1. OLAĞANÜSTÜ
DURUMLARDA TIBBİ ETİK
Prof. Dr. Ahmet ÖZTÜRK

2. Amaç
Bu derste ;
Savaşlar ve olağanüstü
durumlarda sağlık
personelin sorumlulukları
ve dikkat edilmesi gereken
etik kurallar konusunda
bilgi sahibi olunması
amaçlanmaktadır

3. Hedefler
Bu dersin sonunda,
• Genel tıbbi etik, ülkemizdeki
uygulamalarla ilgili yasal
düzenlemeler ve kurumları
açıklayabilmeniz,
• Savaşlar ve olağanüstü durumlarda
etik ile ilgili uluslararası
düzenlemeleri sıralayabilmeniz ve
• Olağanüstü durumlarda sağlık
personeline tanınan ayrıcalıkları ve
sorumluluklarını kavrayabilmeniz
hedeflenmektedir

4. TIBBİ ETİK
(TIP AHLAKI)
• Tıp uğraşının değişik yönlerinin
yürütülmesi sırasında ortaya çıkan
değer sorunları ve çatışmalarının
araştırıldığı, tartışıldığı ve çözümlerinin
bulunduğu bir etkinlik ve disiplindir.

5. TIBBİ ETİK İLE İLGİLİ 4 İLKE:
• Kişinin (hastanın) kişilik haklarına ve
özerkliğine (otonomi) saygı
• Hastaya/başvurana zarar vermeme
ilkesi
• Zarar vermemenin yanı sıra her tıbbi
girişimde yararlılık ilkesine uyum
• Adalete saygı ve haklılık

6. ETİK SORUNLARLA KİM İLGİLENİR
VE GEREĞİNİ YAPAR?
Türkiye’de tıp ahlakı kurallarını uygulama
görevi 1219 sayılı “Tababet ve şuabatı
sanatlarının tarz-ı icrasına dair kanun”
(Tıp meslekleri uygulamalarına dair
yasa) uyarınca TÜRK TABİPLERİ
BİRLİĞİNE verilmiştir.

7. • Bu kanun uyarınca çıkarılan tıbbi
deontoloji tüzüğü, tüm hekimler için
(TTB’ye üye olmasa da) bağlayıcıdır
• TTB, etik dışı davranışlara disiplin
yönetmeliğine göre ceza vermektedir

8. OLAĞANÜSTÜ DURUMLARDA
TIBBİ ETİK
Sağlık personelinin olağanüstü koşullarda neler
yapacaklarına ilişkin uluslar arası ve ulusal kurallar
vardır. Bunların çoğu 2. Dünya Savaşı sonrası
gündeme gelmiştir:
• 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik: Dünya
Tabipler Birliği’nin Silahlı Çatışma Dönemlerine
İlişkin Kuralları
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi Etik
Kuralları

9. • Bu konvansiyon ve protokoller ilke olarak,
hekim ve sağlık çalışanlarının:
- Yaşama mutlak saygı göstermelerini
- Önyargısızca vicdanlı ve saygılı hizmet
etmelerini
- Temel ilgi alanı olarak hastanın sağlığını ele
almalarını ve
- Tıbbi bilgilerini, tehdit altında olsa bile,
insanca olmayan bir biçimde kullanmamalarını
öngörmektedir.

10. • 1946-47: Nuremberg Yasası: Sağlıkçıları
ilgilendiren ilk önemli etik hukuk
belgelerinden birisidir. Deneye konu olan
insanların haklarını koruyup “rıza alma
gerekliliğini” getirmiştir.
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları

11. • 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu:
“Dokunulmazlık “ ve “ayrımcılık yapmama”
ilkesini getirmiştir.
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları

12. Cenevre Konvansiyonu, çatışma
durumlarında hekimler ve sağlık
çalışanlarına şu görevleri
yüklenmektedir:
1-Hasta ve yaralı asker ve siviller korunmalı
insanca davranılmalı ve gecikmeden tıbbi
bakım sağlanmalıdır.
2-Sağlık çalışanları görevlerini yerine getirirken
saygı gösterilmeli, korunmalı ve
desteklenmelidir.
3-Yaralı ve hastalara sadece tıbbi temelde ayrım
yapılmalı, tedavi sırasında diğer özellikleri ve
bağlantıları dikkate alınmamalıdır.

