Kömür Sektör Raporu - 2012

TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU
KÖMÜR
SEKTÖR RAPORU
(LİNYİT)
2012
Mayıs 2013

T.C.
ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI
TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU
KÖMÜR SEKTÖR RAPORU
(LİNYİT)
2012
Mayıs 2013

2012 Yılı Kömür (Linyit) Sektör Raporu; 4 Ekim 2012 tarih ve
2012/38405 sayılı “2013 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman
Kararnamesi”nin ilgili hükümleri uyarınca ve Başbakanlık Hazine
Müsteşarlığı tarafından 12 Aralık 2012 tarih ve 28495 sayılı Resmi
Gazete’de yayınlanan “2013 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman
Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine
Dair Tebliğ”de belirlenen çerçevede hazırlanmıştır.
HAZIRLAYAN BİRİM
Stratejik Planlama Koordinasyon Birimi
Koordinatör
Dr. Nejat TAMZOK, Maden Yük. Mühendisi
Stratejik Planlama Ekibi
Musa ÖZCAN, Maden Mühendisi
Gülsen ÖZEL, Maden Mühendisi
Özlem DEMİRKOL, Maden Mühendisi
Emre DEMİR, Maden Yüksek Mühendisi
S. Seda BABAYİĞİT, Programcı

i
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................................................................i
TABLOLAR ............................................................................................................................................................................ii
ŞEKİLLER............................................................................................................................................................................. iii
KISALTMALAR ...................................................................................................................................................................iv
BİRİMLER.............................................................................................................................................................................iv
1. GİRİŞ...................................................................................................................................................................................1
2. DÜNYADA SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ......................................................................................................................3
2.1. BİRİNCİL ENERJİ ARZI VE KÖMÜRÜN PAYI ..............................................................................................3
2.2. DÜNYA KÖMÜR ÜRETİMİ..................................................................................................................................5
2.3. DÜNYA KÖMÜR TÜKETİMİ...............................................................................................................................7
2.4. DÜNYA KÖMÜR TİCARETİ.............................................................................................................................10
2.5. FİYATLAR..............................................................................................................................................................11
2.6. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERİ.......................................................................................................................12
2.7. ÇEVRE VE TEKNOLOJİ........................................................................................................................................14
2.7.1. CO2 EMİSYONLARI...................................................................................................................................14
2.7.2. TEMİZ KÖMÜR TEKNOLOJİLERİ.........................................................................................................15
3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ..............................................................................................................17
3.1. BİRİNCİL ENERJİ ARZI VE KÖMÜRÜN PAYI ...........................................................................................17
3.2. KÖMÜR ÜRETİMİ...............................................................................................................................................19
3.3. SEKTÖRÜN YAPISI.............................................................................................................................................21
3.4. KÖMÜR İTHALATI.............................................................................................................................................24
3.5. KÖMÜR TÜKETİMİ............................................................................................................................................25
3.6. ELEKTRİK ÜRETİMİ AMAÇLI KÖMÜR KULLANIMI.............................................................................27
3.7. REZERVLER..........................................................................................................................................................31
3.8. ARAMA FAALİYETLERİ...................................................................................................................................34
3.9. SEKTÖR ANALİZİ VE HEDEFLER.................................................................................................................35
3.9.1. GZFT ANALİZİ.............................................................................................................................................35
3.9.2. HEDEFLER....................................................................................................................................................38
4. KURULUŞUN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ...............................................................................................................39
4.1. KURULUŞUN YAPISI VE FAALİYETLERİ ..................................................................................................39
4.2. KURULUŞUN GZFT ANALİZİ, VİZYON, MİSYON VE STRATEJİK AMAÇLARI..............................40

ii
4.3. REKABET ANALİZİ............................................................................................................................................43
4.4. KÖMÜR REZERVLERİ.......................................................................................................................................45
4.5. ÜRETİMLER..........................................................................................................................................................45
4.6. DEKAPAJ FAALİYETLERİ................................................................................................................................48
4.7. SATIŞLAR ..............................................................................................................................................................49
4.8. FAKİR AİLELERE KÖMÜR YARDIMI...........................................................................................................50
4.9. TKİ’NİN ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİNE KATKI SAĞLAMAK ÜZERE YAPTIĞI ÇALIŞMALAR....50
4.10. KÖMÜR KALİTESİNİ İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI ...........................................................................52
4.11. KÖMÜR TEKNOLOJİLERİ ÜZERİNE ÇALIŞMALAR ............................................................................52
5. TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLARARASI RAKİPLERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI............................59
KAYNAKLAR......................................................................................................................................................................61
TABLOLAR
Tablo 1. Dünya Birincil Enerji Arzında Kaynakların Artış Oranları 2000-2030 (%)................................... 4
Tablo 2. Yılda 100.000 Tonun Üzerinde Linyit Üretimi Yapılan İşletme, Havza ya da İller.................... 23
Tablo 3. Türkiye’de Yerli Kömüre Dayalı Termik Santraller................................................................... 28
Tablo 4. Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanılabilecek Başlıca Kömür Sahaları ............................................ 29
Tablo 5. Yerli Kömür Yakıtlı Termik Santral Projeleri............................................................................. 30
Tablo 6. İşletmedeki İthal Kömür Santralleri......................................................................................... 31
Tablo 7. Türkiye Taşkömürü Kurumu Ruhsatlı Kömür Sahalarına Ait Rezervler (ton)........................... 32
Tablo 8. Kurumlara Ait Linyit Rezervleri, 2013 (ton) ............................................................................. 33
Tablo 9. MTA Rezerv Arama Faaliyetleri ............................................................................................... 34
Tablo 10. Sektörün Güçlü ve Zayıf Yönleri............................................................................................. 35
Tablo 11. Sektörde Fırsatlar ve Beklentiler / Tehditler ve Riskler......................................................... 37
Tablo 12. Sektör Hedefleri..................................................................................................................... 38
Tablo 13. TKİ Kurumu’nun Kömür Sağladığı Termik Santraller ............................................................. 44
Tablo 14. TKİ Kömür Rezervleri (2012 sonu, bin ton)............................................................................ 45
Tablo 15.TKİ Kurumu Kömür Üretimleri (2011, ton)............................................................................. 46
Tablo 16. TKİ Kurumu’nda Yeraltı İşletmeciliği Yapılması Planlanan Sahalar, milyon ton .................... 47
Tablo 17. TKİ Kurumu Dekapaj Miktarları (2012, m3
)............................................................................ 48
Tablo 18. TKİ Kurumu Kömür Satışları (2012, ton)................................................................................ 49
Tablo 19. Elektrik Üretimi Amaçlı Kömür Üretim Projeleri ................................................................... 51
Tablo 20. Üretim Büyüklüğüne Göre Dünyada İlk 32 Kömür Kuruluşu ................................................. 60

iii
ŞEKİLLER
Şekil 1. Dünya Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı, 2010......................................................3
Şekil 2. Son 10 Yılda Dünya Fosil Yakıt Arzındaki Gelişim................................................................................3
Şekil 3. Dünya Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Gelişimi, 2000-2030..........................................4
Şekil 4. Dünya Kömür Üretimleri.................................................................................................................................5
Şekil 5. Ülkelere Göre 2011 Yılı Kömür Üretimleri..............................................................................................6
Şekil 6. Dünya Linyit Üretimleri...................................................................................................................................6
Şekil 7. Ülkelere Göre 2011 Yılı Dünya Linyit Üretimleri..................................................................................7
Şekil 8. Ülkelere Göre 2011 Yılı Dünya Kömür Tüketimi ..................................................................................8
Şekil 9. Ülkelere Göre 2011 Yılı Linyit Tüketimi...................................................................................................8
Şekil 10. Dünya Elektrik Üretiminde Kullanılan Kaynakların Dağılımı.......................................................9
Şekil 11. Çeşitli Ülkelerde Elektrik Üretiminde Kömürün Payı.......................................................................9
Şekil 12. Dünya Kömür Ticareti, 2011....................................................................................................................10
Şekil 13. İhracatçı Ülkelere Göre Kömür İthalat Maliyetleri.........................................................................11
Şekil 14. Bazı Ülkelerde Sektörlere Göre Kömür Fiyatları.............................................................................12
Şekil 15. Dünya Kömür Rezervlerinin Kömür Kategorilerine Göre Dağılımı.........................................12
Şekil 16. Dünya Kömür Rezervlerinde Ülkelerin Payları................................................................................13
Şekil 17. Dünya Linyit Rezervlerinde Ülkelerin Payları..................................................................................13
Şekil 18. Fosil Yakıtlardan CO2 Emisyonu.............................................................................................................15
Şekil 19. Dünya Kömür Kaynaklı CO2 Emisyonu................................................................................................15
Şekil 20. Türkiye Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Dağılımı, 2011 ........................................................17
Şekil 21. Türkiye Birincil Enerji Üretiminin Kaynaklara Dağılımı, 2011.................................................18
Şekil 22. Türkiye Enerji Tüketimi ve Toplam Enerji Üretimi ile Kömür Üretiminin Payları...........18
Şekil 23. Net Birincil Enerji İthalatının Kaynaklara Dağılımı,2011............................................................19
Şekil 24. Türkiye Taşkömürü Üretimleri...............................................................................................................19
Şekil 25. Türkiye Linyit Üretimleri ..........................................................................................................................20
Şekil 26. Linyit Üretiminde Kuruluşların Payı, 2011........................................................................................20
Şekil 27. Yıllar İtibariyle Yapılan Dekapajın Kuruluşlara Dağılımı.............................................................21
Şekil 28. Yıllar İtibariyle Linyit Üretimlerinin Kuruluşlara Dağılımı.........................................................22
Şekil 29. Kömür Üretimi Yapılan Başlıca İller .....................................................................................................22
Şekil 30. Türkiye Kömür İthalatı...............................................................................................................................24
Şekil 31. Kömür İthalatında Ülke Payları, 2012 .................................................................................................24
Şekil 32. Yıllar İtibariyle Kömür İthalatına Ödenen Döviz ve Ortalama İthalat Maliyetleri.............25
Şekil 33. Kullanım Yerlerine Göre Ülkemiz Taşkömürü Tüketimi..............................................................25
Şekil 34. Kömür Arzının Sektörlere Göre Tüketim Dağılımı.........................................................................26
Şekil 35. Kurulu Güç ve Brüt Elektrik Üretimi İçinde Kaynakların Payı, 2012 Sonu ..........................27
Şekil 36. Yerli Kömürün Kurulu Güç ve Brüt Elektrik Üretimi İçindeki Payı .........................................27
Şekil 37. Türkiye Linyit Rezervlerinin Dağılımı .................................................................................................33
Şekil 38. TKİ Kurumu Satılabilir Kömür Üretimleri (2000-2011)..............................................................46
Şekil 39. TKİ Kurumu Kömür Üretimlerinin İşletmelere Dağılımı .............................................................47
Şekil 40. TKİ Kurumu Dekapajlarının İşletmelere Dağılımı ..........................................................................48
Şekil 41. TKİ Kurumu Satışlarının İşletmelere Dağılımı, 2012 ....................................................................49
Şekil 42. Fakir Ailelere Kömür Yardımları............................................................................................................50
Şekil 43. Garp Linyitleri İşletmesi Multi Siklon Kömür Kazanım Ünitesi ................................................53
Şekil 44. Ilgın Hümik Asit Pilot Tesisi.....................................................................................................................55
Şekil 45. Garp Linyitleri İşletmesi Kömür Gazlaştırma Pilot Tesisi............................................................55

iv
KISALTMALAR
BP British Petroleum
CIF cost, insurance and freight
EİGM Enerji İşleri Genel Müdürlüğü
EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu
ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
EÜAŞ Elektrik Üretim Anonim Şirketi
FAS free alongside ship
FOB free on board
IEA International Energy Agency
MİGEM Maden İşleri Genel Müdürlüğü
MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
R/P Rezerv/ÜretimOranı (yıl)
TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi
TKİ Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
TTK Türkiye Taşkömürü Kurumu
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
USD ABD Doları
v.y. veri yok
WCA World Coal Association
BİRİMLER
tep ton eşdeğer petrol
mtep milyon ton eşdeğer petrol
tek ton eşdeğer kömür (=0,7 tep)
mtek milyon ton eşdeğer kömür
kcal kilokalori (=103 kalori)
mton milyon ton
kW kilowatt (=103 watt)
MW megawatt (=103 kW)
GW gigawatt (=103 MW)
TW terawatt (=103 GW)
kWh kilowatt-saat (103 watt-saat)
MWh megawatt-saat (103 kWh)
GWh gigawatt-saat (106 kWh)
TWh terawatt-saat (109 kWh)

1
1. GİRİŞ
2012 Yılı Kömür (Linyit) Sektör Raporu; 4 Ekim 2012 tarih ve 2012/38405 sayılı “2013 Yılına Ait
Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesi”nin ilgili hükümleri uyarınca ve Başbakanlık Hazine
Müsteşarlığı tarafından 12 Aralık 2012 tarih ve 28495 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “2013
Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların
Belirlenmesine Dair Tebliğ”de belirlenen çerçevede hazırlanmıştır.
Söz konusu “Usul ve Esaslar”ın “Kurumsal Verilerin Yayınlanması” başlığı altındaki 18.
maddesinin 2. fıkrasında “Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek sektör
içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek veya
geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla, 2012 Yılı Sektör Raporunu hazırlar. Bu raporlar,
31/5/2013 tarihine kadar internet sitelerinde yayımlanır ve basılı bir örneği ilgili Bakanlık,
Müsteşarlık ve Kalkınma Bakanlığına gönderilir.” denilmekte ve Sektör Raporları’nın asgari
aşağıdaki konuları içereceği ifade edilmektedir:
a) Dünyada sektörün görünümü,
b) Türkiye’de sektörün görünümü,
c) Teşebbüsün sektör içindeki yeri,
ç) Teşebbüsün yerli ve uluslararası rakipleriyle veya benzer faaliyet gösteren kuruluşlarla
karşılaştırılmaları.
Dolayısıyla, bu raporda yukarıda belirlenen sistematik takip edilmiş ve kömür sektörünün önce
dünyadaki daha sonra ülkemizdeki mevcut görünümleri incelenmiş, bu kapsamda kömür
rezervleri, üretim, tüketim ve ticareti ile çevre ve teknoloji alanındaki gelişmeler ele alınmıştır.
Raporda, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’nun ülkemiz kömür sektörü içindeki yeri, 2012 yılı
faaliyetleri de aktarılmak suretiyle ortaya konulmuş; üretim, yatırım ve ihracat büyüklükleri ile
rezerv/üretim oranları bakımından yerli ve uluslararası rakipleri ile karşılaştırması yapılmıştır.

