhưng Ch t ch H viên Hastert và th lĩnh
phe đa s DeLay ch ng m nhìn nh ng khuôn m t đá đ t trên b c cao, đi m tĩnh vì h bi t r ng
h có c phi u b u l n cây búa đi u khi n. Thư ng ngh s Barbara Boxer bang Califomia đ ng
13
Theo Chris Suellentrop, biên t p viên t New York Times, t “v n chính tr ” c a T ng th ng Bush đây ch s c
m nh có đư c nh tính đai chúng.
12. ý v i ph n đ i c a H ngh s Jones, và khi chúng tôi tr l i phòng h p Thư ng vi n, tôi b lá
phi u đ u tiên v i tư cách thư ng ngh s , cùng v i 73/74 thư ng ngh s còn l i b phi u đưa
George W. Bush l n th hai tr thành t ng th ng H p ch ng qu c Hoa Kỳ.
Có kh năng tôi s nh n đư c r t nhi u đi n tho i và thư ph n đ i sau v b phi u này. Tôi g i
cho m t s ngư i ng h đ ng Dân ch đang t c gi n, nói v i h r ng: vâng, tôi bi t có chuy n
Ohio, và vâng tôi nghĩ c n có m t cu c đi u tra, nhưng vâng, tôi v n tin là George Bush đã th ng
c , và không, ít nh t tôi không nghĩ tôi s b đá ra [n u b phi u ch ng] hay nh n vào ch sau hai
ngày làm vi c.
Cũng trong tu n đó, tôi b t ng g p Thư ng ngh s Zell Miller, m t đ ng viên Dân ch bang
Georgia kín đáo, g y gò, có c p m t s c, thành viên Hi p h i Súng trư ng qu c gia (NRA). Ông
này đã t b đ ng Dân ch , quay sang ng h George Bush, và đã đ c m t bài di n văn chính
s c bén Đ i h i toàn qu c Đ ng C ng hòa - m t bài phát bi u cư ng đi u r t vô lý v s x o
trá c a John Kerry cũng như như c đi m c a ông này trong v n đ an ninh qu c gia. Đó là m t
cu c g p g ng n ng i, v i đ y nh ng m a mai câm l ng - m t ông già mi n Nam trên đư ng
bư c ra, m t gã da đen mi n B c tr tu i trên đư ng đi vào, s đ i l p đư c báo chí lưu ý trong
bài phát bi u c a hai chúng tôi. Thư ng ngh s Miller t ra r t l ch thi p, ông chúc tôi may m n
trong v trí m i. Sau đó, tôi đư c xu t hi n trong m t đo n trích t cu n sách c a ông - A Deficit
of Decency (S thi u h t l nghi). Trong đo n trích này ông g i bài phát bi u c a tôi là m t trong
nh ng di n văn hay nh t mà ông t ng đư c nghe trư c khi chú thích thêm - tôi tư ng tư ng ông
vi t đo n này v i n cư i ranh mãnh r ng chưa ch c đó đã là m t bài phát bi u hi u qu nh t xét
v phương di n giúp giành th ng l i trong b u c .
Nói cách khác: ngư i bên tôi đã thua. Còn ngư i phía Zell Miller đã th ng. Đ y là th c t kh c
nghi t, l nh lùng c a chính tr . M i th khác ch là tình c m.
***
THEO V TÔI thì v b n ch t tôi không ph i ngư i b tình c m chi ph i. Khi xem Ann Coulter
hay Se an Hannity phát bi u trên truy n hình, tôi th y khó mà cho là h đang nghiêm túc. Tôi
nghĩ h nói như v y cơ b n ch đ tăng s lư ng sách bán đư c ho c tăng đi m cho chương trình
c a h thôi, m c dù tôi th c s không hi u có ai l i dành c bu i t i quý giá đ xem hai b m t
khó ưa đó nói. Khi ngư i phe Dân ch ch y v i đ n g p tôi m i khi có chuy n gì đó và tuyên b
r ng chúng ta đang s ng trong th i kỳ chính tr t i t nh t, r ng ch nghĩa phát xít đang d n si t
c chúng ta, thì tôi s nh c lai vi c giam gi nh ng ngư i M g c Nh t dư i th i Franklin D.
Roosevelt14
. John Adams ban hành Đ o lu t Ngo i ki u và ch ng n i lo n15
, hay vi c gi t ngư i
da đen ki u Lynch kéo dài c trăm năm dư i hàng ch c đ i t ng th ng16
đã t ng t i t hơn th
này. Và tôi nói v i h hãy hít m t hơi dài thư giãn đi. Khi nh ng ngư i d ti c t i h i tôi làm
sao tôi có th làm vi c trong môi trư ng chính tr như hi n t i, v i t t c nh ng qu ng cáo đ
kích, công kích cá nhân, thì tôi s nh c đ n nh ng cái tên như Nelson Mandela, Aleksandr
Solzhenitsyn, hay m t vài ngư i khác đang b giam gi đâu đó Trung Qu c ho c Ai C p. S
th c là vi c b công kích đích danh cũng không ph i là cái gì tôi t l m.
Tuy v y. tôi không th “mi n d ch” v i n i lo. Và cũng như đa ph n ngư i M , tôi th y trong
nh ng ngày này khó mà rũ b đư c c m giác r ng n n dân ch c a chúng ta đã tr nên l ch l c
m t cách c c kỳ nghiêm tr ng.
Đó không ch đơn gi n là nh ng khác bi t gi a lý tư ng c a chúng ta v m t đ t nư c chúng ta
th c t đang ph i ch ng ki n hàng ngày.
14
S vi c x y ra khi Nh t t n công Trân Châu C ng trong Th chi n th hai.
15
Đ o lu t này do John Adams, t ng th ng th hai c a M ký năm 1798, ngăn c n quy n tư do ngôn lu n.
16
Lynch: nh ng v gi t h i ngư i da đen ch y u do kỳ th ch không theo án c a tòa. Vào ngày 3/6/2005. Qu c h i
M đã thông qua Ngh quy t chính th c xin l i ngư i M g c Phi vì đã không thông qua d lu t ch ng Lynch đu c
đ xu t trư c đó 105 năm.
13. Dư i d ng này hay d ng khác, khác bi t đó đã t n t i t khi nư c M m i ra đ i. Đã có chi n
tranh, có nhi u đ o lu t đư c ban hành, nhi u h th ng đư c thay đ i, c i cách, nhi u t ch c
đư c thành l p, đã di n ra nhi u v ph n kháng, t t c đ đưa nh ng l i h a và th c t đ n g n
nhau hơn.
Không ph i th , v n đ đây là kho ng cách gi a nh ng thách th c r t to l n mà chúng ta đang
đ i m t v i s nh m n c a n n chính tr - là vi c chúng ta d dàng b nh ng chuy n v n v t,
t m thư ng thu hút tâm trí, luôn tránh né trư c nh ng quy t đ nh quan tr ng, và có v không th
xây d ng n n t ng đ ng thu n đ gi i quy t nh ng v n đ l n lao.
Chúng ta bi t r ng c nh tranh toàn c u - chưa nói đ n b t c m t cam k t th c s nào v nh ng
giá tr như cơ h i công b ng và thăng ti n - đòi h i chúng ta ph i ch nh đ n l i h th ng giáo d c
t trên xu ng dư i, b sung l c lư ng giáo viên, b t tay vào d y toán và khoa h c, và đưa tr em
khu ph cũ thoát kh i tình tr ng th t h c. Th mà cho đ n hi n t i, nh ng cu c tranh lu n c a
chúng ta v giáo d c l i đang m c k t gi a nh ng ngư i mu n b h th ng trư ng công và
nh ng ngư i bênh v c cái hi n tr ng không th nào bênh v c n i, gi a nh ng ngư i cho r ng
ti n không c i thi n đư c giáo d c và nh ng ngư i mu n có nhi u ti n hơn nhưng l i không
ch ng minh đư c r ng ti n đó s đư c s d ng hi u qu .
Chúng ta bi t r ng h th ng y t c a chúng ta đã s p đ : đ t kh ng khi p, c c kỳ không hi u
qu , g n như không phù h p v i m t n n kinh t trong đó m i ngư i không còn làm vi c m t
ch c đ i, m t h th ng đ y nh ng ngư i M làm vi c chăm ch vào tình th b t an c h u và
có th rơi vào nghèo túng. Nhưng năm này qua năm khác, tình tr ng này v n chưa đư c c i thi n
do v n đ tư tư ng cũng như k năng làm chính tr , tr năm 2003 khi chúng ta có đ o lu t v
đơn thu c, không hi u sao l i k t h p đư c nh ng đi m y u kém nh t c a c khu v c công và
khu v c tư nhân: giá không th t, b máy h n lo n, không bao ph h t th trư ng và ngư i n p
thu nh n đư c hóa đơn đ t mu n n m t.
