განმანათლებლები და საქართველო

1. “განმანათლებლები და საქართველო”
(XI კლასის დამხმარე რესურსი თემისათვის “განმანათლებლები)
ისტორიის პედაგოგი მაია ქობულია
საგანი “ისტორია”

2. “მოიკრიბე საკუთარი გონებით მოქმედების გამბედაობა, ესაა განმანათ -
ლებლობის დევიზი...”, “ადამიანი კვდება აზრი რჩება”- იმანუელ კანტი

3. მათ ეპოქის ტიტანებს უწოდებდნენ!
განმანათლებლობა XVIII საუკუნის ევროპის საზოგა
დოებრივი,ფილოსოფიური და ლიტერატურული
მიმდინარეობა იყო,რომელმაც დაიწყო ბრძოლა ძველი
დრომოჭმული იდეოლოგიის წინააღმდეგ და დაიწყო
ახლის ჩამოყალიბება,განმანათლებლების ეპოქა ში
საფუძველი ჩაეყარა ახალ სამეცნიერო აღმო
ჩენებს,რომელსაც მოჰყვა ახალი მიმდინარეობების:
რაციონალიზმისა და ემპირიული ფილოსოფიის
აღმასვლა.ისინი იცავდნენ დიდ ღირებულებებს:
ტოლერანტობას, თავისუფლებას, თანასწორობას.
ფრანგული განმანათლებლობა ძალიან გავს იტალი-
ურ რენესანსს.ახალი იდეები და კრიტიკული ხედვა
ყველა სფეროს შეეხო, მათ შორის რელიგიურ იერარ
ქიასა და ძველ წესებს.განსაკუთრებით განმანათლებ
ლები აქტიურობდნენ ქვეყნის მოწყობის ახალი გზებ
ის ძიების საკითხებში.ამ მიმართულებით მათ შექმნეს
უამრავი ცნობილი ტრაქტატები.
შუა საუკუნეების რელიგიურ - დოგმატურ შეხედუ -
ლებებს განმანათლებლებმა დაუპირისპირეს რაციო
ნალიზმი,ემპირიზმი,ემანსიპაცია და ტოლერანტობა.
მათ უნდოდათ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს
„გონიერი მოწყობა“ , სადაც მთავარი ადამიანის
უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა იქნებოდა.

4. შარლ ლუი მონტესკიე მწერალი,ფილოსოფოსი,ადვოკატი.(1689- 17555)-ავტორი წიგნებისა ”კანონ
თა გონი”,”სპარსული წერილები”, ”განაზრებები რომაელთა აღზევებისა და დაცემის მიზეზების შესა
ხებ”, იგი წერდა საზოგადოებისა და კანონების შესახებ, მისი მოძღვრება სახელმწიფოსა და სამარ -
თალზე და ზოგადად მორალზე პატივისცემით განაწყობდა მის მიმართ სწავლულებსა და რევოლუ
ციონერებს. “თუ თქვენ ატყუებთ ხალხს ფულის გამოძალვის მიზნით – ეს თაღლითობაა, ერთი პირის
მიმართ დაშვებული უსამართლობა,საფრთხეა ყველასთვის”, ”ხელისუფლება უნდა იყოს
დანაწილებული საკანონმდებლო,აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებად ,რათა არ მოხდეს
სახელმწიფოს მმართველობის ერთ ხელში თავმოყრა , რათა თავიდან ავიცილოთ დესპო -ტიზმის
ყველა გამოვლინება”- წერდა მონტესკიე .იგი ემხრობოდა კონსტიტუციურ მონარქიას.

