1. การปฏิวัติอุตสาหกรรม
(Industrial Revolution)
4.1 ความหมายและปจจัยที่ทําใหเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม
การปฏิวัติอุตสาหกรรม หมายถึง การเปลี่ยนแปลงเทคนิคการผลิตในขั้นมูลฐานจาก
การเปลี่ยนแปลงวิธีการผลิตที่ใชมือมาเปนการใชเครื่องจักร ซึ่งประหยัดแรงงานในการผลิต
วิธีการผลิตแบบอุตสาหกรรมภายในครัวเรือน (Domestic System) หรือระบบ
ิ
จายงานไปทําในบาน (Putting – Out System) ซึ่งนายจางเปนผูออกวัตถุดบใหลูกจางนําไปทํา
การผลิตภายในบานเรือนของลูกจางเอง โดยที่ลูกจางจะเปนเจาของเครื่องมือที่ใชในการผลิตและจะ
ไดรับคาตอบแทนจากจํานวนการผลิตที่ตนผลิตขึ้นเปนรายชิ้น กลายมาเปนการผลิตในระบบโรงงาน
(Factory System) ซึ่งลูกจางจะตองเขาทํางานในโรงงานแบบเชาไปเย็นกลับ หรืออาจจะพักคางอยู
ในบริเวณโรงงานนันเลยและไดคาจางเปนรายวัน นายจางจะเปนนายทุน คือ เปนเจาของวัตถุดบที่ใช
้
ิ
และเปนเจาของทุนและเครืองมือเครื่องจักรที่ใชในการผลิตทั้งหมด
่
สําหรับปจจัยสําคัญทีผลักดันใหเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม ไดแก
่
1. การพัฒนาวิทยาการทางเทคนิคดานอุตสาหกรรม
ผลสําเร็จของการคนพบและความพยายามในการปรับปรุงเทคโนโลยีการรูจักใช
เชื้อเพลิง ถานหินและพลังไอน้ากับเครื่องจักร ทั้งในการผลิตสิ่งทอและการคมนาคมขนสงทางบก
ํ
และทางน้า รวมทั้งตนแบบของอุปกรณเครื่องใชตางๆ ตั้งแตเครื่องพิมพดีด จักรเย็บผา กลองถายรูป
ํ
ไฟฟา โทรทัศน ฟลมภาพยนตร เครื่องเลนแผนเสียง จานเสียง รถยนต จักรยาน เหลานีลวนเปน
้
ความคิดของนักประดิษฐในคริสตศตวรรษที่ 19 ทั้งสิ้น
2. การขยายตัวทางการคาและการสะสมทุน
ในสมัยลัทธิพาณิชยนิยมในชวงหลังของสมัยกลาง การคานอกจากจะกอใหเกิด
ตลาด หรือความตองการตอสินคาใหมๆ จากหัตถอุตสาหกรรมแลว ยังเปนปจจัยกอใหเกิดการ
หมุนเวียน และตลาดของปจจัยการผลิตที่มีราคาถูกจากดินแดนตางๆ ขนแกะ ใยฝาย และปจจัย
การผลิตหลายชนิดมาถึงแหลงผลิตไดโดยอาศัยการขนสง คาขาย และในขณะเดียวกันก็สรางรสนิยม
และความตองการของตลาดทั้งยุโรปและอเมริกา
นอกจากนันการผลิตอุตสาหกรรมตองอาศัยทุน
้
ความมั่งคั่ง และเงินหมุนเวียนจํานวนมาก ดังนั้นตองมีการจัดหาพลังงาน วัตถุดบ และเทคนิควิธี
ิ
การผลิตสมัยใหม ซึ่งเปนปจจัยของการเกิดระบบอุตสาหกรรมที่ทันสมัยอยูเสมอ

2. 66
3. การพัฒนาเกษตรกรรม
การปรับปรุงเปลี่ยนแปลงทางดานเกษตรแผนใหม ไดแก การกั้นรั้วที่ดิน การใช
ที่ดินแปลงใหญในการเพาะปลูก การรูจักใชปุย การใชเครื่องจักรทุนแรงงานการเกษตร เชน
เครื่องชวยหวานเมล็ดพืช การคนหาพันธุพืชใหมๆ เพื่อผลผลิตพืชไรที่ดีทั้งดานปริมาณและคุณภาพ
สําหรับสนองความตองการดานวัตถุดิบแกโรงงานอุตสาหกรรม เชน การปลูกฝายเสนใยยาวและเสน
ใยสั้น การคัดพันธุแกะเนือ แกะขน เปนตน ยิ่งไปกวานันมีการขยายที่ดินทําการเพาะปลูกใน

้
้
ดินแดนทวีปอเมริกา แอฟริกาใต ออสเตรเลีย และนิวซีแลนด เปนตน ทําใหที่ดินทีไมเคยใช
่
เพาะปลูกมากอน กอใหเกิดพืชผลเพิ่มขึ้นเปนจํานวนมาก
และหลั่งไหลเขาสูดินแดนยุโรป
ประสิทธิภาพและผลผลิตทีเพิ่มขึ้นในสาขาเกษตรกรรม นอกจากจะเปนการเตรียมผูคนในสาขานี้ให
่
เปนตลาดปจจัยการผลิตและกําลังซื้อ (Purchasing Power) ของสินคาอุตสาหกรรมแลว ยังเปน
แรงผลักดันใหเกิดการเคลือนยายแรงงานอิสระจํานวนมากเปนสิ่งสําคัญตอการดําเนินงานดาน
่
อุตสาหกรรมเพราะทําใหมแรงงานอยางเพียงพอที่จะตรึงใหราคาคาจางถูก สงผลใหตนทุนการผลิต
ี
ต่ํา และสามารถขายสินคาไดในราคาที่แขงขันได
4. การขยายตัวของประชากร
หลังจากที่เกิดโรคระบาดรายแรงหลายครั้งในสมัยกลาง ผูที่รอดชีวิตจากโรค
ระบาดไดยอมเปนผูมีรางกายแข็งแรงเปนพิเศษ
ประชากรเหลานี้กลายเปนแรงงานคุณภาพอยูใน
สาขาเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม และที่สําคัญไปกวานั้นเมื่อประชากรเพิ่มขึ้นเสมือนเปนตลาดที่
สามารถรองรับผลผลิตและปอนปจจัยการผลิตทั้งสาขาเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม
การปฏิวัติอุตสาหกรรมเริ่มตนในอังกฤษกอนแลวขยายแพรไปในประเทศยุโรปบาง
ประเทศและสหรัฐอเมริกา แพรไปถึงญี่ปุนในชวงทายศตวรรษที่ 19 ประเทศที่มีการปฏิวัติ
อุตสาหกรรมหลังจากนั้น คือ ฝรั่งเศส เบลเยี่ยม เยอรมัน สหรัฐอเมริกา สวีเดน ออสเตรีย ฮังการี
และอิตาลีตามลําดับ
สาเหตุที่ทําใหเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรมเกิดขึ้นในประเทศอังกฤษเปนแหงแรก
มีปจจัยผลักดันที่สําคัญ 5 ประการ คือ
1. แหลงวัตถุดิบที่สําคัญ
อังกฤษมีเสนใยขนแกะใชปอนกิจการสิ่งทอขนสัตว ซึ่งเปนสินคาออกที่สําคัญ

ของอังกฤษ ปริมาณขนแกะที่ไดเพิ่มขึ้นอยางมาก เพราะมีการลอมรั้วที่ดินสงเสริมการเลี้ยงแกะตั้งแต
คริสตศตวรรษที่ 16 ทําใหอังกฤษมีวตถุดบสําหรับปอนระบบจายงานใหไปทําที่บานซึ่งมีอยูกระจาย
ั ิ
ทั่วประเทศ ยิ่งกวานั้นอังกฤษยังมีวัตถุดบ คือ ฝายซึ่งนํามาใชในอุตสาหกรรมสิ่งทอ วัตถุดบฝายนี้
ิ
ิ
ไดมาจากอาณานิคมอินเดียและอเมริกา โดยอังกฤษสงพันธุฝายและเขาไปชักจูงใหดินแดนเหลานี้
ปลูกฝายขึ้น ดังนั้นอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายและผาขนสัตวทําใหประเทศอังกฤษพัฒนาอุตสาหกรรมได
ผลสําเร็จ

3. 67
2. สภาวะแวดลอมที่เอื้ออํานวยตอการคา
อังกฤษเปนเกาะที่มีทะเลลอมรอบ มีอาวจอดเรือดีทําใหไดประโยชนในการคา
ทางทะเล สืบเนื่องมาจากการสงเสริมการคาขายอยางกวางขวางในยุคกอน ภูมิอากาศอันหนาวเย็น
ทําใหผคนในอังกฤษตองการปจจัยตางๆ ในการสรางบานเรือนใหเหมาะสมแข็งแรง ตองการเชื้อเพลิง
ู
ใหความอบอุน สิ่งเหลานีเปนความตองการสินคาตางๆ ก็จะเปนสิ่งกระตุนใหเกิดอุตสาหกรรม เพื่อ

