2. Kentsel Dönüşüm
Yer ve Yapı İncelemeleri
Vatandaş Bilinci
Yapı İnceleme Standartları
Kayıt Dışı Mühendislik
3. Karadeniz ve Anadolu’yu 1939 - 1999 yılları arasında ki 60 yıllık
dönemde olan büyük depremlerle 1000 km uzunluğunda büyük
bölümü kırılmıştır.
Erzincan’dan (1939) başlayarak İzmit’e kadar (1999) meydana gelen
depremler genel oluşum karakteri olarak göç eden depremleri yaşamış,
göçme riski potansiyeli olan binaları yıkmış, sayısız insanımızın
ölmesine, yaralanmasına ve evsiz kalmasına neden olmuştur.
Kentsel Dönüşüm Yasası 2012 yılında çıkan, kamu güvenliğini öngören
ve ülkemizin depremlere karşı yenilenmesi için tarihi bir fırsattır.
4. Kentsel Dönüşüm
Yer ve Yapı İncelemeleri
Vatandaş Bilinci
Yapı İnceleme Standartları
Kayıt Dışı Mühendislik
5. Konutlarda şiddete (hasara) yol açacak yöntemler
yasaklanmalıdır.
Hasarsız inceleme tekniklerinin – Yapılaşma
Jeofiziği- güçlendirmeye karar verilen konutlarda
kullanılarak konut incelemeleri sırasında hasar riski
sıfırlanmalıdır.
Hasarlı İnceleme Yöntemleri (kolonlardan karot
alınması vs…) yapıldığında binanın taşıyıcı
sistemlerinde az veya çok hasara neden
olunabilmektedir.
6. Yapı Jeofiziği -hasarsız yapı inceleme-
yöntemleri kullanılmalıdır
Yer ve Yapı incelemeleri Avrupa ve
Dünya Yapı İnceleme standartlarına
uygun olmalıdır.
Sakıncalı gevşek zeminlerin sismik
dalgaları büyütmesi, sağlam zeminlere
göre yüksek olmaktadır.
Alçak katlı binalar, yüksek katlı binalara
göre sarsılma şiddeti farklıdır.
Yüksek katlı binalarda sismik sarsıntı,
kat yüksekliğine ve temel yapı
özelliklerine göre değişmektedir.
7. Yer ve yapı etkileşimi – Rezonans -
potansiyelinin araştırılması gerekir.
Rezonans Riski İncelemeleri (RRİ),
zemin ve yapının doğal titreşim
periyotlarının ölçülmesiyle
incelenebilir.
RRİ yapılmadan yapı sakıncalık
çalışmaları sonlandırılmamalıdır.
RRİ Jeofizik Yöntemlerle ve Jeofizik
Mühendisleri tarafından yapılır.
Yüksek katlı binalarda sismik enerji
ve şiddet farklıdır. Kat yüksekliğine
bağlı olarak sismik enerji
büyümektedir
1985 Meksika depreminde
rezonansa bağlı olarak kentte
meydana gelen yıkımlar görülüyor.
12. Yakın bina zemin bilgisi
referans olamaz.
Yer özellikleri çok değişken
ve değişmesine etki eden
çok farklı etkenlerin -
yeraltı su seviyesi ve fay
gibi -olabileceği heterojen
bir yapıya sahiptir.
13. Güvenli konutlarda yaşamak her bir
vatandaşımız için anayasal bir haktır.
Oturulan konutların sakıncalı yapı
incelemesinden geçirilmesi için yapıların
inceletilmesi için kredi verilmelidir.
Japonya'da belediyeler vatandaşlarına,
yapılarının depreme karşı dayanıklılık
testlerini yaptırmaları için yöntem
geliştirmiş ve içinde oturulan yapıların
depreme karşı dayanım durumlarını
öğrenmelerini finansal olarak
destekliyor.
Japonya'da ki belediyelerin daha ileri teknik test ve
güçlendirme için vatandaşlarına teşvik ve kredi vermesine
benzer çalışmalar yararlı olacaktır.
14. Kentsel Dönüşüm
Yer ve Yapı İncelemeleri
Vatandaş Bilinci
Yapı İnceleme Standartları
Kayıt Dışı Mühendislik
15. Japon hükümeti vatandaşlarının
oturmuş oldukları yapıların
depreme karşı dayanımı ile ilgili
olarak ön inceleme yapmaları için
puanlamaya dayalı bir inceleme
formu vererek, sismik vatandaşlık
uygulamasını geliştirmiştir.
