Maturidi Yesevi Otağı İlmi ve Kelami Araştırmalar Derneği Tarafından Bu Yıl 2.si düzenlenen " Maturidi Yesevi Otağı Kurultayı"nda Prof. Dr. Saleh Sultansoy'un Türk Dünyasının Sorunları ve Çözüm Önerileri Oturumundaki açılış konferansı
Prof. Dr. Saleh Sultansoy-Türk İslam Dünyasında Bilim: Dün, Bugün, Yarın
1. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 1
Türk İslam Dünyasında Bilim:
Dün, Bugün, Yarın
Prof. Dr. Saleh Sultansoy
TOBB ETÜ Mühendislik Fakültesi, MBNT Bölümü
Azerbaycan Elmler Akademiyası Fizika İnstitutu
CERN ATLAS, LHeC, CLIC and FCC Collaborations
TAEK-CERN Bilim Komitesi
TAC Uluslararası Danışma Kurulu
2. Maturidi Yesevi Otağı Kurultayı, Safranbolu,
31 Ağustos – 2 Eylül 2015
Yusuf 105: «Ve keeyyin min âyetin fîs semâvâti vel ardı
yemurrûne aleyhâ ve hum anhâ mu’ridûn(mu’ridûne).»
Meali: «Semalarda ve yeryüzünde nice ayetler vardır. Ve onlar, o
ayetlerden (delillerden) yüz çevirerek yanından geçerler.»
+ Bakara 164 + Yunus 6, 101 + Casiye 3, 13 + Ankabüt 44 + Rum 25
Yarının ilmi nedir, halbuki? Gayet müthiş!
“Maddenin kudret-i zerriyesi” uğraştığı iş, Safahat
(1919)
2. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 2
“Asla şüphem yoktur ki,
Türklüğün unutulmuş medeni
vasfı ve büyük medeni
kabiliyeti, bundan sonraki
inkişafı ile âtinin yüksek
medeniyet ufkunda yeni bir
güneş gibi doğacaktır.”
“Türk çocuğu, Ecdadını
tanıdıkça daha büyük işler
yapmak için kendinde
kuvvet bulacaktır.”
3. Önsöz: Japonya, Güney Kore, Türkiye ...
1. Dün:
Tarih (ve Bilim) Sümer’de Başlar ...
Türk-İslam Rönesans’ı
Atatürk Mucizesi
2. Bugün:
En Stratejik Strateji: Gelişmiş Ülkelerin AR-GE Altyapısı
Japon Mucizesinin Temel Taşı: Tsukuba Bilim Kenti
3. Yarın:
Muasır Medeniyet Seviyesinin Üzerine Çıkmak
Sonsöz: Asım’ın Nesline Çağrı
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 3
4. Kişi başına GSMH (GSMH/Nüfus, ABD Doları) AR-GE/GSMH (%)
Bu tabloyu anlamak ve gereğini yapmak Türk ve İslam bilginlerinin başlıca
görevidir! Onlar ne yaptı da biz yapmadık?
Cevap:1963 – Tsukuba Bilim Kenti; 1973 – Daedeok Bilim kenti
Nükleer Reaktörler (1995)
1955 2005 2007
Türkiye 300 7800 0.72
Japonya 280 31000 3.44
Güney Kore 70 21000 3.24
İşletmede Toplam Güç, MW İnşada Elektrik ü., %
Türkiye 0 0 0 0
Japonya 52 43700 2 34
G. Kore 14 12300 3 36
Dünya Th rezervinin ¼ ‘i Türkiye’de, Dünya U rezervinin ¼ ‘i Türküstan’da dır
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 4
5. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 5
Anlatamamak derdi…
10.Türk Kurultayı,
Antalya, Ekim 2006
Tarih: Mart 1993; Yer: Antalya.
1.Türk Kurultayı Açılış Töreni:
Türk Devlet erkanı demir dövüyor…
Peki neden?
Bunun cevabını Kurultayda sunduğum
«Türk Dünyasının kalkınmasında Bilim ve
Teknoloji İşbirliğinin Önemi» başlıklı
bildirinin giriş kısmında anlatmaya çalıştım.
Bin yıllar önce demirin eritilmesini
bildiğimiz için kurtulduk. O zamanın
demircisi hem alim hem de mühendisti!
Benzer sunumları 4.Kurultayda (Ankara,
1996), 10.Kurultayda (Antalya, 2006),
1.Dünya Türk Forumunda (İstanbul, 2011),
2.Dünya Türk Forumunda (İstanbul, 2013)
… yaptım.
Maalesef, halen derdimi anlatamadım…
Kısmen başarılı olduk gibi…
Bu konular Türk Zirvesi ve
BTYK kararlarına bile girdi.
Ama kararlar uygulanmadı.
6. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6
1. Dün:
Tarih (ve Bilim) Sümer’de Başlar ...
Türk-İslam Rönesans’ı
Atatürk Mucizesi
7. Bölümün Özeti
• ..., Takla-Makan ??, ...
Anadolu Türküstan Amerika
en azından 8 bin yıllık uygarlık
• Sümer Dönemi (M.Ö. 3-4 binyıllar)
Tarih (ve Bilim) Sümer’de Başlar; Sümer-Hatti-Girit üçgeni
• ... İskit, Hunnu, Kuşan (Mahayana), Uygur, ...
Metalürji, İskit üçlüsü, Mahayana Tasavvuf, Uygur tıbbı, ...