5. ფრანსუა მარი არუე, იგივე ვოლტერი (1694- 17780)ფილოსოფოსი,დრამატურგი, პოეტი, ისტორიკო
სი.მეფის საწინააღმდეგო პამფლეტის გამო ბასტილიაში ჩასვეს,სადაც დაწერა თავისი ცნობილი პიესა
“ოიდიპოსი”,იგი ხშირად იძულებული იყო ქვეყნიდან წასულიყო,მისი ნაწერების უმეტესობა
აკრძალული იყო,მაგ.”ფილოსოფიური წერილები”,”ტრაქტატი მეტაფიზიკის შესახებ’ და სხვ. 1745 წ.
არჩეულ იქნა საფრანგეთის ისტორიოგრაფად,შემდეგში კი საფრანგეთის აკადემიის წევრად.
დაწერილიაქვს “ლუი XIV-ის ეპოქა”,ასევე მის კალამს ეკუთვნის შედევრი, “კანდიდი ანუ
ოპტიმისტი”. იგი ებრძოდა ომს, რელიგიურ შეუწყნარებლობას,პოლიტიკურ და სოციალურ
უსამართლობას. “ადამიანი თვითონ ქმნის საკუთარ ბედს,საკუთარ მორალს... ღმერთი არსებობს,
მაგრამ არ ერევა ხალხის ცხოვრებაში,იგი უმაღლესი წესრიგის გარანტია”- წერდა ვოლტერი)

6. დენი დიდრო(1713-1784),ფილოსოფოსი,მწერალი:”არც ერთ ადამიანს არა აქვს ბოძებული სხვაზე
ბატონობის უფლება. თავისუფლება ბუნების საჩუქარია და ყოველ ინდივიდს ეკუთვნის”.დიდრომ და
დ,ალამბერმა გამოაქვეყნეს “ხელოვნებათა,ხელობათა და მეცნიერებათა ენციკლოპედია,” პირველი
ენციკლოპედია 34 ტომად,რომელშიც თავმოყრილი იყო მეცნიერებისა და კულტურის სფეროებში
არსებ ული ცოდნა. “ენციკლოპედია” ანტიკურ ხანაში აღნიშნავდა “7 თავისუფალ ხელოვნებას”.
დიდრო სთან თანამშრომლობდა მონტესკიე,რუსო, ვოლტერი, ცნობილი მეცნიერი დ,ალამბერი,
ამიტომ მათ „ენციკლოპედისტებს“ უწოდებდნენ. მათ შორის იყო ფიზიოკრატებიც,ეკონომიკის დარგის
რეფორმა ტორები. მაგ. საფრანგეთის ეკონომიკის მინისტრი ტიურგო.ისინი ქადაგებდნენ თავისუფალ
კონკუ რენციას, კერძო საკუთრებას და ქონებრივ უთანასწორობას .

7. ჟან ჟაკ რუსო (1712-1778)ფილოსოფოსი,კომპოზიტორი,განმანათლებელი,უდიდესი როლი შეასრუ
ლა საფრანგეთის დიდ რევოლუციაში.”ადამიანებიერთმანეთის თანასწორნი და თავისუფალნი
იბადებიან....არცერთ ადამიანს თავის მსგავსზე ძალაუფლების გავრცელების უფლება არ აქვს,
ხელისუფლება არა მონარქს,არამედ ხალხს უნდა ეკუთვნოდეს”.,”ხედავდე უსამართლობას და არ
ჩაერიო, ნიშნავს, რომ მონაწილე ხარ მისი”- ამბობდა იგი. მისი ცნობილი ნაწარმოებია პედაგოგიური
რომანი “ემილი”,1762წ. კი პოლიტიკური ხასიათის ნაშრომი “საზოგადოებრივი ხელშეკრულების
შესახებ”. სახელმწიფოში ადამიანის თავისუფლების შენარჩუნების გარანტად მას მიაჩნდა
“საზოგადოებრივი ხელშეკრულება”(სოციალური კონტაქტი),რომელშიც ყველა ადამიანის ნება
იქნებოდა წარმოჩენილი. ჟან ჟაკ რუსოს იდეებით სულდგმულობდა საფრანგეთის რევოლუცია,

