2. • მწერების უფრო მეტი ნაირსახეობა არსებობს, ვიდრე
სიცოცხლის ყველა სხვა ფორმა ერთად აღებული.
სახელი ჯერჯერობით ერთ მილიონ სახეობას შეარქვეს,
თუმცა ვარაუდობენ, რომ სახეობათა როცხვი ათი
მილიონით მეტია. რაც განპირობებულია მწერების
მცირე ზომითა და სწრაფად გამრავლების უნარით.
• მათი მყარი, წყალგაუმტარი, დრეკადი გარეგანი ჩონჩხი
წარმატების კიდევ ერთი საწინდარია, ეს ჩონჩხი
მწერებს საშუალებას აძლევს იცხოვრონ ყველგან, ღია
ზღვის გარდა.
• გარეგანი ჩონჩხის ერთდერთი ხარვეზი ისაა, რომ
მწერთან ერთად არ იზრდება. ამიტომ მწერს ზრდისას
საკუთარი ჩონჩხის გადაგდება უწევს.
• მწერების უმეტესობა სიგრძში 25 მილიმეტრზე
ნაკლებია. ყველაზე პატარა მწერი სიდიდით ნემსის
წვერის მეოთხედია, ყველაზე დიდი კი ადამიანის ხელს
ბევრად აღემატება. მწერის ზომა შეზღუდულია მისი
გარეგანი ჩონჩხით, რომელსაც მხოლოდ მცირე ზომის
სხეულის ატანა შეუძლია.
3. • გამრავლება — ცოცხალ
ორგანიზმთა ერთ-ერთი ძირითადი
თვისება, წარმოქმნან თავისივე მსგავსი
ახალი არსებები. მისი მეოხებით ხდება
სახეობის შენარჩუნება და რიცხობრივი
ზრდა. არსებობს გამრავლების ორი
ფორმა — უსქესო და სქესობრივი.
• მწერებს უმეტესობას ახასიათებთ
სქესობრივი გამრავლება.
9. სასარგებლო მწერები
• ფუტკრები.
• ყველა სახეობა
სასარგებლოა როგორც
მცენარეთა დამმტვერავი.
თაფლის მომცემი
ფუტკარი (ფუტკარი
მეთაფლია) ადამიანმა
• უძველესი დროიდან
მოიშინაურა თაფლის,
• ცვილის, დინდგელის,
• ფუტკრის რძის მიღების
მიზნით. ფუტკრების
შხამს იყენებენ
მედიცინაში
10. • ჭიანჭველები
• იყენებენ სხვადასხვა
კულტურაში:
სამზარეულოში,
მედიცინაში და ასევე,
სხვადასხვა რიტუალში.
მათ იყენებენ ტყის
მავნებლების წინააღმდეგ
და ამიტომ
ხელოვნურადაც
ავრცელებენ, ზრუნავენ
როგორც
ჭიანჭველასებრთა, ისე
მათი ბუდეების
დასაცავად. საქართველო
ში ჭიანჭველების 102
სახეობა და 23
ქვესახეობაა აღნიშნული.
11. • ჭიანჭველები ჟგუფ-
ჯგუფად ან ოჯახებად
ცხოვრობენ, თითოეულ
ოჯახს ჰყავს დედოფალი,
რომელიც სხვებთან
შედარებით უფრო
მნიშვნელოვანია. ის
ყველა ჭიანჭველას
დედაა. მისი
სამუშაო ისაა, რომ დადოს
კვერცხები. თითოეულ
ოჯახს ჰყავს “ჯარისკაცი
ჭიანჭველა”.
12. • თითოეულ ოჯახში
არიან მუშა
ჭიანჭველები და
მხოლოდ “ქალი”
ჭიანჭველები.
მათი სამუშაო
ძალზედ ძნელია. მათ
შეუძლიათ თავიანთ
სხეულზე 50-ჯერ
მძიმე რამე აწიონ.
13. • აბრეშუმის ჭია
მხოლოდ თუთის ფოთოლს
ჭამს. აბრეშუმის პარკი —
წვრილი ბოჭკოს ნახვევი,
რომელსაც აბრეშუმის
ჭია იკეთებს გარშემო
ჭუპრად გადაქცევამდე.
პარკს ჭია ახვევს აბრეშუმის
ძაფისაგან, რომელსაც
გამოყოფს აბრეშუმის
გამომყოფი ჯირკვლებიდან.
პარკის ახვევას ჭია სამ დღე-
ღამეს უნდება. ამ ხნის
განმავლობაში გამოყოფს
1500 მეტრამდე ძაფს.
