7-Post(İlk Açılış)

T.C.
Mİ EĞİ M BAKANLIĞI
LLÎ Tİ

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ M VE ÖĞRETİ Sİ
Tİ M STEMİ N
Nİ
GÜÇLENDİ LMESİ
Rİ PROJESİ
)

Bİ ŞM TEKNOLOJİ
Lİİ LERİ

POST (İ AÇILIŞ
LK )

ANKARA 2007

Milli Eğ Bakanlıı
itim ğ tarafı geliş
ndan tirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Baş ğnı 02.06.2006 tarih ve 269 sayı Kararı
ı
kanlı n lı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ Okul ve Kurumları kademeli olarak
itim nda
yaygı tılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğ
nlaşrı retim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş
tirilmişöğretim
materyalleridir (Ders Notları r).
dı

 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı
rmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacı öğ
yla renme materyali olarak hazı ş
rlanmı denenmek ve
,
geliş
tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda
uygulanmaya baş ş
lanmı r.
tı

 Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliğ i
kazandı rmak koş ile eğ
ulu itim öğ retim sı nda geliş
rası tirilebilir ve yapı
lması
önerilen değ iklikler Bakanlı ilgili birime bildirilir.
iş kta

 Örgün ve yaygı eğ kurumları letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
n itim , iş
ı
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşlabilirler.

 Bası ş
lmımodüller, eğ kurumları öğ
itim ılı
nda rencilere ücretsiz olarak dağtır.

 Modüller hiçbir ş lamaz ve ücret karş ğ
ekilde ticari amaçla kullanı ıı
lı nda
satı
lamaz.

Resim 1.1: Klavye

İ NDEKİ
Çİ LER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ Ş.......................................................................................................................................1
Rİ
1. Bİ SAYARIN AÇILIŞ SAĞ
LGİ INI LAYAN ELEMANLAR..............................................3
1.1. Klavye ............................................................................................................................3
1.1.1. Klavye Nedir?.......................................................................................................3
1.1.2. Klavyenin İYapı ve Çalı Prensibi .............................................................4
ç sı ş ma
1.1.3. Standart Klavye Tuş nıGörevleri...................................................................5
ları n
1.1.4. Klavye Çeş ....................................................................................................7
itleri
1.2. Fare................................................................................................................................. 9
1.2.1. Fare Nedir? ...........................................................................................................9
1.2.2. Farenin İ Yapı ve Çalı Prensibi..................................................................9
ç sı şma
1.2.3. Fare Çeş ...................................................................................................... 11
itleri
ı
1.3. Kesintisiz Güç Kaynağ (UPS).....................................................................................14
ı
1.3.1. Kesintisiz Güç KaynağNedir?.......................................................................... 14
1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynakların İYapı ve Çalı Prensibi ............................ 15
nı ç sı şma
1.3.3. Kesintisiz Güç Kaynakları itleri ................................................................... 16
Çeş
UYGULAMA FAALİ YETİ ............................................................................................... 19
ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME .....................................................................................22
ÖĞ RENME FAALİ YETİ .................................................................................................. 23
–2
2. BIOS................................................................................................................................... 23
2.1. BIOS Nedir?................................................................................................................. 23
2.1.1. BIOS Ne İ Yarar? ............................................................................................ 24
ş e
ş ı
2.1.2. POST NasıÇalır?............................................................................................ 26
l
2.1.3. BIOS’ta Yapı Değ iklikler Nereye Kaydedilir? ........................................... 27
lan iş
2.1.4. BIOS Çeş itleri ....................................................................................................27
2.2. BIOS Yapı rması Giriş
landı na ...................................................................................... 28
2.2.1. Post Ekranı .......................................................................................................... 28
2.2.2. Cmos Setup Menüsü ........................................................................................... 29
2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları ) ................................................30
2.2.4. Bı Features Setup Menüsü (Advanced BIOS Setup-BIOS Özellikler Ayarı 32
os ).
2.2.5. Chipset Features Setup Menüsü (Advanced Chipset Features - Yonga Seti
Özellikleri Ayarı ) ............................................................................................................. 35
2.2.6. Power Management Setup Menüsü (Güç Yönetimi Ayarı )................................ 39
2.2.7. PNP/PCI Configuration Menüsü (Tak Çalı r/PCI Veri Yolu Konfigürasyonu) ştı
......................................................................................................................................... 41
2.2.8. Integrated Peripherals Menüsü (Tümleş Çevre Birimler) ............................... 42
ik
2.2.9. Boot Setup Menüsü (Açış lıAyar Menüsü) ........................................................ 44
2.2.10. Diğ BIOS Seçenekleri ................................................................................... 45
er
ÖĞ RENME FAALİ YETİ .................................................................................................. 52
–3
3. HATA MESAJLARI .......................................................................................................... 52
3.1. Sesli Hata Mesajları ..................................................................................................... 52
3.1.1. Sesli Hata Mesajı Nedir? ....................................................................................52
3.1.2. Sesli Hata Mesajları Nelerdir?............................................................................53
i

3.2. Yazı Hata Mesajları
lı ................................................................................................... 54
3.2.1. Yazı Hata Mesajı
lı Nedir?.................................................................................. 54
3.2.2. Yazı Hata Mesajları
lı Nelerdir?.......................................................................... 55
3.3. Hata Mesajların Bulunması
nı ....................................................................................... 56
MODÜL DEĞ ERLENDİ RME .............................................................................................. 60
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61
ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 63
KAYNAKÇA .........................................................................................................................64

ii

AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 481BB0015
ALAN Biliş Teknolojileri
im
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI POST (İ Açış
lk lı)
Bilgisayarı açışve girişçı şaygı ndan oluş
n lı kı tları an
MODÜLÜN TANIMI
öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL ş
Portlar modülünü almıolmak.
YETERLİ
K Bilgisayarıilk açış yapmak
n ı
lını
Genel Amaç:
Bu modül ile gerekli ortam sağ ğı
landında
bilgisayarı çalı
n şması için gerekli bağ ları ve
lantı
ayarlamaları yapabileceksiniz.
Amaçlar:
MODÜLÜN AMACI 1. Bilgisayar açış sağ
ı
lını layan elemanları
kullanabileceksiniz.
2. İ açış rası meydana gelebilecek hataları
lk lısı nda ve
ikazlarıbileceksiniz.
3. BIOS ayarlamaları yaparak uygun açış
nı lı
durumunu sağ layabileceksiniz.
EĞİ M ÖĞRETİ
Tİ M şı
Anakart, fare, klavye, KGK, çalır vaziyette bir
ORTAMLARI VE bilgisayar. Uygulamalı olarak laboratuar ortamı nda
DONANIMLARI iş
lenmelidir.
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili
değ erlendirme soruları ile kendi kendinizi
değ erlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda verilen
öğ retici sorularla edindiğ iniz bilgileri pekiş tirecek,
ÖLÇME VE
uygulama örneklerini ve testleri gerekli süre içinde
DEĞERLENDİ
RME
tamamlayarak etkili öğ renmeyi gerçekleş tireceksiniz.
Sı yla araşrma yaparak, grup çalı
rası tı şmaları katı
na larak ve
en son aş amada alan öğ retmenlerine danı şarak ölçme ve
değ erlendirme uygulamaları gerçekleş
nı tirin.

iii

Gİ Ş
Rİ
Gİ Ş
Rİ
Sevgili Öğrenci,

zla i ı
Teknolojinin her geçen gün hı ilerlediğbu zamanda, toplum olarak çağn gerisinde
kalmama adı en yeni ve en geçerli teknolojik ürün olarak kabul edilen ve çağ zı
na ı n
mı
vazgeçilmezi olan bilgisayar teknolojisini toplum olarak ne derecede kabullendiğ
imiz, millet
olarak geliş liğ
miş imizin göstergelerinden birisi olacaktı r.

Bilgisayarı donanımsal olarak çok iyi analiz edebilen ve elde ettiğ analizleri sorun
i
çözme aşaması net olarak kullanabilen yetiş beyin gücünün eksikliğülkemizde ciddi
nda miş i
anlamda hissedilmektedir.