้
สนองความจําเปนในการใชสอยดังกลาว
สิ่งที่สําคัญที่สดในขณะนั้นคือตลาดภายนอกและตลาด
ุ
ภายในประเทศขณะนั้นมีประสิทธิภาพ เพราะจํานวนประชากรที่เพิ่มขึ้นมากและประชากรเหลานั้นมี
ฐานะดี สามารถเปนกําลังซื้อ สนับสนุนการผลิตสินคาใหมๆ จากอังกฤษได โดยเฉพาะอยางยิ่ง
ประเทศอังกฤษเปนประเทศแรกในการผลิตสินคาซื้อขายอยางกวางขวางทั่วโลก ในขณะที่ยุโรปทั่วไป
ยังเต็มไปดวยสงครามรบพุงชิงอํานาจกัน อังกฤษจึงไดประโยชนจากตลาดใหญที่มีประสิทธิภาพนี้แต
เพียง ผูเดียว
3. ทางดานพลังงาน
อังกฤษมีถานหินอยางมากมายและอยูใกลแหลงที่ตั้งอุตสาหกรรมหนัก ทําให
คาขนสงถูก การที่เชื้อเพลิงถานหินราคาถูก อังกฤษจึงพัฒนาอุตสาหกรรมเหล็กขึ้นไดจนเปนผูนา
ํ
ของโลก ทั้งๆ ที่อังกฤษมีแรเหล็กไมมากนัก แตไดอาศัยเหล็กแทงวัตถุดบที่ขนสงจากประเทศแถบ
ิ
ทะเลบอลติกมาปอนอุตสาหกรรมของตน
4. การประดิษฐคิดคนเทคโนโลยี
อังกฤษเปนประเทศที่มีการใชเทคโนโลยีใหมๆ ในรูปของประดิษฐกรรมประเภท
สินคาทุนตางๆ ประเภทเครื่องจักรกลที่ใชผลิตสินคาอุปโภคอีกตอหนึ่ง อีกทั้งมีเครือขายการคมนาคม
ซึ่งทําใหการกระจายผลผลิตเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ
5. นโยบายการเงินการคลัง
ชวงการปฏิวัติอุตสาหกรรมนั้น กษัตริยองกฤษพระเจาเฮนรี่ที่ 3 ไดทรงดําเนิน
ั
นโยบายไดเหมาะสม การลดคาของเงินในป ค.ศ. 1536 และ ค.ศ. 1539 ทําใหราคาสินคาสูงขึ้นทันที
ในขณะที่คาจางที่เปนตัวเงินยังไมทันสูงขึ้น ทําใหอตสาหกรรมไดกําไรสูง ประกอบกับอังกฤษพัฒนา

ุ
เทคโนโลยีใหมๆ เปนชาติแรก ทําใหเกิดการผลิตสินคาตางๆ จํานวนมากดวยตนทุนที่ลดลง ชักจูง
ใหมีผูประกอบการลงทุนทํากิจกรรมการผลิตใหมๆ อยางแพรหลาย
ดังนั้นเพื่อใหเขาใจถึงการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นของการปฏิวัติอุตสาหกรรม สามารถ
แบงชวงของการปฏิวัติอุตสาหกรรมในอังกฤษออกเปน 2 ชวง คือ
ก. การปฏิวัติอุตสาหกรรมชวงที่ 1 และกําเนิดของชนชั้นกระฎมพี (ค.ศ. 17801840)
ข. การปฏิวัติอุตสาหกรรมชวงที่ 2 (ค.ศ. 1840-1895)

4. 68
4.2 การปฏิวัติอุตสาหกรรมของอังกฤษชวงที่ 1 และกําเนิดของชนชั้นกระฎมพี (ค.ศ. 17801840)
อังกฤษกลายเปนประเทศอุตสาหกรรมประเทศแรกเพราะเหตุผลหลายประการ
นับตั้งแตพระเจาวิลเลี่ยมที่ 3 เปนกษัตริย อังกฤษมีความมั่นคงทางการเมือง รัฐสภาของอังกฤษเต็ม
ไปดวยนักธุรกิจและเจาของที่ดิน และสิงที่คนพวกนี้หวงกังวลมากก็คือความเจริญรุงเรืองของตนเอง
่

และของประเทศชาติ ชนชันปกครองของอังกฤษมีความสนใจเรื่องการคาเปนสําคัญ พวกคนชั้นสูง
้
พอคาและเจาของที่ดินในอังกฤษพรอมที่จะเอาเงินมาลงทุนสรางโรงงานใหมๆ ทําเหมืองถานหิน และ
ถลุงเหล็ก
ระหวาง ค.ศ. 1801-1831 ประชากรอังกฤษ 15 เปอรเซ็นตของประชากรทั้ง
ประเทศซึ่งมีอยู 10.7 ลานคน อาศัยอยูในเมืองและในป ค.ศ. 1880 อัตราสวนนี้เพิ่มขึ้นเปน 80

เปอรเซ็นตของประชากรทั้งประเทศ 29.8 ลานคน ในป ค.ศ. 1801 ขณะนั้น 40 เปอรเซ็นตของ
แรงงานทํางานในกิจการอุตสาหกรรม ตอมาในป ค.ศ. 1871 อัตราสวนนี้เพิ่มขึ้นเปน 65 เปอรเซ็นต
แรงงานในภาคเกษตรลดลงจาก 35 เปอรเซ็นต เหลือ 15 เปอรเซ็นต การสะสมทุนเพิ่มขึ้นจาก 5
เปอรเซ็นต เปน 10 เปอรเซ็นตของรายไดประชาชาติระหวาง ค.ศ. 1780-1860
การประดิษฐคิดคนเครื่องจักร
การเปลี่ยนสภาพจากการเปนเกษตรกรและทํางานอยูในโรงงานขนาดเล็กๆ มาเปน
ระบบโรงงานใหญโต จะไมสามารถเกิดขึนไดถาหากไมมีการประดิษฐผลงานหลายอยางของชาวสกอต
้
และชาวอังกฤษหลายคนในชวงนั้น ในป ค.ศ. 1733 จอหน เดย จดทะเบียนสิทธิบัตรเรื่องการ
ประดิษฐกระสวยบินซึ่งทําใหสามารถทอผาไดเพิ่มเปนสองเทา
แตเดิมสิ่งประดิษฐของเดยมี
จุดมุงหมายเพือใชในอุตสาหกรรมทอผาขนสัตว ตอมาไดรับการดัดแปลงไปใชกบเครื่องทอผาฝายใน
่
ั
แลงคาเชียร และในบริเวณตะวันตกเฉียงใตของสกอตแลนด
James Watt (ค.ศ. 1736-1819) นักวิทยาศาสตรชาวอังกฤษเปนผูแกไขขอ

บกพรองตางๆ โดยนําเอาเครื่องคอนเดนเซอรมาประกอบในป ค.ศ. 1769 พอถึงป ค.ศ. 1781
เจมส วัตต ก็ไดดัดแปลงเครื่องยนตไอน้าดีขึ้นจนขับรถได หลังจากนั้นเครื่องยนตไอน้ําก็ถูกนํามาใช
ํ
ในโรงงานเพื่อขับดันเครื่องทอผาและเครื่องจักรกลทุกชนิด
นอกจากนี้เครื่องจักรไอน้ํายังสามารถ
นํามาใชในอุตสาหกรรมสิ่งทอ ใชถายเทน้ําออกจากเหมือง ใชในโรงงานน้ําตาล แปง และใชใน

โรงงานทําเบียร และปนภาชนะ เครื่องจักรไอน้ําตองการการลงทุนจึงตองมีการผลิตขนาดใหญจึงจะ
ประหยัด ดังนั้นจึงทําใหเกิดโรงงานและการกระจุกตัวของกรรมกรหลายรอยคนอยูในโรงงานเดียวกัน

5. 69
อุตสาหกรรมสิ่งทอฝาย
การนําเอาเครื่องจักรไอน้ําไปใชในอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายถือวาเปนการปฏิวัติ
การผลิตสิ่งทอ และเปนการเริ่มการปฏิวัติอุตสาหกรรมของอังกฤษและของโลก สิ่งทอฝายเปน
อุตสาหกรรมที่เจริญกาวหนารวดเร็วที่สุดในอังกฤษ และเปนสินคาออกที่เพิ่มเร็วที่สุด โรงงานสิ่งทอ
ในชวงแรกๆ สรางขึ้นในบริเวณใกลๆ น้ําตก และลําธารที่มีกระแสน้ําเชี่ยว
แตเมื่อมีการผลิต
เครื่องจักรไอน้ําขึ้นมา ในไมชาการสรางโรงงานก็ยายมาตั้งภายในบริเวณตัวเมืองที่มีแหลงถานหินอยู
ใกลๆ อุตสาหกรรมสิ่งทอฝายกระจายอยูในชนบทแถบรอบๆ เมืองแมนเชสเตอรและกลาสโกว ตอมา
ในทศวรรษ 1790 เกิดการเจริญเติบโตของเมืองที่มีโรงงานปนดายฝาย (Cotton Spinning Industry)