• Türk-İslam Rönesans'ı (8-16 yüzyıllar)
Gözlemevleri: Marağa Semerkant İstanbul; Hastaneler,
Medreseler, ... Modern Bilimin temelleri: Cebir, Tıp, Optik, …
• Atatürk Mucizesi (1923-1938)
Kayseri ve İstanbul uçak fabrikaları, Üniversiteler (Gazi ve Ankara
dahil)... İzmir İktisat Kongresi ! Kuran-i-Kerim’in Türkçe meali,
Buhari’nin Hadis kitabının Türkçe çevirisi…
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7
8. 1.1. Tarih (ve Bilim) Sümer’de Başlar ...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 8
12. Bu kalıntılar Türk arkeologlarını bekliyor...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 12
13. Tüm Türküstan böyle kalıntılarla dolu...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 13
14. Sümer İmparatorluğu Doğu Anadolu ve
Azerbaycan’ı da içeriyordu...
Milattan önce 3.-2.binyıllar: Sümer-Hatti-Girit üçgeni.
Eklemeli (agglutinative) diller. (+ Elam, …)
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 14
15. En eski (bilinen!!) yazılar
Önemli Not: Milattan önce 2.binyıla ait benzer tabletler 1970’lerde
Moğolistan'da bulundu… Maalesef, bu bilgiler gizli tutuluyor.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 15
16. Bir Sümer Kralı: Gudea
(miladdan önce 3.binyıl)
Gud → Guz → Oğuz ?
Sami dillerinde Oğuz
ülkesine al-Guzia denir
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 16
17. Sümer kralı Urnammu’nun anıtından
(Üçüncü Ur Hanedanı: M.Ö. 2047 – 2030)
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 17
18. 5 bin yıl öncesinin savunma sanayi ürünü
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 18
19. Ur kentinin tapınağı
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 19
Bunun benzerleri Türküstanda mevcuttur…
20. Sümerlerin uygarlığa katkıları
• İlk (bilinen) yazı
• İlk (bilinen) bilim örnekleri: tıp, astronomi,
matematik,...
• İlk (bilinen) edebiyat örnekleri: Bilgameş destanı ...
• Ellinlere (Greklere) atfedilen bilgilerin büyük çoğunluğu
Sümer döneminde biliniyordu ve Mısır üzerinden
Ellinlerce alınmıştı (Pisagor teoremi Pisagor’dan binyıllar
önce kil tabletlere yazılmıştır…)
• Ellin öncesi binyılda Sümer-Hatti-Girit üçgeni: hepsinin
dili bizim dil gibi eklemeli yapıya sahipti !!!
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 20
21. Atatürk’ün Sümer (ve Hatti) konusunda
haklılığı ispatlandı
• ama, maalesef, O’nun kurduğu Türk Dil Kurumu, Türk Tarih
Kurumu ve Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesinin katkısı olmadan
• Önemli aşama: Oljas Süleymenov’un “Az i Ya” kitabı
• Rahmetli Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, Prof. Dr. Aydın
Mamedov ve Prof. Dr. Osman Nedim Tuna’yı saygıyla
anıyoruz
• Sümer-Türküstan bağlantısı Türk alimlerinin araştırmalarını
bekliyor (Sümer’de bulunan bazı mücevherler yalnızca Altay
madenlerinde vardır. İpek Yolundan 3 bin yıl önce).
• 1970’lerde Moğolistan'da bulunan kil kitabeler gün ışığına
çıkarılmalıdır
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 21
22. Mezopatamya’dan Takla-Makan’a
• 5-6 bin yıl önce en parlak dönemlerini yaşayan Sümerler,
4 bin yıl bundan önce Samilerin baskısı ile
Mezopotamya’yı terk etmek zorunda kaldılar
ve bir kısmı Hazarın güneyi diğer bir kısmı Hazarın kuzeyi
üzerinden Türküstana göç ettiler
• Anadolu ve Azerbaycan’dan aynı istikamette Türklerin
ikinci zorunlu göçü Makedonyalı İskender zamanında baş
verdi
• Genel olarak, Türkler 8 bin yıldır Avrasya coğrafyasının
büyük kısmında meskûnlarmışlar
• Türk tarihçileri Turuk-ka’yı (Türkler?), Hurrit’leri (Kürtler?),
Elam’ları (Mohendjo-Daro!) vb incelemelidir
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 22
26. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 26
Olcas (Oljas) Süleymanof’un okuyuşu:
“Han uya üç otuzu (da) yok boltı, utıgsı tozıltı. “
Anlamı:
“Han oğlu 23 ünde yok oldu. tozu savruldu.”
Altın elbiseli adam
Issık Kurganı, M.Ö. 5.yüzyıl
29. Hakan Kurganları Vadisi - Arjan
• Tuva’da bulunan Arjan vadisinde İskit dönemine ait çok
sayıda kurgan bulunmaktadır. Maalesef, bunların bir
çoğu yağmalanmış durumdadır.
• 1970’lerde kazılan ve milattan önce 8.yüzyıla ait Arjan-1
kurganı kısmen korunmuş durumdadır. Bu kurganda İskit
Üçlüsü (Scythian Triad) olarak adlandırılan özelliklerin
hepsi mevcuttur.
Böylece, İskitlerin Türk olduğu ispatlanmıştır.