Benzer uygulamaların ülkemizde
başlatılmaması büyük bir
gecikmedir. Sismik Vatandaşlık
uygulamasına geçilmesiyle
vatandaşlarda kentsel dönüşüme
katkı sağlayabilir.
16. Amerika'nın Virginia eyaletinde olan Ülkemizde en son Marmara'da olan
depremi rapor edenlerin sayısı 150 binlere depremde ise depremi hissettim
yaklaştı. Depreme karşı zayıf olan zemin diyenlerin sayısı 40 gibi komik bir sayı.
ve binaların dağılımları bu şekilde Bunun nedeni ülkemizde deprem
resimleşti. Deprem bilincinin bu bilincinin ve halkın depremi hissetme
raporlama oranları ile oldukça yüksek refleksinin veri olarak kullanılması
olduğu anlaşılıyor. çalışmalarının yetersiz olmaması.
17. Kentsel Dönüşüm
Yer ve Yapı İncelemeleri
Vatandaş Bilinci
Yapı İnceleme Standartları
Kayıt Dışı Mühendislik
18. Avrupa Yapı Koduna (Eurocode 8)
girmiş çağdaş yöntemlerin
kullanılması gerekir.
Avrupa ve Dünya Yapı Kodlarında
sakıncalı yer ve yapı incelemeleriyle
ilgili olarak incelemelerde
kullanılan aletsel teknoloji ve
ölçülen fiziksel parametreler yapı
ve yapılaşma jeofiziği
yöntemleriyle belirlenebilir.
Yer ve yapıya uygulanan jeofizik yöntemlerin
kullanılmasında eğitim ve donanım sahibi Jeofizik
Mühendislerinin, deprem güvenli konutlaşma
çalışmalarında kullanılması gerekir.
19.
20. Kentsel Dönüşüm
Yer ve Yapı İncelemeleri
Vatandaş Bilinci
Yapı İnceleme Standartları
Kayıt Dışı Mühendislik
21. Kayıt dışı mühendislik uygulamalarına engel
olunmasında mühendislik odalarından
mutlaka, uygulamacı mühendisler için sicil
durum belgesi istenmesi gerekir.
Meslek Odalarından denetim istenmeden
yapılacak mühendislik hizmetlerine bağlı
meydana gelecek mühendislik
uygulamalarında ki kayıt dışılık ve kalitesizlik
teşvik edilecektir.
Editor's Notes
Kentsel Dönüşüm Yasası’nın uygulanmasıyla ülkemizin farklı yerlerinde ki binaların yıkım işlemine başlandı ve yıkımlar ülkemizin her tarafında devam edecek. Yıkım çalışmalarında binaların derecelendirilmesinin nasıl yapılacağı, sakıncalı yer ve konut incelemesinde kullanılan yöntemlerin ne olacağı konusunda lisanslandırılmış şirketlerin uygulamaları hakkında yapmış oldukları paylaşımlar dışında bilebildiğimiz açık bir bilgi ve tarafımıza ulaşmış paylaşım yoktur. Konut incelemeleri ile ilgili olarak sakıncalı yer ve yapılaşma incelemelerinin yapılmasını anlatan, halkı bilinçlendiren ve yaptırmış oldukları denetim boyunca takip edilen usul ve yöntemler hakkında önceden bilgilendirecek eğitim ve yönlendirme amaçlı tanıtım videolarını ve özellikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkililerinin hazırlat olması gerekirdi. Sakıncalı yapı ve konut incelemesi hakkında tanıtım broşür ve videolarının hazırlatılması, vatandaşlarımızın kent ve dönüşüm bilincini oluşturabilir, sakıncalı yapı tespiti incelemelerine bilinçlendirilmiş vatandaşlarımızın gözlemci olarak katılması sağlanarak, inceleme sürecinin kalitesi yükseltilebilirdi. Henüz bunların yapılması için geç kalınmış olmadığı için yetkilerimizi vatandaşlarımızı bilinçlendirme amaçlı eğitim çalışmalarını organize edeceklerini umuyorum.
Konutlarda şiddete (hasara) yol açacak yöntemler yasaklanmalıdır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, konut incelemesinde hasarlı yöntemlerin kullanılmasına kesinlikle izin vermemeli, konut incelemesi gerekçesiyle konutların şiddete (hasara) uğramaması için tedbir almalıdır. Yapılacak araştırmalar neticesinde güçlendirmeye karar verilmesi durumunda konutta hasarsız inceleme tekniklerinin (jeofizik yöntemlerin) kullanılmasının önemi daha iyi anlaşılacaktır. Zira diğer yani klasik yöntemlerle yapı incelemesi (kolonlardan karot alınması vs…) yapıldığında binanın taşıyıcı sistemlerinde az veya çok hasara neden olunabilmektedir.
