2. ილია ჭავჭავაძე (დ. 8 ნოემბერი,
1837, სოფელი ყვარელი — გ. 12
სექტემბერი, 1907, წიწამური) —
ქართველი მწერალი, პოეტი,
პუბლიცისტი, პოლიტიკური და
საზოგადო მოღვაწე,
საქართველოს ეროვნულგანმათავისუფლებელი
მოძრაობის ლიდერი. ქართული
მართლმადიდებელი
სამოციქულო ეკლესიის მიერ
ილია ჭავჭავაძე შერაცხულია
წმინდანად, სახელით წმინდა
ილია მართალი.
3. 1859-1872 წლებში დაიწერა ჭავჭავაძის
ძლიერი მხატვრული
ინდივიდუალობით აღბეჭდილი და
მძაფრი მოქალაქეობრივი პათოსით
გამსჭვალული, ფართო
საზოგადოებრივი რეზონანსის მქონე
ნაწარმოებები, რომელთაც აღმავალი
ეტაპი შექმნეს XIX საუკუნის ქართულ
ლიტერატურასა და საერთოდ
ქართული მხატვრული აზროვნების
ისტორიაში: პოემა „აჩრდილი“
(პირველი რედაქცია, 1859), რომელიც
უმწვავეს ეროვნულ და სოციალურ
პრობლემებზე წუხილის ნაყოფია და
ნათელი მერმისის რწმენითაა
განმსჭვალული; ეროვნულგანმათავისუფლებელი იდეებით
შთაგონებული დრამატული პოემა
"ქართლის დედა".
4.
„სცენა მომავალ ცხოვრებიდან“ (პირველი
რედაქცია, 1860); პოემა „კაკო ყაჩაღი“ —
„რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაჩაღის
ცხოვრებიდან“ (1860) — მძაფრი პროტესტი
ბატონყმობის წინააღმდეგ; ამავე პერიოდს
განეკუთვნება როგორც ჭავჭავაძის პოეტური
თარგმანები ( შილერის, ჰაინეს, რიუკერტის,
ბაირონის, სკოტის, შენიეს, პუშკინისა და
ლერმონტოვის ნაწარმოებისა) და სატრფიალო
ლირიკის უდიდესი ნაწილი, ასევე
პროგრესული სოციალურ და ეროვნულ
იდეალებითა და მხატვრული სიახლეებით
აღბეჭდილი საყოველთაოდ ცნობილი ლექსები
„ხმა სამარიდან“ (1857), „გუთნის-დედა“,
„ქართვლის დედა“, „ჩემი თარიაღალი“ (სამივე
1858), „ნანა“ (1859), „ქართველ სტუდენტების
სიმღერა“, „მუშა“, „იანიჩარი“ (სამივე 1860);
პატრიოტული ლირიკის ბრწყინვალე ნიმუშები
— „ელეგია“ (1859), „მესმის, მესმის“ (1860),
„გაზაფხული“ („ტყემ მოისხა ფოთოლი“…,
1861); „პოეტი“ (1860), რომელშიც ნათლად არის
ჩამოყალიბებული ჭავჭავაძის შეხედულება
პოეტის საზოგადოებრივი მისიის შესახებ.
5.
6.
მეცხრამეტე საუკუნეში ქართული პროზა შექმნა ილია
ჭავჭავაძემ და დღემდის მისი პროზა არ არის
დაძლეული. ი. ჭავჭავაძის რუსეთიდან საქართველოში
დაბრუნების შემდეგ დიდი განცდა და მღელვარება
აისახა მის ნაწარმოებებში. კერძოდ, “მგზავრის
წერილებში”, რომელიც არა მარტო ავტორის ან
“თერგდალეულების” მიზნებსა და ამოცანებს, არამედ
მთელი ქართველი ხალხის სასიცოცხლო
მოთხოვნილებებს, საზოგადოდ ეროვნულგანმათავისუფლებელი მოძრაობის უწმინდეს იდეალებს
გამოხატავს. იქმნება პროზის შესანიშნავი ნიმუშები,
რამაც უდიდესი როლი შეასრულა ქართული
კრიტიკული რეალიზმის განვითარებაში: ბატონყმური
ინსტიტუტის მანკიერებათა მამხილებელი მოთხრობა
„გლახის ნაამბობი“ (I—IV თავები, 1859) და ესკიზები
მოთხრობისა „კაცია-ადამიანი?!“, სადაც მებატონეთა
გადაგვარებული და სასიკვდილოდ განწირული კლასის
უაზრო და უშინაარსო, მცონარული ყოფის
მაღალმხატვრული სატირული ასახვა საერთოდ
ადამიანის, მისი ზნეობის, მისი ცხოვრების აზრის
ზოგადკაცობრიულ პრობლემებზე დაგვაფიქრებს.
ჭავჭავაძის პირველმა ლიტერატურულ-კრიტიკულმა
წერილმა «ორიოდე სიტყვა თავად რევაზ შალვას ძის
ერისთავის მიერ კაზლოვიდგან „შეშლილის“
თარგმნაზედა» („ცისკარი“, 1861) ახალი თაობის
ლიტერატურული მანიფესტის მნიშვნელობა შეიძინა.
მასში, ისევე როგორც წერილებში „პასუხი“ (1861) და
„საქართველოს მოამბეზედ“ (1863), ნათლად არის
ჩამოყალიბებული რეალისტური მწერლობისა და
სალიტერატურო კრიტიკის ძირითადი პრინციპები,