Chúng ta bi t r ng cu c chi n ch ng ch nghĩa kh ng b qu c t v a là chi n tranh vũ trang v a
là xung đ t tư tư ng, r ng s an toàn lâu dài c a chúng ta ph thu c vào k ho ch đúng đ n đ
tăng cư ng s c m nh quân s cũng như h p tác ch t ch v i các qu c gia khác, r ng gi i quy t
nghèo đói toàn c u và giúp đ các qu c gia kh n khó là v n đ s ng còn đ i v i quy n l i nư c
M ch không đơn thu n ch là chuy n t thi n. Nhưng n u theo dõi nhi u cu c tranh lu n v
chính sách đ i ngo i thì b n s tin r ng ch có hai l a ch n - tham chi n, ho c rút v v i ch
nghĩa bi t l p.
Chúng ta nghĩ v ni m tin như c i ngu n c a s an i và th u hi u, nhưng cách th hi n ni m tin
c a chúng ta l i gây ra s chia r ; chúng ta tin r ng chúng ta là ngư i bao dung m c dù căng
th ng v ch ng t c tôn giáo và văn hóa đang lan r ng kh p đ t nư c ta. Và thay vì ch m d t
căng th ng, hòa gi i tranh ch p, n n chính tr c a chúng ta l i th i bùng chúng lên, l i d ng
chúng, và càng làm cho m i ngư i xa nhau hơn.
V cá nhân mà nói, chúng tôi, nhưng ngư i làm vi c cho chính ph , ph i c m ơn cái khác bi t
gi a th chính tr hi n t i và th chính tr c n ph i có. Rõ ràng nh ng ngư i Dân ch không
thích thú gì tình tr ng này vì ít nh t lúc này h đang th t b i, b nh ng ngư i C ng hòa l n át -
nh ng ngư i C ng hòa nh cu c b u c ki u k -th ng- đư c-t t-c mà ki m soát m i v trí trong
chính ph và không có nhu c u th a hi p. Th t ra nh ng ngư i C ng hòa th n tr ng không nên
quá l c quan vì m c dù đ ng Dân ch đã thua, nhưng đ ng C ng hòa - phe th ng c nh nh ng
cam k t r t phi th c t (c t gi m thu nhưng không gi m phúc l i, tư nhân hóa b o hi m xã h i
nhưng chi tr l i ích không thay đ i, ti n hành chi n tranh không có hy sinh) - có v cũng không
bi t cách đi u hành đ t nư c.
c hai phe, cho đ n gi chúng ta g n như không th y ai t v n lương tâm hay t nhìn l i chính
mình, th m chí cũng không ai nh n trách nhi m dù là nh nh t v tình hình hi n t i. Thay vào
đó, không ch trong các chi n d ch v n đ ng mà trên các trang xã lu n, trên giá sách, ngay c
trên th gi i blog đang phát tri n chưa t ng th y, chúng ta ch th y các ki u phê phán và đ l i.
Tùy b n ưa thích phe nào hơn mà tình tr ng c a chúng ta s là k t qu t nhiên c a ch nghĩa
14. b o th c c đoan ho c ch nghĩa t do ngang bư ng, Tom DeLay ho c Nancy Pelosi, các t p
đoàn d u l a17
ho c các lu t sư tham ti n, k cu ng tín tôn giáo ho c nhà ho t đ ng vì ngư i
đ ng tính, kênh Fox News ho c t New York Times. M c đ hay ho c a các câu chuy n, s tinh
t c a các lý lu n, và m c tin c y c a các b ng ch ng ph thu c vào t ng ngư i, và tôi không
ph nh n là tôi thích các câu chuy n do ngư i phe Dân ch k hơn, cũng như tôi tin r ng lý lu n
gia nh ng ngư i theo ch nghĩa t do thư ng d a trên l ph i và th c t nhi u hơn. Tuy nhiên,
n u xem xét k , ta s th y lý l c a hai phe cánh t và cánh h u d n đã tr nên hình nh ph n
chi u trong gương c a nhau. Đó đ u là các câu chuy n v âm mưu, v vi c nư c M đang b m t
liên minh ma qu t n công. Cũng như m i gi thuy t v âm mưu hay ho khác, c hai phe đ u ch
đưa vào câu chuy n c a mình m t hàm lư ng s th c đ đ làm hài lòng nh ng ngư i đư c d n
d t đ tin vào h , và không th a nh n b t c mâu thu n nào có th làm lung lay gi thuy t đó.
M c tiêu không ph i là thuy t ph c phe đ i l p mà là làm cho các gi thuy t đó tr nên kích
đ ng, gi i thích đư c s nghi p c a h là đúng đ n, và thu hút đ tín đ m i gia nh p phe h .
T t nhiên, còn có m t câu chuy n khác c n đư c nh c đ n, b i hàng tri u ngư i M đang ph i lo
cu c s ng c a h hàng ngày. Nh ng ngư i đó đang làm vi c ho c đang tìm vi c làm, đang kh i
s kinh doanh, đang giúp con cái làm bài t p v nhà, và đang ph i đ i m t v i hóa đơn khí đ t
tăng cao, b o hi m y t không đ y đ . không đư c chi tr lương hưu do phán quy t c a m t tòa
phá s n18
nào đó. H đ u hy v ng và sau đó lo s v tương lai. Cu c s ng c a h đ y r y nhưng
mâu thu n và mơ h . Và vì chính tr đ c p quá ít đ n nh ng gì h đang ph i tr i qua - vì h hi u
r ng ngày nay chính tr là m t ngh kinh doanh ch không ph i s m ng, và nh ng th đư c g i
là cu c tranh lu n th c ch t cũng ch hơn bi u di n chút ít - nên h quay đi, tránh xa s n ào và
nh ng l i nói huyên thuyên hùng h , liên t c không ng ng.
M t chính quy n, n u th c s đ i di n cho ngư i M - và th c s ph c v ngư i M - s đòi h i
ph i có m t n n chính tr ki u khác. N n chính tr đó c n ph n ánh cu c s ng th c t c a chúng
ta, ch không ph i là lo i s n ph m đã đư c đóng gói và ch vi c l y ra kh i giá. Nó ph i đư c
d ng nên t nh ng gì là truy n th ng t t đ p nh t và ph i nhìn nh n đ n c nh ng ph n t i trong
l ch s c a chúng ta.
Chúng ta c n hi u chính xác vì sao chúng ta đi đ n ch này - xung đ t phe phái và h n thù s c
t c. Và chúng ta c n t nh r ng m c dù có r t nhi u đi u khác bi t, nhưng chúng ta có hy v ng
gi ng nhau, có gi c mơ gi ng nhau, đó là m t m i ràng bu c không th b phá v .
***
M T TRONG NH NG đi u đ u tiên tôi nh n th y Washington là m i quan h khá thân m t
gi a các thư ng ngh s l n tu i: s nhã nh n tin c y chi ph i m i hành vi gi a John Warner và
Robert Byrd, hay tình b n chân thành gi a đ ng viên C ng hòa Ted Stevens và đ ng viên Dân
ch Daniel Inouye. M i ngư i thư ng nói r ng nh ng thư ng ngh s này là đ i di n cu i cùng
c a m t ki u ngư i s p tuy t ch ng, đó là nh ng ngư i không ch có tình yêu v i Thư ng vi n
mà còn là hi n thân c a m t ki u chính tr ít tính bè phái. Và trong th c t , đây là m t trong ít
đi m mà các nhà bình lu n b o th và t do đ ng ý v i nhau, đó là v th i kỳ trư c suy thoái,
th i đ i vàng Washington khi dù đ ng nào n m quy n thì b u không khí v n l ch s , và chính
ph v n ho t đ ng t t.
Vào m t bu i ti p tân t i n , tôi ti n đ n nói chuy n v i m t ông già ngư i Washington, ngư i
đã làm vi c Capitol g n năm mươi năm. Tôi h i xem theo ông thì cái gì đã làm cho không khí
bây gi khác trư c.