86 เปอรเซ็นตของอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายของอังกฤษกระจุกตัวอยูในเขตเชสเชอร (Cheshire) และ
แลงคาเชียร (Lancashire) การปนดายทําไดเร็วมากสามารถผลิตในโรงงาน เพราะมีเครื่องจักร
ปนดายจากการประดิษฐของ James Hargreves (ค.ศ. 1702-1778) ซึ่งเครื่องทอผาของทานผูนี้
คือ Spinning Jenny ทํางานไดเทากับคนทอผา 8 คน หลังจากนั้นก็มีเครื่องทอผา Water Frame
ของ Richard Arkwright (ค.ศ. 1732-1792) ซึ่งใชพลังน้ําสามารถปนดายที่เหนียวใชเปนเสนยืน
ทอผาได
ฝายดิบเปนวัตถุดบที่ใชสําหรับอุตสาหกรรมสิ่งทอ ฝายดิบที่เอามาปนดวยระยะแรก
ิ
นําเขามาจากหมูเกาะอินเดียตะวันตก (The West Indies) แตหลังจากนั้นนําเขาจากสหรัฐอเมริกา
ในป ค.ศ. 1810 ฝายดิบนําเขาจากสหรัฐอเมริกาประมาณครึ่งหนึ่งและในชวง ค.ศ. 1846-1850
นําเขาฝายดิบจากสหรัฐอเมริกาถึง 80 เปอรเซ็นต
กอน ค.ศ. 1790 สิ่งทอฝายของอังกฤษผลิตเพื่อสนองความตองการภายในประเทศ
ตอมาในชวงสงครามนโปเลียนกอน ค.ศ. 1815 ตลาดสหรัฐอเมริกาเขามาแทนทีตลาดภาคพืนทวีป
่
้
และหลังจากนันป ค.ศ. 1840 อินเดียกลายเปนตลาดสําคัญที่สดแทนที่ตลาดสหรัฐอเมริกา แสดงให
้
ุ
เห็นถึงแนวโนมตลาดสิ่งทอฝายของอังกฤษที่เคลื่อนยายจากประเทศพัฒนาแลวไปยังประเทศดอย
พัฒนา เพราะประเทศยุโรปและสหรัฐอเมริกา คอยๆ พัฒนาอุตสาหกรรมสิ่งทอของตนขึ้นมาก็ลดการ
สั่งสิ่งทอเขาจากอังกฤษ
อุตสาหกรรมผาขนสัตว
ขณะที่อุตสาหกรรมสิ่งทอฝายมีความสําคัญสูงสุดในการพัฒนาอุตสาหกรรมของ
อังกฤษชวงที่ 1 ค.ศ. 1780-1840 อุตสาหกรรมผาขนสัตว (Woolen textiles) ซึ่งเคยมี
ความสําคัญมากอนและทําใหเกิดการขยายตัวของระบบทุนนิยมกลับลดความสําคัญลงไป หลังจาก
ทศวรรษ 1780 แลวอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายขึ้นมาแทนทีอุตสาหกรรมผาขนสัตว สาเหตุที่อุตสาหกรรม
่
ผาขนสัตวพฒนาไมรวดเร็วนักเมื่อเทียบกับสิ่งทอฝาย เพราะเปนอุตสาหกรรมเกาแกขยายตัวมาแต
ั
เดิมแลว พึ่งตลาดภายในซึ่งไมมีโอกาสขยายตัวเร็วเหมือนตลาดตางประเทศ รวมทั้งการนําเทคโนโลยี

6. 70
ใหมมาใชในอุตสาหกรรมนีก็ดําเนินไปอยางลาชา มีการตอตานการนําเขาเครื่องจักรเขามาใชจากชาง
้
ทอผาขนสัตว การทอผาขนสัตวกวาจะใชเครื่องจักรอยางจริงจังก็หลัง ค.ศ. 1850 แลว
กําเนิดชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรม (Industrial Bourgeoisie)
การปฏิวัติอุตสาหกรรมของอังกฤษไมไดเกิดจากการวางแผนของรัฐ แตเกิดจากการ
ริเริ่มของกลุมบุคคลผูมความมุงมั่น ทะเยอทะยาน มีแนวคิดมองการณไกล เห็นโอกาสของการคนพบ
ี
เทคนิคที่มีตอการผลิตและทํากําไร ประหยัดและใชทรัพยากรทุกชนิดลงทุน จุดมุงหมายเบื้องตน
เพราะอยากรวย แตกตองการทําสังคมใหเจริญดวย โดยผลิตสินคาที่มีราคาถูกและดี กลุมคนเหลานี้
็
คือชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรม
ชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรมของอังกฤษเกิดในอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายและเหล็ก
โดยเฉพาะหลัง ค.ศ. 1785 ที่อุตสาหกรรมสิ่งทอฝายกลายเปนระบบโรงงานขึ้นตามมาดวยอุตสาหกรรมอื่นๆ
แมวาชนชั้นเจาทีดินมีสวนอยางมากในการสนับสนุนพัฒนาการของระบบทุนนิยมและ
่
อุตสาหกรรม แตชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรมไมใชเจาทีดิน เปนชาวนา เปนเจาของรานคาเล็กๆ เปน
่
้
หัตถกรในชนบท (rural artisan) เปนเจาของโรงเตี๊ยม การตังโรงงานอุตสาหกรรมในระยะนั้น
ตองการทุน เริ่มตนไมสูงมากนัก สวนใหญยืมมาจากเพื่อนและญาติพี่นอง ไมใชเอาทุนจากพอคาหรือ
กําไรจากการคา หรือกูมาจากธนาคาร การเริ่มกิจการอุตสาหกรรมในระยะเริ่มตนนั้นใชทุนขนาดยอม
และเมื่อจางแรงงานไดกลาเริ่มกิจการ รูจักประยุกตเทคโนโลยีกบการผลิตก็เริ่มงานได
ั
กรณีการเกิดชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรมจากชาวนาและหัตถกรอิสระ เกิดนายทุน
จากผูผลิตเพือขายขนาดยอม (Petty Commodity Producer) ที่กอการอุตสาหกรรมเริ่มตนจาก
่
เงินทุนไมมากนัก เทคนิคการผลิตยังไมซบซอน หัตถกร หรือชางสมัครเลนก็คิดคนและคิดปรับปรุง
ั
เครื่องจักรกล ลงทุนจากเงินที่ตัวเองเก็บสะสมไว หรือยืมในทองถิ่น ลงทุนซ้ําจากกําไรของตัวเอง คือ
ใชตัวเองเปนแหลงทุน (Self – Financing) ไมไดพึ่งธนาคารอังกฤษจึงเปนกรณีพิเศษที่ชาวนา
อิสระและหัตถกรสามารถพัฒนา 2 ทาง สวนหนึ่งพัฒนาเปนนายทุนอุตสาหกรรม อีกสวนหนึ่ง
ลมละลายกลายเปนกรรมกร
ชนชั้นกระฎมพีอุตสาหกรรมไมมีวัฒนธรรมของตัวเอง ไมมีการสรางสรรค หรือริเริ่ม
เปลี่ยนแปลงใดๆ ชนชั้นนี้จงมีสวนผลักดันการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมและความกาวหนาทางสังคม
ึ
นอยมาก เพราะไดรับการศึกษาไมเกินการศึกษาขั้นตน ตอมาเมื่อมีการปรับปรุงระบบการศึกษาให
บุคคลโดยทั่วไปไดรบการศึกษาทั่วถึงกัน ดวยการศึกษาที่สูงนี้เองทําใหพวกกระฎมพีเขามามีอํานาจ
ั
ทางการเมืองมากขึ้น