3
2. DÜNYADA SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ
2.1. BİRİNCİL ENERJİ ARZI VE KÖMÜRÜN PAYI
Dünya birincil enerji arzı 1973 ve 2010 yılları arasındaki 37 yılda yaklaşık iki kat artarak 2010
yılı itibariyle 12.717 mtep (milyon ton eşdeğer petrol) düzeyine ulaşmıştır. Söz konusu
dönemde; petrolün payı %46,1’den %32,4’e düşerken, doğal gazın payı %16’dan %21,4’e,
nükleer enerjinin payı %0,9’dan %5,7’ye ve hidrolik dahil yeni ve yenilenebilir enerji
kaynaklarının payı ise %1,9’dan %3,2’ye yükselmiştir (IEA 2012a, s.6) (Şekil 1). Aynı dönemde
kömürün payı 2,7 puan artışla %24,6’dan %27,3 düzeyine ulaşmıştır. 2010 yılında dünyadaki
toplam kömür arzı 3.472 mtep olarak gerçekleşmiştir.
Şekil 1. Dünya Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı, 2010
Dünya birincil enerji arzındaki son 10 yıllık artış oranı yaklaşık %26 düzeyindedir. Bu dönemde,
en dikkat çekici gelişme kömürün toplam enerji arzı içerisindeki payına ilişkindir. Söz konusu 10
yılda petrolün payı %36,2’den %33,3’e, nükleerin payı %6,7’den %5,6’ya ve biyoyakıt payı
%10,2’den %10’a düşerken, doğal gazın payı sadece 1 puanlık artışla %20,5’dan %21,5’a
yükselmiş, buna karşın kömürün toplam içindeki payı 3,8 puan artışla %23,5’den %27,3
düzeyine artmıştır (IEA 2012b, s.51) (Şekil 2).
Şekil 2. Son 10 Yılda Dünya Fosil Yakıt Arzındaki Gelişim
Petrol
4.120 mtep
Kömür
3.472 mtep
Doğalgaz
2.721 mtep
Biyoyakıt
ve Çöp
1.272 mtep
Nükleer
725 mtep
Hidrolik
292 mtep
Diğer
114 mtep
3.659
4.113
2.378
3.474
2.073
2.740
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2000
2010
mtep
Petrol
Kömür
Doğal gaz

4
Uluslararası Enerji Ajansı tarafından, günümüzde mevcut politikaların sürdürüleceği
varsayımına göre yapılan tahminlerde; dünya birincil enerji arzının 2010 yılına göre yaklaşık
%38 oranında artış göstererek 2030 yılında 17.499 mtep seviyesine yükseleceği, bu miktarın
kaynaklara dağılımında önemli farklılıkların olmayacağı, bununla beraber petrolün birinciliği
kaybedeceği öngörülmektedir. Buna göre; 2030 yılında en büyük pay %29,2 ile kömürün
olacaktır. Kömürü %27,7 ile petrol ve %22,9 ile doğal gaz izleyecektir. Söz konusu yılda; nükleer
enerjinin payı %5,8 ve diğer kaynakların1 payı ise %14,4 olacaktır (IEA 2012b, s.553) (Şekil 3).
Şekil 3. Dünya Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Gelişimi, 2000-2030
Dolayısıyla, Uluslararası Enerji Ajansı, mevcut enerji politikalarının gelecekte de fazla
değişmeden sürdürüleceği varsayıldığında, kömürün, dünya enerji bileşimi içerisindeki
belirleyici konumunu en azından önümüzdeki 25-30 yıl içerisinde de arttırarak sürdüreceğini
öngörmektedir. Buna göre; 2000-2030 döneminde enerji kaynakları için artış oranları; kömürde
%115,1, doğal gazda % 92,9, petrolde %32,7, nükleerde %49,9 ve diğerlerinde ise %91,8
olacaktır (Tablo 1).
Tablo 1. Dünya Birincil Enerji Arzında Kaynakların Artış Oranları 2000-2030 (%)
Dönem Petrol Kömür Doğal gaz Nükleer Diğer
2000-2010 12,4 46,1 32,2 6,4 28,3
2010-2020 10,4 27,1 21,9 23,2 27,4
2020-2030 6,9 15,8 19,7 14,3 17,3
2000-2030 32,7 115,1 92,9 49,9 91,8
1 hidrolik, yeni/yenilenebilir, biyoenerji.
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
2000
2010
2020
2030
mtep
Petrol
Kömür
Doğal gaz
Nükleer
Diğer

5
2.2. DÜNYA KÖMÜR ÜRETİMİ
Dünya kömür üretimi son otuz yılda yaklaşık iki kat artmıştır. Kömür üretimindeki artış, başta
Çin olmak üzere Asya kıtasındaki elektrik enerjisi talebinden kaynaklanmaktadır. Bu ülkenin
kömürden elde ettiği elektrik enerjisi 2010 yılında bir önceki yıla göre %10,6 oranında artarak
3.273 TWh düzeyine yükselmiştir. Kömür tüketiminin, gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş
ülkelere göre daha fazla artmakta oluşunun nedenleri arasında; yüksek ekonomik büyüme
oranları ve artan elektrifikasyon ihtiyacı nedeniyle gelişmekte olan ülkelerin daha kolay ve daha
ucuz ulaşabilecekleri kömürü tercih ederken başta Avrupa Birliği olmak üzere gelişmiş ülkelerin
özellikle çevresel duyarlılıklar nedeniyle elektrik üretiminde giderek daha fazla doğal gazı tercih
etmeleri gelmektedir.
Son 12 yıldır kesintisiz artmakta olan küresel kömür üretimi 2011 yılında da bir önceki yıla göre
%6,6 oranında artarak 7.678 milyon ton olarak gerçekleşmiştir (IEA 2012c, s.II.3). Buhar
kömürü üretimi %6,6 artışla 5.670 milyon ton, kok kömürü üretimi %7,4 artışla 967 milyon ton
ve linyit üretimi ise %5,9 artışla 1.041 milyon ton olmuştur. Toplam üretimin yaklaşık %88’i
taşkömürü ve %12’si ise linyit2 kategorisindedir. Böylelikle, dünya kömür üretimi, son on yılda
toplam %55 oranında artmış olmaktadır. Son on yıldaki ortalama yıllık artış oranı ise %4,5
düzeyindedir (BP 2012) (Şekil 4).
Şekil 4. Dünya Kömür Üretimleri
2012 yılının tamamına ait kömür üretim verileri uluslararası kuruluşlar tarafından henüz
yayınlanmamakla beraber, gelen ilk verilerden, kömür üretiminin 2012 yılı ilk üç-çeyreklik
diliminde de artış gösterdiği, ancak artış oranının 2011 yılının aynı dönemine göre %1,6 gibi bir
oranla sınırlı kaldığı görülmektedir (IEA 2012d, s.458-459).
2 Uluslararası literatürde, 5.700 kcal/kg altındaki tüm kömürleri (alt bitümlü ve linyit) kapsayan “kahverengi kömür”
terimi kullanılmaktadır. Bununla beraber, söz konusu terimin ülkemizde yaygın kullanımının bulunmaması nedeniyle,
bu çalışmada kahverengi kömür yerine linyit terimi 4.165 kcal/kg ve altındaki alt ısıl değere sahip linyitlerle birlikte
4.165 kcal/kg-5.700 kcal/kg aralığındaki alt bitümlü kömürleri de kapsayacak şekilde kullanılmıştır.
3500
4000
4500
5000
5500
6000
6500
7000
7500
8000
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
milyonton

6
2011 yılı dünya kömür üretiminin %45,2’sini (3.471 milyon ton) tek başına Çin
gerçekleştirmiştir. ABD’nin payı %13,1 (1.004 milyon ton), Hindistan’ın payı %7,6 (586 milyon
ton) ve Avustralya’nın payı ise %5,4 (414 milyon ton) oranındadır. Bu ülkeleri; Endonezya (376
milyon ton), Rusya Federasyonu (334 milyon ton) ve Güney Afrika Cumhuriyeti (253 milyon
ton) izlemektedir (Şekil 5). Bu yedi ülkenin küresel kömür üretimi içindeki toplam payları %84
düzeyindedir (IEA 2012c, s.II.4).
Şekil 5. Ülkelere Göre 2011 Yılı Kömür Üretimleri
Genel olarak, kömür üretimleri gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkelere göre çok daha
yüksek oranda artış göstermektedir. Dünya kömür üretiminde, 2000-2011 döneminde en
yüksek artış oranı %374 ile Endonezya’ya aittir ve 2000 yılında 79,4 milyon ton olan kömür
üretimini 2011 yılında 376 milyon ton düzeyine çıkarabilmiştir. Aynı dönemde kömür üretim
artışları; Vietnam’da %284, Çin’de %149, Kolombiya’da %119 ve Hindistan’da ise %75 olmuştur
(IEA 2012c, s.III.5-III-6). Buna karşın; İngiltere, İspanya, Yunanistan gibi Avrupa ülkelerinde
ciddi üretim düşüşleri yaşanmıştır.
Dünya linyit üretimi bir önceki yıla göre %5,9 artarak 2011 yılında 1.041 milyon ton olmuştur
(IEA 2012c, s.II.5) (Şekil 6). Bu sınıftaki kömürlerin üretimi gelişmiş ülkelerde hızla düşerken
gelişmekte olan ülkelerde rekor düzeylerde artmaktadır.
Şekil 6. Dünya Linyit Üretimleri
Çin
3.471
ABD
1.004
Hindistan
586
Avustralya
414
Endonezya
376 Rusya
334
G.Afrika
253 Diğer
1.240
milyon ton
0
200
400
600
800
1000
1200
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2011
milyonton

7
2011 yılı dünya linyit üretiminde en büyük pay Almanya’nın olmuştur. Söz konusu yılda
Almanya’nın linyit üretimi 176,5 milyon ton (%17) düzeyindedir. Almanya’yı 136,3 milyon ton
ile Çin, 77,6 milyon ton ile Rusya Federasyonu, 73,4 milyon ton ile ABD ve 72,5 milyon ton ile
Türkiye izlemektedir. 2011 yılı dünya linyit üretiminde ülkemiz beşinci büyük üretici
konumundadır. Avustralya, Polonya ve Yunanistan da önemli linyit üreticileri arasındadır (IEA
2012c, s.II.5) (Şekil 7).
Şekil 7. Ülkelere Göre 2011 Yılı Dünya Linyit Üretimleri
Linyit üretiminde, son 10 yıllık dönemde Çin ve Hindistan ciddi artışlar sağlamıştır. Bununla
beraber; ABD, Rusya, İspanya, Macaristan, Yunanistan ve Çek Cumhuriyeti’nde önemli üretim
düşüşleri söz konusudur.
2.3. DÜNYA KÖMÜR TÜKETİMİ
Dünya kömür tüketimi, son otuz yılda yaklaşık iki kat artmıştır. Son on yıldaki artış oranı %58
düzeyindedir. Tüketim artışı, büyük ölçüde Çin’in talebinden kaynaklanmıştır. Bu ülkenin 2000-
2011 döneminde kömür talep artışı %165 oranındadır. Aynı dönemde Hindistan’ın talebi %83,
Güney Kore’nin talebi %81 ve Türkiye’nin talebi ise %28 oranında artış göstermiştir (IEA 2012c,
s.III.17-III.19). Kömür tüketiminde 2011 yılında gerçekleşen artış oranı ise son derece yüksektir.
2010 yılında 7.010 milyon ton olan dünya kömür tüketimi %8,4 oranında artarak 2011 yılı
sonunda 7.596 milyon ton düzeyine yükselmiştir.
2011 yılı dünya kömür3 tüketiminin yaklaşık yarısı Çin tarafından gerçekleştirilmiştir. Söz
konusu yılda Çin’in kömür tüketimi 3.648 milyon ton olmuştur. Diğer önemli kömür tüketicileri;
sırasıyla, ABD (%12,2), Hindistan (%8,6), Rusya (%3,1), Almanya (%3), Güney Afrika
Cumhuriyeti (%2,4), Japonya (%2,3), Polonya (%1,9), Güney Kore (%1,7) ve Avustralya (%1,6)
şeklindedir (Şekil 8). Ülkemizin dünya kömür tüketimindeki payı da azımsanmayacak ölçüdedir.
Türkiye’nin, 2011 yılı dünya kömür tüketimi içindeki payı 100,1 milyon ton ile %1,4
düzeyindedir Söz konusu 11 ülkenin küresel kömür tüketimindeki toplam payı %86 oranındadır
(IEA 2012c, s.III.17-III.19).
3 Antrasitten linyite tüm kömür çeşitleri.
Almanya
17,0%
Çin 13,1%
Rusya 7,5%
ABD 7,1%
Türkiye
7,0%
Avustralya
6,7%
Polonya
6,0% Yunanistan
5,7%
Diğer
30,0%
milyon ton