“V n đ th h thôi”, ông tr l i không h do d . "H i y, h u h t nh ng ngư i có quy n l c
Washington đ u đã t ng c ng hi n trong Th chi n th hai. Chúng tôi có th đ u nhau d d i v
m i chuy n. Chúng tôi h u h t có hi u bi t khác nhau, quê quán khác nhau, tri t lý chính tr khác
17
Nguyên văn: big oil, t ch sáu t p đoàn d u l a l n nh t th gi i, g m Exxon Mobil, BP, Royal Dutch Shell,
Total S.A., Chevron Corporation và Cocono Phillips.
18
H th ng tòa án chuyên x các v vi c liên quan đ n phá s n.
15. nhau. Nhưng nh có chi n tranh nên chúng tôi th y có vài đi m chung. Quá kh chung đem l i
ni m tin và s tôn tr ng nh t đ nh. Vì th chúng tôi vư t qua đư c khác bi t và gi i quy t đư c
m i chuy n".
Khi nghe ông già h i tư ng v Dwight Eisenhower và Sam Raybum, Dean Acheson và Everett
Dirksen, khó mà không mư ng tư ng th y nh ng gương m t m o đó lư t qua, m t th i kỳ
trư c khi có nh ng b n tin 24 gi và ho t đ ng gây qu b t t n, đó là th i kỳ c a nh ng ngư i
nghiêm túc làm nh ng vi c nghiêm túc. Tôi ph i t nh c mình r ng tình c m yêu m n c a ông
già đ i v i quá kh y h n ch ch a đ ng m t vài k ni m nh t đ nh. Ông đã quên đi hình nh
phe mi n Nam bác b đ xu t các lu t b o v quy n công dân ngay Thư ng vi n, quy n l c
qu quy t c a ch nghĩa Mccarthy19
, th c tr ng dân cư nghèo đói đư c Bobby Kennedy phơi
bày trư c khi ông ch t; và trong b máy chính quy n thi u v ng ph n và ngư i thi u s .
Tôi cũng nh n th y còn nhi u tình hu ng đ c nh t vô nh khác mà ông già cũng t ng tham gia,
chúng giúp bào đ m cho chính ph đ ng thu n m t cách n đ nh: không ch là kinh nghi m cùng
tr i qua chi n tranh mà còn là s nh t trí g n như hoàn toàn mà h có đư c nh cu c Chi n tranh
l nh và m i đe d a t Liên Xô cũ, và có l đóng vai trò quan tr ng hơn c là s th ng tr không
có đ i th c a kinh t M trong su t th p niên 1950 và 1960 vì c châu Âu và Nh t B n đ u
đang b n t c u tránh kh i đ ng đ nát sau chi n tranh.
T t nhiên, không th ph nh n là n n chính tr M trong nh ng năm sau Th chi n th hai có
tính ý th c th p hơn nhi u - và ý nghĩa c a liên minh đ ng phái l i kém rõ ràng hơn nhi u so v i
ngày nay. Liên minh Dân ch n m quy n ki m soát Qu c h i trong su t nh ng năm y là h n
h p c a nhưng ngư i theo ch nghĩa t do mi n B c như Hubert Humphrey, nh ng đ ng viên
C ng hòa mi n Nam như James Eastland, và b t c m t nhân v t trung thành nào mà c máy
chính tr 20
các thành ph l n mu n đưa lên. Ch t keo liên k t liên minh này là ch nghĩa dân
túy kinh t c a Chính sách Kinh t xã h i m i21
- gi c mơ v m c lương và l i ích công b ng, v
chính sách b o tr và công trình công c ng, v m c s ng tăng cao chưa t ng có. Ngoài ra, đ ng
Dân ch còn đ ra m t tri t lý ki u dĩ hòa vi quý: th tri t lý ng m th a nh n, khuy n khích áp
b c ch ng t c mi n Nam; th tri t lý ph thu c vào m t n n văn hóa r ng l n, trong đó các
quy ư c xã h i - ví d như b n ch t c a tình d c, hay vai trò c a ph n - đư c ch p nh n r ng
rãi; m t n n văn hóa chưa có nh ng t ng gây b c d c, ít có tranh ch p chính tr quanh nh ng
quy ư c đó hơn.
Trong su t th p k năm mươi và nh ng năm đ u th p k sáu mươi, đ ng C ng hòa cũng b qua
nh ng r n n t trong tri t lý - gi a ch nghĩa t do phương Tây c a Barry Goldwater và ch
nghĩa gia trư ng ki u phương Đông c a Nelson Rockerfeller; gi a nh ng ngư i tái hi n ch
nghĩa c ng hòa c a Abraham Lincoln và Teddy Roosevelt khi đi theo ch nghĩa tích c c liên
hang và nh ng ngư i theo ch nghĩa b o th c a Edmund Burke khi ưa thích truy n th ng cũ
hơn th nghi m xã h i. Vi c đưa nh ng khác bi t vùng mi n và tính cách đó vào quy n công
dân, lu t liên bang, th m chi các đ o lu t thu không h d đàng, nhanh chóng. Nhưng cũng như
đ ng Dân ch , đ ng C ng hòa đoàn k t đư c ch y u nh quy n l i kinh t . Tri t lý v th
trư ng t do và th t ch t tài khóa giúp liên k t m i thành ph n c tri c a đ ng, t ngư i bán
hàng Main Street22
đ n ch doanh nghi p vùng nông thôn.
Chính vào th p k 60, m i liên k t chính tr này k t thúc v i lý do và ti n trình đúng như đư c
ghi trong l ch s . Trư c h t là phong trào quy n công dân mà ngay vào nh ng ngày yên ban
đ u, nó đã là thách th c đ i v i cơ c u xã h i lúc đó và bu c ngư i M ph i l a ch n phe phái.
19
Phong trào săn lùng nh ng ngư i c ng s n và thân c ng M t cu i th p k 40 đ n cu i th p k 50 th k
trư c, xu t phát t ý tư ng c a Thư ng ngh s Joseph McCarthy.
20
Nguyên văn: "big-city machines": t đ ch nh ng h th ng phi chính th c, b o tr cho chính tr đ nh m đ t
đư c m c đích nào đó. H th ng này t n t i ph bi n các thành ph l n c a M t 1875-1950
21
Chính sách do T ng th ng Roosevelt đ xu t năm 1952.
22
T đ ch các con ph chuyên bán l các đô th M , Canada, Ireland và m t s nư c khác.
16. Cu i cùng Lyndon Johnson đã ch n cánh h u, nhưng là ngư i con c a vùng mi n Nam, ông hi u
rõ hơn ai h t cái giá ph i tr cho l a ch n đó: khi ký Đ o lu t Quy n công dân vào năm 1964,
ông đã nói v i viên s quan h u c n Bill Moyers r ng ch v i m t nét bút, ông đã đ t mi n Nam
vào tay đ ng C ng hòa v i tương lai có th d đoán trư c.
Ti p sau đó là nh ng cu c bi u tình c a sinh viên ph n đ i Chi n tranh Vi t Nam và các ý ki n
cho r ng nư c M không ph i lúc nào cũng đúng, hành đ ng c a chúng ta không ph i lúc nào
cũng h p lý - và th h sau s không tr b t c giá nào hay ch u b t c gánh n ng nào mà th h
trư c đòi h i.
Và r i khi nh ng b c tư ng b o v hi n tr ng lúc đó b ch c th ng, r t nhi u d ng “ngư i ngoài”
tràn qua cánh c ng, các nhà ho t đ ng n quy n, ngư i Latin, dân hippie, thành viên Báo Đen23
,
các bà m nh n tr c p xã h i24
, ngư i đ ng tính, t t c đ u đòi quy n l i, t t c đ u mu n đư c
kh ng đ nh, t t c đ u đòi có m t v trí trên bàn ăn và m t ph n trong mi ng bánh.
M t đ n vài năm logic c a nh ng thay đ i đó m i cho th y h p lý. V i chi n lư c mi n Nam,
thái đ thách th c l nh tòa án v xóa b phân bi t ch ng t c trong nhà trư ng và ch ng lai phe
đa s ôn hòa, Nixon đã có l i th trong kỳ b u c ngay t c kh c. Nhưng tri t lý c a ông chưa
bao gi là m t h tư tư ng v ng ch c, th ng nh t - vì cu i cùng, chính ông l i là ngư i đã đ
xu t ra nh ng chính sách vì c ng đ ng ngư i thi u s đ u tiên và đã ký quy t đ nh thành l p Cơ
quan B o v môi trư ng và Ban Qu n lý s c kh e và an toàn lao đ ng. Jimmy Carter đã cho th y
có th k t h p ng h quy n công dân v i thông đi p truy n th ng c a đ ng Dân ch ; và m c dù
có ngư i đào ngũ, nhưng đa s ngh s Dân ch mi n Nam quy t đ nh l i trong đ ng v n ti p
t c nhi m kỳ c a h , giúp đ ng Dân ch ti p t c ki m soát ít nh t là H vi n.