7. 71
การกอตัวของชนชั้นกรรมาชีพ
เมื่อเริ่มปฏิวัติอุตสาหกรรม กรรมกรมาจากชนบท แตเมื่อการพัฒนาอุตสาหกรรม
ดําเนินไปอยางแข็งขันในชวง ค.ศ. 1780-1800 กรรมกรมาจากประชากรที่เพิ่มขึ้นในเมืองเองเพราะ
ในอังกฤษประชากรเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็ว จาก 5.5 ลานคนกอน ค.ศ. 1700 ซึ่งรวมทั้งอังกฤษและ
เวลส เปน 9 ลานคนใน ค.ศ. 1801 และ 18 ลานคนใน ค.ศ. 1851 เนื่องจากอัตราการเกิดเพิ่มขึ้น
หลังจาก ค.ศ. 1740 ประชากรอังกฤษจึงเปนเด็กและคนหนุมสาวในชวงศตวรรษที่ 18 ตอนปลาย
และศตวรรษที่ 19 เด็กและคนหนุมสาวเหลานี้ที่เปนกรรมกรในกิจการอุตสาหกรรม นอกจากนั้นก็
เปน ผูที่เคลื่อนยายมาจากชนบท ซึ่งก็คือ พวกชาวนาอิสระทีถูกชนชั้นกระฎมพีกวานซื้อที่ดินไป
่
รวมทั้งหัตถกรที่ลมละลายเพราะแขงขันสูอุตสาหกรรมไมได
ความเปนอยูของกรรมกรในชวงการปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่ 1
กรรมกรมีชีวิตอยูอยางยากลําบาก โดยเฉพาะในชวงระยะตนของการปฏิวัติอุตสาหกรรม เมื่อทํางานกับเครื่องจักร งานดูไมสนุกและนาเบื่อ กรรมกรตองทํางานตามเวลา ตองทํางาน
สิ่งเดียวกันซ้ําแลวซ้ําเลาโดยไมเห็นคาทางเทคนิคและสังคมของสิ่งที่เขาทํา ไมมีเสรีภาพเหมือนกับ
การทําการเกษตร ไมอาจจัดการทํางานอยางที่เขาตองการได ตองทํางานนานชั่วโมงภายใตการควบคุม
ไมมีเวลาหยุดพักเพื่อคิดถึงฐานะของตัวเองหรือตอตาน มักหาทางออกดวยการดื่มเหลา มีการใช
แรงงานของผูหญิงและเด็กจํานวนมากเพราะคาจางถูก เด็กทํางานบางครั้งตั้งแตอายุ 5-6 ขวบ
ทํางานนาน 10-12 ชั่วโมงตอวัน ทําใหไมไดไปโรงเรียน ไมมีการศึกษา
การเคลื่อนไหวของกรรมกรเมื่อเริ่มแรกเปนการลุกฮือโดยไมมีการจัดตั้งองคกรถาวร
ผูนํามักมาจากพวกหัตถกรและกระฎมพีนอย (Petty bourgeoisie) การลุกฮือของ Luddite เกิดขึ้น
ทางตอนเหนือและตะวันตกเฉียงเหนือของอังกฤษในป ค.ศ. 1811 - 1812 รวมถึงการเคลื่อนไหว
่
ของกรรมกรกับหัตถกร พวก Luddite เขาทําลายเครืองจักร พวกนี้กลาวหาวา เครื่องจักรทําใหเขา
วางงาน เครื่องจักรทําลายวิธีการผลิตแบบเดิม การเรียกรองครั้งสําคัญตอขบวนการ Chartist
ระหวางป ค.ศ. 1838-1848 เปนขบวนการของชนชั้นกรรมาชีพที่กวางขวางครอบคลุมระดับชาติ
เกิดขึ้นในเมืองใหญเกือบทุกเมือง พวก Chartist ตองการใหกรรมกรมีอํานาจในรัฐสภา มีอํานาจ
ในทางการเมือง จะไดปรับปรุงสภาพความเปนอยูของแรงงานได
4.3 การปฏิวัติอุตสาหกรรมของอังกฤษชวงที่ 2 (ค.ศ. 1840-1895)
สาขาอุตสาหกรรมหลักเปลี่ยนจากสิ่งทอฝายเปนถานหินและเหล็ก จากอุตสาหกรรม
ผลิตสินคาอุปโภคบริโภค เปนอุตสาหกรรมหนักเครื่องจักร พาหนะ รถไฟ และเรือเดินสมุทร

8. 72
อุตสาหกรรมถานหิน
ถานหินเปนหัวใจของอุตสาหกรรมหนัก เปนเชื้อเพลิงในการถลุงเหล็กและทําความ
รอนในเครื่องจักรไอน้ํา มีบทบาทมากในอุตสาหกรรมสิ่งทอ อุตสาหกรรมโลหะเครื่องสูบน้ําออกจาก
เหมือง หัวรถจักร เรือกลไฟ ฯลฯ ในขณะนั้นอังกฤษมีอุตสาหกรรมถานหินและทําการผลิตมากกวา
ทุกประเทศในยุโรป การผลิตถานหินของอังกฤษเพิ่มขึ้นชาๆ ในศตวรรษที่ 18 และเพิ่มขึ้นรวดเร็วใน
ศตวรรษที่ 19 โดยเฉพาะในชวง ค.ศ. 1830 –1865 จากประมาณ 22 ลานตันตอปใน ค.ศ. 1825
เปน 110 ลานตันตอปใน ค.ศ. 1870 สําหรับการผลิตถานหินนัน อับราฮัม ดารบี้ (Abraham
้
Darby) คนพบวา ถาหากเอาถานหินมาทําเปนถานโคกจะใหความรอนรุนแรง ดังนั้นจึงนํามาใชแทน
ถานธรรมดาไดดี ถานโคกจึงถูกนํามาใชอยางแพรหลาย
บอถานหินของอังกฤษอยูที่สกอตแลนดระหวางเมืองเอดินเบิรก (Edinburgh) กับ
กลาสโกว (Glasgow) ที่เมืองนิวคาสเซิล (Newcastle) เชฟฟลด (Sheffield) แมนเชสเตอร
(Manchester) เบอรมิงแฮม (Birmingham) และทางทิศตะวันตกเฉียงใตของเวลสแถบเมือง
ิ
ิ
่
สวันซี (Swansea) บอถานหินเหลานี้อยูในที่ดนของเจาที่ดนและเปนของเจาที่ดิน เจาทีดิน สงเสริม
การขุดถานหิน
การสรางคลองเพื่อขนสงถานหินไปยังเมืองอุตสาหกรรม
เมื่อเกิดการปฏิวัติ
อุตสาหกรรมชวงกลางทศวรรษที่ 19 แหลงอุตสาหกรรมของอังกฤษมี 6 แหง คือ 1) ในสกอตแลนด
ระหวางเอดินเบิรกกับกลาสโกวผลิตสิ่งทอฝาย 2) นิวคาสเซิลผลิตเรือเดินสมุทร 3) ลิเวอรพูล
แมนเชสเตอร ลีดส และเชฟฟลด ทําอุตสาหกรรมโลหะและสิ่งทอ 4) เบอรมิงแฮม ทําอุตสาหกรรม
โลหะ 5) เวลสทางตอนใตระหวางสวันซี (Swansea) และ คารดีฟ (Cardiff) ทําอุตสาหกรรม
โลหะ 6) ลอนดอน ทําเรือเดินสมุทร สิ่งทอและเครื่องจักร
เหมืองถานหินใชแรงงานเขมขน ตอนแรกใชแรงงานผูหญิงและเด็กชวย ตอมาได
แรงงานมาจากไอรแลนด (Ireland) และสกอตแลนด ใน ค.ศ. 1841 มีผูทํางานในเหมืองถานหิน
200,000 คน เพิ่มเปน 500,000 คนใน ค.ศ. 1880 หลังจากเปดเหมืองไประยะหนึ่งจะมีปญหา

น้ําทวมตองสูบน้ําออก การคิดคนเครื่องสูบน้ําดวยพลังไอน้ําจึงเปนการแกปญหาที่สําคัญ รวมทั้งการ
คิดคนตะเกียงนิรภัยในป ค.ศ. 1815 ทําใหอุบติเหตุจากการระเบิดของแกสในเหมืองเล็กๆ ลดลง
ั
มาก สิ่งเหลานี้ทําใหผลผลิตถานหินเพิมขึ้น อยางไรก็ตามเหมืองถานหินเปนกิจการที่ใชเครื่องจักร
่
ชวยไดไมมาก ดังนันจึงยังคงตองใชแรงงานคนในการทําเหมืองจํานวนมากเชนเคย
้
อุตสาหกรรมเหล็ก
มีความสําคัญใน ค.ศ. 1840 อุตสาหกรรมเหล็กใชวัตถุดิบที่มีในอังกฤษเอง คือ แร
เหล็ก เหล็กเปนวัสดุทใชในอุตสาหกรรมหลายชนิด เชน รถไฟและเรือเดินสมุทร ทอแกสและทอน้ํา
ี่
ตางๆ เครื่องจักร ฯลฯ ในป ค.ศ. 1840 อังกฤษผลิตเหล็กไดมากกวา 1 ลานตันตอป 20 ปตอมา

ผลิตเพิ่มขึ้นเปน 3 เทา ในป ค.ศ. 1870 อังกฤษผลิตเหล็กได 7.7 ลานตัน หลังจากนั้นผลผลิตก็