13. 4-Tıbbi personel, yaralanan kişilere tıbbi etik
doğrultusunda bakım sağladıkları ya da etik
ilkelerine aykırı tıbbi davranışı reddettikleri için
cezalandırılmamalıdır.
5-Yaralı, hasta, savunmasız asker ve sivillere
yapılan saldırılar yasaklanmıştır.
6-Kime hizmet ettiğine bakılmaksızın tıbbi
olanaklar, araçlar vb. korunmalı ve yok
edilmemelidir.
7-Silahlı çatışmanın tarafları yaralı ve hastaların
bakımı için pratik antlaşmalar yapma ve
destekleme konusunda iş birliği yapmalıdır.
8-Bütün tıbbi birimlerde tanınabilir bir amblem
(Kızılhaç/Kızılay gibi) bulunmalı, personel ve
ulaşım olanakları yalnızca tıbbi amaçlarla
kullanılmalıdır.

14. • 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları: Savaş veya
barış dönemlerinde ayrı etiklerin
olamayacağını, bir tek tıbbi etiğin var
olduğunu belirtmektedir.
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları

15. Silahlı Çatışma Dönemlerinde İlişkin Kurallar,
“Dünya Hekimler Birliği”nin düzenlediği
belgelerdir.
1-Silahlı Çatışma Dönemlerinde “tıp ahlakı”
Dünya Hekimler Birliğinin barış dönemleri
için saptadığından farklı değildir.
Hekimin birincil yükümlülüğü mesleki
görevidir. Mesleki görevini yürütürken
hekimin en önemli yol göstericisi vicdandır.

16. 2- Tıp mesleğinde birinci görev sağlığı korumak
ve yaşamı sürdürmektir. Bu nedenle
hekimlerin şunları yapması olanaksız sayılır:
* Hastanın yararına olmayan koruyucu, tanı
koyucu veya iyileştirici işlemleri uygulamak
ya da önermek
* İyileştirici bir etki sağlamadan kişinin
fiziksel yada zihinsel gücünü zayıflatmak
* Bilimsel bilgiyi, sağlığı tehlikeye atmaya
veya yaşamı ortadan kaldırmaya yönelik
kullanmak

17. 3-Silahlı çatışma dönemlerinde de, insanlar üzerinde
deney yapmakla ilgili kurallar, barış döneminde
olduğu gibi aynen geçerlidir.
Özellikle sivil yada askeri tutsaklar ile, ele geçirilmiş
ülkenin halkları gibi özgürlüklerden yoksun kişiler
üzerinde deney yapmak bütünüyle yasaktır.
4-Acil durumlarda hekim yansız olarak, cinsiyet, ırk,
ulus, din, politik görüş ve benzeri ölçütlere
bakmazsızın, gereksinimi olanlara sağlık hizmeti
vermeli ve bu hizmeti gerekli ve uygulanabilir olduğu
sürece sürdürmelidir.
5-Hekimlere sağlanan ayrıcalıklar ve kolaylıklar,
mesleki amaçlar dışında kullanılmamalıdır.

18. • 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları
• 1975 : Tokyo Bildirgesi: İnsan haklarına
aykırı davranışlar ve işkence durumunda
sağlık personelinin tutumlarını belirlemiştir.
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri:
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları:

19. • 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri:
“Tutuklu ve gözaltında bulunanlara, gereken
tıbbi yardımı yapmak” ve “işkenceye hiçbir
şekilde katkıda bulunmamak ve ortak
olmamak” ilkelerini getirmiştir.
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları

20. • 1946-47: Nuremberg Yasası
• 1949: Cenevre Konvansiyonu
• 1956 Havana, 1957 İstanbul, 1983 Venedik:
Dünya Tabipler Birliğinin Silahlı Çatışma
Dönemlerine İlişkin Kuralları
• 1975: Tokyo Bildirgesi
• 1982: Birleşmiş Milletler Tıp Etiği İlkeleri
• 1994: Stockholm – Felaket Olaylarında Tıbbi
Etik Kuralları: Felaket sonrası tıbbi hizmetleri
içermektedir.

21. YARARLANILABİLECEK
KAYNAKLAR:
• Sağlıkla İlgili Uluslararası Belgeler. TTB
Yayınları, Ankara 2009
• Olağanüstü Durumlarda Sağlık Hizmetleri.
Sağlık Çalışanının El Kitabı. Türk Tabipleri
Birliği Yayınları, Ankara 2002
• Afetlerde Sağlık Hizmetleri Yönetimi (Kurs
Notları). Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü Yayını, Ankara 2001