Ülkemizde birçok eve artı bilgisayar girmiş Bu bilgisayarlar ile insanlar iş
k tir. lerini
artı daha kolay bir ş
k ekilde yapmaya baş şinternetin yaygı ması hem bilgiye çok
lamı , nlaş yla
kolay bir ş arak ş
ekilde ulaş zamandan kazanmı hem de bilgisayarı eğ
, bir lence aracı olarak
kullanmı ş r.
lardı

Fakat çok az insan bilgisayarlarıkullanmamı bize yardı olan klavye ve fare gibi
zda mcı
çevre birimlerinin nası çalı ğ merak etmişveya bilgisayar açırken ne tür iş
l ş ı
tını lı lemler
olduğ sorgulamı r.
unu ş
lardı

Modül sonunda edineceğ iniz bilgi ve beceriler ile klavye, fare ve kesintisiz güç
nı ş
kaynakları n çalı prensiplerini, içyapı nı çeş
ma ları ve itlerini öğreneceksiniz. Gene sayılan
bu cihazları kasa kablo bağ ları
n lantı nınası yapabileceğ
l iniz yeteneğ kazanacaksı z.
ini nı
Bunun yanısı bilgisayarı ilk açış
ra n lı ıesnası yapı iş
nda lan lemler ile açışesnası
lı nda
oluş abilecek yazı lıveya sesli hata mesajların ne anlama geldiğ öğ
nı ini renecek ve açış lı
sı nda olması istediğ ayar değ ikliklerini kendi kendinize yapabileceksiniz.
rası nı iniz iş

1

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
AMAÇ

ın
Bilgisayara ait çevre birimlerinden fare ve klavye ile kesintisiz güç kaynağnı (UPS
ş
Uninterruptible Power Supply – KGK) çalı prensibini öğ
ma reneceksiniz.

ARAŞTIRMA

Sevgili öğ
renci, bu faaliyet öncesinde yapmanı gereken öncelikli araşrmalar
z tı
ş
unlardı
r:

1. Günümüzde ne tür klavye ve fare çeş
itleri olduğ
unu, klavye ve fare üzerinde
bulunan elemanları ne iş yaradıı
n e ğ nıaraşrı z. Klavye ve farenin kasaya ne ş
tını ekilde
bağlantı ldıı gözlemleyiniz.
yapı ğnı

2. Fare ve klavyenin tarihsel geliş sürecini araşrı z ve elde ettiğ bilgileri sı f
im tını iniz nı
içerisinde arkadaş nı tartını
ları zla ş z.
ı

3. Bir KGK’nı kasa ve çevre birimleri ile olan bağ
n ş
lantıeklini inceleyiniz. Kesintisiz
ı
güç kaynağ seçerken nelere dikkat edilmesi gerektiğ araşrız.
ini tını

Araşrma iş
tı lemleri için bilgisayar laboratuarı veya ev ortamı bulunan hazıbir
nda nda r
bilgisayarı internet ortamı kullanız.
ve nı nı

1. Bİ SAYARIN AÇILIŞ SAĞ
LGİ INI LAYAN
ELEMANLAR
1.1. Klavye

1.1.1. Klavye Nedir?
Üzerinde harf, rakam ve sembolleri içeren
tuş bulunduran ve bunlara bası ğ ekranda
ları ı
ldında
görüntüleyerek, bilgisayara veri ve komut girişini
sağ layan birime “klavye (keyboard)” adı verilir.

Klavye, bilgisayarla kullanı arası iletiş
cı nda im
kurmayı layan önemli bir aygı r. Her ne kadar
sağ ttı
dokunmatik ekranlar ve sesli kumanda sist emleri
yavaşyavaşbilgisayar dünyası girmekteyse de
na
klavye vazgeçilmez bir donanı r.
mdı Milli Eğ Bakanlıı
itim ğtarafı geliş
ndan tir

3

1.1.2. Klavyenin İ Yapı ve Çalı Prensibi
ç sı şma

Klavye, üzerindeki tuş aracığ ile kullanını bilgisayara sinyaller göndermesini
lar lıı cı n
sağ Klavyenin içerisinde, basit bir mikroiş
lar. lemci ve tampon bellek bulunmaktadı Bir tuş
r. a
bası ğ
ldında, tuş bağ olduğ elektronik devre harekete geçerek hangi tuş bası ğ
ı un lı u a ldıı nı
bilgisayara iletir. Bilgisayar da bu bilgiyi iş
ler.

Ş 1.1: Klavyenin iç yapı
ekil sı

ğı
Kullanı, klavye üzerindeki plastik tuşüzerine bastı nda, tuşaltı
cı ndaki plastik yay
aş ıezilerek altı
ağ ndaki kömür tabaka içerisinde bulunan gümüşnitrat içerikli devreyi
kapatı Klavye içerisinde bulunan mikroiş
r. lemciye iletilen sinyal, kablo yardı yla
mı
bilgisayara iletilir (Ş 1.1).
ekil

Resim 1.2: Plastik yay katmanı

Anakart üzerindeki klavye denetleyicisi porttan gelen sinyali karakter seti üzerinden
RAM (ana bellek)’e kopyalar. Klavye kesme isteğ iş i, lemciyi durumdan haberdar eder.
İş
lemci de yapı
lması gereken iş yapar.
lemi

a ş
Gerçekte kullanını bir plastik tuş basmıolması basit bir iş olarak gözükse
cın gibi lem
de bu bilgisayara 1 ve 0’lardan oluş bir veri kümesinin iletilmesinin ardı
an ndan, kümeye
karş k gelen karakter kodunun, karakter setindeki karş ğnı ekrana yansılmasıile
ı
lı ı ın
lı tı
sonuçlanır.

4

Resim 1.3: Klayenin iç yapı
sı

Resim 1.4: Klavye iş
lemcisi

1.1.3. Standart Klavye Tuş nı Görevleri
ları n

Resim 1.5: Klavye tuş
ları

Klavye üzerinde bulunan tuş n görevleri ş
ları unlardı
r:

1. Esc tuş (Esc=Escape): O anda iş
u letilmekte olan komutu veya aktif olan menüyü
iptal eder.

2. Tab tuş (Tab=Tabulate): Bir programda değ ik konumlara atlamaya ya da
u iş
yazı ş
lmıkelimeyi veya “cursor” yani imleci genellikle 8 karakter sağ atmaya yarar.
a

3. Caps lock tuş (Caps=Capitals): Bası ğ devamlı
u ldıı
nda büyük harfle yazıyazmayı
sağ Bu tuş bası ğnda klavyenin sağüst köş
lar. a ldıı esinde bulunan “Caps Lock” ığ
şı
ı
yanar.

4. Shift tuş Klavyenin sol ve sağnda birer tane bulunur. Klavyeden geçici olarak
u: ı
büyük ve küçük harf yazmada kullanır. Ayrı üzerinde iki ayrı
lı ca karakter bulunan
tuş
lardan, sol üst kımdakileri yazdır.
sı rı

5

5. Ctrl tuş (Ctrl=Control): Diğ tuş birlikte kullanır ve kullanı program
u er larla lı lan
tarafı
ndan belirlenen iş
levleri yerine getirir. Genellikle “kı
sayol” tuşbirleş
iminde
kullanır.
lı

6. Windows tuş Windows iş
u: letim sistemine ait “Baş menüsünü açar. Sağ ve
lat” da
solda olmak üzere iki tanedir.

7. a) Alt tuş (Alt=Alter): Komutları çalı rı nda diğ tuş
u n ş lması
tı er birleş ile birlikte
imi
kullanır. Genellikle kı
lı sayol amaçlı
kullanır.
lı

b) Alt Gr tuş (Gr=Group): Tuş n sağalt köş
u ları esinde bulunan karakterleri
yazdı
rmak için kullanır.
lı