Sakıncalı konut taramasında yapı jeofiziği -hasarsız yapı inceleme- yöntemleri kullanılmalıdır . Konut incelemelerinde, yer ve yapı incelemeleri Avrupa ve Dünya Yapı İnceleme standartlarına uygun olmalıdır. Kesinlikle uygulamasına izin verilmemesi gereken standart dışı uygulamaları ana başlıklarıyla ifade etmek gerekirse: a) Muayene çukurlarıyla yer incelemesi yapılamaz, b) hasarlı yöntemlerle – üç adet karot numune - konut bina incelemesi yapılarak bina zayıflatılamaz ve c) yakın binaların zemin inceleme çalışmaları, incelenecek konut için referans veri kabul edilemez. Aksi takdirde, yapılacak incelemeler bir deprem sonrasında telafi edilemeyecek zararlara neden olacak, ve standart dışı uygulamalara müsamaha eden sorumlular oluşacak kayıplardan sorumlu tutulacaktır. Reference for pictures: http://eqseis.geosc.psu.edu/~cammon/HTML/Classes/IntroQuakes/Notes/earthquake_effects.html Reference for bottom picture: http://www.pilebuckinternational.com/blog/wp-content/uploads/2012/04/seis.gif
Yer ve yapı etkileşim potansiyelinin araştırılması gerekir . Yapıda hasar durumunu artıran hatta çoğunlukla yıkımlara sebep olan en önemli etken rezonans -yer ve yapı tetiklemesi- etkisidir. Rezonans etki araştırması hem zeminin hem de üzerine kurulmuş olan binanın doğal titreşim periyotlarının araştırılması ile ortaya konabilir. Rezonans etkisi araştırılmadan konut denetim işlemleri, yer ve yapı incelemeleri sonlandırılmamalıdır. Rezonans etkisi araştırmaları konusu jeofizik mühendislerinin uzmanlık alanına girer ve jeofizik yöntemlerle yapılır. Dolayısıyla Jeofizik yöntemleri kullanılmadan yer ve yapı incelemeleri tamamlanamaz, insanlarımızın bunu böyle bilmelerinde çok büyük yarar vardır. Reference for pictures: a) Upper :http://www.archidude.com/wp-content/uploads/2012/02/Slide73.jpg b) Lower: http://www.archidude.com/wp-content/uploads/2012/02/Slide515.jpg
Muayene çukurlarıyla yer incelemesi yapılamaz . Yer incelemelerinde muhakkak en azından 2B (iki boyutlu) görüntülü sismoloji incelemeleri istenmeli ve ülkemizde meydana gelen depremde yıkılan binaların yüzde 60’nın yere bağlı sorunlardan kaynaklandığı gerçeği asla unutulmamalıdır. Yapılaşma uygun yer inceleme yer inceleme çalışmaları, gelişmiş ülke standartlarında yeri olmayan araştırma çukurlarıyla geçiştirilmemelidir. Bu durum, BT (boyalı tomografi) Tomografi çekmeden yapılacak kanser tedavisinden başarı umulmasına kadar tuhaf bir duruma benzemektedir.