• 1999-2002 yıllarında Alman ve Rus bilim adamları
tarafından kazılan ve milattan önce 5.yüzyıla ait Arjan-2
kurganı tam korunmuş durumdadır. Burada çok sayıda altın
işleme bulunmaktadır. Böylece, Greklerin İskit kültürüne
önemli etkisi olmadığı ispatlanmıştır.
İskit Üçlüsü: silah, at koşum takımı ve yabani hayvan sanatı
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 29
30. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 30
Doğu Anadolu’da İskit Devleti
M.Ö. 7.yüzyılda akrabaları olan Med’lerin yardımına gelen İskitler
Asur devletini mağlup ederek Doğu Anadolu’da ve Azerbaycan’da
İşkuz (İç Oğuz?) devletini kurdular.
Maalesef, bu konuda Türkiye’de yayınlanan bir kaynak bulamadım…
Tarihçilerimiz en kısa zamanda bu devletin tarihini ve haritasını
ortaya çıkarmalıdırlar.
Türklerin Anadolu’ya 1071 yılında geldiğini söylemek
Gaflettir, Dalalettir, ve hatta …
Anadolu en azından 6 bin yıllık Türk yurdudur.
Tekrar: Milattan önce 3.-2. binyıllar Sümer-Hatti-Girit üçgeni:
hepsinin dili bizim dil gibi eklemeli yapıya sahipti !!!
33. “Göçebe” Türklerin yapıtları...
2-3 bin yıl önce benzer yapıtlar Türk Dünyasının her tarafında mevcut idi
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 33
34. İki bin yıl önce bir Türk kalesi
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 34
Bunları araştırmak Türk Tarih Kurumunun asli görevidir !
35. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 35
1.2. Türk-İslam Rönesans’ı
Göklerde ve Yerde nice Ayetler vardır!
Üç Önemli Kurum
Bilim meşalesinin Batıya kayışı
36. Türk - İslam Rönesansı
İki ana kaynak:
1.Kur’an-ı Kerim
Rusça mealinden bulduğum: ~300 Ayet
Abdus SALAM’ın bana söylediği: > 600 Ayet
Bazı ilahiyat hocalarımızın söylediği: 900 Ayet
doğrudan İlim-İrfan’a yönelmeyi bize farz kılıyor
2. İslam öncesi Türk coğrafyası
İkincil kaynaklar: Yunan (Grek, Ellin), Mısır, Fars, Hint, …
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 36
37. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 37
Göklerde ve Yerde nice Ayetler vardır!
Bakara (2.Sure) 164: Şüphesiz, göklerin ve yerin yaratılmasında, gece
ile gündüzün ard arda gelişinde, insanlara yararlı şeyler ile denizde yüzen
gemilerde, Allah'ın yağdırdığı ve kendisiyle yeryüzünü ölümünden sonra
dirilttiği suda, her canlıyı orada üretip yaymasında, rüzgarları estirmesinde,
gökle yer arasında boyun eğdirilmiş bulutları evirip çevirmesinde düşünen
bir topluluk için gerçekten ayetler vardır.
Yunus (10.Sure) 6: Gece ile gündüzün ardarda gelmesinde ve Allah'ın
göklerde ve yerde yarattıklarında (kötülüklerden) sakınan bir topluluk
için ayetler vardır.
Yunus (10.Sure) 101: De ki: "Göklerde ve yerde ne var? Bir bakıverin."
İman etmeyen bir topluluğa apaçık ayetler ve uyarmalar bir şey sağlamaz.
Yusuf (12.Sure) 105: Semalarda ve yeryüzünde nice ayetler vardır. Ve
onlar, o ayetlerden (delillerden) yüz çevirerek yanından geçerler.
38. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 38
Casiye (45.Sure) 3: Muhakkak ki müminler için göklerde ve yerde
mutlaka âyetler (deliller) vardır.
Casiye (45.Sure) 13: Kendinden (bir nimet olarak) göklerde ve yerde
olanların tümüne sizin için boyun eğdirdi. Şüphesiz bunda, düşünebilen
bir kavim için gerçekten ayetler vardır.
Rum (30.Sure) 25: Göğün ve yerin O'nun emriyle durması da O'nun
ayetlerindendir. Sonra sizi yerden bir çağrıyla çağırdığı zaman bir de
bakarsınız ki çıkarılıyorsunuz.
Ankebüt (29.Sure) 44: Allah, o gökleri ve yeri, o yüksekleri ve aşağıyı
hak ile yarattı, boşuna değil, gelişigüzel de değil, bir hak sebebi ve
hikmeti iledir. Göğü de öyle, yeri de, yukarısı da, aşağısı da, âlimi de,
cahili de, hepsinin hakkı da, yaratıcının hakkı önünde baş eğmek, boyun
bükmektir. Şüphesiz bunda müminler için bir âyet var. İlmin kıymetini,
hakkın önemini, Hak'tan gayrısının hiçliğini ve bundan dolayı
Allah'ın gayrısından veli, dost edinmenin çürüklüğünü ve bunun
neticesinde müminlerin muvaffak olacaklarını isbat eden bir âyet.
39. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 39
ÂLİ İMRÂN (3.Sure)
190: Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca
gelip gidişinde aklıselim sahipleri için gerçekten açık ayetler vardır.
191: Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her
vakit) Allah'ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin
düşünürler (ve şöyle derler:) Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın.
Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabından koru!