8. Space Bar tuş (En altta uzun simgesiz tuş Yazı
u ): yazarken tek karakter boş
luk
vermek için kullanır.
lı

9. Sağtuşmenüsü: Farenin sağtuş bası ğ
una ı
ldında ekrana gelen menüye bu tuş
yardı yla da ulaş
mı abiliriz.

10. Enter tuş Yazı
u: ı
yazarken paragraf başyapmak için ve programlarda bir komutu
ş
çalı rmak amaçlı
tı kullanır.
lı

11. Yön tuş : İ
ları mlecin sola, sağ aş ı yukarı ru hareketlerini yön tuş ile
a, ağ ve doğ ları
sağ z.
ları

12. Rakam ve iş tuş : “Num Lock” tuş aktifken burada bulunan rakam ve
lem ları u
iş tuş kullanır.
lem ları lı

13. Num Lock tuş “Rakam ve iş tuş ”nı
u: lem ları kullanmak için “Num Lock” tuş
unun
aktif edilmesi gerekir. Num Lock tuş aktif edildiğ zaman klavyenin sağüst
u i
köş esindeki ledlerden sol baş yanar.
taki

14. Tuşaktivasyon ledleri: Num Lock, Caps Lock ve Scroll Lock tuş nı aktif olup
ları n
p kları ı
olmadı burada bulunan ledlerin yanıyanmadı ndan anlaş r.
kları lı

15. a) Print screen tuş Ekranda bulunan görüntüyü hafı alı Daha çok eğ
u: zaya r. itim
amaçlıkullanır. (DOS modundayken ekranda ne varsa doğ
lı rudan yazıya basar.)
cı

b) Scroll lock tuş DOS iş
u: letim sisteminde imleci sabit tutarak yön tuş iş
ları e
ekranı aş ı yukarı
n ağ ve kayması sağ Günümüzdeki iş
nı lar. letim sistemlerinde de
bazıprogramlarda aynıgörevi üstlenmektedir. “Scroll Lock” tuş basıyken
u lı
klavyenin sağ tarafı “Scroll Lock” ığyanar.
üst nda şı
ı

c) Pause tuş Daha çok DOS ekranı
u: ndayken yapı iş
lan lemlerin bir tuş basıncaya
a lı
kadar durdurulması sağ
nı lar.

6

16. Backspace tuş Genellikle imlecin solundaki karakterleri silme iş
u: levini görür.

17. Fonksiyon tuş : Bu tuş her programlama dilinde ve iş
ları lar letim sisteminde farklı
ş
görevler almı r. F1’den F12’ye kadardı Örneğ F1 tuş iş
tı r. in; u letim sistemlerinde ve
programlarda yardı dosyaları n açı
m nı lması amacı kullanır.
ile lı

1.1.4. Klavye Çeş
itleri

Klavyeleri tuş n sı şı
ları ralanına göre 2’ye ayı
rabiliriz:
a) F klavye: Bilgisayarda F klavye kullanı Türkçe doküman yazanlar için çok
mı
uygundur diyebiliriz. Çünkü F klavyede harfler Türkçe yazı diline uygun olarak
m
sı rı ş
ralandılmı r. Türkçe bir kelimeyi oluş
tı turan harflere parmakları daha kolay ulaş
n ması
mantıı kullanır. Daktiloya çok benzerdir. Bu nedenle daktiloyu 10 parmak kullanabilen
ğ yla lı
insanlar kolayca ve hı ş
zlıekilde F klavye kullanabilmektedirler

b) Q klavye: En çok kullanı klavye modeli Q klavyedir. İ
lan ngiliz diline göre
düzenlenmiş Bir bilgisayar alı
tir. rken eğ seçiminizi özel olarak belirtmezseniz, gelen
er
klavye tipi genellikle Q klavye olur. Q klavye de kendi içerisinde İ
ngilizce ve Türkçe olmak
üzere ikiye ayrır.lı

Resim 1.6: Klavye Çeş
itleri

7

Kasa ile bağ ları göre de klavyeleri 2’ye ayı
lantı na rabiliriz:

1. Kablolu klavyeler

Kablolu klavyeler kasa ile bağ
lantısoketlerine göre;

1- AT soketli klavyeler

2- PS/2 soketli klavyeler

3- USB soketli klavyeler

olmak üzere 3 gruba ayrırlar.
lı Resim 1.7: PS/2 Soket

Günümüzde PS/2 bağ lı
lantı klavyeler çoğ
unluktadı
r.

2. Kablosuz klavyeler

Kablosuz klavyeler kasa ile haberleş
melerine göre 2’ye ayrır;
lı

1- Infrared (kıl ötesi) klavyeler: Bu tür klavyelerde alı aygıile klavye, tı
zı cı t pkı
televizyon kumandaları olduğ gibi, direk olarak birbirlerini görmek zorundadı
nda u rlar.

2- Radyo frekanslı klavyeler: Bu tür klavyelerde ise alı aygıile klavyenin birbirini
cı t
görme zorunluluğ yoktur. Onlarca metre alan içerisinde birbirleri ile haberleş
u ebilirler.

Resim 1.8: Kablosuz klavye

8

1.2. Fare

1.2.1. Fare Nedir?
Fare (mouse), klavyeden sonra bilgisayarda kullanı
lan
en yaygı girdi aygıdıve klavyeye nazaran daha basittir.
n tı r
Grafik arabirimi kullanı lmaya baş ğ ı
landından beri fare
desteğ programlar içine yerleş
i tirilmeye baş ş
lanmı r.
tı

Bilgisayar programların çoğ özellikle Windows
nı u,
iş ş
letim sistemi altı çalı programlar fareye gereksinim
nda an
duymaktadı ve farelerin yaygı ması Windows 95
rlar nlaş da
letim sistemi ile birlikte baş şr.
iş lamıtı Resim 1.9: Fare

1.2.2. Farenin İ Yapı ve Çalı Prensibi
ç sı şma

Klasik farelerde mekanik parça, farenin altı bir deliğ içerisinde bulunan ve
nda in
farenin hareketine göre yuvarlanan bir toptur.

Farenin içyapı ve çalı prensibi ş
sı şma öyledir;

1. Farenin altı bulunan top, iki adet silindire değ ve fare hareket ettiğ
nda er inde bu
silindirler dönerek uçları bağ çarkları
na lı çevirir. Biri farenin yukarı aş ı
- ağ hareketini,
diğ ise sağ - sola hareketini sağ Bu çarkları iki yanı ık yayı lar (led) ve ık
eri a lar. n nda şı cı ş
ı
algı cı (detektör) bulunur.
layılar

2. Bu silindirlerin ucuna bağ çarklar üzerinde delikler vardı Bu delikler ık yayı
lı r. şı cı
dediğ led’den çı ığbir keser bir açarlar.
imiz kan ş ı
ı

3. Iş algı cıdediğ
ık layı imiz detektörler ise ledlerden gelen bu kesik kesik ığ
şı
ı
larlar. Iş ı kesilip tekrar gelme hına göre bu bilgiyi bilgisayarı iş
algı ın
ğ zı n lemcisine (CPU)
gönderirler.

4. İ
şlemci (CPU), kendisine gelen bu bilgiyi iş leyerek çarkı dönüş sı hesaplar.
n sayını
Buna göre de, yani çarkı dönüşsayına göre de ekrandaki oku hareket ettirir. Topun
n sı
yanı
ndaki üçüncü bir silindir ise topu desteklemek içindir.

5. Farenin diğ elemanlarıise butonlardı Butonlara bası ğ
er r. ldıızaman farenin
içerisinde bulunan işlemci, buna ait bir veri satı
rıoluş turarak CPU’ya (mikroiş
lemci)
gönderir. CPU kendi içersinde bu komutu iş ve ilgili iş yürütür.
ler lemi

Topun sağ klıhareket etmesi için farenin altı "pad" denilen lastik bir yüzey
lı na
konulur.