აბრეშუმის პარკი შეიძლება
იყოს ყვითელი, თეთრი,
მომწვანო, ვარდისფერი.
აბრეშუმი ძალიან მტკიცე და
ლამაზი ქსოვილია,
რომლითაც ადამიანები
უძველესი დროიდან
იმოსებიან
14. მავნებელი ფეხსახსრიანები
• კოლორადოს კარტოფილის
ხოჭო (ლათ. Leptinotarsa
decemlineata) —
მწერი ფოთლიჭამიების
ოჯახისა. საშიში
საკარანტინო მავნებელია.
აზიანებს ძაღლყურძენასებრ
თა ოჯახის მცენარეებს
(კარტოფილი, წიწაკა, პომიდ
ორი, ბადრიჯანი).
წელიწადში 1-2 სახეობას
იძლევა. მოზრდილი ხოჭო
ნიადაგში ზამთრობს. ხოჭო
და მატლი ფოთლებით იკვე
ბება. კარტოფილის
ფოთლის ქვედა მხარეზე
3000-მდე კვერცხს დებს.
15. • იტალიური კალია
• (ლათ. Calliptamus italicus)
— მწერი ნამდვილი
კალიების ოჯახისა.
სასოფლო-სამეურნეო
კულტურების საშიში
მავნებელია. მასობრივი
გამრავლების პერიოდში
იტალიური კალია ქმნის
ჯოგებს და იქცევა
როგორც ჯოგური კალია.
ზიანს
აყენებს ბამბას, მზესუმზ
ირას, პარკოსნებს, ბაღჩას
, კარტოფილს და სხვა
კულტურებს. ახასიათებს
წელიწადში 1 გენერაცია.
16. • კომბოსტოს
მავნებლები — მწერები,
რომლებიც
აზიანებენ კომბოსტოს.
თეთრულასებრნი (ლა
თ. Pieridae) —
მწერების ოჯახი ქერც
ლფრთიანების რიგისა.
დღის პეპლებია. მათი
ფრთების შლილი 8 სმ
აღწევს. აქვთ თეთრი ან
ყვითელი, შავი
ლაქებით მოფენილი
ფრთები. ოჯახში 500-
ზე მეტი სახეობაა
17. • ფაროსანა
• საქართველოში
პირველად 2015 წელს გამოჩნდა.
მწერმა 2016 წლის სეზონზე
თხილის მოსავლის
მნიშვნელოვანი ზარალი
გამოიწვია. თხილის გარდა, იგი
აზიანებს თესლოვანი და
კურკოვანი ხეხილის სხვადასხვა
სახეობას, კენკროვნებს,
ბოსტნეულ კულტურებს;
განსაკუთრებულ ზიანს
აყენებს ატამს, ვაშლატამას,
• ვაშლს, მსხალს, ჟოლოს,
• პომიდორს, წიწაკას,
• მზესუმზირასა და სიმინდს.
მავნებლის ძლიერი აფეთქების
დროს ზარალმა შესაძლოა,
მოსავლის ღირებულების 70%-იც
კი შეადგინოს.[
18. დაავადების გადამტანი მწერები
• ტარაკანა-თავისი სხეულის
ზედაპირით და თათებით მათ
გადააქვთ ჰელმინთების კვერცხები,
აგრეთვე ნაწლავებისა და სხვა
ინფექციურ დაავადებათა მრავალი
გამომწვევი. მდედრი ტარაკნის
მუცლის ბოლოზე წარმოიქმნება
კაფსულა, რომელშიც იდება
კვერცხები. როდესაც მდედრს
რაიმე საშიშროება მოელის,
შეიძლება კაფსულა მოწყდეს და
მთელი ძალით გაისროლოს
გარკვეულ მანძილზე, რაშიც
გამოიხატება ზრუნვა
შთმომავლობის გადასარჩნად.
19. • ბაღლინჯო- ადამიანის
საცხოვრებლის ბინადარია.
დედამიწაზე ცხოვრობს
დაახლოებით 50 000 სახეობის
ბაღლინჯო. არ შეიძლება ითქვას,
რომ ისინი ღორმუცელები არიან.
საკმარისია კვირაში ერთხელ
უკბინოს ადამიანს, მაგრამ რადგან
სწრაფად მრავლდებიან და ბევრნი
არიან აუტანელი ხდება
ადამიანისთვის მათ გარემოში ყოფნა.