8. ევროპული განმანათლებლების იდეები აქტიურად ვრცელდებოდა მე-18 საუკუნის საქართვე ლო
ში,რასაც ხელს უწყობდა ერეკლე IIროგორც გ.კალანდია წერს:”მან(ერეკლემ) კარგად იცოდა განათლებ
ული ევროპის სარგებელი...მან საიდუმლოდ იმოგზაურა ცივილიზირებულ დასავლეთში და საკუთარ
ქვეყანას ახალი ღირებულებები,განმანათლებელთა იდეები და სამხედრო წარმატებისათვის საჭირო
ცოდნა შესძინა.”ერეკლე II დროს მეცნიერებამ და ხელოვნებამ აყვავება დაიწყო,ნიჭიერ ახალგაზრ -დებს
საკუთარი სახსრებით სხვადასხვა აკადემიებში გზავნიდა სასწავლებლად. 1781-1782 წ.თბილი -სის სტამ
ბას რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა , მალე დაიბეჭდა სხვადასხვა წიგნები, მათ შორის მცირე ლოცვანი.
ითარგმნებო და უცხოური პრესა, გაიხსნა ფილოსოფიური და თელავის სემინარია, ბიბლი -ოთეკები,
პირველი ნაბიჯები გადადგა ქართულმა თეატრმა,ჩამოვიდა ვენის თეატრი და სხვ.

9. დავით ბატონიშვილი (1767-1819)ქართლ-კახეთის სამეფოს გამგებელი,1800-1801 წ. მწერალი, მეცნი-
ერი , ქართველ ვოლტერიანელთა პირველი წარმომადგენელი. ქართველები ეცნობოდნენ ვოლტერს,
რუსოს,მონტესკიეს... ამიტომაც ამ პერიოდს „ქართულ ვოლტერიანობადაც“ მოიხსენიებენ.
„გულისხმისყოფისათვის სჯულისა“- ასე ჰქვიოდა მონტესკიეს “კანონთა გონის“ქართულ თარგმანს,
რომლის ავტორიც დავით ბატონიშვილი იყო. მის კალამს ეკუთვნის ნაწარმოები “ახალი შიხი”,
რომელიც განმანათლებელთა იდეებზე დაწერა,ასევე გააგრძელა 1744 წლამდე ვახუშტი ბაგრატიონის
ისტორიული ნაშრომი. რუსულ ენაზე დაწერა საქართველოს ისტორია, უძველესი დროიდან XIX ს.მდე
.ასევე გამოსცა ქართული სამართლის წიგნი : “სამართალი ბატონისშვილის დავითისა” და მრავალი
სხვა სამეცნიერო ხასიათის ნაშრომები

10. XVIII საუკუნის საქართველოში,აქტიურად
ვრცელდებოდა განმანათლებელთა
იდეები,სწორედ ამ დროს დაიწერა ქართული
ენციკლოპედიური ხასიათის ნაშრომი
„კალმასობა“ ,რომელიც იოანე ბაგრატიონმა
დაწერა.
“კალმასობა” – (ლათ.-quaerere.ქართ.
“საძებნელად წასვლა”,ანუ “ძიება”) ანუ
“ხუმარსწავლა”, 15 წლის განმავლობაში
იწერებოდა, მას უწოდებენ ახალი ქართული
მწერლობის პირველ მხატვრულ ძეგლს
(ალ.ბარამიძე) ავტორი ძვირფას ცნობებს
გვაწვდის საქართველოს ისტორიის,
ქართული ენისა და ლიტერატურის
საკითხებზე,ზოგადად საუკუნეების მიჯნაზე
საქართველოში მეცნიერული ცოდნის
დონეზე,გვთავაზობს თავის დაკვირვებებს
უცხოური წყაროებზე. ნაწარმოებში
განმარტებულია ჰერალდიკის საკითხებიც.