9

Resim 1.10: Farenin içyapı 1
sı

Çarklar
Iş Yayılar
ı
k cı
(LED)

Resim 1.11: Farenin içyapı 2
sı

Engelbart’ı ilk faresi tek tuş sahipken çok kı zamanda 3 tuş fareler
n a sa lu
geliştirilmiş En çok tercih edilenler iki tuş olan farelerdir. Farelerde en çok kullanı
tir. lu lan
tuşsol tuş Sol tuş
, tur. seçme görevi yapar. Sağ ise yan menünün kullanı nı lar. Üç
tuş lması sağ
tuş farelerde orta tuş
lu istenilen bir makroya veya fonksiyona atanabilir. Örneğ ön belleğ
in e
alı ş
nmımetnin kürsörün olduğ yere yapı rı
u ş lması lanabilir.
tı sağ

Tuşlarda yapı şen büyük yeniliğ “tekerlek (scroll)” olarak söyleyebiliriz. Bu
lmı i
küçük tekerlek bir pencere veya programda yukarı- aş ıdoğ hareket ettirildiğ
ağ ru inde
pencere veya program ekranıaş ıve yukarıdoğ hareket eder. Uzun dokümanları
ağ ru n
gezilmesinde çok faydalı r.
dı

Resim 1.12: Tekerlek ve tuş
lar

10

1.2.3. Fare Çeş
itleri

Fareler bağ
lantı itlerine göre 3’e ayrırlar:
çeş lı
1. Seri soketli fareler
2. PS/2 soketli fareler
3. USB Soketli fareler

Resim 1.13: PS/2 Soket

Günümüzde PS/2 bağ lı
lantı fareler çoğ
unluktadı
r.

Anakartları giriş kı nda yer alan fare ve klavye bağ sıiçin olan PS/2
n ler smı lantı
teknolojisi, ş an için en çok kullanı klavye ve fare bağ
u lan lantı ididir.
çeş

Klavye PS/2 Fare PS/2
Resim 1.14: PS/2 Giriş
ler

ş
Fareler çalı sistemine göre 2’ye ayrır:
ma lı

1. Standart Fareler: Altı bulunan top yardı
nda mıile ekranda bulunan fare
işaretçisini (mouse pointer) hareket ettiren klasik farelerdir. Resim 1.10’da içyapısı
gösterilen resim, standart bir fareye aittir. Günümüzde en çok kullanı fareler, bu tür
lan
farelerdir.

2. Optik Fareler: Kullanılarıen çok kullandı fare türü olan standart fareler
cı n kları
günümüzde yerlerini optik farelere bı rakmaktadı Standart fareden farklı
rlar. olarak altı
nda
ş
top bulunmayan, bu optik farelerin çalı prensibi daha değ iktir.
ma iş

11

Resim 1.15: Optik fare

lı ı
1999 yında üretilen ilk optik fare, küçük bir kamera taşyordu. Saniyede tam 1500
kare fotoğ alarak hareketleri algı
raf layabiliyordu. Günümüz teknolojisinde ise bu küçük
mı ledlere (Light Emitting Diyote) bı
kamera yerini kı zı ş
rakmı r (Resim 1.16).
tı

Resim 1.16: Kı zı
rmı LED

Gönderdiğ imiz hareket komutları bu ledlerden yansı yan ık ile CMOS
şı
(Complimantary Metal Oxide Semiconductor) adı verilen sensöre ulaş arak hareketleri
algı
layabilmektedir. Algı lanan hareketin yerine getirilmesi ve bilgisayara iletilmesi için
yapılacak diğ iş ise DSP analizidir. Açımı
er lem lı “Digital Signal Processor (Sayı sinyal
sal
İlemcisi)” olan DSP teknolojisi, CMOS’tan gelen sinyalleri saniyede 18 milyon talimat ile
ş
örnekleyerek değ erlendirir ve bilgisayara yerine getirilmesi gereken hareketi iletir.

Bilgisayar, peşpeş gelen görüntüleri iş
e leyerek görüntüler arası ndaki farklık
lı
durumuna göre hareket miktarı algı ve bunu sinyaller ile ekrana aktarı Böylece fare
nı lar r.
iş aretçisi (mouse pointer) ekran üzerinde hareket eder. Tabii optik farenin iş
leyişsistemi ile
ilgili tüm bu anlattı mı saniyenin yüzde biri gibi bir zamanda ve oldukça düzgün bir
kları z
ş ekilde gerçekleş ir.

Kablosuz fareler üç türe ayrır:
lı

a) Kılötesi fareler: Bu fareler, bilgisayar ile iletiş
zı iminde bir kılötesi sistem
zı
kullanı Sistem, bilgisayarı seri, PS/2 veya USB yuvası takır, fare ise sistemle kılötesi
r. n na lı zı
12

ınlar ile iletiş kurar. Eğ fare ile sistem arası bir cisim girerse, fare hareketleri
şı im er na
hissedilmeyecektir. Bu tür farelerden günümüzde artısatı
k lmamaktadı
r.

Resim 1.17: Kablosuz fare
b) Radyo dalgalı fareler: Kılötesi farelerden farklı
zı olarak bu fareler iletiş için
im
kılötesi ın yerine radyo sinyalleri kullanı Kapsama alanları
zı şı rlar. genelde onlarca metre
civarı r. Kablosuz fareler bilgisayara takı olan alı aygı iletiş kurmak için kendi
ndadı lı cı tla im
içlerinde 2 adet pil bulundururlar (Resim 1.17).

Resim 1.18: Piller

c) Bluetooth fareler: Bu fareler, kimi bilgisayarlar ile entegre gelen Bluetooth
kablosuz teknolojisini kullanarak iletiş kurarlar. İ iki türe göre en büyük avantajları
im lk ,
standart bir protokol kullandıı her cihazla kullanı
ğiçin labilir olmalarır.
dı

Diz üstü bilgisayarlarda fare iş bilgisayar üzerine yerleş
levi tirilmiş elle döndürülen
ve
“TrackBall” adı verilen küre tarafı ı
ndan yerine getirilmektedir. Parmağ baskı
n hareketiyle
imleci yönlendiren “TouchPad” de kullanı diğ bir türdür.
lan er

13

1.3. Kesintisiz Güç Kaynağ(UPS)
ı
1.3.1. Kesintisiz Güç KaynağNedir?
ı

ı
Kesintisiz güç kaynağ UPS adı bilinmektedir. UPS ifadesi, kesintisiz güç kaynağ
yla ı
anlamı gelen “Uninterruptible Power Supply” kelimelerinin baş
na harflerinin birleş
mesinden
meydana gelmiş tir.

Resim 1.19: Kesintisiz güç kaynakları

Kesintisiz güç kaynakları(KGK – UPS) ,
ı
elektriksel güç kaynağ z ile bilgisayar sisteminiz
nı
arası bulunan ve bu sistemin dahilindeki bileş
nda enleri
elektrik akı ndaki anormalliklerden ya da iniş
mı
çı ş
kı lardan koruyan bir donanı r. UPS’ler sadece
mdı
bilgisayar sistemleri için değ düzenli ve kesintisiz
il
elektriğ ihtiyaç duyan bütün sistemler için
e
vazgeçilmez bir ihtiyaçtı(Resim 1.19-1.20).
r

Resim 1.20: Kesintisiz güç kaynakları
KGK’lar, bilgisayar sisteminizi besleyen akı n voltajdaki düş ya da bir elektrik
mı me
kesintisi sonucu azalması da tükenmesi halinde sisteme belli bir süre yedek güç sağ
ya larlar.
Bunun yanı ra, elektrik akı nda kı süreli ve hafif ya da uzun süreli ve yüksek artı
sı mı sa şlar
şeklinde gözlenen dalgalanmalar sı nda yine UPS’ler devreye girer ve bu dalgalanmaları
rası
sabitleyerek kendisine bağ bilgisayar sistemine bu dalgalanmaları
lı hissettirmez.

Voltaj miktarların, sistemin zarar görmesini engelleyecek ş
nı ekilde düzenlenmesi
işlemine “regülâsyon (regulation)” adıverilir. Regülâsyon ile voltaj düzeyi daha yukarı
da
ya da daha aş ı tutulabilir, böylece bilgisayar ekipmanı zı ömrünün uzatı
ağ da nın lması
mümkündür.

14

UPS'de gücün sürekliliğ ini sağ lamak için aküler kullanı lmaktadı Elektrik
r.
kesildiğ bilgisayar, kendisi için gerekli olan enerjiyi aküden sağ ve çalı
inde lar ş na devam
ması
eder. Akü ömrü 1 ile 5 yı
l arasıolup bu süre kullanıya, ortam ve çalı ş
cı ş artları bağ dı
ma na lır.