Yapılaşma Jeofiziği projeleri ile 2 ve 3 boyutlu olarak, yerin dayanım ve davranış özellikleri bulunabilmektedir. Yapılaşma Jeofiziği özellikle yapılaşmaya uygunluk araştırmasında kullanılan bir disiplindir ve bu kapsamda zeminlerin davranış özellikleri, ölçme ve değerlendirmeye bağlı olarak hesap edilen fiziksel parametrelerin büyüklük değişimlerine göre belirlenir. Yerin dayanım özellikleri (direnç, hız, yoğunluk ve manyetik) ilişkili farklı parametrelerle belirlenebilir. Özellikle, yerin dayanım ve davranış özelliklerinin belirlenmesinde özellikle depreme dayanıklı yapıların projelendirilmesinde, EUROCODE 1 8 (TSEN 1998-1) standardı getirilmiştir ve ülkemizin AB müktesebatı ile ilgili olarak, ülkemizde yönetmeliklerin düzenlenmesinde göz önüne alınması gereken temel referans olması gerekir. Avrupa Yapı Standardına (EUROCODE) göre, ilk 30 metreye kadar zeminin hız büyüklüğünün ölçülmesi şartı getirilmiştir ve bu ölçüm yapılaşma jeofiziği konusunda deneyimli Jeofizik mühendisleri tarafından yapılabilir. Diğer yöntemler, Yapılaşma Jeofiziği yöntemleri ile hızın belirlenememesi durumunda kullanılır denilerek, kentsel dönüşümde depreme dayanıklı yapılaşmada, yapılaşma jeofiziği öncelikli kullanılır denilerek, AFAD tarafından da kabul edilmiş ve ülkemiz içinde bir standart uygulama olan Eurocode-8 (TS EN 1998-5)standartlı Yapılaşma Jeofiziğinin, standart mühendislik yöntemi olarak ülkemizde kullanılması karara alınmıştır. Eurocode yapı standardının temelini oluşturan bilimsel veri, “ Zeminlerde ki kayma dalgası hızı Vs, profili, stabil arazilerde, deprem etkisinin yerel koşullara bağlı karakteristiklerinin en güvenilir göstergesidir ” şekliyle ifade edilmiştir. Yapılaşmaya uygunluk ancak, en kapsamlı ve doğru şekilde, Yapılaşma Jeofiziği Projeleri ile belirlenebilecek hız değişimine bağlı olarak, yapılaşmaya uygunluğu belirlenebilir. Ülkemizde kentsel dönüşüm yasasının görüşülmesinden sonra, öncelikli olarak yönetmeliklere yerleştirilmesi gereken kararlardan biride Jeofizik Etüd ile ifade edilen sınırlı ve tek profil düzeyinde yapılan yer incelemesinin terk edilmesi gerekir. Bunun yerine, en az 3D Jeofizik Yer İnceleme projesini şart koşacak, yapılaşmaya açılacak yerin aynı anda enlemesine (X), boylamasına (Y) ve derinlemesine (Z) incelemesini yapacak proje konseptine geçilmesinin sağlanması gerekir. 3D Jeofizik Proje, yapılaşmaya açılacak yerin aynı anda 3 boyutlu olarak incelenmesi ve irdelenmesi ile yapılaşmaya açılacak zeminlerden kaynaklanacak sorunların en doğru şekilde ve çok boyutlu belirlenebilmesi anlamına gelir. Kaynak: Öncel ve diğerleri (2011).
Hasarlı yöntemlerle binalara zarar verilemez . Sakıncalı veya başka bir ifade ile hasar veren inceleme yöntemleri ile yapılacak incelemeler, sakıncalı konutlarda hasarın şiddetini büyütecek ve sakıncasız konutlarda ise şiddete (hasara) yol açacaktır. Kesin olarak altının çizilmesi gereken tek ifade, konutlarda sakıncalık testi sakıncalı hasarlı yöntemlerle yapılamayacağıdır. Kaynak: http://www.slideshare.net/oncel/upv1
Yapı Jeofiziği ise yapıların test edilmesi ve bir depremde göç edecek yapıların deprem olmadan önce belirlenmesinde kullanılan, hasarsız ve uygulaması hızlı jeofizik yöntemlerdir. Özellikle, yapılaşmadan sonra binanın dayanım özelliklerinin mühendislik projesine uygun olarak tamamlanıp tamamlanmadığının hızlı ve hasarsız şekilde uygulanması ile ilgili olarak kullanılan yapı dayanıklılık testidir. Özellikle, İstanbul’da yaklaşık 1.600.000 bina olduğu ileri sürülmekte ve bu binaların yapı sağlamlık durumu bilinememektedir. Binaların büyük çoğunluğu kaçak iskân edildiği için, mühendislik projelerine uygunluk denetimi yapılamamaktadır. Bu nedenle, tahribatlı yapı test incelemeleri ve yapı dayanımı hakkında bilgimiz olmayan, çarpık ve kaçak kentleşmenin yaygın olduğu durumda oldukça sakıncalı durumlara neden olabilir. Bu nedenle, yapıların dayanımın hızlı, standart ve hasarsız yöntemlerle incelenmesi için gibi Yapı Jeofiziği (örn., Yapı Radarı ve Yapı Sismiği) disiplinlerinden bir veya bir kaçının aynı anda uygulanması gerekir. Kaynak: Öncel ve diğ. (2011) Kaynak: http://www.slideshare.net/oncel/upv1
Yakın bina zemin bilgisi referans olamaz . Yanında ki ve yakınında ki konutun oturmuş olduğu zeminin, incelemesi yapılacak konutun zemin özellikleri ile aynı olacağının garantisini yerbilimciler veremeyeceği için, sakıncalı yer incelemelerinde riskli alanlarda yapılaşmaya neden olacak yaklaşımlara izin verilmemesi gerekir. Yer özellikleri çok değişken ve değişmesine etki eden çok farklı etkenlerin - yeraltı su seviyesi ve fay gibi - olabileceği heterojen bir yapıya sahiptir.