9. 73
เพิ่มขึ้นชาๆ สวนเหล็กกลาซึ่งเปนเหล็กผสมกับถาน ผลิตไดเพิ่มขึ้นมากในชวงทศวรรษ 1860 และ
1870 หลังจากคิดคนใชวิธผลิตแบบ Bessemer ในป ค.ศ. 1870 วิธีผลิตเหล็กกลาแบบ Bessemer
ี
เปนการถลุงเหล็กโดยใชความรอนสูง ซึ่ง Henry Bessemer (1813-1898) คิดคนขึ้นในป ค.ศ.
1856 ทําใหผลิตเหล็กกลาไดในราคาถูก ผลผลิตเหล็กกลาจึงเพิ่มสูงขึ้นมากเชนกัน ในป ค.ศ. 1870
อังกฤษผลิตเหล็กกลาไดมากกวาเยอรมนีกับสหรัฐอเมริการวมกัน แตพอถึงทศวรรษ 1880 อัตราการ
เพิ่มขึ้นของผลผลิตเหล็กกลาของอังกฤษก็ชากวาสหรัฐอเมริกา และเยอรมนี ในทศวรรษ 1880
สหรัฐอเมริกาผลิตเหล็กกลาและเหล็กธรรมดาไดมากกวาอังกฤษและกลางทศวรรษ 1890 เยอรมนีก็
ผลิตเหล็กกลาไดมากกวาอังกฤษ รวมทั้งผลิตเหล็กธรรมดาไดมากกวาอังกฤษตั้งแต ค.ศ. 1905 อีก
ดวย กลาวไดวา ยุคทองที่สุดของอังกฤษคือกลางศตวรรษที่ 19 หรือยุค Victorian ที่อังกฤษพัฒนา
อุตสาหกรรมเหล็กและเหล็กกลา เปนผูนําที่สดหลังการรุงเรืองของอุตสาหกรรมสิ่งทอฝายประมาณ
ุ
50 ป
อังกฤษมีถานหินมากทําใหสามารถผลิตเหล็กไดในราคาถูก นอกจากนี้ยังมีที่ตั้งโรงงาน
ถลุงเหล็กใกลๆ เหมืองถานหิน ขณะเดียวกันอุปสงคตอเหล็กสูงขึ้นมากเพราะการขยายตัวของกิจการ
รถไฟ การนําเหล็กไปใชในการตอเรือ และความตองการเหล็กเพื่อเปนสินคาออกอีกดวย
กิจการรถไฟ
ในระหวาง ค.ศ. 1830-1850 มีการสรางทางรถไฟสายสําคัญในอังกฤษ ในป ค.ศ.
1850 อังกฤษสงรถไฟและรางรถไฟเปนสินคาออก ในชวงหลังของศตวรรษที่ 19 มีการสราง
ทางรถไฟทั่วโลก หลายแหงใชอุปกรณรถไฟและความรูวศวกรรมรถไฟของอังกฤษ ทางรถไฟสายแรก
ิ
ของโลก คือ สตอคตัน (Stockton) กับดารลิงตัน (Darlington) ในเขตยอรคเชียร (Yorkshire)
ใตเมืองนิวคาสเซิล สรางเมื่อ ค.ศ. 1825 เพื่อขนสงถานหิน คือ เดิมนั้นมีการวางเหล็กและใช
รถบรรทุกมีลอเลื่อนบนรางอยูแลวใชมาลากเปลี่ยนมาเปนรถจักรไอน้ําลากบนรางรถไฟสายสตอคตันดารลิงตันนี้ รถจักรไอน้ําคิดคนโดย George Stephenson (ค.ศ. 1781-1848) สายที่สําคัญ คือ
ลิเวอรพูล–แมนเชสเตอร สรางใน ค.ศ. 1830 เพื่อใชกับรถไฟโดยเฉพาะและเนนการขนสงผูโดยสาร
ในชวงป ค.ศ. 1830-1850 เปนยุคสรางทางรถไฟ ในป ค.ศ. 1850 อังกฤษมีรางรถไฟยาว 9,734
กิโลเมตร และเมื่อถึง ค.ศ. 1870 2 ใน 3 ของทางรถไฟของอังกฤษสรางเสร็จเปนระยะทางยาว
21,699 กิโลเมตร เปนการลงทุนของเอกชนทั้งสิ้น
รถไฟขนสงไดรวดเร็วและมีประสิทธิภาพไมขึ้นกับดินฟาอากาศเหมือนกับรถหรือเรือ
ทําใหตลาดกวางขึ้น เกิดการประหยัดจากขนาดและการผลิตเฉพาะอยาง ผลที่สําคัญ คือ การขนสง
ถานหินและเหล็ก เชน การโยงถานหินของเขตยอรคเชียรใตกับเหล็กของเขตนอรธแฮมตันเชียเขา
ดวยกัน การขนสงสินคาเกษตรทั้งธัญพืชที่หนักและสิ่งที่เนาเสียงาย เชน ผลไมและนม และทําให
ผูคนทีไมเคยเดินทางมากอนสามารถเดินทางได การขนสงทางรถไฟทําใหการติดตอสื่อสารเปนไป
่

10. 74
โดยสะดวก เชน ขนสงหนังสือพิมพและจดหมาย ทําใหเมืองขยายตัวรวมชานเมืองเขามาดวย กิจการ
รถไฟทําใหอตสาหกรรมเหล็กกาวหนารวดเร็ว
ุ
นโยบายการคาระหวางประเทศของอังกฤษ
ในศตวรรษที่ 19 อังกฤษใชนโยบายการคาระหวางประเทศและนโยบายเศรษฐกิจ
ิ
เสรีนิยม (Liberalism) แทนที่นโยบายพาณิชยนยม (Mercantilism) เมื่อตนศตวรรษที่ 18
นโยบายเสรีนิยมปลอยใหการสงสินคาออกและการสั่งสินคาเขาเปนไปโดยเสรี ไมกดกันสินคาเขา ในป
ี
ค.ศ. 1842 อังกฤษออกกฎหมายยกเลิกการคุมครองการผลิตขาวโพดภายในประเทศ (Repeal of
the Corn Laws) ใหธัญพืชเขาอังกฤษไดเสรี ทั้งนี้เปนไปตามแนวคิดของอดัม สมิธ (Adam Smith
1723-1790) บิดาของวิชาเศรษฐศาสตร นักคิดเสรีนิยมชาวสกอตแลนดที่วา หากปลอยใหมีการ
แลกเปลี่ยนโดยแขงขันและสมัครใจ การแลกเปลี่ยนจะใหประโยชนแกผูแลกเปลี่ยนทั้งสองฝาย และ
แกสังคมสวนรวม แตละบุคคลจะผลิตสิงที่เขาถนัดที่สด และมีโอกาสเลือกที่จะแลกเปลี่ยนกับผูที่ให
่
ุ
ประโยชนแกเขาสูงสุด ระบบตลาดซึ่งเกิดจากการแลกเปลี่ยนจะเปนผูกําหนดการจัดสรรใชทรัพยากร
ของเศรษฐกิจ ทําใหมีการใชทรัพยากรในทางที่เปนประโยชนสูงสุดแกปจเจกชนและสังคม ลัทธิ เสรี
นิยมทางเศรษฐกิจของสมิธไดมีสวนผลักดันใหเกิดนโยบายการคาเสรี และจํากัดการแทรกแซงของ
รัฐบาลในเศรษฐกิจและในการพัฒนาอุตสาหกรรมของอังกฤษ
ในดานการคาระหวางประเทศอังกฤษไมใชนโยบายกําแพงภาษีกดกันสินคาเขาเพื่อ
ี
ชวยอุตสาหกรรมภายใน ตั้งแตเริ่มศตวรรษที่ 19 จนถึง ค.ศ. 1870 สินคาออกของอังกฤษเพิ่ม
เร็วมาก สินคาออกเพิ่มในอัตราสูงกวาอัตราการเพิ่มของรายไดประชาชาติ เมื่อ ค.ศ. 1800 การคา
ระหวางประเทศหรือสินคาออกรวมกับสินคาเขา คิดเปน 32 เปอรเซ็นตของรายไดประชาชาติ ในป
ค.ศ. 1855 คิดเปน 35 เปอรเซ็นต และในป ค.ศ. 1875 คิดเปน 50 เปอรเซ็นต ในชวงทศวรรษ
1840 สินคาออกของอังกฤษเปนสิ่งทอฝาย ตอมาในทศวรรษ 1870 มีการกระจายชนิดของสินคาออก
รวมสินคาทุน คือ อุปกรณรถไฟ เหล็ก และถานหิน อังกฤษเปนชาติผูนาการคาระหวางประเทศของ
ํ
โลกในชวงนัน มีสัดสวนถึง 2 ใน 3 ของการคาของโลกทั้งหมด และ 3 ใน 4 ของการคาสินคา
้
อุตสาหกรรม เรือกลไฟของอังกฤษก็ครอบงําการคาทางทะเลตั้งแตทศวรรษ 1850-1860 ใน ค.ศ.
1890 อังกฤษเปนเจาของเรือกลไฟกวาครึ่งหนึ่งของโลก สินคาออกของอังกฤษประเภทสินคาทุน คือ
เครื่องจักรอุปกรณรถไฟสงไปขายประเทศภาคพืนยุโรปและสหรัฐอเมริกาซึ่งกําลังพัฒนาอุตสาหกรรม
้
ตองการสินคาทุนแตยังไมสามารถผลิตได
สวนสิ่งทอฝายตลาดเปลี่ยนจากภาคพื้นทวีปยุโรปเปน
ประเทศดอยพัฒนา โดยเฉพาะสงไปอินเดีย สินคาเขาของอังกฤษเปนธัญพืช ชา น้าตาล กาแฟ ยาสูบ
ํ
ฝายดิบ และแรเหล็ก สหรัฐอเมริกา และดินแดนอาณานิคมของอังกฤษ เชน อินเดีย และออสเตรเลีย
มีความสําคัญมากขึ้นในฐานะคูคาของอังกฤษแทนทีภาคพื้นทวีปยุโรป
่