Resim 1.21: Kesintisiz güç kaynakları kullanı aküler
nda lan

Elektriğ kesildiğ an ile UPS’den sisteme enerjinin verildiğ an arası geçen
in i i nda
süreye “transfer süresi” denir. Transfer süresi ne kadar düş
ükse o kadar iyidir. Transfer
süresi, UPS çeş idine göre 0 ms ile 20 ms arası değ mektedir. Transfer süresinin en fazla
nda iş
4 ms olması beklenir.

1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynakları n İ Yapı ve Çalı Prensibi
nı ç sı şma

Ş 1.2: Devre ş
ekil eması

Kesintisiz güç kaynakları (UPS), ş
ebekeden gelen AC gerilimi önce doğ rultucu ile DC
gerilime dönüş türür. Doğrultucu hem eviriciye gerekli olan enerjiyi sağ hem de akü için
lar,
gerekli olan DC gerilimi sağ şlamıolur. Bu DC gerilim, akünün ş edilmesi için kullanır.
arj lı
Akü ancak DC gerilimle ş edilebilir.
arj

Doğ rultucudan çı DC gerilim bu ş
kan ekliyle bilgisayarı zı iş yaramaz. Çünkü
mın ine
bilgisayarlar AC gerilimle çalırlar. İ burada devreye “evirici” girer. Eviricinin görevi,
şı şte
Doğ rultucudan sağ lanan DC gerilimden, istenen standart efektif değ
erde ve frekansta, AC
gerilim üretmektir (Ş 1.2).
ekil

15

UPS’lerin bir kı nda, evirici güç katı meydana gelen bir arı durumunda kritik
smı nda za
yüklerin beslemesiz kalmaması için konulmuş“bypass anahtarı olarak adlandılan bir
” rı
yapı mevcuttur. Evirici katı oluş
da nda acak bir arı durumunda gerilim kesintisiz olarak
za
ı
bypass kaynağ transfer edilir. Bypass anahtarı UPS, kendisine bağ sisteme genellikle
na ile lı
şebeke gerilimini doğ rudan iletir. Bypass anahtarıdaha çok online UPS’lerde kullanır.
lı
Online UPS’ler bir sonraki konuda anlatılacaktı
r.

Şebeke geriliminin kesilmesi veya sı r değ
nı şı
erlerinin dına çı kmasıdurumunda
doğrultucu çalı ş nı
ması durdurur. Evirici böyle bir durumda doğ rultucu ile ş edilmiş
arj olan
aküden çektiğ DC gerilimi, yine AC gerilime çevirerek bilgisayar sistemini belli bir süre
i
daha kesintisiz olarak istenen değerde beslemeye devam eder. Bu süreye “destek süresi
(runtime)” adı verilir.

Destek süresi, bilgisayarı çekeceğ yükün miktarı UPS'in kapasitesine ve akü
n i na,
na iş ş
miktarı göre değ ir. Tam yükle çalı ortalama bir masaüstü sistemi için 5 ilâ 15
an
dakikalıbir destek süresi yeterlidir.
k

Resim 1.22: UPS içerisinde bulunan akü ve diğ üniteler
er

UPS içerisinde bulunan kontrol elektroniğ ünitesi; ş
i ebeke, doğrultucu, akü ve
ş nı lar (Resim
eviriciyi sürekli olarak denetleyerek bu birimlerin uyum içinde çalıması sağ
1.20).
1.3.3. Kesintisiz Güç Kaynakları itleri
Çeş
Kesintisiz güç kaynakları değ ik topolojiye sahiptir.
üç iş

1. Standby (Off - Line) UPS’ler

2. Line - Interactive UPS’ler

3. Online UPS’ler

16

1.3.3.1. Standby (Off - line) UPS’ler

Elektrikler kesik olduğ sürece aktif olan, elektrikler varken de temel yüksek voltaj
u
koruması n haricinde voltaj dalgalanmaları herhangi bir ayarlama ya da düzenleme
nı nda
yapmadan, elektrik prizinin takılıolduğ duvardan çı elektrik akı nı direkt olarak
u kan mı n
PC’ye ve çevre birimlerine ulaş na izin veren pasif sistemlerdir.
ması

Standby UPS’lerin devreye girmesi için elektrik hattı bir güç kesintisi meydana
nda
gelmelidir. Elektrikler kesilmediğ sürece bu UPS’ler kendi içlerinde bir enerji dönüş
i ümü
yapmazlar. Elektrikler var olduğ sürece aktif duruma geçmediğ için kendisine “off - line
u i
UPS” de denmektedir.

1.3.3.2. Line - Interactive UPS’ler

Line - interactive sistemler, ş ebeke gerilimi kabul edilebilir aralı iken standby
kta
UPS’lerde olduğ gibi offline modunda çalı
u ş nı
ması sürdürür. Offline sistemlerden farklı
olarak gerilimdeki dalgalanmaları engellemek için kontrol mekanizması sahiptirler. Yani
na
elektrik varken oluş abilecek voltaj dalgalanmaları standby UPS’lerde kontrol edilemezken
(yüksek voltaj kontrolü hariç) line interactive sistemlerde bu dengesizlikler “regülâsyon”
işlemine tabii tutulurlar.

Resim 1.23: Line interactive UPS’ler

Line interactive UPS’ler, sistemler için daha güvenilir bir koruma sağlarlar. Ayrı pil
ca
ömürleri de daha uzundur.

1.3.3.3. Online UPS’ler

Bu tür UPS’lerin dönüş türücüleri “her zaman” aktiftir. Sistemin ihtiyaç duyduğu
elektrik akı , duvardaki elektrik hattı gelen akı sürekli beslenen aküler ile sağ r.
mı ndan mla lanı

Bir elektrik kesintisi ya da güç arı halinde, online bir UPS “sır transfer zamanı
zası fı ”na
ulaşabilme yeteneğ ine sahiptir (Çünkü sistemin enerjisi daima UPS aküsünden
sağlanmaktadı Online UPS’ler, korumakla yükümlü olduklarısistemin hizmetine ani
r.).
dalgalanmalardan uzak ve daha kararlıbir elektrik akı sunarlar. Daha çok endüstriyel
mı
alanda daha büyük sistemlere kesintisiz ve düzenli enerji sağ
lama amaçlıkullanırlar.
lı
17

Resim 1.24: Online UPS’ler

Ne var ki online UPS’lerin de bazı dezavantajları değ
yok ildir. UPS aküsünün sürekli
kullanı halinde olması akünün ömrünü büyük ölçüde kı r. Bunun yanı ra, online
m , saltı sı
UPS’ler tarafı
ndan kullanı ikili dönüş süreci de daha yüksek enerji kullanı ndan
lan üm mı
dolayıdaha fazla elektrik faturaları sebep olur.
na

18

UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

İlem Basamakları
ş Öneriler
 Bilgisayara ait kasa, monitör, klavye,  Klavye ve farenin portlara konektör
fare ve eğ var ise kesintisiz güç
er bağ ları yaparken yuvaya tam
lantı nı
ı
kaynağ masa üstüne yerleş
nı tiriniz. oturacak ş
ekilde bağ yı nı
lantı yapı z.

 Klavyenin kasa bağ sı
lantını
yaparken PS2 giriş port ile tam
in
uyumlu olacak şekilde takı na
lması
dikkat ediniz.

 Klavyenin kablosunu resimde
görüldüğ gibi kasaya takı z.
ü nı
 Farenin kasa bağ sı yaparken
lantını
PS2 giriş port ile tam uyumlu
in
olacak şekilde takı na dikkat
lması
ediniz.

 Farenin kablosunu resimde görüldüğü
gibi kasaya takı z.
nı

19

 Monitörün ekran kablosunu kasaya
takarken bağ nıtam olarak
lantı n
yapı ğ ı
ldından emin olunuz.
Konektör üzerindeki vidalarıport
üzerindeki yuvaları iyice
na
sabitleyiniz.