11. ანტონ კათოლიკოსი - სამეცნიერო თხზუ ლებ-
ების,სახელმძღვანელოების ავტორი, მთარგმ -
ნელი, მისი ენციკლოპედიური ხასიათის თხზუ-
ლება „სპეკალი” - სამეცნიერო ცოდნის სისემატი-
ზებული გამოცემაა,რომელშიც აღწერილი იყო,
არისტოტელეს,პლატონის და სხვა ანტიკური
ხანის მოაზროვნეთა ფილოსოფიური სისტემები,
იონე პეტრიწისა და სომეხი ფილოსოფოსის სიმეონ
ჯულფელის ნააზრევი. მის კალამს ეკუთვნის
პირველი სასკოლო სახელმძღვანელო -
“საქართველოს ისტორია”
• ალექსანდრე ამილახვარი ს ნაწარმოები „ბრძენი
აღმოსავ ლეთისა“ - დაწერილია ფრანგი
განმანათლებლის მონტესკიეს იდეებზე.
“სახელმწიფო მმართველობის დროს
გათვალისწინებული უნდა იყოს ის ჩვეულებ
ები და ადათ-წესები, რომელიც ახასიათებს იმ
ქვეყანას.”მეფეს ხელისუფ ლება მიანიჭა ხალხმა,
ამიტომ მისი ძალაუფლება გარკვეული ფორმით
შეზღუდუ ლი უნდა ყოფილიყო. “სახელმწიფო
უნდა მართოს ღირსეულმა მეფემ, წინააღმდეგ
შემთხვევაში იგი უნდა გადააყენოს ხალხმა “-
წერდა ამილახვარი.

12. ფრანგი განმანათლებლების ნაწარმოებებს
და ენციკლოპედისტებს იცნობდა
ქართველი პოეტი და პოლიტიკური
მოღვაწე ბესარიონ გაბაშვილი (ბესიკი)
(1750-1791)
იგი არა მარტო დიდი პოეტი იყო (პოემა
“ასპინძისათვის” ,”სევდის ბაღს
შეველ”,”ტანო ტატანო” და სხვ.) არამედ
აქტიურ მონაწილეობას ღებულობდა
ერეკლე II დროს გაჩაღებულ
კულტურულ-საგანმანათლებლო და
პოლიტიკურ საქმიანობაში ჯერ ქართლში,
შემდგომ კი იმერეთში, სოლომონ I -ისა და
დავით გიორგის ძის მმართველობის
დროს

13. უცხო სიტყვების ახსნა:
1. რენესანსი - იგივე აღორძინება (ძვ.ფრანგ. Renaissance, ნიშნავს “ხელმეორედ
დაბადე ბას )ევროპის ისტორიულ-კულტურული ეპოქა(XIV-XVI ს.ბი),რომელმაც შეცვალა
შუა საუკუნეები და წინ უძღოდა რეფორმაციას
2. ტოლერანტობა - (ლათ. – Tolerantia - შემწყნარებლობა) - სოციოლოგიური ტერმინი,
რომელიც აღნიშნავს განსხვავებული მსოფლაღქმის,ცხოვრების წესის,ქცევისა და
ჩვეულებების მიღებას,ადამიანის თავისუფალი არჩევანის უფლების პატიისცემას.
3. რაციონალიზმი - ფილოსოფიური დოქტრინა,როცა სინამდვილის შეცნობა ხდება
განსჯითა და ფაქტების ანალიზით
4. ემპირიზმი - (ბერძნ.empeiria - გამოცდილება) - თეორია,რომელიც ცდას აღიარებს
შემეცნების ერთადერთ წყაროდ.
5. ემანსიპაცია - რომელიმე პიროვნების ან სოციალური ჯგუფის გათავისუფლება ვისი-
მე ან რისამე დაქვემდებარებიდან,თანასწორი უფლებების მიღება.

15. მადლობა ყურადღებისთვის !
• მომავალ შეხვედრამდე!