Nhưng phi n đá ki n t o nên đ t nư c cũng đã d ch chuy n. Chính tr không còn là m t chuyên
nh mà đã tr thành v n đ đ o đ c, tuân theo yêu c u và chân lý đ o đ c. Chính tr cũng t n t i
trong m i cá nhân khi nó len l i vào m i chuy n - dù là gi a ngư i da tr ng và ngư i da đen hay
gi a đàn ông và ph n - và nó b c l rõ trong m i thái đ dù là ng h hay ph n đ i ch đ c m
quy n.
Do đó, trong suy nghĩ chung c a m i ngư i, ch nghĩa t do và ch nghĩa b o th đư c xác đ nh
b i thái đ hơn là b i giai c p - thái đ c a b n v văn hóa truy n th ng và ph n văn hóa. V n đ
không ch là b n nghĩ th nào v quy n đình công hay thu thu nh p doanh nghi p mà còn là
quan đi m c a b n v tình d c, ma túy và nh c Rock 'n' roll, l Mi-xa (Mass) c a ngư i Latin và
tiêu chu n c a n n văn hóa phương Tây là gì. Các c tri da tr ng là thi u s mi n B c và ngư i
da tr ng nói chung phía Nam không đánh giá cao phong trào t do m i. B o l c đư ng ph và
nguyên nhân gây ra b o l c trong gi i trí th c, ngư i da đen chuy n đ n c nh nhà, tr con da
tr ng lang thang kh p thành ph trên xe buýt, hành đ ng đ t c và ph nh vào các c u chi n
binh - t t c nh ng hành đ ng đó đ u xúc ph m và h th p, n u không mu n nói là phá v nh ng
giá tr quan tr ng nh t đ i v i h : gia đình, ni m tin, qu c kỳ, tình hàng xóm, và đ i v i m t s
ngư i ít nh t là đ c quy n c a ngư i da trăng. Gi a th i kỳ h n lo n đó, n i ti p nh ng v ám
sát, nh ng v cháy thành ph và th t b i cay đ ng Vi t Nam, tăng trư ng kinh t như ng ch
cho kh ng ho ng d u, l m phát, đóng c a nhà máy, và đ xu t hay ho nh t c a Jimmy Carter ch
là hãy văn nh máy sư i, trong khi đó nhóm c p ti n ngư i Iran ti p t c làm v t thương c a
OPEC25
tr m tr ng hơn - m t đám ngư i thu c liên minh Chính sách Kinh t xã h i m i26
b t
đ u đi tìm m t ngôi nhà chính tr khác.
23
Nguyên văn: Panthers, ch các thành viên đ ng Báo Đen (Black Panthel Party) c a ngư i M g c Phi, có m c
tiêu đòi quy n công dân và b o v ngư i da đen, ho t đ ng trong th i gian t gi a nh ng năm 1960 đ n th p k
1970.
24
Nguyên văn: welfare moms, t ch nh g ph n liên t c sinh con đ hư ng tr c p xa h i.
25
Ch cu c cách mang Iran (đưa Iran t ch đ quân ch sang ch đô c ng hòa) đã gây ra cu c kh ng ho ng d u
m trên th gi i năm 1979.
17. ***
TÔI LUÔN CÓ c m giác có m t m i liên h kỳ l v i th p niên 60. V nghĩa nào đó tôi là m t
s n ph m thu n túy c a th i kỳ này: là m t ngư i lai hai màu da, cu c đ i tôi có th tr nên
tuy t v ng, m i cơ h i c a tôi có th hoàn toàn b tư c b n u không có s thay đ i đ t ng t
trong xã h i lúc đó. Nhưng tôi còn quá tr đ có th hi u rõ b n ch t nhưng thay đ i đó, và quá
xa đ có th nhìn th y tinh th n M b sa sút (h i đó tôi s ng Hawaii và lndonesia). Ph n l n
nh ng gì tôi nh n đư c t th p k 60 đ u đư c tinh l c qua m tôi - m t ngư i mà cho đ n cu i
đ i h n v n t hào vì mình theo ch nghĩa t do. Đ c bi t phong trào quy n công dân đư c bà
đánh giá cao, b t c khi nào có cơ h i, bà đ u gieo vào đ u tôi nh ng giá tr bà tìm th y đó: s
bao dung, công b ng, không g c ngã khi th t b i.
Tuy nhiên, hi u bi t v th p k 60 c a m tôi v n h n ch , c vì kho ng cách đ a lý (bà r i nư c
M l c đ a t năm 1960) l n tính lãng m n, ng t ngào c a bà. V m t lý trí, bà ph i c hi u "S c
m nh ngư i da đen", “H i sinh viên vì xã h i dân ch ” (SDS) hay các b n gái c a bà - nh ng
ngư i ng ng không c o lông chân n a; nhưng v m t tâm lý bà không gi n d , ph n kháng như
h . V m t tình c m, ch nghĩa tư do c a bà luôn mang tính ch t c đi n rõ nét c a th i kỳ trư c
năm 1967. Trái tim c a bà trong m t th i gian tràn ng p hình nh c a các chương trình không
gian, c a T ch c Hòa bình M , cu c v n đ ng ch ng phân bi t ch ng t c, Mahalia Jackson và
Joan Baez27
.
Ch khi nhi u tu i hơn, vào nh ng năm 70, tôi m i hi u kh năng ki m soát m i vi c c a nh ng
ngư i t ng tr c ti p tr i qua nh ng s ki n đáng nh c a th p niên 60 có giá tr th nào. TôI bi t
đư c m t ph n qua l i phàn nàn c a ông bà ngo i, nh ng đ ng viên Dân ch lâu năm nhưng
th a nh n đã b phi u cho Nixon vào năm 1968 - m t hành đ ng ph n b i mà mà tôi không bao
gi b qua. Còn ph n l n là do tôi t tìm hi u, vì tính n i lo n th i tr c a tôi xu t phát t nh ng
thay đ i v chính tr và văn hóa mà sau đó b t đ u tàn l i d n. Khi đ n tu i thi u niên, tôi r t say
mê th i kỳ này vì phong cách phóng khoáng, luôn-có-đ -cho-m i-ngư i; nh sách v , phim nh
và âm nh c, th p k 60 ng m r t sâu vào tôi v i m t cách nhìn hoàn toàn khác nh ng gì mà tôi
thư ng mô t : hình nh c a Huey Newton28
, Đ i h i đ ng Dân ch năm 1968, cu c di t n b ng
máy bay kh i Sài Gòn và đêm nh c rock Altamont c a ban nh c Rolling Stones29
. Tôi không
có lý do tr c ti p theo đu i cu c cách m ng, nhưng tôi quy t đ nh r ng v phong cách và thái đ
s ng, tôi cũng là m t k n i lo n, b t k đám đông ngoài ba mươi tu i kia nh n xét gì v tôi.
Sau cùng, s n i lo n c a tôi chuy n thành cu c s ng bê tha, t phá ho i b n thân, nhưng khi
vào đ i h c, tôi b t đ u th y m i s thách th c truy n th ng đ u có th ch a đ ng c s quá đà
l n tính chính th ng. Tôi xem xét l i các gi đ nh c a mình, và nh l i nh ng giá tr mà m và
ông bà đã d y tôi. Trong su t quá trình s p x p, l a ch n l i ni m tin - m t cách ch m ch p, th t
thư ng, tôi b t đ u l ng l nh n ra th i đi m trong nh ng cu c nói chuy n trong phòng ký túc xá
c a đám sinh viên khi tôi và b n bè ph n đ i ch nghĩa tư b n hay ch nghĩa đ qu c M quá d
đàng, tuyên b không ch p nh n ràng bu c hôn nhân m t v m t ch ng và tín ngư ng mà không
hi u gì v giá tr c a nh ng đi u đó, s n lòng t cho mình là n n nhân c a th i th đ rũ b trách
nhi m, ho c đòi quy n l i, ho c kh ng đ nh mình có đ o đ c vư t tr i so v i nh ng ngư i
không ph i gánh ch u thi t thòi như mình.