Gökleri ve Yeri, Canlıları ve Cansızları, Tarihimizi,
Toplumumuzu, Kendimizi öğrenmemizi ve bundan ibret
almamızı bize farz kılan Ayetlerin sayısı 600 den fazladır !!!
40. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 40
Göklerdeki Ayetler
Bu gökadasında (Samanyolumuzun benzeri) milyarlarca
yıldız (Güneşimizin benzeri) var.
Alem’de (Evrenimizde) milyarlarca gökadası var.
Alemlerin Rabbinin kudreti sonsuzdur !!!
41. Balasagunlu Yusuf’un Türbesi
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 41
Kutadgu-Bilik’i kaçımız okuduk? Firdövsi’nin aynı dönemde yazdığı
masal kitabı Şahname’yi farslar ezbere biliyor…
42. Türk-İslam Bilgeleri
Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın “Bilim, Kültür ve Uygarlık
açısından Tarihimiz” adlı eserinden yararlanılmıştır
• Abdülhamid İbn Türk: ilk cebir kitabının yazarı
• Harezmi: ikinci cebir kitabının yazarı. Bilişim teknolojisinin
temelini oluşturan “algorithm” kavramı Harezmi’nin isminin
latincesı olan Algorithmus’tan geliyor
• Farabi: çağdaş felsefe ve sosyoloji bilimlerinin “babası”. Güneş
Şehri adlı eseri Batı Rönesansı toplum bilimcilerinin ilham
kaynağı olmuştur. İlk “ansiklopedist” bilim adamı olan Farabi’ni
Beyruni ve Balasagunlu Yusuf (Kutadgu-Bilik’in yazarı)
izlemişlerdir
• İbni Sina: çağdaş tıp biliminin “babası”
• Nasiruddin Tusi, Uluğ Bey, Ali Kuşçu: çağdaş astronomi
biliminin “babaları”
• Burada ismini vermediğimiz onlarca ve hatta yüzlerce bilim
adamımız…
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 42
43. Üç Önemli Kurum
• Hastane
İslam Dünyasının ilk on hastanesinden en azından beşinin
Türklerin eseri olduğu bilinmektedir. İlk Tıp Fakülteleri de
Türklerin eseridir. Bu müessiseler en gelişmiş haline Selçuklu
döneminde ulaşmıştır.
Önemli Not: Söz konusu hastanelerin bir çoğunda ruh hastalıkları bölümü
mevcuttu ve burada Türk musikisi tedavi amacıyla kullanıyordu. Aynı
dönemde (ve yüzyıllar sonra bile) Avrupa’da ruh hastaları ateşte
yakılıyordu...
• Rasathane (Göklerdeki Ayetler)
Ortaçağın üç en büyük rasathanesi Türk coğrafyasında
kurulmuştur
• Medrese
16.Yüzyılın sonuna dek medrese eğitimi doğa bilimlerini de
içeriyordu. Avrupa’da kurulan ilk üniversiteler medreselerden
esinlenmişti...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 43
49. Bilim meşalesinin Batıya kayışı
• 16.Yüzyılın en büyük rasathanesi olan İstanbul Gözlemevi
“şeyhülislamın” fetvası ile 1585 yılında topa dizildi... Aynı
zamanda İstanbul Rasathanesinden esinlenerek Tiho Brage
Avrupa’nın ilk önemli rasathanesini kurdu...
• 16.Yüzyılın sonunda Doğa Bilimleri medrese eğitiminden
çıkarıldı, sadece fıkıh ve matematik eğitimine devam edildi...
Aynı devirde Avrupa üniversiteleri “Üniversiteleşme”
dönemini tamamlamak üzereydi...
• Böylece Osmanlı Devletinin (ve bununla birlikte Türk-İslam
dünyasının) üç yüz yıllık gerileme ve çöküş dönemi başladı...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 49
50. The Industrial Physicist 1996
1990’larda gelişen yeni alan: Kuvazi-kristaller
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 50
52. 1.3. Atatürk Mucizesi
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 52
Atatürkçülük: İnsanlığa sevgi, Türklüğe sevda,
İlmin gücüne inanmaktır.
Alparslan Türkeş
En hakiki mürşit İlimdir, Fendir…
53. 1.Mücize: 1919-1923
Atatürk’ün dehası ve Türk milletinin fedakarlığı sayesinde
Anadolu ve Doğu Trakyayı içeren bağımsız bir Türkiye
Cumhuriyeti kuruldu.
Sevr’e göre Türkler sadece orta Anadolunun bir kısmını
içeren “özerk” bir bölgeye sahip olacaklardı (aslında bir
sonraki aşama Türklerin Anadoludan tamamen
sürülmesi idi...).
Hakkın rahmetine kavuşmuş bir büyüğümüzün deyimiyle
“Atatürk olmasaydı bugün Ankara’nın doğusu Büyük
Ermenistan, batısı ise Büyük Yunanistan olurdu”.
Atatürk on yıl daha yaşasaydı Misak-i-Milli tam şekilde
gerçekleşirdi...
Atatürk Mucizesi
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 53
54. 2.Mucize: 1923-1938
Cumhuriyet döneminde yıllık ekonomik büyüme:
1923-1938 yıllarında >%8,
1939-1950 yıllarında %1,
1950-1990 yıllarında %5,
1990-2002 yıllarında %2,
2003-2013 yıllarında >%5
Atatürk zamanında ulaşılan kalkınma hızı
korunabilseydi bugün Türkiye Fransa’nın
üzerinde olurdu.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 54
55. İlk uçak fabrikası 1926 yılında Atatürk’ün desteği ile devlet
tarafından Kayseri’de kuruldu. 1930’lu yıllarda dünyada
üretilen üç en iyi avcı uçak türünden biri burada üretiliyordu.