8
Şekil 8. Ülkelere Göre 2011 Yılı Dünya Kömür Tüketimi
Son on yılda olduğu gibi 2011 yılındaki hızlı kömür tüketim artışının gerisinde de yine Çin
bulunmaktadır. Çin’deki kömür tüketim artışı 2011 yılında bir önceki yıla göre %18 oranında
artmıştır. Söz konusu yılda kömür tüketim artışı Güney Kore’de %8 ve Türkiye’de ise %6
oranındadır. Buna karşın, tüketim, Avustralya’da %14, Japonya’da %5, Güney Afrika
Cumhuriyeti’nde %4 ve ABD’de %3 gerilemiştir.
ABD elektrik üretiminde kömür kullanımı, bir taraftan doğal gaz rekabeti diğer taraftan elektrik
talebindeki genel daralma nedeniyle son yıllarda azalma eğilimine girmiştir. Son ekonomik kriz
sonrasında 2009 yılında %12 oranında gerileyen ABD kömür tüketimi 2010 yılında %6 oranında
artmış, ancak 2011 yılında tekrar düşmüştür.
2011 yılı dünya kömür tüketiminin 917 milyon tonu koklaşabilir kömür ve 5.664 milyon tonu ise
buhar kömürüdür. Linyit tüketimi ise toplam 1.037 milyon ton olmuştur (IEA 2012c, s.III.23-
III.29). 2011 yılı linyit tüketiminde ilk sıra 176,3 milyon ton ile Almanya’nındır. İkinci sırada
bulunan ve tüketimini bir yılda %7,5 oranında artırarak 132,6 milyon ton tüketen Çin,
önümüzdeki yıllarda linyit tüketiminin en muhtemel lider adayıdır. Bu ülkeleri 77,8 milyon ton
ile Rusya, 73,9 milyon ton ile Türkiye ve 73,9 milyon ton ile ABD izlemektedir (Şekil 9).
Şekil 9. Ülkelere Göre 2011 Yılı Linyit Tüketimi
Çin 3.648
ABD 925
Hindistan
655
Rusya 235
Almanya 230
G.Afrika 183
Japonya 175
Polonya 146
G.Kore 130
Avustralya
120
Türkiye 101
Diğer
1.048
milyon ton
Almanya
176,3
Çin 132,6
Rusya 77,8
Türkiye
73,9ABD 73,9
Avustralya
69,5
Polonya
62,7
Yunanistan
59,7
Diğer 310,6
milyon ton

9
Günümüzde, Dünya kömür üretiminin yaklaşık %64,7’si elektrik üretimi amacıyla kullanılmakta,
%26,6’sı demir-çelik endüstrisi dahil sanayi sektörlerinde ve %3,6’sı ise ısınma amaçlı olarak
tüketilmektedir. Ulaştırma ve diğer alanlarda kullanılan kısmı %4,6 ve sıvı yakıta dönüştürülen
kısmı ise binde 5 düzeyindedir (IEA 2012b, s.159).
Kömür, elektrik üretimi amacıyla kullanılan yakıtlar arasında en yaygın olanıdır. Kömürün
elektrik üretiminde en yüksek oranda kullanılan yakıt olma niteliğinin öngörülebilir bir
gelecekte de değişmeyeceği tahmin edilmektedir. 1990 yılında dünya toplam elektrik üretiminde
%37,4 oranında kullanılan kömür 2010 yılı itibariyle %40,6 oranında kullanılmıştır. Uluslararası
Enerji Ajansı tarafından, mevcut politikaların gelecekte de değişmeden devam edeceği
varsayımıyla yapılan tahminlere göre kömürün elektrik üretiminde kullanım payı 2030 yılında
%41,1 düzeyine yükselecektir (IEA 2012b, s.554-555). Söz konusu tahminlere göre, bu alanda ne
doğal gazın ne de nükleer enerjinin kömürün yanına yaklaşabilmesi mümkün görünmemektedir
(Şekil 10).
Şekil 10. Dünya Elektrik Üretiminde Kullanılan Kaynakların Dağılımı
Elektrik üretiminde kömürü yüksek oranda kullanan çok sayıda ülke bulunmaktadır. Bunlar
arasında; Güney Afrika Cumhuriyeti (%93,2), Polonya (%87,7), Kazakistan (%80,7), Çin
(%77,8), Avustralya (%74,8) ve Hindistan (%68) en yüksek oranda kullanan ülkelerdir (IEA
2012e, s.III.8-III.15) (Şekil 11).
Şekil 11. Çeşitli Ülkelerde Elektrik Üretiminde Kömürün Payı, 2010
0% 20% 40% 60% 80% 100%
2030
2020
2010
1990
Kömür Petrol Doğalgaz Nükleer Diğer
93,2
87,7
80,7 77,8 74,8
68,0
58,4
49,4 45,5 43,9 43,8 43,5
28,5 27,2 26,1
0
20
40
60
80
100
G.Afrika
Polonya
Kazakistan
Çin
Avustralya
Hindistan
ÇekCumh.
Fas
ABD
G.Kore
Danimarka
Almanya
İngiltere
Japonya
Türkiye
%

10
2.4. DÜNYA KÖMÜR TİCARETİ
Dünya kömür ticaretinin yaklaşık tamamı taşkömürüne ilişkindir. Linyit kömürünün ülkeler
arasında taşınması ya da ticareti günümüzde ekonomik olmamaktadır. Küresel ölçekte ticareti
yapılan taşkömürünün iki ana kullanım amacı bulunmaktadır: Elektrik üretimi (buhar kömürü)
ve demir çelik endüstrisinin kullanımı için kok üretimi (koklaşabilir kömür). 2011 yılı
rakamlarına göre dünya kömür ticaretinin %76’sı buhar kömürü ve %24’ü ise kok kömürüdür
(WCA 2011). Son yıllarda buhar kömürünün payının giderek yükselmekte olduğu
gözlenmektedir.
Dünya kömür ticaret hacmi bir önceki yıla göre %6 oranında artarak 2011 yılında 1.142 milyon
ton düzeyine ulaşmıştır. Söz konusu ticaretin 861 milyon tonluk kısmı buhar kömürü, 276
milyon tonluk kısmı kok kömürü ve 4,8 milyon tonluk kısmı ise linyite ilişkindir. (IEA 2012c,
s.II.9).
Dünya kömür ihracatında ilk sıra 2011 yılında değişmiştir. Söz konusu yıla kadar kömür
ihracatındaki liderliğini sürdüren Avustralya 2011 yılında liderliği Endonezya’ya kaptırmıştır.
Endonezya’nın 2011 yılı ihracatı bir önceki yıla göre %15,8 artış göstererek 309,5 milyon ton
düzeyine yükselmiştir. İhracat hacmi %2,8 oranında gerileyen Avustralya 284,5 milyon ton ile
ikinci sıradadır. Diğer önemli kömür ihracatçıları arasında, sırasıyla; Rusya (123,7 milyon ton),
ABD (97,3 milyon ton), Kolombiya (75,5 milyon ton) ve Güney Afrika Cumhuriyeti (71,7 milyon
ton) bulunmaktadır (IEA 2012c, s.II.10).
2011 yılında ihracatta olduğu gibi ithalatta da lider değişmiştir. Yeni lider, ithalatı bir önceki yıla
göre %16,8 oranında artarak 190,5 milyon tona yükselen Çin’dir. İthalatı %5,4 oranında düşen
2010 yılının lideri Japonya ise 175,4 milyon ton ile bu defa ikinci olabilmiştir. Diğer önemli
ithalatçı ülkeler, sırasıyla; Güney Kore (129,2 milyon ton), Hindistan (105,7 milyon ton), Tayvan
(66,3 milyon ton) ve Almanya (41,3 milyon ton) şeklindedir (IEA 2012c, s.II.10) (Şekil 12).
Şekil 12. Dünya Kömür Ticareti, 2011
Dünya buhar kömürü ihracatı 2011 yılında %9,2 oranında artış göstererek 861 milyon ton
olarak gerçekleşmiştir. Buhar kömüründe en büyük ihracatı 308,9 milyon ton ile Endonezya
yapmıştır. Bu ülkeyi, sırasıyla; Avustralya, Rusya Federasyonu, Kolombiya, Güney Afrika
Cumhuriyeti, ABD ve Kazakistan izlemektedir. Buhar kömürünün en büyük alıcısı ise 146,4
milyon ton ile Çin’dir. Bu ülkeyi, sırasıyla; Japonya, Kore, Hindistan, Tayvan, Almanya, İngiltere
ve Rusya izlemektedir (IEA, 2012c, s.II.11).
-300
-200
-100
0
100
200
300
Endonezya
Avustralya
Rusya
ABD
Kolombiya
G.Afrika
Kanada
Kazakistan
Vietnam
Moğolistan
İspanya
Tayland
Brezilya
Malezya
Türkiye
İtalya
Hollanda
İngiltere
Almanya
Tayvan
Hindistan
G.Kore
Japonya
Çin
Diğer
milyonton
İthalat
İhracat

11
Buhar kömürü ticareti artarken koklaşabilir kömür ticareti ise 2011 yılında bir önceki yıla göre
%2,7 oranında gerilemiş ve 276 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Koklaşabilir kömürün en
büyük ihracatçısı Avustralya’dır. 2011 yılında yapılan toplam koklaşabilir kömür ihracatının
%51’ini (140,1 milyon ton) Avustralya yapmıştır. Bu ülkeyi ABD, Kanada, Moğolistan ve Rusya
izlemektedir. Koklaşabilir kömür ihracatının %96’sını bu beş ülke gerçekleştirmiştir. Bu sınıftaki
kömürün en büyük alıcısı Japonya’dır. Bu ülkenin koklaşabilir kömür ithalatı 2011 yılında 53,8
milyon ton olmuştur. Japonya’yı Çin, Güney Kore ve Hindistan izlemektedir (IEA 2012c, s.II.12).
2.5. FİYATLAR
Dünya kömür fiyatları, özellikle 2003 sonrası tırmanışa geçmiştir. 2011 yılı itibariyle
koklaşabilir kömür fiyatları ton başına 200 doların ve buhar kömürü fiyatları ise 120 doların
üzerine çıkmıştır. Son on yıldaki artış oranı; buhar kömüründe %300’leri ve koklaşabilir
kömürde ise %450’leri bulmaktadır (IEA 2012c, s.III.47-III.51) (Şekil 13).
Şekil 13. İhracatçı Ülkelere Göre Kömür İthalat Maliyetleri
Bununla beraber, ABD’deki “Shale Gas” devriminin kömür fiyatları üzerindeki etkisi 2011 yılı
sonunda ortaya çıkmaya başlamış ve özellikle Kuzeybatı Avrupa buhar kömürü fiyatları 2011
yılı sonunda düşme eğilimine girmiştir. ABD “Shale Gas” üretimindeki artış doğal gaz fiyatlarını
önemli ölçüde düşürmüş ve bu ülkenin elektrik üretiminde kömürden doğal gaza dönüşüm
sürecini hızlandırmıştır. Bunun üzerine, ABD kömür üreticilerinin yeni pazar arayışları
sonucunda Avrupa kömür fiyatları 2011 Mart ayındaki 130 USD/ton seviyesinden 2012 Mayıs
ayında 85 USD/ton düzeylerine kadar gerilemiştir. Bu gelişme, Avrupa’da ABD’dekinin tam ters
yönde bir sonuç doğurmuş ve Avrupa elektrik üreticileri ABD’den gelen bu bol ve ucuz kömür
nedeniyle elektrik üretiminde doğal gazdan kömüre dönüşümü tercih etmişlerdir. Bununla
beraber, ABD kömür üretim hacmi de düşmüş ve mevcut fiyatların sürdürülebilir olup olmadığı
tartışılmaya başlanmıştır (IEA 2013, s.xi; IEA 2012f).
2013 yılı başında 90-95 USD/ton aralığında seyreden uluslararası buhar kömürü fiyatları 2013
yılının ilk çeyreği itibariyle gerileme eğilimindedir ve 85 USD/ton seviyesinin altını görmüştür.
Metalurjik kömür fiyatları ise 2011 yılında 330 USD/ton düzeyine kadar yükselmiş, ancak 2012
yılında tekrar 200 USD/ton seviyelerine gerilemiştir. Bazı ülkelerde 2011 yılı itibariyle
0
50
100
150
200
250
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
USD/ton
Avustralya, koklaşabilir, fob
Kanada koklaşabilir
ABD koklaşabilir, fas
G.Afrika koklaşabilir
Avustralya buhar, fob
Kanada buhar
ABD buhar, fas
Kolombiya buhar
Endonezya buhar
G.Afrika buhar

12
koklaşabilir kömür fiyatları ile sanayide ve termik santrallerde kullanılan buhar kömürü fiyatları
Şekil 14’de verilmektedir (IEA 2012c, s.III.52-III.54).
Şekil 14. Bazı Ülkelerde Sektörlere Göre Kömür Fiyatları
2.6. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERİ
Dünya Enerji Konseyi’nin araştırmalarına göre; dünya kanıtlanmış işletilebilir kömür rezervi
toplam 861 milyar ton büyüklüğündedir. Söz konusu rezervin; 405 milyar tonu antrasit ve
bitümlü kömür, 261 milyar tonu alt bitümlü kömür ve 195 milyar tonu ise linyit kategorisindedir
(WEC 2010, s.10-12) (Şekil 15).4
Şekil 15. Dünya Kömür Rezervlerinin Kömür Kategorilerine Göre Dağılımı
4 Uluslararası Genel Kömür Sınıflaması’na göre; ıslak ve külsüz bazda alt ısıl değerleri 5.700 kcal/kg’dan yüksek
kömürler antrasit ve bitümlü kömür, 4.165 kcal/kg-5.700 kcal/kg arasında alt ısıl değere sahip olanlar alt bitümlü
kömür ve 4.165 kcal/kg’ın altında olanlar ise linyit kömürü şeklinde sınıflandırılmaktadır. Veri adreslerinde,
tanımlamalarda, metodolojide, terminolojide ya da değişik zaman dilimlerinde ortaya çıkan farklılıklar nedeniyle,
kömüre ilişkin küresel bilgilere farklı kaynaklarda farklı şekillerde rastlayabilmek mümkündür. Örneğin, Dünya Enerji
Konseyi tarafından kullanılan “kanıtlanmış işletilebilir rezerv” (proved recoverable reserve) tanımı aralarında
Türkiye’nin de bulunduğu bazı ülkelerde kullanılmamaktadır. Bununla beraber, ülkemizde kömür rezervleri için halen
kullanılmakta olan görünür, muhtemel ve mümkün rezerv kavramları ise tek başlarına uluslararası karşılaştırmalar
yapabilmek bakımından yeterli olmamaktadır. Dolayısıyla, ülkemiz kömür sektöründe, uluslararası standartlara
uygun yeni bir rezerv sınıflama sisteminin kullanılmasına yönelik bir çalışmanın yapılması ihtiyacı bulunmaktadır.
0
100
200
300
400
500
Koklaşabilir Kömür Fiyatı
(USD/tek)
Şili
Türkiye
Finlandiya
Fransa
İtalya
Japonya
Polonya
ABD 0
50
100
150
200
250
300
350
400
Sanayide Kullanılan Buhar
Kömürü Fiyatı (USD/tek)
Avusturya
Türkiye
Finlandiya
İtalya
Japonya
İngiltere
ABD
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Elektrik Üretiminde Buhar
Kömürü Fiyatı (USD/tek)
Avusturya
Türkiye
Finlandiya
Fransa
Almanya
İrlanda
Meksika
Polonya
Portekiz
İngiltere
ABD
405
261
195
Antrasit ve Bitümlü Alt Bitümlü Linyit
milyar ton