T t c nh ng đi u đó gi i thích t i sao tôi hi u đư c s h p d n c a Reagan m c dù tôi th y khó
ch u v i cu c b u c năm 1980, m c dù tôi không th y b đi u cao b i ki u John Wayne, tác
26
Liên minh gi a các nhóm l i ích và kh i c tri ng h Chính sách Kinh t xã h i m i (New Deal) và b phi u cho
đ ng Dân ch t năm 1932 đ n kho ng năm 1968, khi n cho đ ng Dân ch luôn là phe đa s trong th i kỳ này.
27
Mahalia Jackson (1911-1972): N ca s da đen, nguôi đư c g i là N hoàng nh c gospel.
Joan Baez (1941-): N nh c s , ca s nh c folk, pop, rock, country và gospel.
28
Huey Percy Newlon (1942-1989): Ngư i sáng l p đ ng Báo Đen.
29
Bu i bi u di n nh c rock ngày 6-12-1969 Altamont, Califomia do nhóm Rolling Stones t ch c v i s tham gia
c a nhi u ban nh c ngh s nh c rock n i ti ng th i đó như Santana, Jefferson Airplanes, Grateful Dead...
18. phong ki u “B bi t h t m i th ”30
hay nhưng giai tho i v chính sách và s công kích vô lý vào
ngư i nghèo c a ông có tính thuy t ph c chút nào. Nó cũng gi ng như h i còn nh tôi luôn c m
th y căn c quân s Hawaii - v i nh ng đư ng ph s ch s và thi t b bóng loáng, v i h đ ng
ph c b nh bao và đ ng tác chào còn tranh hơn n a - r t h p d n.
Nó cũng gi ng như s thích thú m i khi tôi đư c xem m t tr n bóng chày tuy t hay, hay khi v
tôi đư c xem phát l i b phim truy n hình cô y thích: The Dick Van Dyke Show31
. Reagan
kh ng đ nh ngư i M mong mu n có tr t t , ngư i M c n tin r ng cu c s ng c a chúng ta
không b chi ph i b i m t s c m nh mơ h , bâng quơ nào đó, ngư c l i chúng ta có th t o ra c
v n m nh cho cá nhân và cho c đ t nư c n u chúng ta tìm l i đư c đư c nh ng giá tr truy n
th ng như s chăm ch , lòng yêu nư c, trách nhi m cá nhân, tinh th n l c quan và ni m tin tôn
giáo.
Vi c thông đi p này c a Reagan có đư c m t đ i ngũ thính gi l ng nghe không ch cho th y
kh năng giao ti p, truy n đ t c a ông mà nó còn ch ng t trong su t th i kỳ kinh t đình tr ,
chính ph t do đã th t b i trong vi c t o cho t ng l p c tri trung lưu m t c m giác r ng chính
ph đang làm vi c vì h . Vì th c t chính quy n các c p đã tiêu ti n thu c a ngư i dân quá
tho i mái. B máy quan liêu quá thư ng xuyên quên đi chi phí cho vi c th c hi n nhi m v c a
h .
Trong phe tư do có nhi u l p lu n coi tr ng quy n l i và quy n l c hơn trách nhi m và nghĩa v .
Reagan có th đã th i ph ng quá m c nh ng l i l m c a h th ng phúc l i xã h i, và có l nh ng
ngư i t do đã đúng khi phê phán chính sách c a Reagan quá nghiêng v t ng l p giàu có khi
các công ty hàng đ u ki m đư c l i nhu n khá l n trong su t th p k 80, trong khi các hi p h i
ngành b phá s n và thu nh p c a t ng l p lao đ ng trung bình thì không h thay đ i.
Nhưng b ng cách h a h n s đ ng v phía nh ng ngư i làm vi c chăm ch , tuân th lu t pháp,
quan tâm chăm sóc gia đinh và có tinh th n yêu nư c, Reagan đem l i cho ngư i M c m giác
chung là phe t do không còn đoàn k t n a. Nên khi đ i quân phê bình ông càng chê bai nhi u
thì h càng lún sâu vào vai di n ông dành cho h - m t nhóm thư ng lưu chính tr xa cách, ch
thích đánh thu và chi tiêu và luôn đ l i cho đ t nư c.
***
ĐI U ĐÁNG CHÚ Ý v i tôi không ph i là hi u qu t c th i c a công th c chính tr mà Reagan
t o ra, mà là hi u ng lâu dài t nh ng bài phát bi u c a ông. M c dù đã 40 năm trôi qua, nhưng
s h n lo n c a th p k 60 và h u qu d d i c a nó v n còn nh hư ng đ n các di n văn chính
tr ngày nay. Ph n nào đó nó cho th y nhưng ngư i trư ng thành vào th p k 60 có n tư ng r t
sâu s c v mâu thu n xã h i lúc đó, và h coi cu c tranh lu n trong th i kỳ này không ch đơn
gi n là xung đ t chính tr mà còn là s l a ch n c a m i cá nhân, qua đó hình thành cá tính riêng
bi t và quan đi m v đ o đ c c a m i ngư i.
Tôi nghĩ nó cũng cho ta th y rõ m t s th t là nh ng v n đ b c b i nh t c a th p k 60 đã
không bao gi đư c gi i quy t tri t đ . Cơn th nh n ph n văn hóa đã d n d n bi n thành ch
nghĩa tiêu dùng, l a ch n phong cách s ng, s thích âm nh c ch không ph i thành nh ng cam
k t chính tr . Nh ng v n đ v s c t c, chi n tranh, nghèo đói, vai trò c a đàn ông và ph n v n
còn y nguyên.
30
Father Knows Best, chương trình hài tình hu ng (sitcom) phát trên c sóng phát thanh và truy n hình nh ng năm
1950 và 1960.
31
Phim truy n hình hài tình hu ng, phát trên kênh CBS trong th i gian 1961-1966.
19. Có l đi u này có liên h gì đó v i th h Bùng n dân s 32
- m t l c lư ng dân s kh ng l đã
t o ra l c đ y đ i v i chính tr không thua gì l c đ y trong các lĩnh v c khác, t thi trư ng thu c
Viagra cho đ n s l đ các (ly) mà các nhà s n xu t ô tô ch t o thêm vào trong m i chi c xe.
Dù lý do gì đi n a thì sau nhi m kỳ t ng th ng c a Reagan, ranh gi i tư tư ng gi a đ ng Dân
ch và đ ng C ng hòa, gi a phe t do và phe b o th ngày càng rõ nét. T t nhiên, đi u này hoàn
toàn đúng v i nh ng v n đ nóng b ng như chính sách vì ngư i thi u s , t i ph m, phúc l i, n o
phá thai và c u nguy n trong trư ng h c33
- nh ng v n đ có ngu n g c t cu c xung đ t th i kỳ
trư c. Không ch th , gi đây nó còn đúng v i m i v n đ khác, dù l n hay nh , đ i n i hay đ i
ngo i, t t c đ u đư c quy thành ph i l a ch n quan đi m bên này hay bên kia, ph n đ i hay ng
h , r t ng n g n. Chính sách kinh t không còn là đánh đ i gi a hai m c tiêu đ i l p: hi u qu
hay công b ng, t c là v n đ tăng quy mô cái bánh và phân chia t ng mi ng bánh. Gi đây b n
ph i là ngư i ng h tăng thu hay gi m thu , thích chính ph g n nh hay chính ph c ng k nh.
Chính sách môi trư ng không còn là cân b ng ho t đ ng khai thác h p lý tài nguyên thiên nhiên
v i nhu c u c a n n kinh t hi n đ i, b n ph i ng h t do phát tri n kinh t , khoan thăm dò,
khai thác m v.v... ho c b n ph i ng h thói quan liêu làm ngăn c n quá trình phát tri n. Thái
đ đơn gi n, th ng th n là ưu đi m trong chính tr , n u không mu n nói là c trong chính sách.
Đôi khi tôi nghi ng r ng ngay c nhưng ngư i lãnh đ o đ ng C ng hòa - nh ng ngư i k nhi m
c a Reagan - cũng không hoàn toàn tho i mái v i con đư ng chính tr lúc đó. Nh ng bài phát
bi u chia r và quan đi m chính tr gi n d c a George H. W. Bush và Bob Dole luôn có v
gư ng g o - đó ch là cách h c t b t l c lư ng b phi u c a đ ng Dân ch , nhưng hoàn toàn
không ph i là cách qu n lý đ t nư c.
Nhưng đ i v i th h nh ng ngư i b o th tr hơn và s m có quy n l c sau này, đ i v i Newt
Gingrich và Karl Rove, Grover Norquist và Ralph Reed, nh ng bài phát bi u hung hăng không
đơn thu n là m t chi n d ch v n đ ng thông thư ng. H là nh ng ngư i th c s tin vào nh ng gì
h nói, dù là "không đ xu t thêm thu m i" hay "chúng ta là m t qu c gia Thiên chúa giáo".