11. 75
การเคลื่อนไหวของกรรมกรชวงการปฏิวัติอุตสาหกรรมครั้งที่ 2
หลังป ค.ศ. 1848 ขบวนการกรรมกรเริ่มมีองคกรเกิดขึ้นเรียกวา สหบาลกรรมกร1
(Trade Union) เกิดในหมูแรงงานที่มีฝมือกอน คือ สหบาลกรรมกรชาง (The Amalgamated
Society of Engineers) ในป ค.ศ. 1851 และตามมาดวยสหบาลในกิจการทําหมอน้ํา ชางไม และ
ชางกออิฐ
ความชวยเหลือของสหบาลจะทําหนาที่ดแลสมาชิกเมื่อเจ็บปวยและวางงานดวย
ู
นอกจากนี้ยังทําหนาทีตอรองและประนีประนอมกับนายจาง หลีกเลี่ยงการนัดหยุดงาน ในป ค.ศ.
่
1869 มีการจัดตั้ง Trade Union Congress ขึ้นเปนที่ประชุมรวมของสหบาลหลายแหง
หลังทศวรรษ 1880 เกิดสหบาลกรรมกรในอุตสาหกรรมหลายชนิด สหบาลใหมๆ
เหลานี้รับสมาชิกในกิจกรรมทั่วไป เปนสหบาลของแรงงานไรฝมือ เชน ในกิจการแกส ทาเรือ และ
กลาสี จํานวนสมาชิกของสหบาลคิดเปน 5 เปอรเซ็นตของกําลังแรงงานทั้งหมดในป ค.ศ. 1888
และคิดเปน 25 เปอรเซ็นต ในป ค.ศ. 1913 ในชวงพัฒนาการของสหบาลใหมไดรับอิทธิพลจาก
ความคิดสังคมนิยมและเริ่มรวมกันสงตัวแทนของตนเขาสมัครรับเลือกตั้ง ในป ค.ศ. 1900 สมาพันธ
ของสหบาลไดรับการสนับสนุนจากการตั้งพรรคแรงงาน (The Labour Party) ขึ้นในป ค.ศ.
1906 มีการตอสูดวยการตอรองและการนัดหยุดงานของกรรมกร
้ ํ
ภาครัฐบาลเขามาจัดระบบสังคม2 ดวยการพยายามจัดมาตรฐานขันต่าของโรงงาน
และการจางงาน เริ่มจากการจํากัด อายุ และชั่วโมงทํางานของเด็กและผูหญิง ในตอนตนของศตวรรษ
ที่ 19 นั้น 3 ใน 4 ของคนงานในโรงงานปนดายฝายเปนผูหญิงและเด็ก ในป ค.ศ. 1833 ไดมีการ
ออกกฎหมายแรงงาน (Factory Act) หามมิใหจางเด็กอายุต่ํากวา 9 ปทํางานในโรงงานสิ่งทอ และ
จํากัดเวลาทํางานของเด็กอายุระหวาง 13-18 ปใหทํางานวันละไมเกิน 12 ชั่วโมง รวมทั้งใหมี
ผูตรวจการโรงงานทํางานเต็มเวลา ดูแลใหโรงงานปฏิบติตามกฎหมาย ในป ค.ศ. 1842 กฎหมาย
ั
หามการจางผูหญิงและเด็กอายุต่ํากวา 10 ป ทํางานในเหมือง ตอมามีกฎหมายโรงงานออกตามกัน

มาเรื่อยๆ
1
สหบาลกรรมกร หมายถึง สมาคมที่คงอยูเรื่อยไปของผูมีรายไดจากคาจาง มีจุดประสงคเพื่อรักษาและ
ปรับปรุงสภาพชีวิตการทํางานของพวกเขาใหดีขึ้น (คํานิยามของ S. and B. Webb, History of Trade
Unionism, 1894)
2
รัฐไดจัดมาตรฐานขั้นต่ําของโรงงาน การจางงาน การสาธารณสุข การศึกษา การชวยเหลือเมื่อปวย ชรา
และพิการ ฯลฯ รวมเรียกวาสวัสดิการสังคม (Social Welfare) และเรียกการจัดระบบสังคมแบบนี้วา รัฐสวัสดิการ
(Welfare State)

12. 76
ในดานสาธารณสุขมีการออกพระราชบัญญัติสาธารณสุขในป ค.ศ. 1848 กําหนดให
รัฐบาลทองถิ่นโดยเฉพาะเมืองตางๆ จัดตั้งคณะกรรมการสาธารณสุข มีอํานาจดูแลเรื่องน้ําประปา
การกําจัดขยะ ฯลฯ ทั้งนี้เพราะเมืองขยายตัวรวดเร็ว แออัด สกปรก และเปนแหลงเพาะเชื้อโรค
ในป ค.ศ. 1842 Edwin Chadwick (ค.ศ. 1800-1890) เลขาธิการของคณะกรรมาธิการ
พระราชบัญญัติคนจน (Secretary to the Poor Law Commissioners) ไดเสนอรายงานการ
สํารวจทั่วประเทศวาดวยสถานะของสุขภาพ (Report on the Sanitary Condition of the
Labouring Population) ซึ่งมีผลมากในการทําใหรัฐสภาออกกฎหมายทางดานสาธารณสุข
ทางดานการศึกษา ในป ค.ศ. 1870 รัฐสภาออกกฎหมายตั้งคณะกรรมการการศึกษา
ระดับทองถิ่น คณะกรรมการจะจัดใหมีโรงเรียนประถม ตอมาพระราชบัญญัติ ค.ศ. 1876
กําหนดใหเด็กศึกษาภาคบังคับจนถึงอายุ 10 ขวบ แลวขยายเปน 14 ขวบในป ค.ศ. 1918 ใน
อังกฤษตอนชวงปลายศตวรรษที่ 19 อังกฤษเริ่มลาหลังเยอรมนีในดานเทคนิค จึงมีการผลักดันให
รัฐสภาออกพระราชบัญญัติ 1902 กําหนดใหรัฐบาลทองถิ่นจัดและดูแลการศึกษาระดับมัธยม เด็กๆ
ลูกกรรมกรทุกคนไดรับการศึกษาชั้นประถมฟรี
และลูกกรรมกรที่มีความสามารถจํานวนมากขึ้นก็
สามารถศึกษาระดับมัธยมฟรีไดเชนกัน
สําหรับการชวยเหลือผูไมมีงานทําและยากจนมากนัน อังกฤษมีกฎหมายคนยากจน
้
(Poor Law) ตั้งแตป ค.ศ. 1601-1834 โดยที่รัฐบาลทองถิ่นจะเก็บภาษีเจาที่ดนและผูมีทรัพยสิน
ิ
และรายได นํามาแจกเปนอาหาร หรือสิงของหรือบางครั้งแจกเปนเงินดวยใหกับคนยากจนในทองที่
่
หรือรัฐบาลทองถิ่นอาจสรางบาน (Workhouse) ใหคนชรา หรือคนไมมีงานทําอยูและกินฟรี โดย
กําหนดใหทํางานอยูภายในบานนัน
้
4.4 การปฏิวัติอุตสาหกรรมของฝรั่งเศส
แมวาชนชั้นสูงของฝรั่งเศสร่ํารวย
ชาวบานธรรมดาก็มีชีวิตแบบพอยังชีพเทานั้น
ชาวนาผลิตโดยวิธีแบบเดิม ผลิตภาพต่ํา สวนเกินสงใหเจานาย ศาสนจักร และรัฐ เจานายใชแรงงาน
เกณฑ รับสวยเปนเงินและสิ่งของจากชาวนา แตเจานายไมไดลงไปจัดการไรนาดวยตัวเอง ชุมชน
หมูบานยังคงมีบทบาทสูง ชาวบานยังมีสิทธิใชที่ดนสวนกลาง การเปลี่ยนแปลงทางการผลิตเกษตรมี
ิ
นอย เพราะชาวบานไมมีทรัพยากรเหลือที่จะลงทุน ขณะที่พวกเจานายก็ไมสนใจลงทุนในการเกษตร
ใชจายสวนเกินในการบริโภค โดยเฉพาะซื้อของฟุมเฟอยและบริการที่ไมจําเปน รัฐใชเงินมากในการ
ทะนุบารุงกองทัพและทําสงคราม ศาสนจักรก็ใชเงินมากในการกอสรางของฟุมเฟอยเชนเดียวกับพวก
ํ
เจานาย
ดังนั้นการผลิตอุตสาหกรรมจึงเปนการผลิตขนาดเล็กและเปนการผลิตดวยมือ คือ
เปนการผลิตของหัตถกร ใชวัตถุดบทองถิ่น เชน ผลิตผาขนสัตว ผาฝาย หนัง และเหมืองแร เนื่องจาก
ิ
ประเทศฝรั่งเศสมีขนาดใหญและการคมนาคมไมดี ตลาดจึงมีลักษณะเปนตลาดทองถิ่น การผลิตที่