 Monitörün ekran kablosunu kasanın
arkası bulunan ekran kartı ine
nda giriş
takız.
nı

 Eğ var ise kesintisiz güç
er
kaynağnı ş olmuş
ın arj olduğ undan
emin olunuz.
 UPS ünitesini hava akı nıolduğ
mı n u,
tozdan, pas dumanı uzak bir
ndan
yere yerleş ı cak
tiriniz. UPS’i aş sı
rı
ve çok nemli ortamlarda
kullanmayı n.
 Eğ var ise kesintisiz güç kaynağile
er ı  UPS’i 2 kutuplu 3 telli topraklı
kasa ve monitörün bağ ları ara
lantı nı prizlere bağlayarak kullanı UPS
n.
kablo ile yapı z.
nı arkasındaki paneldeki iki çı ş
kı ı
kullanarak sadece bilgisayar ve
çevre birimlerini besleyin.
Genellikle bilgisayara ait kasa ve
monitör UPS’e bağ lanmaktadı r.

20

 Güç kablosunun kasa bağ sı
lantını
diğ bağ
er lantı lemlerinden sonra
iş
yapı z.
nı

 Güç kablosunun kasa bağ sı
lantını
yapı z.
nı

 Monitörün güç kablosunu prize takı z.
nı  Kasa ve monitöre ait güç kabloları
nı
 Kasanıgüç kablosunu prize takı z.
n nı prize takarken dikkatli olunuz.
 Eğ var ise kesintisiz güç kaynağ n
er ı
nı  Eğ var ise kesintisiz güç
er
güç kablosunu prize takı z.
nı ın
kaynağnıgüç kablosunu prize
takarken dikkatli olunuz.

21

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A. OBJEKTİ TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
F
Aş ı sorularıcevapları doğ ve yanlıolarak değ
ağdaki n nı ru ş erlendiriniz.
1. Klavyelerin kendi içlerinde mikro işlemcileri bulunmaktadı (......)
r.
2. Q klavyede harfler, Türkçe yazı diline uygun olarak sı
m rı ş
ralandılmı r. (......)
tı
3. Farelerde sağ , yan menünün kullanı nı lar. (......)
tuş lması sağ
4. Doğ rultucular, DC gerilimi, AC gerilime dönüş türen devrelerdir. (......)
5. Darbe, kı süreli gerilim düş
sa üklüğüdür. (......)
6. Transfer süresi ne kadar yüksekse o kadar iyidir. (......)
7. Elektrik kesildiğ andan itibaren UPS’in sisteme enerji sağ
i layabildiğ süreye Destek
i
Süresi denir. (......)
8. Online UPS’ler sadece elektrik kesintisi olduğ unda devreye girer. (......)

9. Aş ı cümlelerde bulunan boş
ağdaki lukları uygun ş
en ekilde doldurunuz.
10. Günümüzde _______ bağ lı lantı klavyeler çoğunluktadı r.
11. Optik farelerin alt kı nda top yerine ___________ bulunmaktadı
smı r.
12. Elektriğ kesildiğ an ile UPS’den sisteme enerjinin verildiğ an arası geçen
in i i nda
süreye _________ denir.
13. UPS içerisinde bulunan ________, elektrik kesildiğ anda sisteme enerji sağ
i lamaya
devam eder.
14. Voltaj miktarların, sistemin zarar görmesini engelleyecek ş
nı ekilde düzenlenmesi
işlemine ________ adı verilir.
15. __________, offline sistemlerden farklı olarak gerilimdeki dalgalanmaları engellemek
için kontrol mekanizması sahiptirler.
na
16. Online UPS’ler, __________ transfer süresine sahiptirler.
17. ________ , doğ rultucudan veya aküden gelen DC gerilimi, AC gerilime dönüş türür.

DEĞERLENDİ
RME

ı rız.
Cevapları zıcevap anahtarıile karş tını Doğ cevap sayı zıbelirleyerek
nı laş ru nı
kendinizi değ erlendiriniz. Yanlıcevap verdiğ ya da cevap verirken tereddüt yaş ğ z
ş iniz adıı
nı
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

22

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
AMAÇ
BIOS’un ne demek olduğunu, ne iş yaradıı ve BIOS içerisindeki ayarları nası
e ğnı n l
yapı ğnı reneceksiniz.
ldıı öğ

ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanıgereken öncelikli araşrmalar ş
z tı unlardı
r:

1. Anakart, iş
lemci ve RAM’e ait terimlerin neler olduğ araşrı z.
unu tını

2. ROM’un ve ROM çeş
itlerinin neler olduğ araşrı z.
unu tını

3. Bilgisayar ilk açı ğ olan iş
ı
ldında lemleri ekrandan gözlemleyiniz.

Araşrma iş
tı lemleri için bilgisayar laboratuarı veya ev ortamı bulunan hazıbir
nda nda r
bilgisayarı internet ortamı kullanız. BIOS’taki ayarları olarak anlayabilmeniz için
ve nı nı tam
ş
bilgisayar teknik servislerinde çalı ve donanı ile ilgili tüm özellikleri kullanan
an m
kişilerden ön bilgi almanı gerekir. Kazanmı
z şolduğ unuz bilgi ve deneyimleri arkadaş
ı
gurubunuz ile paylaş z.
nı
2. BIOS
2.1. BIOS Nedir?

BIOS terimi; “Basic Input / Output System” (Temel Giriş/ Çı şSistemi)
kı
kelimelerinin baş mesiyle meydana gelmiş BIOS, bilgisayar ilk açı ğ
harflerinin birleş tir. ldıı
ş
anda çalı maya başlayan küçük bir yazımdı
lı r.

BIOS yazımıanakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM (Read Only Memory -
lı ,
Sadece Okunabilir Bellek) adı verdiğ
nı imiz bir chip (yonga) içindedir (Resim 2.1).

23

Resim 2.1: Anakart üzerinde ROM’un gösteriliş
i

BIOS yazımı sistemin ayrı
lı , lmaz bir parçası r. Sistemin kapatı
dı lmasıya da
formatlanması durumunda BIOS silinmez. Bunun nedeni de, BIOS’un diskte değ anakart
il,
üzerine monte edilmişsalt okunabilir bir bellek olan ROM yongası kayı olması r.
, nda tlı dı

Resim 2.2: EEPROM

Günümüz anakartları çoğ ş
n u imdilerde kullanılar tarafı
cı ndan kolayca
güncellenebilen, Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM ( Electrically Erasable
Programmable Read Only Memory - Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Sadece
Okunabilir Hafı adlıROM bellek kullanmaktadı (Daha önceki BIOS'ları çipleri
za) rlar n
güncellenebilmek için anakarttan fiziksel olarak çı lıve daha yenisi ile değ tirilirdi).
kartır iş
(Resim 2.2)

2.1.1. BIOS Ne İe Yarar?
ş

Bilgisayarı açtımı çalı rı ilk program BIOS’tur. İ olarak bilgisayarı
ilk ğ zda
ı ş lan
tı lk n
mı tarar ve test eder. Bu iş Power On Self Test ( İ açış kendini sı
donanı nı lem lk lı ta nama)
veya POST olarak adlandılı Bu test sı nda BIOS, herhangi bir sorunla karş tı
rır. rası ı ğ
laş ı
zaman bunu kullanıya yazı
cı lıveya sesli hata mesajıolarak bildirir. Daha sonra BIOS,
işletim sistemini yükler.

24

POST; güç kaynağnı normal iş
ın levlerini, anakartı iş
, /çış
lemciyi, giriş kı
denetleyicilerini, belleğ klavyeyi ve video bileş
i, ş r.
enlerini kontrol eden birçok test çalı rı
tı
Bilgisayar POST aş aması tamamlarsa kı tek bir bip ya da iki kı bip sesi çı r
nı sa sa karı
(BIOS üreticisine bağ olarak ses sayı değ ebilir.).
lı sı iş

POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarı keser ve görüntüsel olarak
da
ekrana yazı ya da duyulabilir bir seri bip sesi ile hata mesajı
lı verir.