13
Dünya Enerji Konseyi tarafından 75 civarında ülkede bulunduğu raporlanan dünya kömür
rezervlerinin en büyük kısmı (237,3 milyar ton) ABD’de yer almaktadır (Şekil 16). ABD’yi 157
milyar ton ile Rusya Federasyonu ve 114,5 milyar ton ile Çin izlemektedir. Diğer kömür zengini
ülkeler arasında; Avustralya (76,4 milyar ton), Hindistan (60,6 milyar ton), Almanya (40,7
milyar ton), Ukrayna (33,9 milyar ton), Kazakistan (33,6 milyar ton) ve Güney Afrika
Cumhuriyeti (30,2 milyar ton) bulunmaktadır. Dolayısıyla, dünya kömür rezervlerinin %90’dan
fazlası bu 9 ülkenin elindedir (WEC 2010, s.10-12).
Şekil 16. Dünya Kömür Rezervlerinde Ülkelerin Payları
Toplam 195 milyar ton büyüklüğündeki dünya linyit rezervlerinin en büyük bölümü 40,6 milyar
ton ile Almanya’da bulunmaktadır (Şekil 17). Bu ülkeyi 37,2 milyar ton ile Avustralya ve 30,2
milyar ton ile ABD izlemektedir. Çin (18,6 milyar ton), Sırbistan (13,4 milyar ton), Kazakistan
(12,1 milyar ton) ve Rusya (10,5 milyar ton) geniş linyit rezervlerine sahip diğer ülkeler
arasındadır (WEC 2010, s.10-12). Her ne kadar 2012 yılı sonu itibariyle ülkemiz linyit rezervi
13,9 milyar ton olarak hesaplanmaktaysa da, kullanılan sınıflandırma sistemindeki farklılıklar
nedeniyle Dünya Enerji Konseyi istatistiklerinde Türkiye’nin kanıtlanmış işletilebilir linyit
rezervi sadece 1,8 milyar ton olarak yer almaktadır.5
Şekil 17. Dünya Linyit Rezervlerinde Ülkelerin Payları
5 Son yıllarda yürütülen ciddi kömür arama faaliyetleri sonucunda ülkemiz linyit rezervi önemli ölçüde
arttırılabilmiştir. Bununla beraber, söz konusu rezervin uluslararası standartlara göre sınıflandırılmasına ve
ekonomik olarak işletilebilir rezervlerimizin belirlenmesine yönelik bir çalışmanın ilgili kuruluşların da katılımıyla
gerçekleştirilmesinde büyük yarar bulunmaktadır.
ABD
%27,6
Rusya
%18,2Çin
%13,3
Avustralya
%8,9
Hindistan
%7,0
Almanya
%4,7
Ukrayna %3,9
Kazakistan
%3,9
Güney Afrika
%3,5
Diğer %9,0
Almanya
20,8%
Avustralya
19,1%
ABD
15,5%
Çin
9,5%
Sırbistan
6,9%
Kazakistan
6,2%
Rusya
5,4%
Diğer
16,6%

14
Dünya 2011 yılı toplam kömür üretimi dikkate alındığında, küresel kömür rezervlerinin yaklaşık
112 yıl ömrü bulunduğu hesaplanmaktadır (BP 2012, s.30). Aynı şekilde, ısıl değeri yaklaşık
4.000 kcal/kg’dan düşük linyit rezervlerinin kalan ömürleri ise, 2011 yılı küresel linyit üretimi
dikkate alındığında 264 yıldır. Bununla beraber, kömür rezervlerinin kalan ömrünün
hesaplanmasında, günümüz koşullarında teknik ve ekonomik bakımdan kazanılabilir olan
toplam 861 milyar ton büyüklüğündeki kömür rezervi temel olarak alınmaktadır. Almanya
Federal Yer Bilimleri ve Doğal Kaynaklar Enstitüsü’ne göre, günümüz koşullarında henüz teknik
ya da ekonomik bakımdan kazanılabilir olmayan 17 trilyon ton taşkömürü ile 4,2 trilyon ton
linyit, “kaynak” olarak yerkürede kullanılabileceği zamanı beklemektedir (Federal Institute for
Geosciences and Natural Resources 2009, s.56-59; Tamzok 2011).
2.7. ÇEVRE VE TEKNOLOJİ
Kömür madenciliği ve kömür kullanımı, her aşaması çevre üzerinde etkili ve belirli düzeylerde
çevre kirliliğine neden olan faaliyetler bütünüdür. Özellikle son 20-25 yıl içerisinde, kömürün
çevreye etkileri konusunda gerek teknoloji gerekse mevzuat bakımından olumlu gelişmeler elde
edilmiştir. Kömürün yakılması sonucunda ortaya çıkan ve küresel ısınmaya neden olan CO2
emisyonları ise, son yıllarda kömürden kaynaklanan çevresel sorunlar arasında ilk sırada yer
almaktadır. Kömürün küresel ısınmaya yol açan etkilerinin ne şekilde giderilebileceği konusu ve
bu kapsamda temiz kömür teknolojilerinin bugünü ve geleceği tüm dünyada ciddi şekilde
tartışılmaktadır.
Temiz kömür teknolojileri; kömür yıkamadan sıvılaştırmaya, gazlaştırmadan karbon tutma ve
depolamaya kadar çok geniş bir yelpazeyi tanımlamakla beraber, günümüz kömür endüstrisinin,
kömüre dayalı elektrik santrallerinin veriminin arttırılması ve söz konusu santrallerden CO2
emisyonlarının azaltılmasıyla sınırlı bir alanda özellikle yoğunlaştığı görülmektedir (Tamzok,
2011).
2.7.1. CO2 EMİSYONLARI
Fosil yakıt kaynaklı dünya CO2 emisyonu son 39 yılda %115 artarak 2010 yılında 30.276 milyon
ton düzeyine ulaşmıştır. Aynı dönemde kömürden kaynaklanan CO2 emisyonundaki artış oranı
ise %152 düzeyindedir ve 2010 yılında 13.066 milyon ton olmuştur (Şekil 18). Kömür kaynaklı
CO2 emisyonunun toplam emisyon içerisindeki payı 2010 yılı itibariyle %43 düzeyindedir (IEA
2012g, s. II.6-II.7).

15
Şekil 18. Fosil Yakıtlardan CO2 Emisyonu
2009 yılı itibariyle; kömür tüketiminden kaynaklanan dünya CO2 emisyonunun %68’i (8.884
milyon ton) elektrik ve ısı üretimi amaçlıdır. İmalat sanayi ve inşaat sektöründe kullanılan
kömürün emisyon payı %25 (3.267 milyon ton) ve ısınma, ulaşım, ziraat ve diğer amaçlı kömür
kullanımının payı ise %7 (915 milyon ton) düzeyindedir (IEA 2012c, s.II.17) (Şekil 19).
Şekil 19. Dünya Kömür Kaynaklı CO2 Emisyonu
2.7.2. TEMİZ KÖMÜR TEKNOLOJİLERİ
“Temiz kömür teknolojileri” kavramı, genel olarak, kömür üretimi, hazırlanması ve kullanımı
süreçlerinde verimlilik ve çevre boyutlarını bir arada kapsayan bir tanımlamaya işaret
etmektedir. Söz konusu teknolojiler; bir taraftan emisyon ve atıkların azaltılmasını diğer taraftan
birim kömürden elde edilecek enerjinin arttırılmasını hedeflemektedir. Küresel bazda kömür
endüstrisinin son yıllarda odaklandığı temel alanlar ise; kömüre dayalı termik santrallerin
veriminin arttırılması ve bu santrallerden CO2 emisyonlarının azaltılmasıdır. Bu çerçevede
özellikle sanayileşmiş Batı ülkeleri tarafından benimsenen genel yol haritası; öncelikle mevcut
ya da yeni tesis edilecek kömür santrallerinde en son teknolojilerin kullanımının sağlanması,
daha sonra termik santral teknolojilerinde daha ileri gelişmelerin elde edilmesi ve son olarak
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010
milyonton
Kömür
Petrol
Doğalgaz
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
1971 1990 2009
milyonton
Diğer
İmalat ve inşaat sektörleri
Elektrik ve ısı üretimi

16
CO2 tutma ve depolama (CCS) teknolojilerinin –ticari olarak- devreye alınmasıdır. Söz konusu yol
haritası aşağıda özetlenmektedir (Tamzok 2011):
a) Mevcut ya da yeni tesis edilecek kömür santrallarında, sahip olunan en son teknolojilerin
(süperkritik, ultra-süperkritik) kullanımının sağlanması ile %44-45 verimlilik düzeyine
ulaşılması ve CO2 emisyonunun 1/3 oranında düşürülmesi,
b) Termik santral teknolojilerinde daha ileri gelişmelerin elde edilerek %50-55 verimlilik
düzeyine ulaşılması ve CO2 emisyonunun –bu aşamada da- 1/3 oranında düşürülmesi,
c) CO2 tutma ve depolama (CCS) teknolojilerinin devreye alınması ile %52-55 verimlilik
düzeyine ulaşılması ve CO2 emisyonunun sıfırlanması.
Söz konusu yol haritasının ilk aşamasında, yeni teknolojilerin devreye girmesi ile yüksek verim
artışı ve CO2 emisyonlarının azaltılması hedefleri bakımından önemli gelişmeler
kaydedilebilmiştir. Bununla beraber, gerek yeni teknolojilerin gerekse CO2 tutma ve depolama
teknolojilerinin ticari yapılabilirlikleri bakımından henüz pek çok soru işareti ortada
durmaktadır (Tamzok 2011).

17
3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ
3.1. BİRİNCİL ENERJİ ARZI VE KÖMÜRÜN PAYI
Ülkemiz enerji tüketiminde ortalama yıllık artış oranı son on yılda %4,3 ve son yirmi yılda ise
%3,9 düzeyindedir. Söz konusu artış oranları Dünya ortalamalarının oldukça üzerindedir. Son
on yılda Dünya enerji tüketimi yaklaşık 1,3 kat artarken ülkemiz enerji tüketimi 1,5 kat artmıştır.
Son yirmi yılda ise 2,1 kat artış söz konusudur.
Birincil enerji arzı 2011 yılında bir önceki yıla göre %4,8 artış göstererek 114,5 mtep olmuştur.
Bu arzın kaynaklara dağılımında ilk sırayı 36,9 mtep ile doğal gaz almaktadır. Doğal gazı
sırasıyla 35,8 mtep ile kömür, 30,5 mtep ile petrol, 3,5 mtep ile odun, hayvan ve bitki artıkları,
4,5 milyon tep ile hidrolik ve 3,2 milyon tep ile jeotermal, rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir
kaynaklar izlemektedir (ETKB 2013a).
Yerli kömür arzı; 16,4 mtep linyit, 1,3 mtep taşkömürü ve 0,4 mtep asfaltit olmak üzere toplam
18,1 mtep ve ithal kömür arzı ise 15,4 mtep taşkömürü, 2 mtep petrokok ve 0,4 mtep kok olmak
üzere toplam 17,6 mtep düzeyindedir.
Birincil enerji arzının kaynaklara dağılımında yıllar içerisinde önemli değişiklikler söz
konusudur. 1971 yılında arzın %46,5’i petrol, %29’u odun ve hayvan-bitki artıkları ve %23,5’i
yerli kömürden (linyit, taşkömürü ve asfaltit) karşılanırken 2011 yılına gelindiğinde en büyük
pay %32,3 ile 1980’li yılların ortalarından itibaren ithalatına başlanan doğal gazın olmuş, petrol
%26,7, yerli kömür %15,8 ve odun ve hayvan-bitki artıkları %3,1 düzeyine gerilemiş, ithal
kömür (taşkömürü, kok ve petrokok) ise %15,5 seviyesine yükselmiştir (Şekil 20).
Şekil 20. Türkiye Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Dağılımı, 2011
2011 sonu itibariyle Türkiye’nin birincil enerji üretimi bir önceki yıla göre yaklaşık %1 oranında
düşüşle 32,2 mtep olmuştur. Söz konusu yerli üretimin kaynaklara dağılımında, 17,9 mtep ile
kömür ilk sırayı alırken, bunu 4,5 mtep ile hidrolik, 3,5 mtep ile odun, hayvan ve bitki artıkları,
3,1 mtep ile jeotermal, rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları, 2,6 mtep ile petrol ve
0,6 mtep ile doğal gaz izlemektedir (Şekil 21). Yerli kömür üretimi; 16,1 mtep linyit, 1,3 mtep
taşkömürü ve 0,4 mtep asfaltit şeklindedir (ETKB 2013a).
Doğal gaz
32,3%
İthal kömür
15,5%
Yerli kömür
15,8%
Petrol
26,7%
Odun-çöp
3,1%
Hidrolik
3,9%
Diğer
2,8%