Bu fabrika 1940 yılında fiilen (defacto) kapatıldı.
İlk özel uçak fabrikası yine Atatürk’ün desteği ile 1937
yılında Nuri Demirağ tarafından İstanbul’da kuruldu. Burada
onlarca yolcu uçağı üretildi.
Bu fabrika 1945 yılında fiilen kapatıldı.
1930’larda uçak üreten ülkelerin hepsi
(Türkiye hariç) bugün uzaydadır.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 55
Uçak Fabrikaları
56. İstanbul Darül-Fünun’u 1933 yılında tam anlamıyla bir
üniversiteye dönüştürüldü. Böylece, 17.Yüzyıldan başlayan
gerileme süreci son buldu.
Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesinin temelleri
oluşturuldu. 1933 yılında Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü
kuruldu. Burada temel bilimler alanını kapsayan F.K.B.
Yüksek okulu faaliyet gösteriyordu...
Yine 1930’lu yıllarda Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu
ve Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi kuruldu.
Atatürk’ün amacı Ankara’da ve Van’da ileri düzeyde
araştırmalar yapan ve eğitim veren iki büyük üniversite
kurmaktı...
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 56
Üniversiteler
57. Avrupa’dan gelen bilim adamları
1933 yılından itibaren bir çok Avrupalı bilim adamı Türkiye’ye
gelmeyi düşünüyordu ve nitekim bir kısmı geldi de. Bu Atatürk Türkiye’sinin
bilime verdiği önemin bir göstergesiydi... 10 Kasım 1938’den sonra bunların
büyük kısmı Türkiye’den gitmek zorunda kaldı. ABD’nin gelişmesi büyük
ölçüde bu bilim adamları sayesinde gerçekleşti...
İzmir İktisat Kongresi
1923 yılında Atatürk’ün önerisi ile toplanan bu kongrede
Türkiye için karma ekonomi modeli seçildi.
Bugün Tony Blair’e atfedilen “Üçüncü Yol” modelinin
temelleri İzmir İktisat Kongresinde atıldı.
Nitekim Atatürk Türkiye’sinin 1923-1938 yıllarında
gerçekleştirdiği ekonomi mucizesi burada alınan doğru stratejik
kararlar sonucunda gerçekleşti.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 57
58. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 58
Atatürk ve İslam
Türkiye Cumhuriyetinin (yeddi düvele rağmen)
kurulması 17.yüzyılda başlayan Türk ve İslam
Dünyasının gerileme sürecini durdurmuştur
Bugün (gereken düzeyde olmasa da) İslam Dünyasının
varlığı Türk Milletinin fedakarlığının sonucudur
Kuran-i-Kerim’in Türkçe meali (Elmalı)
Buhari’nin Hadis kitabının Türkçe çevirisi
İlahiyat Fakültelerinin kuruluşu
…
Tüm bunların amacı Yüce Dinimizi doğru anlamamızı
sağlamaktır!
Mehmet Akif’in tabiriyle:
Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam’ı !!!
59. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 59
2. Bugün:
En Stratejik Strateji: Gelişmiş Ülkelerin AR-GE
Altyapısı
Japon Mucizesinin Temel Taşı: Tsukuba Bilim
Kenti
60. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 60
“Sen geçenlerde demiştin ki: Yazık hala biz,
Dünkü ilmin bile biganesiyiz, cahiliyiz,
İşte fıktanı bu ihmal edilen ma’rifetin
Nesli bir acze düşürmüş ki, bugün, memleketin,
Bir yığın kuvveti var, hem ne tabii de, henüz
Biz o kuvvetlere eller gibi hakim değiliz!
Yarının ilmi nedir, halbuki? Gayet müthiş!
“Maddenin kudret-i zerriyesi” uğraştığı iş,
O yaman kudrete hakim olabilsem diyerek,
Sarf edip durmada bir çok kafa binlerce emek,
Onu bir buldu mu, artık bu zemin: Başka zemin,
Çünkü bir damla kömürden edecekler te’min,
Öyle milyonla değil, na-mütenahi kudret!
İbret al kendi sözünden aman oğlum gayret...“
Safahat, 6.bölüm (1919)
Sebe, 3;
Yunus, 61.
Nükleer
CERN, TAC
ve ötesi
Aldık mı?
61. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6161
Yaşamımızı Değiştiren Deney
Rutherford Deneyi (1911)
Rutherford deneyinden elde ettiğimiz bilgiler modern bilimin
ve yüksek teknolojinin bilimsel temelini oluşturuyor.
8 yıl önce …
Temel araştırmaların önemini derk etmemiz için Rutherford deneyini
anlamak yeterlidir
62. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 62
Mehmet Akif bu sözleri Rutherford Deneyi’nin sonuçlarının 1911 yılında
yayınlanmasının üzerinden 10 yıl geçmeden yazmıştır. Nasıl oldu da Deneyin (o
zaman fizikçilerinin bile çoğunun anlayamadığı) değerini Mehmet Akif çok net
bir şekilde anlayabildi?
