2. • Մենդելեև Դմիտրի Իվանի ծնվել է 1907թ.
հունվարի 20-ին Սանկտ
Պետերբուրգում:Ռուս քիմիկոս, ֆիզիկոս,երկրաբ
ան, տնտեսագետ, տեխնոլոգ, բազմակողմ
գիտնական,ուսուցիչ, գյուտարար։ 1869 թվականի
ն բացահայտել է քիմիական
տարրերի պարբերականության օրենքը՝ բնագիտ
ության հիմնական օրենքներից մեկը։ Թողել է
մոտ 500 տպագրական աշխատություններ, որոնց
մեջ է դասական «Քիմիայի հիմունքները»՝
առաջին կառուցվածքային շարադրանքը
անօրգանական քիմիայից։
3. • Դ. Ի. Մենդելեևը գիտության շատ բնագավառների հիմնային
հետազոտությունների հեղինակ է, ինչպիսիք
են քիմիան, քիմիական
տեխնոլոգիաները, ֆիզիկան, չափագիտությունը, օդագնացո
ւթյունը,օդերևութաբանությունը, գյուղատնտեսությունը,տն
տեսագիտությունը և այլ գիտություններ, որոնք սերտորեն
կապ ունեին Ռուսաստանի արտադրողական ուժերի
զարգացման կարիքների հետ։ Նա հիմք է
դրել լուծույթների տեսությունը, առաջարկել
է նավթի բաժանման ֆրակցիոն մեթոդը, հայտնագործել է
անծուխ վառոդի տեսակներից մեկը, պրոպագանդել է
հանքանյութերի օգտագործումը, երաշտային հողերի
ոռոգումը։ 1865-1890 թվականներին եղել
է Պետերբուրգյան համալսարանի պրոֆեսոր։
4. • Ատոմի միջուկի լիցքի մեծացմանը
զուգընթաց օրինաչափորեն փոխվում են
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների և
արժեքական էլեկտրոնների թիվը,
հետևաբար՝ նաև արտաքին
էլեկտրոնային թաղանթների
կառուցվածքը: Պարբերական
համակարգը բաղկացած է 7
պարբերությունից, 10 շարքից և 8 խմբից:
5. • Խմբերը պարբերական համակարգում դասավորված
են ուղղահայաց: Որպես կանոն՝ տարրերի
օքսիդացման բարձրագույն դրական աստիճանը
հավասար է խմբի համարին: Բացառություն են
ֆտորը, արծաթը, ոսկին, պղինձը: Յուրաքանչյուր
խումբ բաժանված է 2 ենթախմբի՝ գլխավոր (Ա) և
երկրորդական (Բ): Միևնույն ենթախմբում իրար տակ
գտնվում են նման հատկություններ ունեցող և
իրարից օրինաչափորեն տարբերվող տարրերը:
Գլխավոր ենթախումբը կազմում են տիպիկ տարրերը
և մեծ պարբերությունների առաջին 2 և վերջին 6
տարրերը:
6. • Երկրորդական ենթախումբը կազմում են
միայն մեծ պարբերությունների մյուս
տարրերը, որոնք միայն մետաղներ են:
Գլխավոր և երկրորդական ենթախմբերի
տարրերն իրարից տարբերվում են
քիմիական հատկություններով:
7. • Պարբերությունը կարգահամարի աճման կարգով
իրար հաջորդող տարրերի շարք է: Պարբերական
համակարգը կազմված է 7 պարբերությունից. I, II
և III պարբերությունները կոչվում են փոքր, իսկ IV,
V, VI և VII-ը՝ մեծ: Յուրաքանչյուր պարբերություն,
բացառությամբ առաջինի, սկսվում է
ալկալիական մետաղով և ավարտվում իներտ
տարրով: II և III պարբերությունների տարրերը
կոչվում են տիպիկ տարրեր: Դրանց
հատկությունները տիպիկ մետաղականից մինչև
իներտ տարրերը փոխվում են օրինաչափորեն:
Համակարգը բաղկացած է 10 շարքից:
8. • Յուրաքանչյուր փոքր պարբերություն
կազմված է 1 շարքից, իսկ մեծ
պարբերությունները` 2-ական շարքերից՝
զույգ և կենտ: Հիմնական հատկանիշը,
ըստ որի մեծ պարբերությունները
բաժանվում են 2 շարքի, տարրերի
օքսիդացման աստիճանն է: Այն 2 անգամ
կրկնվում է տարրերի ատոմական
զանգվածների աճմամբ՝ անցնելով
տարրերի եռյակներից:
9. • VI պարբերությունում լանթանից
անմիջապես հետո տեղաբաշխված են 14
տարրեր՝ 58–71 կարգաթվերով, որոնց
անվանում են լանթանոիդներ
(լանթանանմաններ): Դրանց քիմիական
հատկություններն իրար շատ նման են:
10. • VII պարբերությունում ակտինիումից
հետո նույնպես տեղաբաշխված են 14
տարրեր՝ 90–103 կարգաթվերով, որոնց
անվանում են ակտինոիդներ
(ակտինանմաններ): Ի տարբերություն
լանթանոիդների՝ ակտինոիդների
հորիզոնական համանմանությունը թույլ
է արտահայտված:
11. • Լանթանոիդներն ու ակտինոիդները
տեղաբաշխված են պարբերական
համակարգի ներքևում, իսկ լանթանի և
ակտինիումի վանդակներում դրանք ցույց
են տրվում համապատասխանաբար մեկ
և երկու աստղանշերով (* և **):