Trong th c t . v i tri t lý c ng r n, phong cách phá-và-đ t và thái đ cư ng đi u quá m c nh ng
quan ng i, nh ng nhà lãnh đ o b o th m i g i nh r t nhi u đ n nh ng v lãnh đ o Cánh t m i
c a th p niên 60. Và cùng v i các đ ng nhi m cánh t nh ng nhân v t hàng đ u m i trong cánh
h u cũng coi chính tr như m t cu c đ u, không ch là gi a các quan đi m chính tr mà còn là
gi a cái thi n và cái ác. Thành viên c hai đ ng b t đ u đưa ra nh ng bài ki m tra quan đi m,
xây d ng danh m c nh ng th đư c coi là chính th ng. T t c nh ng đi u này khi n cho m t
thành viên đ ng Dân ch còn đang băn khoăn v n n phá thai tr nên ngày càng đơn đ c và b t
c đ ng viên C ng hòa nào còn ng h ki m soát súng cũng hoàn toàn b bơ vơ. Trong cu c
chi n ki u Mani34
này, th a hi p l i tr thành nhu như c và s b tr ng ph t ho c thanh tr ng.
Ho c anh ng h chúng tôi, ho c anh ch ng l i chúng tôi. Anh ph i ch n m t trong hai phía.
Đóng góp n i b t c a Clinton là ông đã c g ng vư t qua s b t c v tư tư ng, ông nh n th y
vi c dán mác “b o th ” ho c “t do” không ch có l i cho đ ng C ng hòa mà vi c phân chia như
v y cũng không giúp gi i quy t đư c nhưng khó khăn mà chúng ta đang g p ph i.
Đôi khi trong chi n d ch v n đ ng đ u tiên c a ông, nh ng c ch c a ông đ i v i nh ng c tri
Dân ch ng h Reagan35
có v r t rõ ràng và khó coi (đi u gì đã x y ra v i Sister Souljah36
?)
32
Bùng nó dân s (Baby Boom) x y ra châu Âu, châu Á, B c M và châu Đ i dương sau Th chi n th hai, t
1946 đ n 1964.
33
V n đ c u nguyên trong trư ng công đã gây tranh cãi nư c M l đ u th k 20 v vi c có cho phép làm l c u
nguy n tru ng công hay không.
34
Manichean: đ o Mani - m t tôn giáo c c a Ba Tư, có tính nh nguyên.
35
Nguyên văn: "disaffected Reagan Democrats": thu t ng chính tr ch nh ng c tri truy n th ng c a đ ng Dân
ch , đ c bi t là giai c p công nhân da tr ng mi n B c,
nhưng đã chuy n sang b phi u cho ng c viên đ ng C ng hòa Reagan trong c hai cu c b u c t ng th ng năm
1980 và 1984.
20. ho c máu l nh m t cách đáng s (cho phép ti n hành án t hình đ i v i m t tù nhân đã b t n
thương não ngay vào đêm có m t cu c b u c sơ b quan tr ng). Trong hai năm đ u làm t ng
th ng, h n ông đã b bu c ph i t b m t s n i dung hành đ ng cơ b n trong cương lĩnh c a
mình như chăm sóc y t cho m i ngư i, đ u tư m nh m vào giáo d c đào t o - do đó hư ng đi
trong dài h n hoàn toàn b đ o l n, khi n cho nhưng gia đình lao đ ng ngày càng khó khăn.
Nhưng v b n năng ông v n hi u sai l m c a nh ng l a ch n đưa ra cho ngư i M , ông th y các
quy đ nh lu t pháp và chi tiêu c a chính ph , n u đư c xây d ng m t cách đúng đ n, thì s đóng
vai trò quan tr ng giúp tăng trư ng - ch không c n tr kinh t , đ ng th i quy lu t th trư ng và
tài khóa có th giúp nâng cao công b ng xã h i. Ông nh n th y đ ch ng nghèo đói thì không ch
c n trách nhi m c a toàn xã h i mà còn ph i có c trách nhi m c a t ng cá nhân. Trong cương
lĩnh - n u chưa mu n nói là trong quan đi m chính tr hàng ngày c a ông - thì quan đi m Con
đư ng th ba37
đã vư t ra ngoài s th a hi p. Nó đánh th ng vào thái đ th c d ng, phi chính tr
c a đa ph n ngư i M .
Th c t là các chính sách c a Clinton vào cu i nhi m kỳ t ng th ng - là nh ng ti n b đáng k
n u căn c trên m c tiêu khiêm t n c a chúng - đã đư c s ng h r ng rãi c a xã h i. Xét v
chính tr , ông đã lo i b m t s s thái quá c a phe Dân ch khi n cho đ ng này không th th ng
c . M c dù kinh t tăng trư ng vư t b c, nhưng ông đã không th chuy n nh ng chính sách
đư c ưa chu ng thành m t cái gì đó tương t như liên minh c m quy n. Đi u đó ch ng t r ng
đ ng Dân ch đang ph i đ i m t v i nh ng khó khăn liên quan đ n v n đ nhân kh u (c th là
dân s tăng ch y u các bang theo đ ng C ng hòa th c u mi n Nam), còn đ ng C ng hòa
thì đang có l i th v cơ c u Thư ng vi n, v i hai phi u c a hai Thư ng ngh s C ng hòa c a
bang Wyoming - dân s 493.782 ngư i - cũng có giá tr ngang b ng v i hai phi u c a hai
Thư ng ngh s Dân ch c a bang California, bang có s dân lên t i 33.871.648 ngư i38
.
Nhưng th t b i đó cũng ch ng minh đư c năng l c c a Gingrich, Rove, Norquist và nh ng
ngư i khác, h đã c ng c và th ch hóa đư c xu hư ng b o th . H huy đ ng đư c ngu n tài
chính không gi i h n c a các doanh nghi p và nhà tài tr giàu có, xây d ng đư c m t m ng lư i
các chuyên gia c v n và phương ti n thông tin đ i chúng. H s d ng nh ng công ngh hi n đ i
đ thu hút c tri, và t p trung quy n l c H vi n đ tăng s c m nh c a đ ng.
Và h hi u r ng Clinton s đe d a v th đa s c a phe b o th Thư ng vi n trong dài h n, đi u
đó gi i thích t i sao h nhi t tình bám sát ông. Đó cũng là nguyên nhân khi n h b r t nhi u
th i gian đ ch trích đ o đ c c a Clinton vì n u như các chinh sách c a ông ít mang tính c p
ti n thì cu c s ng riêng c a ông (b n th o cu n t truy n, hút c n sa, sùng bái lvy League39
,
ngư i v không nhà làm n i tr , và nh t là v bê b i tình ái) l i là m t m nh ng b ng ch ng
hoàn h o đ i v i phe b o th . V i sai l m cá nhân l p l i nhi u l n, l i s ng phóng túng và cu i
cùng là nh ng b ng ch ng sa ngã không th ch i cãi, Clinton mang đ y đ nh ng nét tiêu bi u
c a phong trào t do th p k 60 - nh ng đ c trưng đã góp ph n đưa xu th b o th lên v trí
thư ng phong. Clinton có th đã c m hòa đư c trong cu c chi n v i phe b o th 40
, nhưng r i ch
36
Sister Souljah: tên th t Lisa Williamson (1964-): ngh s nh c hiphop, nhà s n xu t phim, nhà ho t đ ng xã h i
da đen, ngư i đã b Clinton phê phán m nh m trong chi n d ch tranh c 1992 c a ông vì đã có phát bi u c c đoan
v ch ng t c.
37
Quan đi m đư c Clinton và cưu th tư ng Anh Tony Blair theo đu i, đó là k t h p th trư ng t do và nâng cao
phúc l i xã h i.
38
Không gi ng H vi n là nơi các bang có s ngh s ph thu c dân s bang, Thư ng vi n m i bang đ u có hai
đ i di n.
39
T đ ch tám trư ng đ i h c tư hàng đ u nư c M . g m các trư ng Brown, Columbia, Cornell, Dartmouth,
Harvard, Princeton, Pennsylvania và Yale.
40
Ch vi c trong nhi m kỳ t ng th ng, Clinton đã b Qu c h i do đ ng C ng hòa ki m soát t n công v i cu c đi u
tra Whitewater và lu n t i do khai man và ngăn c n công lý liên quan đ n Monica Lewinsky, nhưng sau đó ông
đư c tuyên b vô t i trong v Whitewater và đư c tha b ng trong v Monica Lewinsky.