Yer ve yapı incelemeleri Avrupa ve Dünya Yapı İnceleme Standartlarına uygun yapılmalıdır. Avrupa Yapı Koduna (Eurocode 8) girmiş çağdaş yöntemlerin kullanılması gerekir. Türkçeleştirilmiş ve ülkemizde mevcut olan Avrupa Yapı Kodunda sakıncalı veya sakıncasız konutların oturtulmuş olduğu zemin incelemesinde, yerin yüzeyden 30 metre aşağıya kadar olan bölümüne dair elastik dalga hızının belirlenmesi istenmektedir. Hızın yanal ve düşey değişim büyüklüklerine göre yerin sakınım durumlarının belirlenmesi önerilmiştir. Avrupa ve Dünya Yapı Kodlarında sakıncalı yer ve yapı incelemeleriyle ilgili olarak incelemelerde kullanılan aletsel teknoloji ve ölçülen fiziksel parametreler yapı ve yapılaşma jeofiziği yöntemleriyle belirlenebilir. Yer ve yapıya uygulanan jeofizik yöntemlerin kullanılmasında eğitim ve donanım sahibi Jeofizik Mühendislerinin, deprem güvenli konutlaşma çalışmalarında kullanılması gerekir. Buna rağmen, daha önce ifade edildiği gibi muayene çukuru gibi fiziksel parametreye ve bilimsel disipline dayanmayan uygulamaların yapılmasına şahit olunması, ülkemizin Avrupa Birliği ile bütünleşme trendine ters ve paralel olmayan uygulamalara izin verileceği endişesini vermektedir. Bu tavırlar ve bu tarz uygulamalar Dünyada, yer ve yapı incelemeleri konusundaki gelişmelere ne kadar uzak kalındığının bir göstergesi değil midir? Ülkemizin birçok konuda Avrupa Birliği normlarını yakalamak için birçok hukuksal düzenlemeleri yaptığı bu dönemde, yapılaşma konusunda da çağdaş yöntemleri kullanması, yani Avrupa ve Dünya yapı kodlarının dikkate alınması tarihi bir zorunluluktur. Yer ve yapı incelemelerinde Jeofizik yöntemleri, Dünya ülkeleri kullanırken bizim kullanmamamız şehirlerimizi doğru kurmamızın önündeki en büyük engel olacaktır. Mevcut yapı stoku incelenirken taşıyıcı sistemlerine zarar vermeden incelemenin yegâne yolu hasarsız yapı inceleme (yapı jeofiziği) ve hasarsız yer inceleme çalışmaları (yapılaşma jeofiziği) yöntemlerini kullanmaktır. Bu konunun altını bir kez daha çizmek durumundayız.
Eurocode-8 (TS EN 1998-5)’de Yapılaşma Jeofiziği satndartları ile ilgili maddeler.
Kayıt dışı mühendislik uygulamalarına engel olunmasında mühendislik odalarından mutlaka, uygulamacı mühendisler için sicil durum belgesi istenmesi gerekir . TMMOB bünyesinde kurulmuş, mesleki denetim ve mesleki gelişim konusunda sorumlu odalar uygulamacı mühendislerce yapılan projelerin esas ve şekil denetimini yaparak, kayıt dışı mühendislik uygulamalarının yapılmaması için bugüne kadar verdiği şekilde katkı vermeye devam edebilir. Meslek odalarının denetim sürecinde devre dışında bırakılması tarzında ki yaklaşım ve politikalar ancak kalitesiz uygulamaları çoğaltacak sonuçlara neden olabilir. Bu nedenle, meslek odalarının katkılarının arttırılması için sicil durum belgesi ve mesleki kurslara katılarak yeterlilik durum belgesi alınmasının zorunlu hale getirilmesiyle, mühendislerin uygulama becerilerinde düzelme ve gelişme sağlanabilir. Meslek Odalarından denetim istenmeden yapılacak mühendislik hizmetlerine bağlı meydana gelecek mühendislik uygulamalarında ki kayıt dışılık ve kalitesizlik teşvik edilecektir.