13. 77
ไมมีประสิทธิภาพไมตองกลัวการแขงขันจากภายนอก แรงกระตุนใหมีอุตสาหกรรมขนาดใหญนั้นมา
จากรัฐ โดยการใหเงินทุนสนับสนุน โดยเฉพาะในสมัยพระเจาหลุยสที่ 14 (ครองราชย ค.ศ. 16431715) ภายใตการบริหารของเสนาบดีคอลแบรต (Jean Baptiste Colbert 1619-1683) แตไม
ประสบผลสําเร็จเทาไร
หลังจาก ค.ศ. 1715 นครปารีสขยายตัว เมืองทาฝงตะวันตกเฟองฟูขึ้นทําใหมีการ
ขยายการผลิตหัตถกรรมรอบๆ เมืองทาเหลานั้น แตการคากับตางประเทศก็ไมทําใหมีการเปลี่ยน
โครงสรางการผลิตภายใน ไมไดทําใหเกิดสินคาใหมๆ หรือผลิตดวยเทคนิคใหม และตอมาการคากับ
ตางประเทศของฝรั่งเศสก็ถูกกระทบกระเทือนเพราะสงคราม 7 ป (ค.ศ. 1756-1763)
การพัฒนาเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมของฝรั่งเศสในชวงป ค.ศ. 1780-1840
ความสัมพันธในสาขาการเกษตรเปนแบบดั้งเดิม ประชากรสวนใหญเปนชาวนาที่
ผลิตเพื่อเลี้ยงชีพ การเกษตรที่ผลิตเพื่อตลาดปรากฏชัดเฉพาะในการผลิตเหลาองุน ซึ่งมีมากแถบ
แมน้ําลัวร (Loire) เพราะอยูใกลแถบชุมชนเมือง ยังคงมีการใหสิทธิพิเศษและยกยองชนชั้นเจานาย
ขุนนางอยางสูง ทําใหพวกกระฎมพีชอบซื้อตําแหนงราชการและซื้อทีดินใหตัวเอง แทนที่จะนําเงินไป
่
ลงทุนการคาและการอุตสาหกรรม
ฝรั่งเศสกอนการปฏิวัติในป ค.ศ. 1789 เปนระบบที่กษัตริยรวมอํานาจควบคุมเหนือ
เจานายและกระฎมพี พวกกระฎมพีจํานวนมากรับอุดมการณแบบฟวดัล ตอมาเมือมีการปฏิวัติ 1789
่
มีผลทําใหเกิดการออกกฎหมายที่สงเสริมสิทธิของปจเจกชน ยกเลิกกิล ยกเลิกภาษีการคาภายใน สิทธิ
เสรีภาพที่เกิดจากการปฏิวัตเปนสภาวะแวดลอมที่สงเสริมพัฒนาการอุตสาหกรรม
ิ
ชวงการปฏิวัติ
1789 สงผลเสียหายตอพัฒนาการเศรษฐกิจ คือ ตัดขาดการคากับดินแดนโพนทะเล เมืองทา
หลายแหงซบเซา การจราจลและศึกสงครามในชวงทศวรรษ 1780-1790 ทําใหการผลิตสินคา
อุปโภคบริโภคถูกจํากัด
ผลของการปฏิวัติ 1789 ทําใหชาวนามีกรรมสิทธิ์ในที่ทํากินของตน ไมตองสงสวย
ใหกับเจานายขุนนางอีกตอไป ชาวนาที่มเงินอาจซื้อทีดนเติมไดดวย ชาวนากลายเปนชนชั้นที่เปน
ี
่ ิ
เจาของที่ดินขนาดยอมทั่วไปในฝรั่งเศส สภาวะนี้ทําใหชาวนาไมอยากเคลื่อนยายเขามาเปนกรรมกร
ในเมือง สําหรับชาวนาที่มที่ดินนอยหรือไมมีที่ดินก็รบจางขาวนาที่มที่ดินทํางานอยูในชนบท หรือรับ
ี
ั
ี
งานหัตถกรรมทําเปนชิ้นในระบบหัตถกรรมที่แจกงานไปทําตามบาน
ชุมชนชาวนาผลิตเพือเลี้ยง
่
ตัวเองเปนหลัก คือผลิตธัญญาหารโดยเฉพาะขาวสาลีเพื่อเอาไปทําขนมปง
ในขณะเดียวกันการพัฒนาอุตสาหกรรมไดเกิดขึ้นแลวและเจริญอยางรวดเร็วบนเกาะ
อังกฤษ ผูประกอบการในฝรั่งเศสในกิจการสิ่งทอและโลหะไดลอกเลียนเทคโนโลยีจากอังกฤษบาง

ประกอบกับชนชั้นกระฎมพีสะสมความมั่งคั่งไดเพิ่มขึ้น และระบบกฎหมายหลังการปฏิวัติใหสทธิและ
ิ
เสรีภาพแกชนชั้นนี้ จึงเกิดการขยายตัวของอุตสาหกรรมขึ้นในชวงตนศตวรรษที่ 19 กิจการ
อุตสาหกรรมของฝรั่งเศสเปนการผลิตขนาดยอม ผลิตสินคาคุณภาพพิเศษ คือ หรูหรา หรือมีรูปแบบ

14. 78
เฉพาะนําแฟชันมากกวาสินคาธรรมดา ฝรั่งเศสสามารถสงสินคาคุณภาพพิเศษเหลานี้เปนสินคาออก
่
เชน ผาไหม ถุงมือ และถวยชามกระเบื้อง ดังนั้นแมจะมีการใชเครื่องจักรผลิตแลว สินคาจากฝรังเศส
่
ยังเนนลักษณะคุณภาพและรูปแบบพิเศษ อีกประการหนึ่งการผลิตอุตสาหกรรมที่ขยายตัวในฝรั่งเศส
กระจายอยูเปนหยอมๆ และมีขนาดเล็กอยูในชนบท อุตสาหกรรมสิ่งทอยังใชชาวนาเปนแรงงาน
ในระบบกระจายงานไปทําตามบาน เหมืองและอุตสาหกรรมโลหะที่อยูในชนบทก็ใชแรงงานชาวนา
ฝรั่งเศสขนถานหิน อุตสาหกรรมหนักมีบทบาทนอย เปนอุตสาหกรรมสินคาอุปโภคบริโภค กิจการ
อุตสาหกรรมเปนธุรกิจครอบครัว การขยายตัวขึ้นอยูกบกําไรสะสมของกิจการเอง ระบบธนาคารและ
ั
การใหกูทําอุตสาหกรรมชากวาอังกฤษ
ในป ค.ศ. 1830 สาขาอุตสาหกรรมไดเกิดขึ้นแลวในฝรั่งเศส ประกอบดวย
อุตสาหกรรมสิ่งทอ แตเศรษฐกิจสวนใหญยังเปนเกษตรกรรม แหลงอุตสาหกรรมสิ่งทออยูที่มณฑล
Alasace สวนแหลงอุตสาหกรรมเหล็กอยูที่เมือง Le Creusot ใจกลางประเทศ อุตสาหกรรม
สวนใหญมีขนาดเล็ก เมื่อกลางศตวรรษที่ 19 ฝรั่งเศสมีคนงาน 3 ลานคน แตมีกิจการอุตสาหกรรมถึง
1.5 ลานกิจการ หมายความวา มีคนงานเฉลี่ยกิจการละ 2 คนเทานัน
้
กลาวโดยสรุปเศรษฐกิจของฝรั่งเศสจนถึงกลางศตวรรษที่ 19 สาขาเกษตรกรรมเปน
สาขาเศรษฐกิจที่ครอบงํา โดยเฉพาะการเพาะปลูกธัญพืชเพื่อบริโภคเปนอาหาร การคมนาคมมีไม
เพียงพอ และในสาขาอุตสาหกรรมสิ่งทอมีการพัฒนาเหนืออุตสาหกรรมสาขาอื่น
การพัฒนาอุตสาหกรรมของฝรั่งเศสในชวงป ค.ศ. 1840-1895
มีการใชถานหินอยางแพรหลาย ใชเครื่องจักรไอน้ําเปนแหลงที่มาของพลังงาน และมี
การใชเครื่องจักรในอุตสาหกรรม คือ ปรากฏระบบโรงงานขึ้นชัดเจน มีการสรางทางรถไฟหลายสาย
จนสําเร็จเปนเครือขายครอบคลุมทั่วประเทศ มีปารีสเปนศูนยกลาง รัฐบาลเปนผูจัดหาที่ดนและวาง
ิ
รางรถไฟ แลวใหบริษัทเอกชนเชาโดยบริษัทเปนผูจดหารถจักรและรถพวง เนื่องจากฝรั่งเศสเปน
ั
ประเทศที่มีอาณาเขตกวางใหญ การสรางระบบทางรถไฟขึ้นมาไดจึงมีสวนชวยการคมนาคมมาก ทํา
ใหการผลิตเพื่อพอเลี้ยงตัวเองในแตละเขตเริ่มสลายตัวลง
อุตสาหกรรมถลุงเหล็กดวยฟนลด
ความสําคัญลง เพราะสามารถขนสงถานหินและแรเหล็กไดแลว ในป ค.ศ. 1850 ฝรั่งเศสมีทางรถไฟ
3,000 กิโลเมตร อีก 20 ปตอมาเพิ่มขึ้นเปน 17,500 กิโลเมตร ในป ค.ศ. 1851 ประชากรฝรั่งเศส
74.5 เปอรเซ็นต อาศัยอยูในชนบทหรือเมืองที่มีขนาดเล็กกวา 2,000 คน มีเมืองอยู 5 เมืองเทานั้น
ที่มีพลเมืองมากกวา 100,000 คน คือ ปารีส (Paris) มารไซย (Marseilles) ลียอง (Lyons)
บอรโดซ (Bordeaux) และรูอัง (Rouen) ในทีนี้มารไซย บอรโดซ และรูอังเปนเมืองทา ปารีสเปน
่
เมืองหลวงมีเพียงเมืองลียองเทานั้นที่เปนเมืองอุตสาหกรรม แตในป ค.ศ. 1872 ประชากร 2 ใน 3
อยูในเมืองและตั้งแต ค.ศ. 1850 แหลงอุตสาหกรรมจะมีจํานวนประชากรเพิ่มขึ้น

