O teatro das Irmandades da Fala

1. A IDEA DUN TEATRO NACIONAL
O teatro das Irmandades da Fala

2. Do Rexionalismo ás Irmandades da Fala: contexto histórico
- A partir de 1890 sufraxio universal: permite representación no Parlamento
español de partidos socialistas, republicanos, rexionalistas e nacionalistas
cataláns e vascps
-Forzas nacionalistas galegas non terán representación ata a II República
-Sociedade rural de estruturas agrarias
-Emigración masiva (Cuba, Arxentina e Uruguai)
-Consolidación dunha pequena burguesía en vilas e cidades
-Movemento Rexionalista fracasa: non chega ás clases medias e non supera
diverxencias internas
-Creación da Real Academia Galega (1905): presentación do himno e bandeira
propia (hoxe oficial)
-Creación das Irmandades da Fala (1916)

3. Irmandades da Fala
-1916: creación da Irmandade de Amigos da Fala na Sede da Real
Academia Galega na Coruña
-Finalidade inmediata: exaltación e fomento do uso do idioma
-Plano de rexeneración global do país
-Creación do primeiro xornal monolingüe en galego: A Nosa Terra
- 1918: I Asamblea das Irmandades da Fala: decláranse nacionalistas
“ Tendo Galiza tódalas características esenciais de nazonalidade, nós
nomeámonos, d-hoxe para sempre, nazonalistas galegos, xa que a
verba “rexionalismo” non recolle tódalas aspiracións nin encerra
toda a intensidade dos nosos problemas”

4. -Necesidade de renovación e proxección da narrativa: creación de coleccións
-Céltiga (1921-1923): dirixida por Xaime Quintanilla e Antón Vilar Ponte
-Lar: (1924-1928): dirixida por Leandro Carré e Ánxel Casal
-1922: ruptura das Irmandades. Diverxencias políticas e culturais

5. Idea dun teatro nacional: Teoría e praxe teatral no tempo
das Irmandades
- Será a partir de 1916 cando o teatro galego experimente un salto cuantitativo
e cualitativo importante
-Incrementa número de obras e autores
-Proliferación de cadro declamatorios amateurs
-Novas formas, temáticas e estéticas: integración dos diversos influxos
das dramaturxias europeas
-Ampliación dos círculos de lectores/espectadores
-1919: creación do Conservatorio Nazonal do Arte Gallego (CNAG)
-Obxectivo: consideran o teatro un dos ámbitos onde a lingua galega debía
ganar a batalla do prestixio social

6. Dificultades
-Falta de actores e actrices
-Falta de compañías teatrais
Dificultade para a profesionalización.
Amateurs
-Tarefas de divulgación e reorientación do teatro dependentes do
voluntarismo:
- Cadros de Declamación de coros populares (Toxos e Froles; Cántigas e
Agarimos; Cántigas da Terra)
-Cadros surxidos nas agrupacións locais das Irmandades
-Falta de apoio institucional
-Dificultade para a edición de obras
“Escribir unha obra de teatro galego equival a enterrala antes de
que logre ver a luz”

7. -Intentos de dotar o teatro galego de coleccións estables:
-Editoras creadas á beira das Irmandades puxeron a andar colección
teatrais: Lar, Cétiga, Nós
-O resto foron responsabilidade dos autores ou apareceron na prensa
periódica en forma de folletín
-Para fomentar a redacción de obras teatrais en galego convocáronse
diferentes concursos como o da Irmandade coruñesa (1918) ou a Festa da
Lingua de Santiago (1924)
-Obstáculo de recepción
- O teatro en Galiza nesta altura era esencialmente urbano
Preocupación constante de moitos dramaturgos para procurar
fórmulas estéticas e argumentais que axudasen a ganar o
interese, o respecto e a adhesión deste público

8. Tendencias
Dúas correntes estéticas:
-Conservadora: defende a permanencia nos tres modelos básicos do teatro de
finais do século XIX → social, costumista e histórico
“Non pode haber máis teatro netamente galego que o teatro do agro y-o
hestórico” Xavier Prado Lameiro
-Moderna: creación dun teatro galego culto e moderno, superador dos moldes
costumistas e ruralistas. Tendencia que aspiraba a substituír nos escenarios as
producións coetáneas do teatro español
“Non significa isto que nís sintamos genreira hacia os asuntos rurais e
d’esencia popular (…). Mas a dignificación momentánea e urxente do
noso idioma nada juzgamos millor que as obras teatrás de tema universal
nas que interveñan persoages d’altura, escritas en galego. Obras nas que
o galego sirva somente de meio d’espresión como outro calquer idioma
nazonal”

9. Autores
Antón Vilar Ponte
Fundador das Irmandades e director
do xornal A Nosa Terra.
Escritor teatral, crítico, actor e
tradutor ao galego de diferentes
producións teatrais europeas (Yets
ou Shakespeare)
- O Mariscal (1926)
Ramón Cabanillas
- A man da Santiña (1919): obra
que marcou o inicio dunha etapa
nova porque conseguiu elevar o
galego en escena á categoría de
idioma rico e flexible
- O Mariscal (1926)

10. O Mariscal
- Coautoría de Ramón Cabanillas e Vilar Ponte
- Composta por Prólogo e 3 actos
-Trinta personaxes en 5 escenarios distintos
-Moldes clásicos e modernistas
- Figura e feitos do Mariscal Pardo de Cela
-Redactada entre 1919 e 1920, estivo inédita e non representada ata
1926, publicada pola editorial Lar
-Estreada en 1929 en Vigo coincidindo coa segunda edición. Versión en
ópera que sacrifica fragmentos enteiros do texto orixinal (case todo o 2º
acto)

11. Bibliografía
FERNÁNDEZ VELHO, Rosário; SAMBADE SONEIRA, Xesús,
Literatura galega da Idade Media ao século XX, Cadernos de Literatura
Galega, A Nosa Terra, Vigo 2002.
TATO FONTAÍÑA, Laura, Historia do teatro galego. Das orixes a
1936, A Nosa Terra, Vigo 1999.
VIDAL GARCÍA, David, Teatro Galego e Construción nacional: Os
Cadernos da Escola Dramática Galega (1978-1994), Tese de Doutoramento,
Universidade de Birmingham 2009.
VILAVEDRA, Dolores, Historia da Literatura Galega, Galaxia, Vigo
1999.