21. nghĩa b o th l i tr l i m nh m hơn - và trong nhi m kỳ đ u c a George W. Bush, nó đã chi
ph i toàn b chính ph M .
***
TÔI BI T LÀ tôi đã mô t l ch s quá tóm t t. Tôi đã b qua nh ng đi m then ch t như s suy
gi m c a ngành ch t o và vi c Reagan sa th i các ki m soát viên không lưu41
đã làm tôn thương
nghiêm tr ng ngư i lao đ ng M ; s ra đ i c a khu v c b phi u đa s - thi u s các bang
mi n Nam giúp đ m b o có thêm ngư i da đen có thêm đ i di n, đ ng th i t ng làm gi m s gh
c a đ ng Dân ch nh ng bang này ; vi c các đ ng viên Dân ch trong Qu c h i - nh ng ngư i
đã tr nên béo ú, t mãn, không bi t mình đang tham gia m t cu c chi n chính tr - không ch u
h p tác v i Clinton. Câu chuy n c a tôi cũng không nói đ n s gia tăng gian l n phi u b u đã
gây phân hóa Qu c h i đ n m c nào, hay ti n và các qu ng cáo đ kích trên truy n hình đã đ u
đ c b u không khí xã h i nhanh chóng ra sao.
Nhưng m i khi nghĩ đ n nh ng l i nói c a ông ngh s già Washington t i hôm đó, nh ng gì
George Kennan hay George Marshal đã làm, hay khi đ c l i nh ng bài di n văn c a Bobby
Kennedy ho c Everett Dirksen, tôi không kh i có c m giác n n chính tr hi n t i đang rơi vào b
t c. V i nh ng nhân v t này, nh ng v n đ mà nư c M t ng g p ph i không h tr u tư ng, và
do đó không bao gi đơn gi n.
Chi n tranh có th là đ a ng c, nhưng v n c n ph i ti n hành. N n kinh t có th s p đ cho dù
k ho ch đưa ra r t hay. Con ngư i có th làm vi c v t v c đ i r i l i m t t t c .
Th h lãnh đ o ti p sau đó, l n lên trong đi u ki n tương đ i sung sư ng hơn, có kinh nghi m
s ng khác, do đó cũng có thái đ khác đ i v i chính tr . Trong cu c đ i đ u gi a Clinton và
Gingrich cũng như hai cu c b u c năm 2000 và 2004, đôi khi tôi có c m giác mình đang ch ng
ki n m t v k ch tâm lý c a th h Bùng n dân s - m t câu chuy n b t ngu n t nh ng m i thù
cũ và âm mưu tr thù di n ra m t s trư ng đ i h c t đã r t lâu - nay l i đư c tái di n trên vũ
đài qu c gia. Nh ng th ng l i mà th h th p niên 60 giành đư c như th a nh n quy n công dân
đ y đ c a ngư i thi u s và ph n , m r ng quy n t do cá nhân, mong mu n ch t v n gi i
c m quy n đã khi n cho nư c M tr nên t t đ p hơn nhi u. Nhưng trong quá trình đó, có nh ng
đi u b m t đi, b thay th - đó là ni m tin và tình đ ng đ i, nh ng giá tr kéo chúng ta l i g n
nhau v i tư cách cùng là công dân M .
Th k t qu là chúng ta đang đâu? V lý thuy t, đ ng C ng hòa cũng có th có m t ngư i như
Clinton - m t lãnh t trung h u cũng theo quan đi m tài khóa b o th c a Clinton, nhưng s
hăng hái ch n ch nh b máy quan liêu c a liên bang, ti n hành th nghi m gi i pháp d a vào th
trư ng ho c tín ngư ng cho các chính sách xã h i. Và th c t m t ngư i như v y có th s xu t
hi n. Không ph i t t c nh ng quan ch c đư c b u c a đ ng C ng hòa đ u tán thành các nguyên
lý c a phong trào b o th hi n nay. c Thư ng vi n, H vi n và các th ph bang trên c nư c,
luôn có nhưng ngư i trung thành v i giá tr truy n th ng c a tính ôn hòa và th n tr ng - h hi u
r ng c t gi m thu đ i v i ngư i giàu là vô trách nhi m, không th gi m tâm h t ngân sách trên
lưng ngư i nghèo, tách bi t nhà th và nhà nư c s t t cho c hai, b o v môi trư ng và ch
nghĩa b o th không xung đ t v i nhau, và các chính sách ngo i giao nên d a trên th c t thay vì
mơ tư ng.
Nhưng nh ng ngư i C ng hòa này không ph i là ngư i d n d t cu c tranh lu n trong sáu năm
qua. Đ c trưng c a ý th c c t lõi c a đ ng C ng hòa ngày nay không ph i “ch nghĩa b o th
nhân ái” mà George Bush h a h n trong chi n d ch tranh c năm 2000 mà là ch nghĩa chuyên
ch . Đó là tư tư ng tôn sùng th trư ng t do, không thu , không lu t pháp, không m ng lư i an
sinh xã h i - th c ch t là không có chính ph , ch có nh ng gì c n thi t đ b o v tài s n cá nhân
và b o đ m an ninh qu c gia.
41
Năm 1981, Reagan đã sa th i 11.000 ki m soát viên không lưu do h đình công đòi tăng lương và gi m gi làm.
22. Đó còn là tư tư ng tôn sùng Thiên chúa giáo, m t phong trào gây thu hút nh g n v i v n đ vô
cùng ph c t p là n o phá thai, nhưng ch ng bao lâu m r ng ra nhi u v n đ khác; phong trào
này không ch kh ng đ nh Thiên chúa giáo là tín ngư ng ch đ o c a nư c M mà còn cho r ng
quan đi m Thiên chúa giáo b o th c c đoan42
nên đóng vai trò đ nh hư ng chính sách công.
Quan đi m này không đ m x a đ n b t c phương pháp tri giác nào khác, dù đó là tác ph m c a
các nhà th n h c phe t do, thành t u c a H c vi n Khoa h c qu c gia hay nh ng đi u Thomas
Jefferson đã nói.
Và đó còn là ni m tin tuy t đ i vào quy n l c c a ý chí đa s , hay ít nh t là c a nh ng ngư i đòi
quy n l c nhân danh đa s - khinh thư ng các th l c c n tr (tòa án, Hi n pháp, báo chí, Hi p
đ nh Geneva, các quy đ nh c a Thư ng vi n hay nh ng truy n th ng đang chi ph i vi c phân
chia l i khu v c b u c ) có th khi n cho cu c hành hương kiên quy t c a chúng ta v New
Jerusalem b ch m l i.
Dĩ nhiên, cũng có nh ng ngư i thu c đ ng Dân ch có xu hư ng quá khích tương t . Nhưng
nhưng ngư i đó chưa bao gi có đư c quy n l c như Rove ho c DeLay. Đó là th quy n l c có
th chi ph i toàn b đ ng, đưa vào đ ng toàn nh ng ngư i trung thành, bi n nh ng ý tư ng c c
đoan c a h thành lu t. Khác bi t v vùng mi n, s c t c và kinh t trong n i b đ ng, b n đ b u
c , cơ c u Thư ng vi n, nhu c u v n đ ng các đ i gia kinh t tài tr cho chi n d ch tranh c -
nh ng đi u này làm cho các đ ng viên Dân ch trong Thư ng vi n không đi quá xa kh i m c
đích chính. Trong th c t , tôi ch bi t m t vài Thư ng ngh s Dân ch hoàn toàn gi ng v i
nhưng b c bi m ho v phe t do - nh ng ngư i g n nh t tôi bi t, đó là John Kerry tin vào vi c
duy trì s c m nh vư t tr i c a quân đ i M , Hillary Clinton tin vào ưu đi m c a ch nghĩa tư
b n, và g n như t t c các thành viên c a Kh i Dân bi u da đen đ u tin là chúa lesus đã ch t đ
c u r i cho h .