Bu sorunu cevabını bulmak için Safahat’ı düşünerek ve anlayarak okumamız
gerekiyor. Biz (Ankara ve Gazi üniversitelerinden 15 bilim insanı) 1994 yılında
Japon modelini örnek alarak ilk Türk Bilim Kenti ATAM projesini
önerdiğimizde, Mehmet Akif’in 70 yıl önce Asım’ın nesline Japonya’yı örnek
alınız diye seslendiğini unutmuştuk.
Maalesef, halen Mehmet Akif’i anlayamamışız.
Bugün “maddenin kudret-i zerriyesi” en ileri düzeyde CERN’de araştırılmaktadır.
Türk devletleri en kısa zamanda CERN’e tam üye olmalıdır.
“Maddenin kudret-i zerriyesi”ni bizim coğrafyada da araştırmak istiyorsak Türk
Hızlandırıcı Kompleksi (TAC – Turkic Accelerator Complex) projesini en kısa
zamanda gerçekleştirmeliyiz.
Not: Temel parçacıklara Azerbaycan Türkçesinde “elementar zerrecikler” denir
63. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6363
Gelişmiş ülkelerin AR-GE sistemleri incelendiğinde 3 model öne
çıkmaktadır:
1. Anglosakson modeli (en etkin örneği ABD),
2. Kıta Avrupa’sı modeli (en etkin örnek Almanya; Rusya, ve dolayısıyla
da Çin, Alman modelini baz almaktadır)
3. Uzak Doğu modeli (ilk ve en etkin örnek Japonya).
Konu bazında baktığımız zaman 21. yüzyılın çehresini belirleyecek:
~ 10 stratejik (kritik, jenerik) teknoloji,
~ 15 öncelikli (temel) araştırma alanı,
~ 250 alt-alan saptanmıştır.
Gelişmiş Ülkelerin AR-GE Altyapısı
64. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6464
Tüm modellerin ortak özelliği:
Stratejik teknolojiler ve temel araştırma alanlarının hepsinde binlerce
bilim insanının çalıştığı en azından birer ulusal araştırma merkezi
(laboratuarı, enstitüsü, kurumu)
Alt-alanların birçoğunda orta çaplı (yüzlerce çalışanı olan) araştırma
merkezleri
gelişmiş ülkelerin her birinde kurulmuştur. Gelişme azminde olan ülkeler de
benzer sistemi oluşturma gayretindedir.
ABD: Ulusal Laboratuarlar – DOE (Enerji Bakanlığı)
Altalan lab’ları – NSF
Almanya: Ulusal Lab’lar – Von Helmholtz Association
Altalan lab’ları – Max Planck Society
Japonya: Ulusal Lab’lar – Tsukuba Science City
Altalan lab’ları – JSPS
Türkiye: Ulusal Lab’lar – yoktur
Altalan lab’ları – TÜBİTAK
65. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6565
AR-GE harcamalarında eşik değer
AR-GE/GSMH asgari azami
1970’ler %1 %2
2010’lar %2 %3
Gelişmiş ülkelerde toplam AR-GE harcamalarının %15-20’i
uluslar arası işbirliğine ayrılmaktadır
Not 1: 10 yıl bundan önce kabul edilen Lizbon Kararları
gerçekleşse idi (2010’da tüm AB ülkelerinde >%3), bugün AB
krizle karşılaşmayabilirdi
Not 2: Bu yüzde Yunanistan ve Portekiz’de %1 civarında,
İspanya ve İtalya’da %2’nin altındadır
66. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6666
Temel araştırmalar, Uygulamalı Araştırmalar,
İnovasyon
Temel Araştırmalar: %10-15 tümüyle kamu
(devlet)
Uygulamalı Araştırmalar: %20-25 ~0.5 kamu, ~0.5 özel
İnovasyon: %60-70 > 0.9 özel
Ulusal Lab’lar ilk ikisini kapsıyor !
Bu oranlar ülkemiz için de hedef olmalıdır.
Önemli Not: Dün kısmında bahsedilen Ayetler temel
araştırmalar ile ilgilidir !!!
67. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 6767
Bunlardan 7’si doğrudan Hızlandırıcı Laboratuarıdır
68. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 68
SLAC National Accelerator Laboratory, Silicon Valley,
USA
1962 yılında kuruldu. Kuark modeli burada kanıtlandı.
Dünyadaki ilk X-FEL tesisi 2009 yılından itibaren burada çalıştırılıyor
69. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 69
Oak Ridge National Laboratory, TN, USA.
1943 yılında Manhattan projesi çerçevesinde kuruldu. Yıllık bütçesi 1.65 milyar $.
3000’ni alim ve mühendis olmak üzere 4600 tam zamanlı personel.
Her yıl 3000 misafir araştırmacıya ev sahipliği yapıyor.
70. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 70
The Spallation Neutron Source, Oak Ridge, TN, USA.
2006 yılında kuruldu. Maliyeti 1.4 milyar $. 15 deney istasyonuna sahip Dünyanın en
güçlü nötron kaynağı.
71. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7171
Helmholtz Association of
German Research Centres
Deutsches Elektronen-Synchrotron DESY
DESY is one of the world’s leading accelerator centres. DESY
develops, builds and operates large accelerator facilities,
which are used to investigate the structure of matter. The
combination of photon science and particle physics at DESY
is unique in Europe. DESY carries out fundamental research
in a range of scientific fields and focuses on three principal
areas:
Accelerators: DESY develops, builds and operates large
facilities that accelerate particles to extremely high energies.