განსაკუთრებით ეტანებიან ნაზ კანს,
ამის გამო უფრო მეტად კბენენ
ქალებს, ბავშვებს და მათ ვინც არ
ეწევა. ბაღლინჯოებს შეუძლიათ
ნახევარი წელი დარჩნენ უსაკვებოდ
და გაყინულ შენობაში კარგა ხანს
გაძლონ. ბაღლინჯო ტიპიური
ექტოპარაზიტია ე.ი იკვებება
სისხლით-ჰემატოფაგია. არსებობს
მოსაზრება, რომ ბაღლინჯოებს
გადააქვთ სისხლის ავთვისებიანი
დაავადების- ლეიკოზის ვირუსები.
20. • ტილები -
• იკვებებიან ადამიანის სისხლით,
უფრთო მწერებია, აქვთ მჩხვლეტავ-
მწუწნავი პირის აპარატი.
ზრდასრული ტილი თავისი პატრონის
სისხლით დღე-ღამეში ორჯერ
იკვებება. ის უსაკვებოდ 37˚
ტემპერატურაზე 12 სთ-ს შემდეგ
იღუპება, ტილები 15-დან 46 დღემდე
ცოცხლობენ. მდედრი ტილი
სიცოცხლის მანძილზე დებს 300-მდე
კვერცხს-წილს, რომელსაც მკვრივი
გარსი და თავისუფალ ბოლოზე
სახურავი აქვს. წებოვანი ჯირკვლების
სეკრეტით წილები მტკიცედ ეწებებიან
თმებს, საცვლების ნაკერებს; ერთი
კვირის შემდეგ წილიდან იჩეკება
. ტილი ,იგი არამარტო ადამიანის
ექტოპარაზიტია (გარეგანი პარაზიტი),
არამედ დაავადების გადამტანიცაა.
გადაქვს პარტახტიანი ტიპი,
შებრუნებული ტიპი, აგრეთვე ციებ-
ცხელება.
21. • რწყილებს არ აქვთ ფრთები, მათი
სხეული გვერდებიდან
შებრტყელებულია, პირის აპარატი
მწუწნავი ტიპისაა.
გავრცელებულია დაახლოებით 300
სახეობის რწყილი, რომელთა
შორის ადამიანის რწყილი
არამარტო ადამიანის, არამედ
შინაური ცხოველებისაცაა.
რწყილები მძიმე დაავადებათა
გადამტანები არიან. გარდა ამისა,
შუალედური მასპინძლების მაგ.
ვირთაგვას საშუალებით
ინფერქციურ დაავადებებსაც
ავრცელებენ. მდედრები კვერცხებს
დებენ იატაკის დაბინძურებულ
ნაპრალებში. აქ ხდება უფეხო
ჭიისებრი ლავრის განვითარება,
მისი დაჭუპრება და
იმაგოდ გარდაქმნა. რწყილები
ცოცხლობენ 3-5 კვირის
განმავლობაში, მაგრამ მათთვის
ხელსაყრელი პირობების
შემთხვევაში ეს ვადა
ხანგრძლივდება.
22. • ტკიპები.
• გაზაფხულსა და
ზაფხულში ტკიპები
მრავლდება, იგი
არაერთი დაავადების
გადამტანია.
პარაზიტის
ნაკბენი ყირიმ-კონგოს
ცხელებას, ასევე
ბორელიოზს იწვევს.
23. • კოღოები
• (ლათ. Culicidae) —
მწერების ოჯახი ორფრთიანთა რიგისა.
აქვთ ერთი წყვილი
სიფრიფანა ფრთა მეორე გადაქცეულია
ბზუალებად. მომრგვალო თავის წინა
ნაწილში პირის ორგანოები — ხორთუმი
და საცეცები. აქვს წვრილი, 15-
ნაწევრიანი, მოკლე (დედლებში) ან
გრძელი (მამლებში) ბეწვებით
დაფარული
ულვაშები. კვერცხი, მატლი და ჭუპრი დ
ამდგარ ან მდორე წყალში ვითარდება.
მატლი წყლის მცენარეულობითა და
ცხოველებით იკვებება. სისტემატურად
ამოდის წყალსატევის ზედაპირზე და
ისევე, როგორც ჭუპრი, ატმოსფერული
ჟანგბადით სუნთქავს. ცნობილია 2000-
მდე სახეობა, რომელთაგან ბევრი
სისხლმწოვია, ადამიანისა და
ცხოველების ექტოპარაზიტია. ზოგს
დაავადებული ორგანიზმიდან ჯანსაღ
ადამიანზე სხვადასხვა დაავადების
გამომწვევები გადააქვს.