18
Şekil 21. Türkiye Birincil Enerji Üretiminin Kaynaklara Dağılımı, 2011
Ülkemiz enerji tüketimi son yirmi yılda %111 ve son on yılda ise %52 artış gösterirken, enerji
üretimimiz son yirmi yılda %26 ve son on yılda %31 arttırılabilmiştir. Kömür üretimindeki artış
ise son yirmi ve on yıllık dönemlerde sırasıyla %62 ve %45 oranındadır.
Dolayısıyla, enerji üretimimizdeki artış enerji tüketimindeki artış hızının önemli ölçüde
gerisindedir. Bu nedenle, yerli üretimin tüketimi karşılama oranı yirmi yıl önce %47 ve on yıl
önce %33 düzeyindeyken söz konusu oran 2011 yılı itibariyle %28’e kadar düşmüştür.
Aynı şekilde yerli kömür üretiminin enerji tüketimini karşılama oranında da gerileme söz
konusudur. Bu oran, 1991 yılında %20,3 ve 2001 yılında %16,3 düzeyindeyken 2011 yılında
%15,6 şeklinde gerçekleşmiştir (Şekil 22).
Şekil 22. Türkiye Enerji Tüketimi ve Toplam Enerji Üretimi ile Kömür Üretiminin Payları
Kömür
55,4%
Odun-çöp
10,8%
Hidrolik
13,9%
Petrol
8,0%
Doğal gaz
2,2%
Diğer
9,6%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
1970
1974
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2006
2010
%
bintep
Enerji tüketimi
Enerji üretimi
Kömür üretimi
Enerji üretiminin enerji
tüketimini karşılama oramı
Kömür üretiminin enerji
tüketimini karşılama oranı

19
Yerli enerji üretiminin tüketimi giderek daha az oranda karşılayabilmesi sonucunda enerji
ithalatının da giderek artması kaçınılmaz olmuştur. 2011 yılı itibariyle ülkemizdeki enerji
tüketiminin %28’i yerli enerji kaynaklarından elde edilirken, %72 gibi önemli bir kısmı ise ithal
kaynaklardan sağlanmıştır. Net enerji ithalatının kaynaklara dağılımı; 35,6 mtep doğal gaz, 30,8
mtep petrol ve 17,6 mtep kömür şeklindedir (ETKB 2013a) (Şekil 23).
Şekil 23. Net Birincil Enerji İthalatının Kaynaklara Dağılımı,2011
3.2. KÖMÜR ÜRETİMİ
Ülkemiz 2011 yılı satılabilir kömür üretimi; 72,5 milyon ton linyit, 2,6 milyon ton taşkömürü ve
0,9 milyon ton asfaltit olmak üzere bir önceki yıla göre %3,4 artarak toplam 76 milyon ton
olarak gerçekleşmiştir (ETKB 2013b).
1980’li yıllardan itibaren sürekli bir düşme eğilimine giren taşkömürü üretimleri 2004 yılında
1,9 milyon tona kadar gerilemiştir. Bu tarihten sonra tekrar hareketlenen satılabilir taşkömürü
üretimi 2011 yılında 2,6 milyon ton düzeyindedir. 2012 yılında ise bir önceki yıla göre %14,3
oranında gerileyerek 2,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir (TTK 2013, s.27) (Şekil 24).
Zonguldak Havzası’nda 2004 yılından itibaren TTK tarafından rodövans karşılığı özel firmalara
kömür üretimi uygulaması başlatılmıştır. 2012 yılında özel sektör tarafından üretilen taşkömürü
toplam üretimin yaklaşık %36,4’ü oranındadır (TTK 2013, s.27).
Şekil 24. Türkiye Taşkömürü Üretimleri
Petrol
36,7%
Doğal gaz
42,4%
Kömür
21,0%
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
4.000.000
4.500.000
5.000.000
5.500.000
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
ton

20
Linyit üretimleri ise, özellikle 1970’li yılların başlarından itibaren, petrol krizlerine bağlı olarak
elektrik üretimine yönelik linyit işletmeleri yatırımlarının başlaması ile hızlanmıştır. 1970
yılında 5,8 milyon ton olan linyit üretimi 1998 yılında yaklaşık 65 milyon ton olarak
gerçekleşmiştir. Ancak, bu tarihten itibaren, özellikle doğal gaz alım anlaşmaları nedeniyle linyit
üretimi sürekli azalmış, 2004 yılında 43,7 milyon ton ile en düşük seviyesini görmüştür. Bu
tarihten sonra tekrar yükselen linyit üretimleri 2011 yılında 72,5 milyon ton olarak
gerçekleşmiştir (ETKB 2013b) (Şekil 25).
Şekil 25. Türkiye Linyit Üretimleri
2011 yılı satılabilir linyit üretimlerinin kuruluşlara dağılımı ise; TKİ 33,4 milyon ton, EÜAŞ 31,5
milyon ton ve özel sektör 7,6 milyon ton şeklindedir (Şekil 26).
Şekil 26. Linyit Üretiminde Kuruluşların Payı, 2011
2012 yılında TKİ’nin satılabilir linyit üretimi 33,3 milyon ton6 ve EÜAŞ’nin satılabilir üretimi ise
28,9 milyon ton olmuştur. Özel sektör üretimlerine ilişkin veriler bu rapor hazırlandığı tarihte
henüz çıkarılamadığından 2012 yılı toplam Türkiye linyit üretimini kesin olarak verebilmek
mümkün olamamıştır. Bununla beraber, özel sektör linyit üretimlerinin bir önceki yıla göre
önemli bir değişiklik göstermeyeceği varsayımıyla 2012 toplam linyit üretiminin 70 milyon ton
6 Seyitömer Linyitleri İşletmesi Ekim 2012 tarihinde TKİ’den EÜAŞ’ye devredilmiş olup 2012 yılı ilk 10 ay üretimleri
TKİ ve son 2 ay üretimleri ise EÜAŞ’ye aittir.
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
80.000
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
ton
TKİ
46,1%
EÜAŞ
43,4%
Özel Sektör
10,5%

21
civarında olabileceği öngörülebilir. Bu durumda, ülkemiz linyit üretimlerinin 2008 yılı sonrası
gerileme eğilimine girdiği anlaşılmaktadır. Söz konusu gerilemenin nedenleri arasında; Afşin-
Elbistan Linyit Havzası’nda işletilmekte olan Çöllolar Açık Kömür Ocağı’nda Şubat 2011
tarihinde meydana gelen heyelanlar nedeniyle söz konusu ocakta üretimin durdurulmak
zorunda kalınması ve sektörde yeni yatırımların gerek kamu gerekse özel sektör tarafından
yeterince yapılamaması öne çıkmaktadır.
Linyit sektöründe üretimler kadar, üretim yapabilmek amacıyla kömürün üzerinden kaldırılan
örtü miktarı da önemli görülmektedir. 2012 yılında TKİ tarafından 153,3 milyon m3 ve EÜAŞ
tarafından 39,8 milyon m3 olmak üzere toplam 193,1 milyon m3 dekapaj gerçekleştirilmiştir
(Şekil 27). Özel sektör linyit üretimi büyük oranda yeraltı madenciliği yöntemiyle yapılmakta
olup gerçekleştirilen dekapaj miktarı TKİ ya da EÜAŞ ile karşılaştırıldığında oldukça sınırlı
kalmaktadır.
Şekil 27. Yıllar İtibariyle Yapılan Dekapajın Kuruluşlara Dağılımı
3.3. SEKTÖRÜN YAPISI
Ülkemiz linyit üretiminin %90’a yakın kısmı iki kamu kuruluşu (TKİ ve EÜAŞ) tarafından –kendi
makine parkları ya da dışarıdan hizmet alma yoluyla- gerçekleştirilmektedir. TKİ’nin toplam
linyit üretimindeki payı 20 yıl önce %85 civarındayken günümüzde %45 civarına kadar
gerilemiş ve EÜAŞ’nin payı aynı oranda yükselmiştir (Şekil 28). EÜAŞ’nin söz konusu üretim
büyüklüğüne ulaşması, linyit üretim işletmelerinin TKİ’den EÜAŞ’ye devredilmesi yoluyla
gerçekleşmiştir. Bu kapsamda; 1989 yılında Sivas-Kangal Linyitleri işletmesi, 1995 yılında Afşin–
Elbistan Linyitleri İşletmesi, 2000 yılında Çayırhan’daki Orta Anadolu Linyitleri İşletmesi ve son
olarak da Ekim 2012’de Kütahya’daki Seyitömer Linyitleri İşletmesi7 TKİ’den alınarak EÜAŞ’ye
devredilmiştir. Aynı dönemde (1990-2012) özel sektör linyit üretimi genellikle 4-8 milyon ton
arasında değişmekle beraber, son yıllarda artış yönünde hareketlenme olduğu gözlenmektedir.
7 Seyitömer maden sahalarının, EÜAŞ'ye ait Seyitömer Termik Santrali ile birlikte “işletme hakkı verilmesi”
yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihalenin nihai pazarlık görüşmesi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından
yapılmış ve ihaleyi 2 milyar 248 milyon dolar bedelle Çelikler Taahhüt, İnşaat ve Sanayi A.Ş kazanmıştır. Bu raporun
tamamlandığı tarih itibariyle söz konusu sahalar için firmaya devir süreci devam etmektedir.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
milyonm3
EÜAŞ
TKİ

22
Şekil 28. Yıllar İtibariyle Linyit Üretimlerinin Kuruluşlara Dağılımı
Linyit üretimleri, özellikle Ege, Trakya ve İç Anadolu Bölgeleri’nde yoğunlaşmıştır. TKİ
üretimleri; Manisa (Soma Havzası), Çanakkale, Kütahya (Tunçbilek Havzası), Bursa, Konya ve
Muğla illerinde yapılırken, EÜAŞ üretimleri ise Kahraman Maraş (Afşin-Elbistan Havzası), Sivas,
Ankara (Çayırhan) ve Kasım 2012 tarihinden itibaren Kütahya (Seyitömer) illerinde
sürdürülmektedir (Şekil 29).
Şekil 29. Kömür Üretimi Yapılan Başlıca İller
Sektörde kömür, açık işletmecilik ve yeraltı işletmeciliği olmak üzere iki temel yöntemle
üretilmektedir. Yüzeye yakın kömür oluşumları ekonomik nedenlerle açık işletmecilik yöntemi
ile üretilmekte derin kömür damarları ise yeraltı işletmeciliği yöntemi ile çıkartılmaktadır. TKİ
Kurumu’nda; açık işletmecilik yöntemi ile üretilen kömür oluşumlarında dragline, büyük
kapasiteli kazıcılar, yükleyiciler ve kamyonlar kullanılmakta, yeraltı işletmecilik yöntemi ile
üretilen kömür oluşumlarında kazılan boşluğu göçmeden tutabilecek hidrolik tahkimatlar,
kömür kazıcılar ve nakledici konveyörler kullanılmaktadır. EÜAŞ’nin ruhsatındaki sahalardan
Çayırhan’da yeraltı mekanize üretim sistemi, Elbistan’da döner kepçeli ekskavatör-bant
konveyör-dökücü sürekli açık ocak madencilik sistemi ve Kangal ile Seyitömer’de ise açık
ocaklarda dragline – kazıcı - yükleyici - kamyon sistemleri kullanılmaktadır.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
milyonton
ÖZEL
EÜAŞ
TKİ

23
Sektörün en eski kuruluşu bir iktisadi devlet teşekkülü olan TKİ’dir. TKİ, uhdesindeki linyit
rezervlerini kendi makine parkı ve dışarıdan hizmet alımı yoluyla üretmektedir. Bir diğer
iktisadi devlet teşekkülü olan EÜAŞ 1989 yılından itibaren sektöre girmiş olup, Afşin-Elbistan,
Ankara-Çayırhan ve Sivas-Kangal’ın yanında 2012 yılında uhdesine aldığı Tekirdağ, Çatalca,
Karapınar ve Seyitömer sahaları ile birlikte toplam 7 adet kömür sahasına sahiptir. Söz konusu
sahalardan Afşin/Elbistan Kışlaköy ve Seyitömer Linyit Sahaları EÜAŞ tarafından işletilmektedir.
Sivas-Kangal Sahası EÜAŞ adına özel sektör tarafından ve Çayırhan Sahası işletme hakkı devir
sözleşmesi kapsamında özel bir firma tarafından işletilmektedir. Özel sektör elinde bulunan
linyit sahası ruhsatı MİGEM verilerine göre 380 adet olup 2011 yılında bu sahalardan sadece 27
adedinde 50.000 tonun üzerinde kömür üretimi yapılmıştır. Tablo 2’de, ülkemizde linyit üretimi
yapılan önemli sahalar, söz konusu sahalardan yapılan yıllık üretim ve dekapaj miktarları ile
üretim yöntemleri verilmektedir.
Sektörde istihdamın belirlenmesine yönelik kapsamlı bir araştırma bulunmamakla beraber,
doğrudan istihdamın taşkömüründe 18.500 ve linyitte 37.000 olmak üzere toplam 55.500 kişi
civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Tablo 2. Yılda 100.000 Tonun Üzerinde Linyit Üretimi Yapılan İşletme, Havza ya da İller
İşletme/Havza/İl
Ruhsat
Sahibi
Satılabilir
Üretim
milyon ton
(2012)
Üretim Şekli
Dekapaj
milyon m3
(2012)
Ege Linyitleri İşletmesi TKİ 10,4 Açık/yeraltı 25,0
Çan Linyitleri İşletmesi TKİ 1,8 Açık ocak 17,3
Garp Linyitleri İşletmesi TKİ 3,8 Açık/yeraltı 42,0
Bursa Linyitleri İşletmesi TKİ 0,6 Açık ocak 11,3
Ilgın Linyitleri İşletmesi TKİ 0,1 Açık ocak 1,1
Güney Ege Linyitleri İşletmesi TKİ 4,2 Açık ocak 26,6
Yeniköy Linyitleri İşletmesi TKİ 7,9 Açık ocak 16,4
Afşin-Elbistan Linyitleri İşletmesi EÜAŞ 18,6 Açık ocak 26,1
Elbistan-Çöllolar İşletmesi* EÜAŞ 0,0 Açık ocak 0,0
Sivas-Kangal İşletmesi EÜAŞ 3,2 Açık ocak 12,0
Çayırhan Kömür İşletmesi EÜAŞ 5,5 Yeraltı 0,0
Koyunağılı Kömür İşletmesi EÜAŞ 0,2 Açık/yeraltı 1,6
Seyitömer Linyitleri İşletmesi EÜAŞ 5,3 Açık ocak 17,1
Adıyaman Gölbaşı** Özel
Sektör
0,14 Açık ocak v.y.***
Amasya İli** Özel
Sektör
0,5 Açık/yeraltı v.y.
Aydın İli** Özel
Sektör
Balıkesir İli** Özel
Sektör
Edirne İli** Özel
Sektör
Karaman Ermenek ** Özel
Sektör
Konya Beyşehir** Özel
Sektör
0,5 Açık ocak v.y.
Manisa İli** Özel
Sektör
Tekirdağ İli ** Özel
Sektör
1,0 Açık ocak v.y.
Yozgat Sorgun** Özel
Sektör
* Elbistan Çöllolar İşletmesi’nden yaklaşık 20 milyon ton kömür üretimi ve 60 milyon m3 dekapaj yapılması
planlanmış, ancak Şubat 2011 tarihinde meydana gelen heyelan nedeniyle ocaktaki üretim durdurulmuştur.
** Sadece özel sektörün yaptığı üretimler, 2011 verisi, Kaynak: MİGEM
*** v.y.: veri yok