Chúng tôi, nh ng đ ng viên Dân ch , ngư c l i, ch th y b i r i. V n có nh ng ngư i đ u tranh
cho tôn giáo cũ, b o v chương trình Chính sách Kinh t xã h i m i và Chương trình Xã h i43
trư c s t n công c a đ ng C ng hòa, và đư c các nhóm t do có l i ích liên quan ng h hoàn
toàn. Nhưng các n l c này có v ngày càng suy gi m, nó như m t cu c chi n t v dài vô t n,
ngày càng m t d n đi năng lư ng và ý tư ng m i trư c nh ng thay đ i liên t c trong môi trư ng
toàn c u hóa ho c m t khu ph cũ bi t l p. Nh ng ngư i khác theo đu i m t thái đ ôn hòa
hơn vì h th y r ng ch ng nào còn mu n th a hi p v i lãnh đ o phe b o th thì h cũng ph i cư
x có ch ng m c - và h không nh n th y r ng c sau m t năm h l i t b đi thêm vài nguyên
t c c a mình. T ng ngư i m t, các đ i bi u l p pháp cũng như các ng c viên thu c đ ng Dân
ch đưa ra m t lo t các ý tư ng m i nhưng th n tr ng, v năng lư ng, giáo d c, y t , qu c
phòng, kỳ v ng r ng t t c các ý tư ng đó h p l i s t o thành m t th g n như là m t tri t lý
c m quy n.
Tuy nhiên, đ ng Dân ch nhìn chung đã tr thành m t đ ng ch có hành đ ng mang tính ph n
ng. Trư c m t cu c chi n tranh đang ngày càng t i t , đ ng chúng ta t ra nghi ng t t c
nh ng gì quân đ i làm. Trư c l i tuyên b c a m t s ngư i là th trư ng s gi i quy t đư c h t
m i v n đ , đ ng chúng ta li n ch ng l i nh ng n l c s d ng các nguyên lý th trư ng đ kh c
ph c các v n đ đang c p bách.
Trư c s quá đà c a tôn giáo, đ ng chúng ta đánh đ ng lòng khoan dung v i ch nghĩa th t c
và đánh m t th ngôn ng đ o đ c đem l i ý nghĩa r ng hơn cho các chính sách. Chúng ta đã
thua trong cu c b u c và hy v ng tòa án s ngăn ch n k ho ch c a phe C ng hòa.
Chúng ta thua ti p tòa án và l i ch đ i s có bê b i Nhà Tr ng, và càng ngày chúng ta càng
c m th y có nhu c u g n phe C ng hòa v i nh ng âm mưu h t s c ghê g m. Cách lý gi i đư c
42
Fundamentalism: m t nhánh c a Thiên chúa giáo, nh ng tín đ dòng này tin tư ng tuy t đ i vào Kinh thánh, vào
quy n l c c a tôn giáo, s ng hoàn toàn theo nh ng nguyên t c cơ b n đư c đ ra đ i v i h .
43
Great Society Program - m t lo t các chương trình xã h i do T ng th ng Johnson đ xu t và th c hi n v i m c
tiêu gi m nghèo đói và b t công v ch ng t c.
23. th a nh n, chi ph i r t nhi u nhóm ng h và các nhà ho t đ ng c a đ ng Dân ch hi n nay
thư ng tương t như sau: Đ ng C ng hòa có th liên t c giành đư c chi n th ng trong các cu c
b u c không ph i nh m r ng l c lư ng ng h mà b ng vi c gièm pha phe Dân ch , chia r
c tri, kích đ ng phe cánh h u c a mình và tr ng ph t nh ng ngư i đi quá xa quan đi m c a
đ ng. N u đ ng Dân ch mu n l y l i quy n l c thì s ph i làm nh ng vi c tương t m i thành
công.
Tôi hi u s th t v ng c a nh ng ngư i đó. Kh năng giành th ng l i liên t c ch nh nh ng
chi n d ch chia r c a đ ng C ng hòa th t quá n tư ng. Tôi nh n th y s nguy hi m t tính x o
quy t, tinh vi trên gương m t nhi t tình c a phong trào b o th . Và ít nh t là đ i v i tôi có th
d n ra m t lo t chính sách c a chính quy n Bush đ ch ng minh thái đ ph n n này là chính
đáng.
Tuy nhiên, tôi tin là m i n l c xây d ng m t tính đ ng phái rõ nét hơn và chi n lư c có ý th c
hơn c a đ ng Dân ch đ u là s nh m l n v hoàn c nh hi n t i c a chúng ta. Tôi nghĩ r ng m i
khi chúng ta đánh giá tình tr ng này m t cách quá cư ng đi u hay quá bi quan, quá đơn gi n hay
quá ph c t p, chúng ta đ u th t b i. M i khi chúng ta in l ng trong cu c tranh lu n chính tr ,
chúng ta đ u th t b i. Chính vì chúng ta ch c g ng hư ng t i m t cu c tranh lu n chính tr
thu n túy v ý th c, chính th ng m t cách c ng nh c và hoàn toàn có th d đoán đư c nên
chúng ta không tìm ra đư c cách nào m i m đ gi i quy t nh ng khó khăn mà đ t nư c dang
g p ph i. Vì th , chúng ta b giam hãm trong cách nghĩ "cái này hay cái kia": quan đi m ho c có
m t chính ph r t l n, ho c không có chính ph ; gi đ nh ho c b m c 46 tri u ngư i không có
b o hi m y t , ho c ph i th c hi n “y t cho m i ngư i”.
Cách suy nghĩ giáo đi u và tính đ ng phái c ng nh c đó đã khi n ngư i M quay lưng v i chính
tr . Đ i v i cánh h u đó không ph i v n đ khó khăn; m t đ i ngũ c tri b chia r - d dàng
ph n đ i c hai đ ng vì thái đ tranh lu n khó ch u, thi u trung th c - r t h p v i nh ng ngư i
đang tìm cách bác b vai trò c a chính ph . Nói cho cùng nh ng c tri hoài nghi chính là nh ng
c tri ích k .
Còn v i chúng ta, nhưng ngư i tin r ng chính ph đóng vai trò nh t đ nh trong vi c m r ng cơ
h i và tăng thu nh p cho m i ngư i dân M , thì m t l c lư ng c tri riêng bi t là chưa đ . C n
ph i có m t đa s đông đ o hơn - phe Dân ch , phe C ng hòa, phe trung l p có thi n chí - nh ng
ngư i đang tr l i v i công cu c đ i m i đ t nư c, nh ng ngư i nh n th y r ng l i ích c a h
không th tách r i kh i l i ích c a nh ng ngư i xung quanh.
Tôi không h có o tư ng r ng xây d ng m t nhóm đa s như v y s d dàng. Nhưng đó là vi c
chúng ta ph i làm, chính vì gi i quy t nh ng khó khăn c a nư c M là m t nhi m v r t gian
nan. Nó đòi h i ph i đưa ra nh ng l a ch n khó khăn, nó đòi h i chúng ta ph i hy sinh. N u các
nhà lãnh đ o chính tr không c i m l ng nghe c nh ng ý tư ng m i ch không ch nh ng đ
ngh m i thì chúng ta s không th thuy t ph c đư c đ ngư i có tâm huy t đ đưa ra m t chính
sách tích c c hay gi i quy t đư c nh ng thi u h t. Chúng ta s không có đư c s ng h r ng rãi
đ theo đu i m t chính sách đ i ngo i đáp ng đư c nh ng thách th c c a toàn c u hóa hay
ch ng ch nghĩa kh ng b mà không b rơi vào ch nghĩa bi t l p hay làm xói mòn quy n t do
c a công dân. Chúng ta s không có kh năng ch nh đ n h th ng y t . Và chúng ta s không có
s ng h r ng rãi v m t chính tr hay nh ng chi n lư c hi u qu đ đưa đư c nhi u ngư i ra
kh i tình tr ng đói nghèo.
Tôi đã vi t nh ng đi u này trong b c thư g i Daily Kos - m t blog có xu hư ng cánh t - vào
tháng 9/2005, sau khi nhi u nhóm ng h và các nhà ho t đ ng đã chĩa mũi dùi vào m t s đ ng
nghi p Dân ch c a tôi vì đã b phi u ng h b nhi m th m phán Tòa án T i cao John Roberts.
Nhân viên c a tôi hơi lo l ng v ý tư ng này; vì tôi đã b phi u ph n đ i b nhi m Roberts nên
h nghĩ r ng không có lý gì tôi l i đ ng vào phe to m m trong đ ng Dân ch . Nhưng tôi đánh giá
cao tính cho-và-nh n c a blog đó, và sau khi b c thư c a tôi đư c đăng hơn sáu trăm ngư i đã
đ l i l i bình lu n - r t đúng ki u dân ch . Có ngư i đ ng ý v i tôi. Nh ng ngư i khác cho r ng
tôi lý tư ng hóa quá, r ng ki u làm chính tr mà tôi đưa ra s không th ch ng l i đư c c máy