მალარიის გადამტანი
კოღო ანოფელესი
24. • ბუზები
• (ლათ. Brachycera), მწერების
ქვერიგი ორფრთიანების რიგისა.
სხეულის სიგრძე 1-იდან 55 მმ-მდე
მერყეობს. პირის ორგანო
დაუნაწევრებელი ხორთუმია.
თათების ბოლოზე აქვთ 2-2
მისაწოვარი, რაც გლუვ ზედაპირზე
ცოცვის საშუალებას აძლევთ.
ბუზების მატლი უფეხოა, ტოვებს
უთავოს შთაბეჭდილებას.
ზრდასრული ბუზები იკვებებიან
ყვავილის ნექტარით, ცხოველის
სისხლით, ხრწნადი ნივთიერებებით,
ნაკელითა და სხვა. მავნე სახეობებს
შორის არიან შინაური ცხოველების
(იშვიათად ადამიანის) პარაზიტები,
სისხლისმწოვი ბუზარები,
ბაქტერიების, ჰელმინთების
კვერცხების გადამტანნი,
პროდუქტებისა და კულტურული
მცენარეთა მავნებლები.
25. მავნებლებთან ბრძოლის
ბიოლოგიური მეთოდი
• ბავშვობაში ვის არ უთამაშია ჭიამაიასთან.
ალბათ, ყველას გვახსოვს "ჯადოსნური"
სიტყვები, რომლითაც ამ პატარა, უწყინარ
არსებას მივმართავდით: "ჭია, ჭია, მაია,
ხვალ თუ კარგი დარია?" ჭიამაია თითქმის
ყველა ქვეყანაში ბინადრობს და ყველგან
სასურველი სტუმარია. ზოგიერთი
ლეგენდის მიხედვით, ადრე მას ღვთის
"სისხლის წვეთს უწოდებდნენ და სწამდათ,
რომ ჭიამაიები ხალხს ღვთის ნებას
ამცნობდნენ. ხმელეთის ყველა კუთხეში
ჭიამაიას ბედნიერების მომტან თილისმად
მიიჩნევენ, ბევრგან მისი გამოსახულებებით
სახლს რთავენ. გავრცელებულია აზრი, რომ
ჭიამაიას მოკვლა ან შინიდან გაგდება
• აკრძალულია - ვინც ამას ჩაიდენს, საქმეში
აღარ გაუმართლებსო...
26. • ჭიამაია ჩვეულებრივი ხოჭოების ჯგუფს
მიეკუთვნება. ეს ფერადი მწერია, რომელსაც
მრგვალი ან ოვალური სხეული აქვს და სხვადასხვა
ფერის კოპლები ამშვენებს. დედამიწაზე მისი
უამრავი სახეობა არსებობს. ისინი განსხვავებულია
ფერით და წერტილების რაოდენობით. ჭიამაიები
მტაცებელი ხოჭოები არიან და სხვა მწერებით
იკვებებიან, მათ შორის, ბუგრებით - ეს მათი
საყვარელი საჭმელია. ბუგრები ბაღ-ვენახებს
აჩანაგებენ, შესაბამისად, ჭიამაია სასარგებლო
არსებაა. ზოგიერთი ჭიამაია სიცოცხლის
განმავლობაში ათასობით ბუგრს ჭამს.
ჭიამაიას ხშირად იყენებენ მავნებლებთან
საბრძოლველად და ბაღებსა და პლანტაციებში
სპეციალურად შეჰყავთ.
• რომელიმე მავნებელი მწერის წინააღმდეგ მისი
ბუნებრივი მტრების გამოყენებას ბრძოლის
ბიოლოგიური მეთოდი ეწოდება
28. • ტრიქოგრამა
• (ლათ. Trichogramma) —
კვერცხიჭამია მხედრების
• გვარი სიფრიფანაფრთიანების რ
იგისა. პატარა (0,3—
0,6 მმ) მწერებია, ყვითელი ან
ლითონისებრ-მწვანეა. 215-ზე
მეტი სახეობის ტრიქოგრამა
მწერების კვერცხების
პარაზიტებია. იყენებენ
ბიოლოგიური ბრძოლის დროს.
მასპინძლობს კვერცხის ზომის
მიხედვით .ტრიქოგრამა მასზე
ათავსებს თავის 1—40-მდე
კვერცხს. ოპტიმალურ
პირობებში ტრიქოგრამის
განვითარება 2 კვირას
გრძელდება.