24
3.4. KÖMÜR İTHALATI
Ülkemizde 1980’li yıllardan önce son derece düşük miktarlarda başlayan kömür ithalatı, 1990’lı
yıllarda 10 milyon tonun ve 2000’li yıllarda ise 20 milyon tonun üzerine çıkmıştır. Kömür
ithalatındaki artış oranı son on yılda %106 ve son yirmi yılda ise %540 oranındadır. 2012
yılında kömür ithalatımız bir önceki yıla göre yaklaşık %24 artış göstererek 30 milyon ton
düzeyine yükselmiştir (TÜİK 2013). Son yıllarda kömür ithalatındaki artışın en önemli nedeni,
elektrik üretimi amaçlı kullanılacak buhar kömürlerine olan talepteki ciddi artıştır. Söz konusu
eğilim dikkate alındığında, ithalatın önümüzdeki yıllarda da artarak süreceği ve kömür ithalat
faturasının doğal gaz faturasına yakın düzeylere yükselebileceği anlaşılmaktadır (Şekil 30).
Şekil 30. Türkiye Kömür İthalatı
2012 yılı itibariyle ithalatın yaklaşık 9,9 milyon tonu Rusya Federasyonu’ndan, 7,3 milyon tonu
Kolombiya’dan, 4,3 milyon tonu ABD’den ve 3,3 milyon tonu Güney Afrika Cumhuriyeti’nden
yapılmıştır. Bu ülkeleri 1,4 milyon ton ile Avustralya ve 1,3 milyon ton ile Ukrayna izlemektedir
(TÜİK 2013) (Şekil 31). Yüksek miktarda kömür ithalatı yapılan ülkeler arasına son iki yıldır
Mozambik de katılmıştır. 2011 yılında 341.000 ton olan Mozambik ithalatı 2012 yılında 714.000
ton düzeyine yükselmiştir. Küresel kömür ticaretinin son yıllardaki parlayan yıldızı
Mozambik’ten ithalatın önümüzdeki yıllarda da artarak süreceği öngörülebilir.
Şekil 31. Kömür İthalatında Ülke Payları, 2012
0
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
25.000.000
30.000.000
35.000.000
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
ton
Rusya
33,3%
Kolombiya
24,5%
ABD
14,6%
G. Afrika
11,2%
Avustralya
4,6%
Ukrayna
4,4%
Mozambik
2,4%
Diğer
4,9%

25
Bir taraftan kömür ithalat miktarlarının artması, diğer taraftan uluslararası piyasalarda
fiyatların yüksek seyretmesi nedeniyle ithalat faturamız da giderek yükselmektedir. İlk defa
2004 yılında 1 milyar Dolar eşiğini geçen kömür ithalatı 2006 yılında 2 milyar Dolar, 2008
yılında 3 milyar Dolar ve 2011 yılında ise 4 milyar Dolar seviyesini geçmiştir. 2012 yılı kömür
ithalat faturamız ise yaklaşık 4,6 milyar Dolar olarak tahakkuk etmiştir (TÜİK 2013). Yıllar
itibariyle ithalata ödenen döviz ile yıllık ortalama ithalat maliyetleri Şekil 32’de verilmektedir.
Şekil 32. Yıllar İtibariyle Kömür İthalatına Ödenen Döviz ve Ortalama İthalat Maliyetleri
3.5. KÖMÜR TÜKETİMİ
Ülkemizde 2011 yılında tüketilen kömür 26,2 milyon tonu yerli ya da ithal taşkömürü ve 73,9
milyon tonu ise linyit olmak üzere toplam 100,1 milyon ton olmuştur. 2011 yılı taşkömürü
arzının %38,6 oranındaki en büyük kısmı elektrik üretiminde ve %25,8 oranındaki kısmı ise
ısınma amaçlı olarak tüketilmiştir. Kok fabrikalarının payı %19,8 ve diğer sanayinin payı ise
%15,8 düzeyindedir (ETKB 2013b). Taşkömürü tüketiminde elektrik santrallerinin payı giderek
artmaktadır (Şekil 33).
Şekil 33. Kullanım Yerlerine Göre Ülkemiz Taşkömürü Tüketimi
0
50
100
150
200
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
USD/ton
MilyarDolar
İthalat
Ortalama maliyet
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
ton
Diğer Sanayi ve Isınma
Kok Fabrikaları
Elektrik Santralları

26
Ülkemizde üretilen linyit kömürleri; elektrik üretimi amacıyla termik santrallerde, sanayi
sektörlerinde ve ısınma amaçlı olarak konut ve işyerlerinde tüketilmektedir. Linyitin elektrik
üretimi amaçlı tüketim payı, 1970’li yılların başında ısıl değer bazında %20’ler düzeyindeyken
bu tarihten itibaren artmaya başlamış ve 2001 yılında %80 ile en yüksek seviyeyi görmüştür.
Söz konusu gelişmeye paralel olarak, aynı dönemde konut ve hizmetlerin payı %42’den %7’ye
ve sanayi sektörlerinin payı ise %36’dan %13’e gerilemiştir. 2001 yılı sonrasında ise süreç
tersine dönmüş ve elektrik üretiminde kullanım payı görece düşerken sanayi sektörleri ile konut
ve hizmetlerde kullanım payı tekrar artmıştır.
2011 yılında üretilen 72,5 milyon ton linyitin miktar olarak %81,5’i elektrik üretimi amacıyla
termik santrallerde tüketilmiştir. Sanayi sektörlerinde kullanım payı %9 ve konut-işyerlerinde
kullanım payı ise %9,4 düzeyindedir. Bununla beraber, elektrik üretiminde kullanılan linyitlerin
ısıl değerleri sanayi ya da ısınmada kullanılan kömürlere nazaran çok daha düşüktür. Toplam ısıl
değer bazında hesaplama yapıldığında; 2011 yılında tüketilen linyit enerjisinin %65,6’sı elektrik
üretiminde, %18,5’i sanayi sektörlerinde ve %15,8’i ise konut ve işyerlerinde tüketilmiştir. Aynı
yılda, 865 bin ton asfaltit arzının miktar olarak %46,1’i elektrik üretimi ve %42,3’ü ısınma
amaçlı tüketilmiş, kalan kısmı sanayi amaçlı kullanılmıştır. Petrokok ithalatının tamamı ise
önemli kısmı çimento fabrikaları olmak üzere sanayi sektörlerinde tüketilmiştir (ETKB 2013b)
(Şekil 34).
Şekil 34. Kömür Arzının Sektörlere Göre Tüketim Dağılımı
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
80.000
Taşkömürü
Linyit
Asfaltit
Petrokok
binton
Elektrik
Kok Fabrikaları
Sanayi
Isınma

27
3.6. ELEKTRİK ÜRETİMİ AMAÇLI KÖMÜR KULLANIMI
Ülkemizin 2012 sonu itibariyle kömüre dayalı santral kurulu gücü 12.526 MW olup toplam
kurulu gücün %22’sine karşılık gelmektedir (TEİAŞ 2013a). Yerli kömüre8 dayalı kurulu güç
8.613 MW (%15,1) ve ithal kömüre dayalı kurulu güç ise 3.913 MW (%6,9) şeklindedir (Şekil
35). 2012 yılında kömüre dayalı santrallerden toplam 68 TWh brüt elektrik üretilmiş olup
toplam brüt elektrik üretimi içerisindeki payı %28,4 düzeyindedir. Bu miktarın 38,8 TWh kısmı
yerli kömüre aittir. Yerli kömürün toplam brüt elektrik üretimi içindeki payı %16,2’dir.
Şekil 35. Kurulu Güç ve Brüt Elektrik Üretimi İçinde Kaynakların Payı, 2012 Sonu
Yerli kömürün ülkemiz elektrik kurulu gücü ve brüt elektrik üretimi içindeki payı hızla
düşmektedir. 1986 yılında %37,3 düzeyine kadar yükselen kurulu güç içindeki pay 2004 yılında
%18,4 düzeyine kadar gerilemiş, 2005 ve 2006 yıllarında devreye alınan Çanakkale Çan ve
Afşin-Elbistan B santralleri ile %21 seviyesine kadar yükseltilebilmişse de daha sonra bu alanda
yeni bir yatırımın devreye girmemesi nedeniyle 2012 yılında yerli kömürün kurulu güç içindeki
payı %15,1 olarak gerçekleşmiştir. Brüt elektrik üretimi içindeki yerli kömür payı da doğal
olarak benzer bir gelişimi izlemiştir (Şekil 36).
Şekil 36. Yerli Kömürün Kurulu Güç ve Brüt Elektrik Üretimi İçindeki Payı
8 8.143 MW Linyit, 335 MW taşkömürü ve 135 MW asfaltit.
Doğal gaz
35,8%
Hidrolik
34,4%
Yerli
Kömür
15,1%
İthal
Kömür
6,9%
Yenileneb
ilir
4,5%
Petrol
3,3%
Kurulu güç
Yerli
Kömür
16,2%
İthal
Kömür
12,2%
Petrol
0,7%
Doğal gaz
43,6%
Yenileneb
ilir+atık
3,1%
Hidrolik
24,2%
Elektrik Üretimi
0
10
20
30
40
50
60
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
%
Kurulu Güç İçinde Yerli
Kömür Payı
Yerli Kömürün Elektrik
Üretimi İçindeki Payı

28
Ülkemizde yerli kömüre dayalı 20 büyük elektrik santrali bulunmaktadır. Bunlardan 2 adedi
taşkömürü, 17 adedi linyit ve 1 adedi ise asfaltit santralidir (Tablo 3).
Tablo 3. Türkiye’de Yerli Kömüre Dayalı Termik Santraller
Santralin Adı Mülkiyeti
Kömür
Ruhsatı
Yakıt
Kurulu Güç
(MW)
Çanakkale Çan EÜAŞ TKİ Linyit 320
Orhaneli EÜAŞ TKİ Linyit 210
Soma EÜAŞ TKİ Linyit 1034
Seyitömer EÜAŞ EÜAŞ Linyit 600
Tunçbilek A EÜAŞ TKİ Linyit 65
Tunçbilek B EÜAŞ TKİ Linyit 300
Yatağan EÜAŞ TKİ Linyit 630
Yeniköy EÜAŞ TKİ Linyit 420
Kemerköy EÜAŞ TKİ Linyit 630
Afşin-Elbistan A EÜAŞ TKİ Linyit 1.355
Afşin-Elbistan B EÜAŞ TKİ Linyit 1.440
Kangal EÜAŞ EÜAŞ Linyit 457
Çayırhan EÜAŞ EÜAŞ Linyit 620
Çobanyıldızı Özel Özel Linyit/D.Gaz 37
Eti Soda Özel Özel Linyit 24
Küçüker Özel Özel Linyit 5
Marmara Kağıt-Bilorsa Özel Özel Linyit 2
Çatalağzı EÜAŞ TTK Taşkömürü 300
Kardemir Karabük Özel Özel Taşkömürü 35
Silopi Özel TKİ Asfaltit 135
Yerli kömüre dayalı santral kapasitesinin yaklaşık yarısı 1980-1990 yılları arasında tesis edilmiş
olup, küçük ölçekli bazı otoprodüktör santraller dışında bu santrallerin hemen tamamı kamunun
mülkiyetindedir. Büyük kapasiteli yerli kömür santrallerinden Çayırhan Santralı hariç tümü
EÜAŞ ya da bağlı ortaklıklarınca işletilmektedir. Çayırhan Santrali ise, 1999’dan itibaren Park
Termik tarafından İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi kapsamında çalıştırılmaktadır.
Yerli kömüre dayalı olarak işletmeye giren son termik santraller; 2005 ve 2006 yıllarında
devreye alınan 320 MW kapasiteli Çanakkale Çan ve 1440 MW kapasiteli Afşin-Elbistan B
santralleri ile 2009 yılında devreye giren Ciner Grubu’na ait 135 MW gücündeki Silopi
Santrali’dir. Son yıllarda, çeşitli girişimlerde bulunulmasına karşın yerli kömüre dayalı termik
santral yatırımları konusunda önemli bir gelişme sağlanamamıştır. Bu konuda, belirli ölçüde yol
alabilmiş sadece iki örnek mevcuttur. Bunlardan Bolu-Göynük Sahası TKİ tarafından özel bir
firmaya termik santral kurma şartıyla ve rodövans ihalesiyle verilmiştir. Firma tarafından proje
çalışmalarına başlanılmış ve 2x135 MW gücündeki santral için elektrik üretim lisansı alınmış
olup santralin kuruluş çalışmaları sürdürülmektedir. Eskişehir-Mihalıççık’da bulunan kömür
rezervinden elektrik üretimine ilişkin proje de yine aynı model kapsamında bir özel firma
tarafından yürütülmektedir. 2x145 MW gücündeki santralin kuruluş çalışmaları devam
etmektedir. Bu kapsamda sürdürülen faaliyetler bir sonraki bölümde detaylarıyla verilmektedir.