Photon science: Physicists, chemists, geologists, biologists,
medical researchers and materials scientists use the special
light from DESY’s accelerators to observe structures and
processes in the microcosm.
Particle physics: Scientists from around the world use
DESY’s accelerators to investigate the fundamental building
blocks and forces of the universe.
The spectrum of research at DESY is correspondingly diverse
– as is the cooperation with partners both national and
international. All in all, more than 3000 scientists from 40
countries come to Hamburg each year to work at DESY. The
research programme is not restricted to the facilities in
Hamburg and Zeuthen. Indeed, DESY is closely involved in a
number of major international projects, including the
European X-ray free-electron laser XFEL in Hamburg, the
Large Hadron Collider LHC in Geneva, the neutrino telescope
IceCube at the South Pole and the International Linear
Collider ILC.
72. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 72
Deutsches Elektronen-Synchrotron DESY
A Research Centre of the Helmholtz Association
A publicly funded national research centre
Established in Hamburg on 18 December 1959
Locations: Hamburg and Zeuthen (Brandenburg)
Budget: 192 million euros (Hamburg: 173 million euros; Zeuthen: 19 million
euros)
Financing: 90% on the national level (Federal Ministry of Education and
Research); 10% on the state level (the city of Hamburg and the federal state
of Brandenburg)
Employees: 2000, including 650 scientists, who work in the fields of
accelerator operation, research and development
Guest scientists: more than 3000 from 40 countries each year
Training: around 100 young people in commercial and technical vocations-
Young scientists: more than 700 diploma students, doctoral candidates and
postdocs
1996 yılında DESY’nin Genel Direktörü Prof. Dr. B. Wiik Ankara’ya
gelerek AÜ ile İşbirliği Anlaşması imzaladı !!!
TÜBİTAK başkanlığı anlaşma imzalamaya yanaşmadı…
74. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7474
Japon modelinin ana özelliği bu merkezlerin çoğunun ta
baştan aynı bölgede Bilim Kenti şeklinde yerleştirilmesidir
(lütfen teknopark, teknokent gibi yapılarla karıştırmayın!).
1960’lı yıllarda Tokyo’nun 60 km uzaklığında kurulan
Tsukuba Bilim Kenti, 1970’lerde gerçekleşen Japon
mucizesinin temel taşını oluşturmuştur.
Aynı modeli 1970’lerde uygulayan Güney Kore, Malezya,
Singapur ve Tayvan 1980’lerde Uzak Doğu Kaplanları
adıyla tanındılar.
Gerçekten gelişmek (futbol terminolojisi ile en üst lige
geçmek) istiyorsak,
AR-GE alanımda Türk modelini hazırlayıp hayata
geçirmemiz şarttır !!!
75. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7575
Japon mucizesinin temel taşı – Tsukuba Bilim Kenti
76. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7676
KEK – Japonya Hızlandırıcı Kurumu
77. Japonya Bilim Konseyi Mayıs 1962’de yüksek enerjili proton hızlandırıcısının
kurulmasını içeren ulusal yüksek enerji ve nükleer fizik programlarını
desteklemeyi hükümete önerdi
Tsukuba Bilim Kentinin temeli 1963 yılında Tokyo’nun 60 km uzaklığında
küçük bir kasaba olan Tsukuba’da bir kaç ulusal araştırma enstitüsünün
kurulması ile atılmış.
Bununla ilgili “Tsukuba Science City Construction Act” isimli yasa kabul
edilmiş. Yasaya göre bilim kentinin alanı 40,000 ha, nufusu ise 220,000
olarak planlanmıştı.
1998 yılında kabul edilmiş yeni plana göre 2030 yılında Tsukuba Bilim
Kentinin nüfusu 350,000 olacak.
1990 yılında Japonya’da 20 yeni bilim kenti kurulması planlanmıştır.
Bunların bir kısmı artık faaliyettedir.
Önemli Not: ilk bilim kenti Daedoek’i 1973 yılında kuran Güney Kore, ikinci bilim
kentini kurmaya başlamıştır. Devletin ayırdığı 5 yıllık bütçe 20 milyar dolardır.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 77
78. Ulusal Araştırma ve Eğitim Enstitüleri
Bugün, Tsukuba Bilim Kentinde 35 ulusal araştırma
enstitüsü, 2 üniversite, 3 kolej ve 8 yüksek okul mevcuttur.
Ulusal araştırma enstitülerinde 8,500 araştırmacı olmakla yaklaşık
13,000 personel çalışmaktadır.
Buna ek olarak Japonya’nın çeşitli üniversite ve araştırma
kurumlarından binlerce bilim adamı Tsukuba’da kısa, orta ve uzun
süreli araştırma yapmaktadır.
Bugün, Japon ulusal araştırma enstitülerinin toplam bütçesinin ve
personelinin yaklaşık %40’ı Tsukuba’da konsantre olmuştur.
Özel araştırma enstitüleri
70’li yıllardan itibaren Tsukuba’da özel sektöre ait araştırma enstitüleri
kurulmağa başlamıştır.
Bugün, toplam sayısı 40’dan fazla olan özel araştırma enstitülerinde
4,500 araştırmacı çalışmaktadır.
1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 78
79. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 7979
Türkiye (ve “bizim coğrafya”da):
Ulusal Lab (National Lab, State Lab) sistemi yoktur !!!