BIOS’ta yapı ş
labilecek ayarlarıöyle sıflandı
nı rabiliriz:

1. Anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin
değ erlerini değ tirmek/gözlemlemek: BIOS, bilgisayarı donanı hakkı tüm bilgiye
iş n mı nda
sahip olur ve bu donanı n birbirleri ile haberleş
mları meleri işlemini üstlenir. Örneğ ses
in
kartı, modem gibi parçalarıüzerinde barı ran bir anakart aldıı zda, anakartı zı üzerine
ndı ğ nı nın
takı olan aygı n listesini iş
lı tları letim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen
bir donanı BIOS yazımı
mı lı içerisinde iptal ettiğ imizde ise işletim sisteminiz bu aygı artı
tı k
görmeyecektir. Örneğ on - board olarak ses kartı ı anakartı BIOS’una girerek ses
in, taşyan n
özelliğ iptal ettiğ
ini imizde işletim sistemi artıbu ses kartı algı
k nı layamayacaktı r.

2. Anakartı üzerine takı olan donanı
n lı mları çakı
n şmaması düzgün çalı
ve ş
ması
için gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek: BIOS, anakart üzerine takı olanlı
donanı n “çalı
mları ş adreslerini” iş
ma letim sistemine bildirerek onları doğ düzgün
n ru
çalış na olanak tanı Normal ş
ması r. artlarda BIOS, aygı n “çalı
tları ş adreslerinin”
ma
belirlenmesini iş letim sistemine yaptır. Fakat kalabalı ek donanı sahip bir sistemde,
rı k ma
bazı mları ş
donanı n “çalı adresleri”, iş
ma letim sistemi tarafı
ndan aynı ğı
atandında, çakışma
dediğ imiz olay ortaya çı Çoğ zaman, aynı
kar. u ş
“çalı adresine” sahip donanı kendi
ma mlar
araları bu yeri paylaş sorun çı
nda arak kartmazken, bazı durumlarda aynı ş adresine ait
çalıma
donanı mlar bu adresi paylaş istemezler. Böyle bir durumda iki donanı da çalı
mak m şmaz.
Ama BIOS’a girip, aygı n kullanması
tları ş
gerektiğ çalı adreslerini (IRQ, DMA vs.)
i ma
kendimiz belirlediğ imizde her iki donanı da çalı
m ş na devam eder.
ması

3. Anakartı sistem açış
n, lında (BOOT) ilk olarak kullanacağ aygı (CD ROM,
ı ı tı
Floppy, Hard disk) BIOS belirler: BIOS, ilk açışiş lı lemlerini tamamladı ktan sonra
bilgisayarı bir iş
n letim sistemi ile açı lması için iş sı nı
lem rası içerisinde iş letim sistemi
bulunduran bir aygı bı
ta rakması gerekir. Burada bilgisayar, Disket sürücü, CD ROM veya
hard disk gibi disk ortamları ndan herhangi birisi ile açılmak istenebilir. Burada bilgisayarı
n
hangi aygı bulunan iş
tta letim sistemi ile açı ı
lacağ önceliğ yine BIOS içerisinde yapı ş
ini, lmı
olan açışlı(BOOT) ayarları belirler.

BOOT (Baş latma): Bilgisayarı açı ğnda bir dizi sı
n, ldıı radan kontrolleri
yapı bilgisayarı açı
p n labilmesi için gerekli olan sistem dosyaları
nıyükleyerek
iş
letim sistemini devreye sokma işlemidir.

25

2.1.2. POST Nası
l Çalır?
şı

1. Bilgisayarı zıaçtıı zda elektrik akı
nı ğnı mıCPU (Central Process Unit – Merkezi
İş Birimi) ünitesine gider ve orada bilgisayarı önceki kullanı ndan kalmı
lem n mı şbilgileri
siler.

2. CPU (Mikroiş lemci), elektrik akı
mıtarafı ndan uyarı ğnda ROM’da yer alan
ldıı
BIOS yazımı RAM (Random Access Memory - Rastgele Eriş Bellek)’e yükleyerek
lı nı imli
aktif hale getirir. BIOS programıkendi içindeki kayı bilgilerden, önce kendini ve POST
; tlı
programı nıkontrol eder, daha sonra System Bus (Bilgisayarı donanı nıbirbirine
n mları
bağ layan devreler)’a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapı yapmadıı kontrol
p ğnı
eder.

3. POST testi, bundan sonra bilgisayarı ekran görünümünü kontrol eden video
n
sinyallerini ve ekran kartın hafı nı eder. İ bu andan itibaren ekranı z görüntü
nı zası test şte mı
vermeye baş lar.

4. POST, çalış na devam eder ve RAM belleklerin gereğ gibi vazife görüp
ması i
görmediğ belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sı ile bazı
ini rası bilgiler
kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazı ile okunanıkarş tır. Bazı
lan ı rı
laş
amada ekranda hafı kapasitesini gösteren rakamları sayı ğ
bilgisayarlarda, bu aş za n ı
ldını
görebilirsiniz.

5. Daha sonra POST, bilgisayara bağ klavyenin bağ sı ve herhangi bir tuş
lı lantını unun
basıp olup olmadıı kontrol eder. Bu sı varsa klavye üzerindeki kontrol ledleri yanı
lı ğnı rada p
söner.

6. Floppy disk’e (disket sürücü) ve sabit disklere sinyal göndererek, hazıve çalır
r şı
durumda olup olmadı nı tepkilerini belirler. Bu sı floppy diskten ses gelir.
kları ve rada

7. POST, yaptı
ğ ıtestin sonuçları nıCMOS (hangi ekipmanları bilgisayara bağ
n lı
tlı u ı rarak yeni bir
olduğ belirleyen bilgilerin sabit olarak kayı olduğ yonga) ile karş tı
unu laş
donanı n varlıı araşrı Son iş olarak ta CMOS daimi hafı nda kayda geçer.
mı ğnı tır. lem zası

8. Bundan sonra BIOS’ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açı
lma) iş
lemi
gerçekleştirilerek iş ş lı
letim sistemi çalı rır.
tı

26

2.1.3. BIOS’ta Yapı Değ iklikler Nereye Kaydedilir?
lan iş

BIOS, ROM içerisinde bulunan bir
yazımdı ROM ise sadece okunabilir bir bellek
lı r.
olduğ için hiçbir değ iklik kaydedilemez. Bu
u iş
yüzden BIOS üzerinde yaptıı z
ğmı
değ ikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir.
iş
BIOS’da ayarlarıdeğ tirdiğ
iş imizde bu ayarlar
CMOS denilen bir bellek çeş idine kaydedilir.
CMOS (Complenmentary Metal Oxide
Semiconductor), "Eş lenik Metal Oksit
Yarı iletken" in kısaltması r. Bilgilerin burada
dı
tutulması bir pil ile CMOS sürekli beslenir
için
ve kaydedilen ayarları burada sürekli kalması
n
sağ r.
lanı Resim 2.3: BIOS-CMOS

Güç Düğ mesine bası ğnda, CMOS’da kayı olan BIOS ayarları göre sistem
ldı ı tlı na
açır. Kayı olan ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sı sı “CMOS Checksum error”
lı tlı k k
hatasıekranda gözüküyor ise, anakartı üzerinde bulunan pilin değ tirilmesi gerekir. Bu da
n iş
sorunu çözmezse, CMOS yongası bozulmuş demektir.

2.1.4. BIOS Çeş
itleri

Değ ik anakartlar, farklıBIOS SETUP yazımları
iş lı nıiçermektedir. Farklıfarklı
markaları ürettikleri farklıBIOS’lar bulunmaktadı Farklı
n r. firmaları BIOS ayarlarıbu
n
BIOS sistemlerine göre farklık gösterir.
lı

itleri ş
Piyasadaki BIOS çeş unlardı
r;
 Award Software
 Phoenix BIOS
 AMI BIOS
 Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ).

Award Medallion BIOS, Award BIOS ile Phoenix BIOS birleş mesinden dolayı
ş ndan oluş tur. En
ı
Phoenix BIOS’un arabirimi ile Award BIOS’un özelliklerinin karımı muş
çok kullanı BIOS türü Award BIOS’tur.
lan

SETUP seçeneklerinin çoğ tüm BIOS’larda aynış ifade etmektedir. Fakat
u eyi
seçeneklerin ifade ş
ekilleri ve BIOS SETUP MENÜ ara yüzü farklı
olabilmektedir.