29
Elektrik üretiminde dışa bağımlılığın azaltılması amacıyla, “Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz
Güvenliği Strateji Belgesi”nde “Elektrik enerjisi üretiminde yerli kaynakların payının artırılması
öncelikli hedeftir.” denilmekte ve yerli kömüre ilişkin 2023 hedefi konulmaktadır (YPK 2009).
Söz konusu belgede; “Bilinen linyit kaynakları ve taşkömürü kaynakları 2023 yılına kadar elektrik
enerjisi üretimi amacıyla değerlendirilmiş olacaktır. Bu amaçla elektrik üretimine uygun yerli
linyit ve taşkömürü sahalarının, elektrik üretimi amaçlı projelerle değerlendirilmesi uygulaması
sürdürülecektir.” ifadesine yer verilmektedir. Enerji ithalatının azaltılması ve başta kömür olmak
üzere yerli kaynakların payının arttırılması gereğine vurgu yapan ifadelerin benzerlerini;
Kalkınma Planlarında, Orta Vadeli ya da Yıllık Programlarda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
ile Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Stratejik Planlarında ve KİT Komisyonu kayıtlarında da
izleyebilmek mümkündür.
Ancak, yerli kömürlerin elektrik üretiminde kullanımının arttırılması hususunda istenilen
mesafe alınamamıştır. Yaklaşık 12 yıldır yerli kömüre dayalı olarak temeli atılan santral
kapasitesi toplam kurulu gücümüzün %1’i düzeyine bile yaklaşamamaktadır. Bunun sonucu
olarak, yerli kömürlerimizin toplam elektrik üretimindeki payı %15’lere kadar gerilemiştir.
Bununla beraber, ülkemizde elektrik üretimi amaçlı kullanılabilecek önemli kömür rezervleri
bulunmaktadır. Söz konusu rezervlerden en yüksek ekonomik yararın elde edilmesini sağlamak
amacıyla, kömür üretim faaliyetleri devam etmekte olan sahalarda mevcut proje ve
planlamaların güncellenerek geliştirilmesi, henüz herhangi bir işletme projesi bulunmayan
sahalarda işletme proje ve planlamalarının ortaya konulması, havza niteliği taşıyan bölgelerde
ise havza madenciliğinin gerektirdiği orta ve uzun dönem planlamaları içeren ana master
planlarının hazırlanması uygun olacaktır. Bu kapsamda, ülkemizde 20.000 MW’ın üzerinde
kurulu güç yaratabilecek bir linyit/asfaltit potansiyeli bulunmaktadır. Tablo 4’de elektrik
üretimi amaçlı olarak hızla değerlendirilmesi gereken rezervler listelenmektedir.
Tablo 4. Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanılabilecek Başlıca Kömür Sahaları
Saha Toplam Rezerv (ton) Kurum
Afşin-Elbistan Havzası 5.371.659 EÜAŞ, MTA
Çayırhan Havzası 355.224 EÜAŞ
Kütahya Seyitömer 169.941 EÜAŞ
Konya Karapınar 1.832.816 EÜAŞ
Afyon Dinar 941.440 MTA
Eskişehir Alpu 902.391 MTA
AdanaTufanbeyli 323.329 TKİ
Bingöl Karlıova 103.662 TKİ
Bolu Göynük 37.952 TKİ
Bursa Orhaneli, Keles, Davutlar 106.064 TKİ
Manisa Soma 720.123 TKİ
Kütahya Tunçbilek 261.557 TKİ
Tekirdağ Saray 129.151 TKİ
Şırnak Asfaltit 104.605 TKİ
Konya Ilgın 143.000 Özel
Çankırı Orta 94.390 Özel
Adıyaman Gölbaşı 31.844 Özel

30
EPDK verilerine göre, 2012 sonu itibariyle yerli kömüre dayalı 21 proje söz konusudur. Toplam
kurulu gücü 9.565 MW olan projelerden 4 adedi taşkömürü, 3 adedi asfaltit ve 14 adedi ise linyit
yakıtlıdır (Tablo 5). Tablodaki linyite dayalı santrallerden henüz hiçbiri işletmeye alınmamış
olup 7 adedi yatırım aşamasında ve diğer 7 adedi ise proje safhasındadır. Sadece asfaltit yakıtlı
Şırnak-Silopi santralinde işletmeye geçilmiş olup, diğer iki asfaltit yakıtlı santralde ise yatırıma
başlanamamıştır.
Tablo 5. Yerli Kömür Yakıtlı Termik Santral Projeleri
Tesis Sahibi Tesis Yeri Kurulu
Gücü
(MWe)
Yakıt Cinsi Lisans
Tarihi
Açıklama
Enerjisa Adana
Tufanbeyli
450 Yerli Linyit 2004 Yatırım
aşamasında
Silopi Elektrik Şırnak
Silopi
405 Yerli Asfaltit 2004 I. Ünite
İşletmede
Hema Elektrik Zonguldak
Ereğli
50 Yerli Taş Kömürü/
Metan Gazı
2006 Yatırıma
başlanamadı
Hema Elektrik Bartın
Amasra
1.100 Yerli Taş Kömürü/
Metan Gazı
2006 Yatırıma
başlanamadı
3 S Enerji Çankırı
Orta
372 Yerli Linyit 2006 Yatırıma
başlanamadı
Çalık NTF Çankırı
Orta
165 Yerli Linyit 2007 Yatırıma
başlanamadı
Adularya Enerji Eskişehir
Mihalıççık
aşamasında
Tam Enerji Sivas
Kangal
aşamasında
Galata Enerji Şırnak
Toptepe Köyü
270 Yerli Asfaltit 2009 Yatırıma
başlanamadı
Polat Elektrik Kütahya
Tunçbilek
aşamasında
Batı Karadeniz Elekt. Zonguldak
Ereğli
1.200 Yerli
Taş Kömürü
İnceleme Proje
Batı Karadeniz Elekt. Bartın
Amasra
1.200 Yerli
Taş Kömürü
İnceleme Proje
Şırnak Elektrik Şırnak
Silopi
135 Yerli Asfaltit 2012 Yatırıma
başlanamadı
Konya Ilgın Elektrik Konya
Ilgın
500 Yerli Linyit 2013 Proje
Polyak Eynez Enerji İzmir
Kınık
647 Yerli Linyit Uygun bulma Proje
Aksa Enerji Bolu
Göynük
270 Yerli Linyit 2012 Proje
Bereket Enerji Çankırı
Orta
135 Yerli Linyit Uygun Bulma Proje
KLK Madencilik Afyonkarahisar
Dinar
640 Yerli Linyit İnceleme Proje
Hidro-Gen Enerji Manisa
Soma
TEYO Yatırım Adana
Tufanbeyli
Diler Elektrik K.Maraş
Elbistan

31
Yerli kömüre dayalı santral yatırımları konusunda beklenen gelişme sağlanamamakla beraber,
ithal kömüre dayalı santral kapasitesi giderek artmaktadır. 2000 yılına kadar elektrik
sistemimizde ithal kömür santrali bulunmazken 2011 sonu itibariyle söz konusu santrallerin
kurulu güç kapasitesi 3.820 MW düzeyine ulaşmıştır. Bu büyüklük, toplam santral kurulu
gücümüzün %7,2’sine karşılık gelmektedir. Mevcut gelişmeler, ithal kömür santral
yatırımlarının önümüzdeki yıllarda da artarak süreceğini göstermektedir.
Ülkemizde işletmede olan 5 adet ithal kömür santrali bulunmaktadır. Toplam kurulu gücü 3.820
MW olan bu santrallerin 2 adedi Çanakkale Biga’da, diğerleri Kahraman Maraş, Kocaeli-Gebze ve
Zonguldak-Çatalağzı’nda kuruludur (EPDK 2013) (Tablo 6).
Tablo 6. İşletmedeki İthal Kömür Santralleri
Santral Mülkiyeti Yeri
Kurulu
Gücü
(MWe)
Açıklama
İçdaş Çelik Enerji Ters. ve Ulş. San. AŞ Biga - ÇANAKKALE 405 İşletmede
İçdaş Elektrik Enerjisi Ürt. ve Yat. AŞ Biga - ÇANAKKALE 1.200 I. Ünite İşletmede
Kahramanmaraş Kağıt San. ve Tic. AŞ Merkez - K.MARAŞ 9,7 İşletmede
Çolakoğlu Metalurji AŞ Gebze - KOCAELİ 190 İşletmede
Eren Enerji Elektrik Üretim AŞ Çatalağzı - ZONGULDAK 2.590 1390 MW işletmede
İthal kömür yakıtlı elektrik üretim tesislerine ilişkin olarak toplam 28.713 MW kurulu gücünde
37 adet lisans başvurusu bulunmaktadır. Bunlardan 5 adedi tamamen ya da kısmen işletmeye
alınmış olup, 32 adedi henüz proje aşamasındadır. Proje safhasındaki başvurulardan; 7.625 MW
gücünde 9 adedi Adana Yumurtalık’da, 100 MW gücünde bir adedi Adana Ceyhan’da, 3.375 MW
gücünde 5 adedi Çanakkale’de, 1.270 MW gücünde 3 adedi Zonguldak’ta, 3.960 MW gücünde 4
adedi İskenderun Hatay’da, 1.700 MW gücünde 3 adedi Aliağa İzmir’de, 3.279 MW gücünde 3
adedi Mersin’de, 200 MW gücünde 1 adedi Elazığ’da, 350 MW gücünde 1 adedi Tekirdağ’da, 660
MW gücünde 1 adedi Muğla’da ve 1.200 MW gücünde 1 adedi Kırklareli’nde kurulmak üzere
lisanslandırılmışlardır (EPDK 2013).
3.7. REZERVLER
Ülkemizde, doğal gaz ve petrol rezervleri oldukça sınırlı olmasına karşın, 512 milyon tonu
görünür olmak üzere, yaklaşık 1,3 milyar ton taşkömürü ve 13,4 milyar tonu görünür rezerv
niteliğinde toplam 13,9 milyar ton linyit rezervi bulunmaktadır (EİGM 2013; MİGEM 2013). Bu
miktar dünya kanıtlanmış işletilebilir kömür rezervlerinin %1,8’ini oluşturmaktadır. Linyit
rezervlerimiz ise dünya linyit rezervlerinin %7,1’i büyüklüğündedir.

32
Son yıllarda yürütülen arama ve rezerv geliştirme çalışmaları sonucunda ciddi bir rezerv artışı
sağlanmıştır. Yeni sahaların bulunmasına ve rezerv artışına yönelik çalışmalar MTA tarafından
sürdürülmektedir.
Taşkömürü rezervlerimizin tamamı Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun (TTK) ruhsatında
bulunmaktadır (Tablo 7). Havza’da bulunan rezervin alt ısıl değeri, genel olarak, 5.450 kcal/kg-
7.050 kcal/kg arasında değişmektedir. Havzada koklaşabilir kömürler; Kozlu, Üzülmez ve
Karadon bölgelerinde bulunmakta olup toplam rezervin yaklaşık %67’sini oluşturmaktadır.
Armutçuk bölgesindeki rezervler ise, yarı-koklaşma özelliği, yüksek ısıl değer ve düşük bünye
külü içeriği ile hem koklaşabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pülverize kömür
enjeksiyonu (PCI) olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra
bölgesi kömürlerinin koklaşma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalurjik
kömürler ile harmanlandığında koklaşma özelliğini bozmamaktadır (TTK 2013, s.25).
Tablo 7. Türkiye Taşkömürü Kurumu Ruhsatlı Kömür Sahalarına Ait Rezervler (ton)
Müessese Hazır Görünür Muhtemel Mümkün Toplam
Armutçuk 1.701.960 7.595.321 15.859.636 7.883.164 33.040.081
Kozlu 2.393.439 66.221.761 40.539.000 47.975.000 157.129.200
Üzülmez 789.077 135.533.636 94.342.000 74.020.000 304.684.713
Karadon 2.593.340 132.863.006 159.162.000 117.034.000 411.652.346
Amasra 385.750 170.036.777 115.052.000 121.535.000 407.009.527
TOPLAM 7.863.566 512.250.501 424.954.636 368.447.164 1.313.515.867
2005 yılına kadar 8,3 milyar ton olarak hesaplanan linyit rezervlerimizin çoğunluğu 1976–1990
yılları arasında bulunmuş, bu dönemden sonra kapsamlı rezerv geliştirme etüt ve sondajları
yapılamamıştır. 2005 yılında, TKİ koordinatörlüğünde, MTA’nın sorumluluğunda ve ETİ Maden,
TPAO, EÜAŞ, TTK ve DSİ’nin de katılımıyla başlatılan “Linyit Rezervlerimizin Geliştirilmesi ve
Yeni Sahalarda Linyit Aranması Projesi” kapsamında yapılan çalışmalar neticesinde; 2005-2012
yıllarını kapsayan dönem içinde önemli rezerv artışları sağlanmıştır.
Daha sonra kapsamı genişletilen ve MTA Genel Müdürlüğü koordinatörlüğüne verilerek başlığı
“Türkiye Maden ve Jeotermal Kaynak Rezervlerinin Geliştirilmesi ve Yeni Sahaların Bulunması
Projesi” olarak değiştirilen çalışma kapsamında; Trakya, Manisa-Soma-Eynez, Eskişehir-Alpu,
Afşin-Elbistan ve Konya-Karapınar’da ilave linyit rezervleri tespit edilmiştir. Böylelikle; uzun
yıllardır 8,3 milyar ton olarak bilinen linyit rezervlerimiz 2013 yılı itibariyle toplam 13,9 milyar
tona ulaşmıştır.
Bununla beraber, ülkemiz linyit rezervlerinin ısıl değerleri oldukça düşüktür. Genel olarak 1.000
kcal/kg ile 4.200 kcal/kg arasında değişiklik göstermekle birlikte yaklaşık %90’ının alt ısıl
değeri 3.000 kcal/kg’ın altındadır.