Altalan Lab sistemi oluşmak üzeredir (TÜBİTAK MAM,
Bilkent ÜNEM vb) ama sayısal olarak gerekenin onda biri
bile değildir.
İnovasyon sistemi oluşmak üzeredir…
2012 yılında GSMH’den AR-GE’ye ayırdığımız pay %1’in
altındadır. 5 yıl önce alınan BTYK kararlarına göre bu pay
2013 yılında %2 (2023’te %3) olmalıdır…
Çok önemli not: Temel Araştırmalara azami destek
verilmez ise AR-GE Sisteminin etkin çalışması
mümkün değildir !!!
80. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 8080
3. Yarın: Muasır Medeniyet Seviyesinin Üzerine
Çıkmak
Genel Öneri: 3 ana modelin ortak yönleri bizde de olmak zorunda. Yani
Milli laboratuarlar ve alt-alan laboratuarları sistemini en kısa
zamanda kurmalıyız.
Türkiye için model: ABD, Almanya ve Japonya’nın sentezi.
Azerbaycan için model: Norveç, Hollanda, İsrail ve Malezya’nın
sentezi.
Tüm bu konuları irdelemek için:
Türk Konseyi önderliğinde Türk Bilim ve Teknoloji Kurultayı
düzenlenmelidir.
İslam Konferansı önderliğinde İslam Dünyası Bilim ve Teknoloji
Kurultayı düzenlenmelidir.
Bu kurultaylarda Coğrafyamız için orta ve uzun vadeli Bilim ve Teknoloji
Stratejileri belirlenmelidir.
81. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 8181
Türkiye ve Türk Dünyasının kalkınması açısından
elzem olduğunu düşündüğümüz somut önerilerimiz *:
1. Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri Gayrı Safi Milli Hasılalarının (GSMH)
2015 yılında en az %2’ni, 2020 yılından itibaren en az %3’nü AR-
GE’ye ayırmalıdır.
2. Toplam AR-GE harcamalarının en az %5’i ortak projelere
ayrılmalıdır. Bu amaçla AB Çerçeve programları benzeri bir
yapılanma oluşturulabilir.
3. Ankara’nın yakın civarında ilk Türk Bilim Kenti (ATAM Projesi) en
kısa zamanda kurulmalıdır. Burada, Japon modelinde (Tsukuba Bilim
Kenti) olduğu gibi, öncelikli alanlarda bağımsız ulusal araştırma
merkezleri yerleştirilmelidir. Türk Dünyasında çalışan ileri düzey
bilimciler bu merkezlerde yapılacak araştırmalara sistemli bir şekilde
katkıda bulunmalıdır.
3a. Bilim Kentleri sistemi Türk Dünyasına yayılmalıdır
* H. Halilova, S. Sultansoy, Haber Ajanda 66, Mayıs 2010
82. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 8282
4. Türk Hızlandırıcı Kompleksinin kurulması için azami destek
verilmelidir. Benzer projeler diğer öncelikli AR-GE alanlarında da
geliştirilmelidir.
5. CERN (Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi) başta olmakla AB,
ABD, Japonya ve Rusya’nın ileri araştırma merkezlerine doğrudan
katılım sağlanmalıdır.
6. Bilim ve Teknolojinin tüm alanlarında ortak terminoloji
oluşturulmalıdır.
7. Bilim ve Teknoloji ile ilgili metinlerin Türk lehçeleri arasında
bilgisayar ortamında otomatik çevrilmesi için programlar
geliştirilmelidir.
8. Ortaokul düzeyinden üniversite düzeyine tüm öncelikli alanlarda
çeşitli kapsamda (popüler, derslik, bilimsel monografi) kitaplar
yazılmalı ve/veya yabancı dillerden Türkçeye çevrilmelidir.
83. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 8383
9. Türkiye ve Türk Cumhuriyetlerinde Bilim ve Teknoloji
bakanlıkları kurulmalıdır.
10. AR-GE’nin hukuksal altyapısı gelişmiş ülkeler düzeyine
ulaştırılmalıdır.
11. TÜBİTAK ve TAEK Türk Cumhuriyetleri ile etkin işbirliği sistemi
kurmalıdır.
12. Türk Devletleri Bilim Konseyi kurulmalıdır.
Millet olarak İlim-İrfan’a yönelirsek 2020’lerde “Türk
kültürünü muasır medeniyet seviyesinin üzerine
çıkarmak” amacını gerçekleştirmiş oluruz.
Buda bütün insanlığın yararına olacaktır.
84. 1 Eylül 2015 Saleh@Maturidi Yesevi Kurultayı 84
Sonsöz: Asım’ın Nesline Çağrı
• Yüksek Teknoloji olmadan Kalkınma olmaz
• Bilim olmadan Yüksek Teknoloji olmaz
• Fizik olmadan Bilim olmaz
• Hızlandırıcılar olmadan Fizik olmaz
Türk Dünyasında hızlandırıcı merkezleri başta olmak üzere Ulusal
Laboratuar sistemi en kısa zamanda kurmalıyız !!
İlim-İrfan’a ve onun ayrılmaz parçası olan Bilim-Teknolojiye en
azından petrol ve gaz boru hatları kadar önem vermeliyiz !!
Kur’an-ı Kerim’deki İlim-İrfan ile ilgili 600’den fazla Ayetin bize
emrettiğini hayata geçirelim.
Doğrudan-doğruya Kur’an dan alıp ilhamı,
Asrın idrakına söyletmeliyiz İslam’ı !!!