27

BIOS Çeş
itleri BIOS Resimleri

Award BIOS

Resim 2.4

AMI BIOS

Resim 2.5

Phoenix BIOS

Resim 2.6

2.2. BIOS Yapı rması Giriş
landı na

BIOS’un ne olduğ undan, görevinden ve öneminden bahsettik. Peki, BIOS ayarları
nı
nasıdeğ tirebiliriz? BIOS ayarları değ tirmek için BIOS’a nasıgirebiliriz? Ş
l iş nı iş l imdi de
bunlarıinceleyelim.

2.2.1. Post Ekranı

Güç düğ mesine bastı sonra BIOS’un bilgisayarı nadıı ekran karş za gelir.
ktan sı ğ bir ı
mı
Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranı bize iş
nda, lemcimizin hı, bellek miktarı veri
zı ve
saklama cihazları belirtilir. Tam bu esnada, ekranı altı “Press DEL to Enter Setup”
n nda
ifadesi belirir. BIOS ayarları eriş için bu ifadeyi gördüğ
na mek ümüz anda “DEL” tuş una
basmamıgerekir (Resim 2.7).
z
28

Resim 2.7: İ açış
lk lıekranı

Bazı güncel anakartlarda POST ekranıyerine, kendi markaları gösteren tam ekran
nı
logolar yer alı Bu logoları arka planı klasik POST iş
r. n nda lemleri devam eder. Böyle bir
durumda, TAB tuş basarak bu logoyu atlatıklasik POST ekranı dönebilirsiniz.
una p na

Farklıanakart üreticilerinde BIOS’a girmek için gereken tuş birleş farklı
imi olabiliyor.
Genelde “DEL” tuş kullanırken, bazı
u lı anakartlarda “F1” , “F2”, “F10”, “Esc” veya “Ctrl +
Esc” tuş ndan herhangi biri kullanı
ları ız
labiliyor. BIOS’a girmek için kullanacağnı tuş (lar)
POST ekranı belirtilir.
nda

Önceki konuda, farklıfirmaları BIOS’unun bulunduğ
n undan bahsedip, bunları n
AWARD, AMI ve Phoenix olduğ söyledik. Hemen aklı za bir soru gelecektir; BIOS
unu mı
ayarları BIOS sistemlerine göre farklık göstermiyor mu? Hepsinde aynı
, bu lı görevleri yapan
ayarlar bulunuyor. Ama bu ayarları ifade edilme tarzları
n BIOS modeline göre farklıklı
gösterebilir. Biz en çok kullanı BIOS modeli olan Award BIOS’a göre tüm iş
lan lemleri
gerçekleş tireceğiz.

2.2.2. Cmos Setup Menüsü

BIOS Setup'ı açtıızda ekrana gelen menüye CMOS SETUP adı
ilk ğnı verilir (Resim
2.8) Ok tuş ile buradaki seçeneklerden birinin üzerine gelip enter tuş bastıızda ya
ları una ğnı
alt menülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten birer komut olduğ için bu komut yerine
u
getirilir. Herhangi bir ayar değ ikliğ yapmak isterseniz bunu “Page Up”, “Page Down”
iş i
veya “+”, “-” tuş ile gerçekleş
ları tirebilirsiniz.

29

BIOS Setup'ı tüm pencerelerinde olduğ gibi bu pencereden de “Esc” tuş basarak
n u una
kabilir veya “F10” tuş basarak yaptıız değ iklikleri kaydederek çı
çı una ğnı iş kabilirsiniz.

Resim 2.8: BIOS ekranı

Not - 1: Her bir menü ile ilgili verilen ekran görüntüleri sadece fikir vermesi açından
sı
eklenmiştir. Ayarlar anlatırken ekran görüntülerinde var olan ayarlara bağ
lı lı
kalınmayacaktı Çünkü her bir anakart markası n BIOS ayarlarıbirbirinden farklı
r. nı
olabilmektedir.

Not - 2: BIOS ayarları nıanlatırken "Enabled - Aktifleş tirme" ve "Disabled -
Pasifleş ı
laş ı ı
tirme" terimleriyle çok sı karş acağz. Çoğ BIOS ayarları n karş nda bulunan
k u nı sı
bu seçeneklerden "Enabled" ayarı aktif olduğ
n unu, "Disabled" ise o ayarı devreden
n
karı ş
çı lmıolduğ gösterir.
unu
Not - 3: Sevgili öğ renci, BIOS ayarların bir kı
nı smısizin çok fazla iş inize
yaramayacaktı Bu yüzden burada en fazla iş
r. inize yarayabilecek menüleri tanıtmakta yarar
ş
ı
gördük. Bunun dında kalan menüleri, önerilen kaynaklar bölümündeki internet sitelerine
girerek araşrabilirsiniz.
tı

2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları
)

Ana menüden bu bölüme girdiğ inizde, IDE aygı nı
tları ayarlayabilir/tanı
tabilir, temel
ve ı z.
sistem ayarları sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaş nı Bunları iş
rsı n levleri aş ı ağ da
sunulmuş tur.

30

Resim 2.9: Standart ayarlar

a) Date/Time (Tarih/Saat): Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz. Aslı
nda
sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS’tan da ayarlayabilirsiniz. Tarih konusunda
küçük bir not düş memiz gerekir. Yıhanesi iki basamaklı
l görünüyorsa 2000 yı problemi
lı
olabilir. Yani 2000 yında tarih 00 olarak görünecektir. Sistem ve uygulamaları zı tümü
lı nın
tarihi, 1900 yı gibi algı
lı layabilir. Ancak uzunca bir süredir, anakartlarda bu sorun, yıdört
l
haneye çı larak giderilmiş
karı tir.

b) Hard Disks (Sabit Diskler) : BIOS ve anakartlar 4 IDE sürücüyü (sabit disk veya
CD - ROM) destekler. IDE disklerinizin ayarları nı“HARD DISKS” adlıbu bölümde
görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada
görünmez.
Nadiren de olsa BIOS bazı diskleri otomatik tanı
mayabilir. Bu durumda disk türünü
(Type) “User” (Kullanı) olarak seçip disk üzerinde yazan bu parametreleri elle girerek
cı
diskinizi tanı tı ğ ı
tabilirsiniz. Böyle bir durumda bilgisayar, hard diskler önceden tanıldı için
sistemde hard disk arayarak zaman kaybetmeyecektir.
Bu bölümde bulunan Mode ayarı 4 seçenek içerir. Normal, Large, LBA ve Auto.
ise
528MB'tan küçük diskler için Normal seçeneğ getirmelisiniz. 528MB'tan büyük ve LBA
ine
modunu destekleyen diskler için LBA, 528MB'tan büyük ve LBA modunu desteklemeyen
diskler için Large seçeneğ kullanmalını “LARGE” türü diskler sadece MS - DOS ile
ini sı z.
kullanı labilir ve pek yaygı değ n ildir. Günümüzde tüm diskler “LBA” modunu
desteklemektedir. MODE ayarı AUTO olarak bı lsa bile BIOS, LBA modunu otomatik
rakı
olarak tanı Eğ istisnai bir durum yoksa TYPE ve MODE ayarları "AUTO" yapmak en
r. er nı
iyisidir. Böylece BIOS, POST sı nda diskinizin özelliklerini belirleyip sistemi ona göre
rası
açabilir.
Hard Disk bölmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektör sayı sıve
teknoloji ile ilgili bazı bilgiler içerirler. Günümüzde tüm yeni anakartlarda “IDE HDD Auto
Detection” seçeneğvardıve hemen hemen hiçbir diski tanı
i r mazlıetmez.
k

c) Drive A/B (A/B Sürücüsü): Bu bölüm disket sürücüleri içindir. PC’lere iki tane
disket sürücü takı labildiğ için A ve B seçenekleri konmuş Bir tane disket sürücünüz
i tur.
varsa, bunlardan bir tanesini ayarlayı diğ
p, erini None (yok) yapmanı gerekir. Günümüzde
z
disket sürücüler genelde 1.44 MB 3.5 inch olduğ undan bu ayar bu ş
ekilde yapır. Eğ A’yı
lı er
31

7-Post(İlk Açılış)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (13)

Similar to 7-Post(İlk Açılış)

Similar to 7-Post(İlk Açılış) (20)

7-Post(İlk Açılış)