33
Linyit rezervlerimizin %92,5’i Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), Türkiye Kömür
İşletmeleri (TKİ) ve Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA)9 olmak üzere üç kamu
kuruluşunda, geriye kalan %7,5’i özel sektör ruhsat sınırları içinde bulunmaktadır (Tablo 8).
Ülkemiz linyit rezervlerinin %56,1 ile en büyük kısmı EÜAŞ’nin ruhsatındadır. Bu kurumu
%18,3 ile TKİ ve %18,1 ile MTA izlemektedir (Şekil 37).
Tablo 8. Kurumlara Ait Linyit Rezervleri, 2013 (ton)
Kurumlar Görünür Muhtemel Mümkün Toplam
EÜAŞ 7.589.156.000 207.706.000 - 7.796.862.000
TKİ 2.313.793.000 226.832.000 1.560.000 2.542.185.000
MTA 2.502.861.000 15.826.000 6.237.000 2.524.924.000
Özel Sektör 1.036.555.000 v.y. v.y. 1.036.555.000
TOPLAM 13.442.365.000 450.364.000 7.797.000 13.900.526.000
* TKİ rezerv miktarları içerisinde; 18,5 milyon ton görünür bitümlü şeyl rezervi ile 60,5 milyon ton görünür ve 44,1
milyon ton muhtemel olmak üzere toplam 104,6 asfaltit rezervi bulunmaktadır.
** v.y.:veri yok
Türkiye linyit rezervleri toplamının %7,5’ine sahip olan özel sektörün uhdesinde 380 civarında
ruhsat bulunmaktadır. Ancak, MİGEM kayıtlarına göre, söz konusu sahaların sadece 17 adedinde
kömür rezervi 10 milyon tonun üzerindedir.
Şekil 37. Türkiye Linyit Rezervlerinin Dağılımı
9 MTA’nın elindeki rezervler MTA ruhsatında bulunmayıp, henüz Maden İşleri Genel Müdürlüğü ya da diğer bir
kuruluşa aktarılmayan rezervlere karşılık gelmektedir.
EÜAŞ
56,1%TKİ
18,3%
MTA
18,1%
Özel Sektör
7,5%

34
3.8. ARAMA FAALİYETLERİ
MTA Genel Müdürlüğü tarafından ülkemizde kömür arama çalışmalarına 1938 yılında
başlanılmış ve günümüzde de bu çalışmalar yoğun olarak devam etmektedir. 1939-1984 yılları
arasında MTA tarafından 40.000 km² alanın detay etüdü yapılmış ve toplam 1.459.000 m sondaj
yapılarak 117 adet Linyit sahası saptanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda 8,3 milyar ton linyit
rezervi tespit edilmiştir.
Enerjide yerli kaynakların kullanımını artırma politikası çerçevesinde 2005 yılında başlatılan
yoğun kömür arama çalışmaları sonucunda MTA tarafından 2012 sonu itibariyle 1.027.000
metre sondaj yapılarak EÜAŞ ve TKİ ile işbirliği kapsamında 1,5 milyar ton ve MTA arama
projeleri kapsamında 4,3 milyar ton olmak üzere ülkemiz linyit rezervleri toplam 5,8 milyar ton
artırılmıştır. 2005-2012 yılları arasında keşfedilen ve rezerv artışı gerçekleştirilen 9 adet saha
Tablo 9’da sıralanmaktadır. Ayrıca, 2012 yılında yürütülen çalışmalar sonucunda Isparta-
Şarkikaraağaç ve Denizli-Çardak’ta yeni kömür bulgularına rastlanılmıştır. 2013 ve 2014
yıllarında yürütülecek sondaj ve etüt çalışmaları sonucunda bu sahalardaki kömür rezervleri de
ortaya konulacaktır.
Tablo 9. MTA Rezerv Arama Faaliyetleri
Faaliyet Sahalar
Arama Çalışmaları Sonucu Yeni
Keşfedilen Sahalar
 Konya-Karapınar Sahasında 1,8 milyar ton (EÜAŞ’a devir)
 Trakya Çerkezköy Havzasında 495 milyon ton (EÜAŞ’a devir)
 Elbistan MTA Sahasında 515 milyon ton (EÜAŞ’a devir)
 Malatya-Yazıhan Sahasında 16 milyon ton
 Pınarhisar-Vize Sahasında 140 milyon ton
 Eskişehir-Alpu Sahasında 777 milyon ton
 Afyon-Dinar Sahasında 545 milyon ton
İşbirliği Kapsamında Rezerv
Artışı Sağlanan Sahalar
 Afşin-Elbistan EÜAŞ Sahasında 1,3 milyar ton
 Manisa-Soma TKİ Sahasında ise 205 milyon ton

35
3.9. SEKTÖR ANALİZİ VE HEDEFLER
3.9.1. GZFT ANALİZİ
Linyit sektörünün güçlü ve zayıf yönleri ile sektör dışında oluşabilecek fırsatlar ve tehditleri
belirlemeye yönelik GZFT (Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler) analizi Tablo 10 ve
Tablo 11’de verilmektedir.
Tablo 10. Sektörün Güçlü ve Zayıf Yönleri
Güçlü/Zayıf Yönler
Rezervler
Güçlü Yönler
 Önemli linyit yataklarının mevcudiyeti
 Yeni arama projeleriyle rezervin artma potansiyelinin yüksekliği
 Linyit rezervlerimizin elektrik üretimi amaçlı kullanmaya uygun olması
Zayıf Yönler
 Linyit rezervlerinin büyük oranda düşük kalitede olması
 Mevcut rezervlerin zenginleştirme için uygun özelliklere sahip olmaması
Üretim
Güçlü Yönler
 Mevcut kamu kuruluşlarının üretimlerinde ölçek ekonomisini büyük oranda
yakalayabilmiş olması
 Kömür santrallarının iklim koşullarından etkilenmeden yıl boyunca çalışabilmesi
 Madencilik faaliyetlerinin, genel olarak, kırsal alanlarda yapılıyor olması bakımından,
ekonomik, toplumsal ve kültürel eşitsizlikleri giderici etkisinin bulunması
 Kömür üretim faaliyetlerin gerektirdiği yol, su, elektrik, haberleşme gibi alt yapı
gereksinmelerinin madencilik yapılan bölgeye getirilmesi ile söz konusu bölgede belirli
düzeyde bir altyapı tesis edilebilmesi ve söz konusu altyapının kalkınmanın da temel
unsurlarından birini oluşturması
 Kömür madenciliğinin istihdam ağırlıklı bir sektör olması bakımından bölgeler arası
göçü sınırlayıcı nitelikte olması ve bunun yanında kömüre dayalı diğer bölgesel
sanayileri de geliştirmek suretiyle dolaylı istihdam yaratma özelliğinin bulunması
Zayıf Yönler
 Özel sektör kuruluşlarının genellikle küçük ölçekli üretim yapabiliyor olmaları
 Mevcut kamu kurumlarında bulunan makine parklarının son derece eski olması ve
yenileme yatırımlarının olması gereken düzeyde yapılamaması
 Makine-ekipman ve üretim giderleri bakımından ciddi oranda dışa bağımlılığın
bulunması
 Yerli madencilik sanayimizin geliştirilememiş olması
 Madencilik sektörünün riskli olması ve yüksek yatırım gerektirmesi nedeniyle, özel
sektörün yatırım tercihleri arasında ilk sıralarda yer bulamaması
 Sektörde faaliyet gösteren kamu işletmelerinde gerekli yenileme yatırımlarının
zamanında yapılamamış olması nedeniyle üretim maliyetlerinin artması
Tüketim
Güçlü Yönler
 Kömür; taşıma ve depolamaya uygun niteliği nedeniyle güvenilirliğinin yüksekliği
 Dünyada kömür tüketiminin giderek artıyor olması nedeniyle uluslararası piyasalarda
kömür fiyatlarının artıyor olması
 Ülkemizde enerji güvenliğinin giderek sorunlu hale gelmesiyle yerli kaynak olarak
linyitin gündeme gelmesi
Zayıf Yönler
 Kömüre dayalı santrallere karşı kamuoyu tepkisi
 Yüksek kül ve nem içeriği nedeniyle enerji yoğunluğunun düşük olması

36
Kurumsal
Yapı
Güçlü Yönler
 Yüksek bilgi birikimi ve deneyimine sahip kuruluşların varlığı
 Kömür madenciliğinde uzmanlaşmanın belirli ölçülerde halen muhafaza ediliyor olması
 Sektörde marka haline gelmiş ve güvenilirliği yüksek kurumların bulunuyor olması
 Sektörde mevcut kamu kurumlarının faaliyetlerini yürütmek için gereken kaynaklara
yurtiçi ya da yurtdışından kolaylıkla ulaşabiliyor olması
Zayıf Yönler
 Kömür madenciliğindeki kurumsal uzmanlaşmanın giderek aşınmakta olması
 Linyit rezervlerinin iki ayrı kamu kurumu elinde toplanmış olması
 Linyit rezervlerinin daha büyük kısmını elinde tutmakta olan kamu kuruluşunun
kömür madenciliği konusunda yeterli deneyime sahip olmaması
 Elektrik santralleri ile bu santrallere kömür temin eden maden işletmelerinin farklı
kurumsal yapılar elinde olması
 Özelleştirme ve yeniden yapılandırma konularında belirsiz söylem ve uygulamalar
 Linyit sektöründe mevcut özel sektör kuruluşlarının üretimde ölçek ekonomisini
sağlayabilecek teknik ve finansal güce sahip bulunmaması
 Özel sektör firmalarının yurtiçi ya da uluslararası piyasalardan mali kaynak bulabilme
kapasitelerinin son derece sınırlı olması
Yasal Yapı
Güçlü Yönler
 Yasal yapı konusunda ciddi bir bilgi ve deneyim birikiminin varlığı
Zayıf Yönler
 Madencilik sektörüne ilişkin yasa ve yönetmeliklerin tam anlamı ile sektörün
sorunlarını çözememiş olması
 Sektörde farklı kanunlara tabi olan bakanlıklar ile kurumlar ve kurumların birbirleri
arasında koordinasyon eksikliği
Teknoloji
Güçlü Yönler
 Sektörde yüksek teknolojiye ilişkin talep
Zayıf Yönler
 Özel sektör firmalarının araştırma ve geliştirme alanında son derece sınırlı faaliyet
göstermesi
 Sektörde faaliyet gösteren kamu kurumları arasında TKİ dışında araştırma ve
geliştirme alanına ilginin sınırlı olması
 Kamu kurumları, üniversiteler ve özel sektör tarafından yürütülen çalışmaların
koordinasyonunda eksiklerin bulunması
İnsan
Kaynakları
Güçlü Yönler
 Kömür madenciliğinin istihdam yaratma potansiyelinin yüksekliği
Zayıf Yönler
 Kalifiye ara eleman temininde güçlük
 Sektörde, özellikle usta-çırak ilişkisinin zayıflaması
 Madencilik faaliyetlerinin ağır iş kolu olması nedeniyle işgücünün isteksizliği
Çevre ve
İş Güvenliği
Güçlü Yönler
 Gelişen temiz kömür teknolojileri
Zayıf Yönler
 Sahip olduğumuz kömürlerin birim ısıl değer başına diğer enerji kaynaklarına göre çok
daha yüksek karbondioksit emisyonuna sahip olması
 Mevcut kömürlerin yüksek kükürt içerikleri nedeniyle çevreye olan olumsuz etkisinin
fazla olması

37
Tablo 11. Sektörde Fırsatlar ve Beklentiler / Tehditler ve Riskler
Fırsatlar ve
Beklentiler
 Linyit rezervlerinin aranması ve geliştirilmesine yönelik faaliyetlerin hız kazanması
 Yerli kömürün, diğer enerji kaynaklarına göre maliyet avantajının artması ve
kömürden elde edilen elektriğin birim maliyetinin özellikle ithal kaynaklara göre
giderek çok daha düşük kalması
 Sanayinin gelişmesi ve nüfus artışına paralel olarak enerji ihtiyacının giderek artması
sonucunda sanayi, ısınma ve elektrik amaçlı kömür pazarında artış eğilimi
 Ülkemiz enerji arz güvenliğinde zafiyet sonucunda yerli kaynak kullanım ihtiyacının
giderek artması
 Temel strateji belgelerinde yerli kömüre öncelik verilmesi gereğinin giderek daha
kuvvetli vurgulanması
 Kamu elinde bulunan ve yatırımları gerçekleştirilemeyen linyit sahalarının
değerlendirilmesi amacıyla özel sektöre açılması
 Dünya genelinde kömürden elde edilen yan ürünlerin üretim ve kullanımının hızla
yaygınlaşıyor olması
 Petrol fiyatlarının artma eğilimi neticesinde kömürden elde edilen sentetik yakıtın
rekabet şansının artması
 Temiz kömür teknolojileri kullanımı sonucu kaliteli ürün elde edilmesi
 Temiz kömür teknolojileri alanında ortaya çıkan olumlu gelişmeler
 Yakma teknolojilerindeki hızlı gelişim nedeniyle düşük kalorili kömürlerden giderek
daha fazla yararlanabilmenin mümkün olması
 Kömür üretimine yönelik yeni teknolojilerin gelişiyor olması
 CO2 tutma ve depolama teknolojilerindeki gelişmeler
 Kömürün yeraltında gazlaştırma teknolojisindeki gelişmeler
 Türkiye’de kişi başına emisyon miktarının gelişmiş ülkelere göre çok daha az olması
Tehditler ve
Riskler
 Aramacılık faaliyetleri açısından Çevre ve Orman Mevzuatı ile MTA açısından Maden
mevzuatının linyit aramalarında engel oluşturması
 MTA haricinde kömür aramacılığında uzman bir kuruluşun ortaya çıkamaması
 Sektördeki kamu işletmelerinde gerekli yenileme yatırımlarının yapılamaması
 Elektrik sektöründe ithal kaynaklara dayalı üretimin tercih edilmesi
 Sektörün en önemli maliyet unsuru olan enerji fiyatlarındaki artış eğilimi
 Özellikle kamu işletmelerinde işletme verimliliğine yönelik araştırma ve geliştirme
çalışmalarının son derece sınırlı kalması
 Özelleştirme politikalarındaki belirsizliklerin sürmesi
 Ülkemiz kömür endüstrisinin uluslararası piyasalara açılma konusunda strateji
geliştirememesi
 Küresel iklim değişikliği çerçevesindeki tartışmalar

Kömür Sektör Raporu - 2012

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Kömür Sektör Raporu - 2012

Similar to Kömür Sektör Raporu - 2012 (20)

More from Ali Osman Öncel

More from Ali Osman Öncel (20)

Kömür Sektör Raporu - 2012