15. 79
การนําพลังงานมาใชในโรงงานอุตสาหกรรม มีการใชเครื่องจักรไอน้ําในอุตสาหกรรม
สิ่งทอ ตั้งแต ค.ศ. 1812 แตการขยายตัวจริงๆ ของการใชเครื่องจักรไอน้ําอยูในชวง ค.ศ. 1815
1870 มีการใชอยูในมณฑล Nord มณฑลแถบแมน้ําแซน (Seine) ลัวร และมณฑล Haut-Rhin
ในเขต Alsace มณฑลเหลานี้ผลิตสิ่งทอ มีการใชเครื่องจักรไอน้ําในการปนดายฝาย ตามมาดวยการ
ใชในเหมือง ถลุงเหล็ก สรางเครื่องจักรและในโรงงานน้ําตาล อุตสาหกรรมฝรั่งเศสใชพลังน้ํามาก
ทําใหการเปลียนมาใชพลังงานไอน้าเกิดขึนชาๆ
่
ํ
้
ทีตั้งของโรงงานอุตสาหกรรมในฝรั่งเศสตอนตน
่
ศตวรรษที่ 19 มักจะตั้งใกลน้ําตก หรือลําธารในหุบเขา Vosges ใน Alsace มีโรงงานปนดาย
อุตสาหกรรมโลหะที่ Franche Comte ริมธารน้ํา ซึ่งน้ําไหลเร็วทําใหอุตสาหกรรมของฝรั่งเศสตอง
ตั้งอยูในที่ๆ หางไกลจากกัน
อุตสาหกรรมถานหิน
ฝรั่งเศสมีเหมืองถานหินแตมีไมมากเทากับอังกฤษ และมีปญหาวาแหลงถานหินอยู
หางไกลและการขนสงลําบาก ทําใหใชประโยชนจากถานหินไดไมเต็มที่ สิ่งเหลานี้เปนอุปสรรคตอ
การขยายตัวของอุตสาหกรรมในฝรั่งเศส ในป ค.ศ. 1850 ฝรั่งเศสมีแหลงถานหินทีสําคัญ 3 แหง คือ
่
′
1) แถบเมือง Saint – Etienne บนแมนาลัวร และไรนใกลเมืองลียองทางดาน
้ํ
ตะวันออกเฉียงใตของประเทศ แหลงนีผลิตไดประมาณครึ่งหนึ่งของฝรั่งเศส มีบริษัท Compagnie
้
Generale de Mines de la Loire เปนผูผลิต
^
2) แถบเมือง Blanzy Epinac และ Le Creusot ในมณฑล Saoneet – Loire
ใจกลางประเทศ แหลงนี้ผลิตได 1 ใน 10 ของประเทศ
3) แถบเมือง Valenciennes ในมณฑล Nord ทางเหนือ ดําเนินการโดยบริษัท
Compagnie des Mines d’Anzin
ทั้งแหลงที่ 1 และ 3 อยูหางจากปารีสมาก ตองสงมาทางน้าและทางบกหลายทอด
ํ
ในป ค.ศ. 1846 มีการคนพบแหลงถานหินที่ใหญที่สุดของฝรั่งเศส คือ ที่มณฑล Pas-de-Calois
มีการผลิตถานหินเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วจนกลายเปนแหลงอุตสาหกรรมที่สําคัญของฝรั่งเศส ผลผลิต
ถานหินทั้งหมดของฝรั่งเศสเพิ่มจาก 4.4 ลานตันตอป ในชวงป 1845-1849 เปน 15.4 ลานตัน
ตอปในชวงป ค.ศ. 1870-1874
อุตสาหกรรมเหล็ก
อุตสาหกรรมเหล็กของฝรั่งเศสเปลี่ยนแปลงแบบคอยเปนคอยไป มีการถลุงเหล็ก
ดวยฟนซึ่งหาไดงาย ทําใหกิจกรรมถลุงเหล็กของฝรั่งเศสอยูกระจัดกระจายทั่วไปในปา จนกระทั่งป
ค.ศ. 1848 ผลผลิตเหล็กมีถึง 2 ใน 3 ก็ยังคงถลุงเหล็กดวยฟนอยู การถลุงเหล็กดวยถานหินอยางดี

16. 80
คือ ถานโคก ซึ่งเปนถานหินที่เอาแกสออกหมดแลว ในมณฑล Moselle ทางตะวันออกเฉียงเหนือ
ติดกับประเทศลักเซมเบอรก ตั้งแต ค.ศ. 1852 การผลิตเหล็กเพิ่มขึ้นเพราะมีความตองการรางรถไฟ
เพิ่มขึ้น และการเปลี่ยนแปลงในเทคโนโลยีการผลิตเหล็ก คือ มีการนําเอาวิธีผลิตเหล็กแบบ
Bessemer และแบบ Martin มาใช การถลุงเหล็กมีขนาดใหญขึ้น จางคนงานกวา 5,000 คน
ตอมาในป ค.ศ. 1869 ผลผลิตเหล็กทั้งหมดของฝรั่งเศสรวมกันทั้งหมด 1 ลานตัน
คือ มากกวาทุกประเทศในยุโรปยกเวนอังกฤษ ผูผลิตเหล็กกลาสําคัญของฝรั่งเศส คือ Petin Gaudet
และ Terre Noire ปญหาสําคัญของอุตสาหกรรมเหล็กในฝรั่งเศส คือ ขาดถานหินชนิดที่เรียกวา
ถานโคก
ชนชั้นกระฎมพีและชนชั้นกรรมาชีพในฝรั่งเศส
ชนชั้นกระฎมพีของฝรั่งเศสตองอยูภายใตชนชั้นเจานาย ชนชั้นกระฎมพีของฝรั่งเศส
ไดรวมตัวกับชนชั้นกรรมาชีพและหัตถกรในเมือง มีการจุดชนวนการปฏิวัติไดสําเร็จลมระบบเกาได
ชนชั้นกระฎมพีจึงไมพึ่งเจานาย โดยเฉพาะในป ค.ศ. 1871 ชนชั้นกระฎมพีเปนพันธมิตรกับชนชั้น
หัตถกรและกรรมาชีพในเมือง การพัฒนาอุตสาหกรรมของฝรั่งเศสจึงเกิดขึ้นในบรรยากาศทีชนชั้น
่
กระฎมพีมีอํานาจทางการเมืองแทนที่เจานายผูเปนเจาของที่ดิน ตอมาภายหลังป ค.ศ. 1871 ชนชั้น
กระฎมพีกับชนชั้นเจานายและขาราชการใชการบริหารและการพัฒนาเทคโนโลยีแทนการเมือง แกไข
การขัดแยงทางการเมืองระหวางชนชั้นและผลักดันใหมการขยายตัวทางเศรษฐกิจ ปราบปรามไมให
ี
หัตถกรและชนชั้นกรรมาชีพในเมืองมีอํานาจมากเกินไป
ชนชั้นกรรมาชีพของฝรั่งเศสในศตวรรษที่ 19 เกิดในรานฝกงานขนาดเล็ก
(Workshop) ไมใชโรงงาน (Factory) และถาทํางานในโรงงานมักเปนโรงงานขนาดเล็ก และยังมี
หัตถกรผูมีเครื่องมือการผลิตเล็กๆ นอยๆ และมีฝมือพิเศษเปนจํานวนมาก
4.5 การปฏิวัติอุตสาหกรรมของเยอรมนี
พัฒนาการอุตสาหกรรมในเยอรมนีชากวาอังกฤษประมาณ 50 ป เริ่มประมาณ
ทศวรรษ 1830 อุปสรรคที่ขัดขวาง คือ การที่เยอรมนีไมมีสภาพเปนประเทศอันหนึ่งอันเดียวกันหลัง
เยอรมนีเปนสมาพันธรัฐ
คองเกรสแหงเวียนนา ค.ศ. 1815 (Congress of Vienna)
(Confederation) ประกอบดวยรัฐนอยใหญที่มีอํานาจอธิปไตยของตัวเองรวมกันถึง 39 รัฐ แตละรัฐ
มีดานภาษีของตัวเองเปนอุปสรรคตอการขนสงสินคาทําใหขนาดของตลาดแคบ
ยังผลใหไมมีการ
สงเสริมการกอตั้งโรงงานอุตสาหกรรม